Giá trị của cây xanh và không gian tự nhiên trong môi trường đô thị

GIÁ TRỊ CỦA CÂY XANH VÀ KHÔNG GIAN TỰ NHIÊN TRONG MÔI TRƯỜNG ĐÔ THỊ

Chiến lược phát triển đô thị và không gian tự nhiên:

- Thế kỷ19: Việc đưa cây xanh, không gian tự nhiên (KGTN) vào đô thị nhằm mục đích vừa môi trường vừa trang trí cảnh quan.

- Thế kỷ 20: Mô hình đô thị là thuận lợi cho giao thông, đặc biệt là giao thông xe hơi, không dành chỗ cho không gian xanh và cây xanh.

- Ngày nay, quan niệm đô thị là môi trường sống thật sự thuận lợi, hữu ích cho con người. Đô thị gắn liền với tự nhiên, KGTN không còn là yếu tố trang trí mà trở thành không gian sống thật sự ở đô thị, góp phần vào sự vận hành và là thành phần không thể thiếu của đô thị.

Triển lãm về mô hình đô thị trong tương lai tại Lyon

Quy hoạch vùng đô thị Paris (thành phố Paris và vùng phụ cận) trong tương lai là mô hình đô thị gắn với tự nhiên (tầm nhìn 40-50 năm tới).

Ý tưởng quy hoạch, thiết kế là dựa trên những chức năng và lợi ích mà tự nhiên mang lại cho con người.

Các chức năng và lợi ích của cây xanh

Chức năng xã hội

Trên toàn thế giới, bình quân 50% dân số sống ở đô thị, riêng châu Âu là 80%. Việc tiếp xúc với KGTN có nhiều hạn chế do KGTN thường nằm ngoài đô thị. Do đó, vấn đề là làm thế nào phải đưa KGTN vào trong đô thị để đáp ứng nhu cầu của người dân, mặc dù sống ở đô thị nhưng vẫn có mối liên hệ gần gũi với thiên nhiên. Mối liên hệ này thể hiện bằng nhiều hình thức: thông qua các tác phẩm nghệ thuật làm từ cây xanh, các hoạt động lễ hội trang trí trên cây xanh,…

Sử dụng cây xanh để trang trí trong lễ hội ánh sáng ở Lyon

Bộ rễ cây mọc gần tòa tháp đôi ở ở Mỹ

Trang trí trên cây xanh trong lễ hội ở Singapore

Việc đưa KGTN vào đô thị và tuyên truyền, giáo dục cho người dân, đặc biệt là trẻ em về vai trò tích cực của KGTN và cây xanh được thực hiện ngay trong đô thị, không chỉ đơn thuần nói về mặt kỹ thuật mà phải tìm nhiều hình thức truyền đạt khác nhau.

Cây xanh, không gian tự nhiên chính là nơi tạo mối liên hệ xã hội trong đô thị

Các nghiên cứu khoa học đã chứng minh cây xanh có tác động rất lớn đến sức khỏe, tinh thần của con người:

- Tùy theo mức độ ô nhiễm môi trường sẽ ảnh hưởng khác nhau đến mức độ stress của người dân sống trong môi trường đó.

- Thời gian điều trị bệnh của bệnh nhân ở bệnh viện dài hay ngắn tùy thuộc vào không gian xung quanh của bệnh viện: nếu có nhiều KGTN thì thời gian điều trị sẽ ngắn hơn và ngược lại.

- Nghiên cứu ở Mỹ cho thấy: cây xanh, KGTN cũng ảnh hưởng đến tính hung hăng của người dân ở đô thị, những người ở khu vực có nhiều KGTN, cây xanh bóng mát có thái độ ít hung hăng hơn so với chính những người đó khi sống ở môi trường không có cây xanh.

Chức năng môi trường

Ở châu Âu, đối với các khu đất trước đây làm nhà máy, xí nghiệp có hoạt động gây ô nhiễm, người ta thường làm vườn để khử ô nhiễm trong đất thông qua các chức năng của cây xanh.

Lợi ích về môi trường do cây xanh mang lại rất nhiều nhưng vô hình, ít đo đếm được nên rất khó thuyết phục được mọi người.

Chức năng kinh tế

Về vấn đề tiết kiệm:

- Tiết kiệm cho người dân: nếu tuyến đường trồng cây xanh tốt, cho nhiều bóng mát, nhà 2 bên đường giảm việc dùng máy điều hòa nên sẽ hạn chế điện năng tiêu thụ.

- Tiết kiệm cho ngân sách: trong công tác duy tu, bảo dưỡng, nếu chọn đúng cây cho đúng vị trí trồng sẽ tiết kiệm chi phí chăm sóc, cắt tỉa cây.

Ví dụ về phát huy giá trị của cây xanh ở Mỹ: Nghiên cứu của USDA Forest Service, Center of Urban Forest Research đưa ra kết luận khi đầu tư 1$ cho cây xanh sẽ mang lại 1,31$.

Số cây

Chi phí

Tiết kiệm tiền

Tiết kiệm được

- 1 482 MWh - 48 708J

Năng lượng tiết kiệm được, trong đó : - Máy lạnh - Khí thải

21 519 1

170 426 $ (-116 847 $ - 53 579 $) 8 $

Giảm CO2

2 332T

21 519 1

15 576 $ 8 $

1.04lb

Ô nhiễm không khí nói chung

21 519 1

23 862 $ 1.11 $

Mưa bão

21 519 1

55 833 $ 2.59 $

11.1 M Gallons 518 Gallons

Tổng cộng

561 000 $ 26.07 $

21 519 1

428 500 $ 20 $

Quan niệm thông thường cho rằng trồng cây xanh là tốn kém, tuy nhiên, nếu quy đổi tất cả các lợi ích của cây xanh ra thành tiền sẽ cho thấy việc đầu tư trồng cây xanh mang lại nhiều lợi nhuận.

Nhìn chung, cây xanh và KGTN mang lại rất nhiều lợi ích cho con người nhưng vô hình. Do đó, điều quan trọng là làm thế nào đo lường hết những lợi ích của cây xanh để có thể dễ dàng thuyết phục được mọi người, nhất là các nhà lãnh đạo nhằm giúp họ đưa ra các quyết sách cho việc phát triển cây xanh.

Ở CĐĐT Lyon, không phải tất cả các nhà lãnh đạo chính trị hay các sở - ngành khác đều hiểu biết đầy đủ những lợi ích do cây xanh mang lại, cho nên, việc trình bày, thuyết phục về những lợi ích này cần nhiều thời gian. Tuy nhiên, xu hướng chung hiện nay là hướng đến việc phát triển rất mạnh về cây xanh và KGX ở đô thị. (Ví dụ ở thành phố Hồ Chí Minh có thể phát động chương trình trồng 1 triệu cây xanh).

Truyền thông và giáo dục

Mục tiêu của truyền thông:

Thông tin:

• Người dân được thông báo về những gì diễn ra trong môi trường sống của mình.

Giáo dục:

• Các bất cập và không hiểu bắt nguồn từ việc chưa có kiến thức đầy đủ.

Văn hóa:

• Không phải chỉ những người trong ngành thực vật học mới quan tâm đến cây xanh. • Thay đổi quan niệm và hành vi.

Các phương tiện có thể huy động được:

Nội bộ:

• Ấn phẩm (thư gửi người dân sống xung quanh nơi thi công, tài liệu thông tin, bài báo, trang web …). • Bảng thông tin thi công.

Bên ngoài:

• Thông cáo báo chí phát trên các phương tiện thông tin đại chúng ở địa phương (báo, phát thanh, truyền hình…).

Hoạt động tương tác:

Gắn bảng thông báo thi công trước khi chặt hạ, thay thế cây già cỗi

• Tổ chức sự kiện. • Diễn đàn trên internet. • Họp với người dân.

Ví dụ về trường hợp cần thay thế cây già cỗi, bảng thông báo được gắn trên thân cây trước khi thi công để người dân biết và nếu cần biết thêm thông tin chi tiết có thể liên hệ theo số điện thoại đường dây nóng để trao đổi. Điều quan trọng là nên gắn bảng thông tin trước nhiều ngày nhằm có đủ thời gian cho người dân biết, trao đổi và phản hồi ý kiến; trường hợp có quá nhiều ý kiến đối với việc chặt cây sẽ tạm dãn tiến độ thi công để tổ chức họp dân nhằm giải thích thêm…

Cây xanh được giữ lại trong dự án cải tạo tuyến đường và bảng thông tin về dự án được gắn trên thân cây.

Ở Pháp có những trường hợp cần phải chặt hạ cây xanh để thực hiện dự án mở đường, khi gắn bảng thông báo cho người dân biết đều bị phản đối nên hầu như các dự án mở đường này đều không được thông qua. Do đó, việc thông tin đến người dân rất quan trọng vì qua đó sẽ giúp cho chính quyền biết được phản ứng của người dân để có những điều chỉnh quyết định phù hợp (việc chặt cây để mở rộng đường ở Pháp rất khó thực hiện được vì người dân không đồng tình).

Cây Ngô đồng bị bệnh được gắn bảng thông tin giải thích những nguy hại của loại bệnh này trước khi chặt hạ cây.

Trong thời gian gần đây, ở CĐĐT Lyon đã có trường hợp cần phải chặt hạ khoảng 50 cây nguy hiểm. Do rất nhiều người dân phản ứng nên CĐĐT Lyon phải tổ chức họp với dân và đích thân lãnh đạo của Cộng đồng giải thích cho người dân hiểu rõ lý do phải chặt hạ cây xanh. Trong buổi họp có khoảng 420 người dân đến tham dự. Nói chung, mục đích là phải giải thích cặn kẽ và đúng sự thật cho người dân biết, khi đó, người dân hiểu và ủng hộ thì chính quyền sẽ thực hiện được.

Bảng thông tin giới thiệu về cây xanh Một cách khác để thông tin cho người dân là làm các tờ rơi và để vào hộp thư của người dân, ví dụ như để thông báo việc thay mới cây, phổ biến quy trình tỉa cành…; hoặc in tài liệu cung cấp cho người dân giới thiệu về các chủng loại cây xanh đang trồng trong khu phố (khám phá cây xanh trong khu phố), giới thiệu những sản phẩm làm từ nhiều loại cây xanh khác nhau trong lễ hội của khu phố…

Hoạt động giáo dục về trồng cây xanh

Những hoạt động về truyền thông và giáo dục chỉ có hiệu quả khi được thực hiện liên tục, bền bỉ, lâu dài.

Ở một thành phố (thuộc loại khá nghèo) trong CĐĐT Lyon đã tổ chức ngày trồng cây trên địa bàn liên tục trong 20 năm qua. Vào ngày này, tất cả học sinh trên địa bàn đều được huy động tham gia trồng cây xanh. Đến nay, chính nhờ quá trình giáo dục lâu dài như vậy mà những hành vi xâm hại đến cây xanh ở thành phố này là ít nhất trong các thành phố của CĐĐT Lyon.

Hoa do người dân trồng ven đường

Khuyến khích người dân tham gia trồng hoa dưới gốc cây

Từ những hoạt động tuyên truyền, giáo dục được thực hiện đều đặn và lâu dài sẽ tạo thành nét văn hóa và làm thay đổi hành vi của người dân đối với cây xanh.

Việc thường xuyên tổ chức các hoạt động trồng cây và khuyến khích người dân tham gia sẽ giúp người dân gắn bó hơn với nơi đang sống và với cây xanh, thay vì là người thụ hưởng sẽ trở thành những người tích cực gìn giữ cây xanh và góp phần tăng thêm mảng xanh cho thành phố trong khi Nhà nước không phải tốn kinh phí vì người dân tự trồng và bảo dưỡng (khi tổ chức các hoạt động này, người dân chỉ tham gia trồng và chăm sóc hoa dưới các gốc cây hay ven đường, không trồng cây xanh bóng mát). Ngoài mô hình này, chính quyền còn dành các khu đất công hay vườn công cộng để người dân có thể đến trồng hoa và các loại rau củ…

Nói chung, để các chủ trương, chính sách về cây xanh của thành phố có thể thực hiện được thuận lợi, song song với các chính sách đó phải có chương trình thông tin, truyền thông và giáo dục nhằm giúp người dân hiểu được những vấn đề về kỹ thuật, từ đó, khuyến khích người dân cùng tham gia./.