Định nghĩa thiên văn học: Hành tinh là gì?
Năm năm trước, sau một cuộc tranh luận kéo dài giữa các nhà thiên văn học,
Hiệp hội Thiên văn học Quốc tế đã công bố tiêu chuẩn mới, với những điều
kiện tối thiểu để một vật thể được coi là một hành tinh.
(A) Có quỹ đạo quanh Mặt Trời.
(B) Có khối lượng đủ để trọng lực thắng được lực liên kết và tạo được hình
dạng cân bằng thủy tĩnh (gần cầu).
(C) Đã được dọn sạch khu vực xung quanh quỹ đạo.
Nếu đáp ứng được hai tiêu chuẩn đầu tiên, thì vật thể đó sẽ được gọi là "hành
tinh lùn". Nếu chỉ đáp ứng được tiêu chuẩn đầu tiên, thì vật thể đó được gọi là
"vật thể nhỏ trong Hệ Mặt Trời".
Pluto (Sao Diêm Vương), lấy ví dụ, bao quanh nó là một số vật thể không phải
là vệ tinh, do đó nó không đáp ứng được tiêu chuẩn thứ 3. Ngoài Pluto , có bốn
hành tinh lùn khác được biết đến: Ceres, Eris, Haumea và Makemake (mặc dù
chỉ có Sao Diêm Vương và Ceres đã được quan sát đủ chi tiết để xác nhận đáp
ứng các tiêu chuẩn hành tinh lùn).
Khi Sao Diêm Vương được phát hiện năm 1930, nó được cho là lớn hơn Sao
Thủy (Mercury). Điều này đã thay đổi vào năm 1978, khi các nhà thiên văn
học phát hiện mặt trăng Charon của Pluto, từ đó xác định chính xác hơn khối
lượng của Sao Diêm Vương, khoảng một phần hai mươi khối lượng Sao Thủy.
Điều này, kết hợp với một số điểm khác biệt khác của Sao Diêm Vương, khiến
một số nhà thiên văn học nói đến việc giấng cấp Sao Diêm Vương. Trong
những năm đầu thế kỷ 21, các nhà thiên văn học bắt đầu phát hiện các vật thể
khác trong vành đai Kuiper, hơn thế nữa, có một số vật thể - như trường hợp
của Eris - gần như là lớn hơn Sao Diêm Vương và chia sẻ một số đặc điểm trên
quỹ đạo của chúng.
Năm 2006, trong đại hội của IAU, các nhà thiên văn học đã đề xuất Charon,
Eris và Ceres vào danh sách các hành tinh. Điều này đã không được thông qua,
và sau một số dự thảo và các cuộc tranh cãi gay gắt, IAU đã giải quyết vấn đề
bằng định nghĩa nói trên, và Sao Diêm Vương đã được công bố trở thành một
hành tinh lùn. Các nhà thiên văn học ước tính rằng, có trên 200 vật thể trong
Hệ Mặt Trời đáp ứng được các tiêu chuẩn của hành tinh lùn, cho đến nay, 40
vật thể đã được biết đến.
Điều thú vị là, các nhà thiên văn học đã được thông qua loại hình phân loại này
trước đó. Khi Ceres được phát hiện năm 1801, nó được tuyên bố là "hành tinh
mất tích" giữa Sao Hỏa (Mars) và Sao Mộc (Jupiter). Trong vài năm, các nhà
thiên văn học đã phát hiện thêm hai vật thể có kích thước tương đương. Các
phát hiện vẫn tiếp tục, năm 1851 số lượng các "hành tinh" đã lên con số 23.
Các nhà thiên văn học chắc chắn rằng họ sẽ tiếp tục tìm ra các vật thể có kích
thước tương tự, và quyết định xác định lại định nghĩa hành tinh; Ceres và các
vật thể mới khác bắt đầu được biết đến là các "tiểu hành tinh".
Phan Thanh Hiền (Theo Space)