Kỷ yếu Hội thảo Khoa học: “An ninh Sinh viên trong thời kỳ Chuyển đổi số”
316
GIẢI PHÁP GÓP PHẦN BẢO ĐẢM AN NINH CON NGƯỜI
TRƯỚC VẤN ĐỀ LỘ LỌT DỮ LIỆU CÁ NHÂN
TRONG THỜI KÌ CHUYỂN ĐỔI SỐ
SOLUTIONS CONTRIBUTING TO ENSURE HUMAN
SECURITY BEFORE THE PROBLEM OF PERSONAL DATA
EXPOSURE DURING THE PERIOD OF
DIGITAL TRANSFORMATION
Nguyễn Nhựt Phi*, Nguyễn Hoàng Trí, Nguyễn Thanh Tuấn
Trường Đại học An ninh nhân dân
*Tác giả liên hệ: [nguyennhutphi512002@gmail.com]
THÔNG TIN
TÓM TẮT
Từ khóa:
an ninh con người, bảo
đảm, dữ liệu cá nhân, lộ
lọt, chuyển đổi số
Keywords:
human security, assurance,
personal data, intrusion,
digital transformation
Bài viết góp phần làm rõ những tác động, ảnh
hưởng của vấn đề lộ lọt dữ liệu cá nhân trong thời kì
chuyển đổi số đến an ninh con người; công tác ngăn ngừa
lộ lọt dữ liệu cá nhân bảo đảm an ninh con người; dự báo
và đề xuất giải pháp góp phần bảo đảm an ninh con người
trước vấn đề lộ lọt dữ liệu cá nhân trong thời kì chuyển
đổi số thông qua phương pháp nghiên cứu tài liệu, phương
pháp phân tích, tổng hợp, phương pháp dự báo khoa học.
ABSTRACT
The article contributes to clarifying the impact of
personal data disclosure during the digital transformation
period on human security; prevention of personal data
leakage to ensure human security; Forecast and propose
solutions that contribute to ensuring human security against
the problem of personal data leakage in the digital
transformation period through research, analysis, synthesis
and forecasting methods.
Trong thế giới ngày nay, cuộc sống con người bị đe dọa bởi nhiều yếu tố, như:
Chiến tranh, dịch bệnh, thiên tai, nạn đói, biến đổi khí hậu,... Do vậy, an ninh con người
luôn là vấn đề quan tâm hàng đầu của các quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam.
Theo “Báo cáo phát triển con người” năm 1994 của Liên hợp quốc, an ninh con người
được đánh giá qua hai tiêu chí: Một là, an toàn không bị đe dọa bởi đói nghèo, bệnh tật,
sự áp bức. Hai là, được bảo vệ khi gặp những rủi ro bất thường trong cuộc sống. Hai
tiêu chí trên được cụ thể hóa ở bảy lĩnh vực: An ninh kinh tế là việc bảo đảm về việc
Kỷ yếu Hội thảo Khoa học: “An ninh Sinh viên trong thời kỳ Chuyển đổi số”
317
làm và thu nhập cơ bản; an ninh lương thực là việc bảo đảm được nhu cầu tối thiểu về
lương thực, thực phẩm; an ninh sức khỏe là việc bảo đảm ở mức tối thiểu về phòng -
chống dịch bệnh và chăm sóc y tế; an ninh môi trường là việc được bảo vệ trước thiên
tai, tai họa do con người gây ra và sự ô nhiễm môi trường sống; an ninh cá nhân là việc
được bảo vệ trước những hành vi tội phạm, bạo lực hoặc lạm dụng thể chất do bất kể
chủ thể nào gây ra; an ninh cộng đồng là việc được duy trì các mối quan hệ và giá trị
truyền thống của cộng đồng; an ninh chính trị là việc tôn trọng các quyền con người cơ
bản, nhất là các quyền dân sự, chính trị [1].
Ở Việt Nam, vấn đề an ninh con người và bảo đảm an ninh con người luôn được
Đảng, Nhà nước quan tâm, thể hiện trong các văn bản của Đảng. Đặc biệt trong Văn
kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã đặt nhân tố con người, an ninh
con người làm trung tâm của mọi hoạt động, bảo vệ an ninh con người vừa là mục tiêu
phấn đấu, vừa là động lực bảo đảm cho sự ổn định chính trị xã hội và xây dựng, phát
triển đất nước trường tồn, thịnh vượng, “Chú trọng an ninh, an toàn là một trong những
yếu tố hàng đầu trong cuộc sống của người dân” [2]; “Thực hiện tốt chính sách xã hội,
bảo đảm an ninh xã hội, an ninh con người, tạo chuyển biến mạnh mẽ trong quản lý phát
triển xã hội, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống và chỉ
số hạnh phúc của con người Việt Nam” [2].
Trên thế giới, chuyển đổi số bắt đầu được nhắc đến nhiều vào khoảng năm 2015,
phổ biến từ năm 2017. Ở Việt Nam, chuyển đổi số bắt đầu được đề cập nhiều vào khoảng
năm 2018. Chuyển đổi số là quá trình thay đổi tổng thể và toàn diện của cá nhân, tổ chức
về cách sống, cách làm việc và phương thức sản xuất dựa trên các công nghệ số. Trong
thời đại chuyển đổi số hiện nay, dữ liệu cá nhân trên không gian mạng trở thành một
kho lưu trữ khổng lồ mà nếu các cá nhân, tổ chức không có biện pháp bảo vệ tương
xứng, đúng cách thì sẽ tạo điều kiện thuận lợi để tội phạm lợi dụng thực hiện các hành
vi vi phạm pháp luật, tác động tiêu cực đến an ninh con người.
Theo khoản 1 Điều 2 Nghị định 13/2023/NĐ-CP ngày 17/4/2023 quy định về bảo
vệ dữ liệu cá nhân thì dữ liệu cá nhân là thông tin dưới dạng ký hiệu, chữ viết, chữ số,
hình ảnh, âm thanh hoặc dạng tương tự trên môi trường điện tử gắn liền với một con
người cụ thể hoặc giúp xác định một con người cụ thể. Dữ liệu cá nhân bao gồm dữ liệu
cá nhân cơ bản và dữ liệu cá nhân nhạy cảm. Cụ thể:
Dữ liệu cá nhân cơ bản bao gồm: Họ, chữ đệm và tên khai sinh, tên gọi khác (nếu
có); ngày, tháng, năm sinh; ngày, tháng, năm chết hoặc mất tích; giới tính; nơi sinh, nơi
đăng ký khai sinh, nơi thường trú, nơi tạm trú, nơi ở hiện tại, quê quán, địa chỉ liên hệ;
quốc tịch. Hình ảnh của cá nhân; số điện thoại, số chứng minh nhân dân, số định danh
cá nhân, số hộ chiếu, số giấy phép lái xe, số biển số xe, số mã số thuế cá nhân, số bảo
hiểm xã hội, số thẻ bảo hiểm y tế. Tình trạng hôn nhân; thông tin về mối quan hệ gia
Kỷ yếu Hội thảo Khoa học: “An ninh Sinh viên trong thời kỳ Chuyển đổi số”
318
đình (cha mẹ, con cái); thông tin về tài khoản số của cá nhân; dữ liệu cá nhân phản ánh
hoạt động, lịch sử hoạt động trên không gian mạng... (Xem hình 1).
Dữ liệu cá nhân nhạy cảm là dữ liệu cá nhân gắn liền với quyền riêng tư của cá
nhân mà khi bị xâm phạm sẽ gây ảnh hưởng trực tiếp tới quyền và lợi ích hợp pháp của
cá nhân. Bao gồm quan điểm chính trị, quan điểm tôn giáo; tình trạng sức khỏe và đời
tư được ghi trong hồ sơ bệnh án, không bao gồm thông tin về nhóm máu. Thông tin liên
quan đến nguồn gốc chủng tộc, nguồn gốc dân tộc; thông tin về đặc điểm di truyền được
thừa hưởng hoặc có được của cá nhân; thông tin về thuộc tính vật lý, đặc điểm sinh học
riêng của cá nhân; thông tin về đời sống tình dục, xu hướng tình dục của cá nhân... Dữ
liệu về tội phạm; thông tin khách hàng của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước
ngoài... (Xem hình 1).
Hình 1. Dữ liệu cá nhân
Hiến pháp năm 2013 đã khẳng định quyền riêng tư của cá nhân là bất khả xâm
phạm, đồng thời phát triển mở rộng phạm vi quyền riêng tư không chỉ là quyền bất khả
xâm phạm về thân thể, nhà ở, thư tín mà còn bao gồm quyền bảo vệ bí mật cá nhân,
trong đó có thông tin về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình (Điều 21).
Mặc dù, hệ thống pháp luật Việt Nam hiện hành chưa sử dụng cụm từ “dữ liệu cá nhân”,
chưa có nhiều định nghĩa về “dữ liệu cá nhân” cũng như bảo vệ dữ liệu cá nhân, tuy
nhiên với các quy định về quyền bí mật đời sống riêng tư, bí mật cá nhân cùng các quy
định liên quan tới “thông tin cá nhân”, “thông tin riêng”, “thông tin số”; “thông tin cá
nhân trên môi trường mạng”; “thông tin bí mật đời tư”... trong các văn bản hiện hành,
Nghị định được xây dựng tiếp cận theo hướng “dữ liệu cá nhân” và “bảo vệ dữ liệu cá
nhân” là vấn đề có liên quan tới quyền riêng tư, được pháp luật bảo vệ, phù hợp với tinh
thần của Hiến pháp. Công dân Việt Nam có quyền bất khả xâm phạm, quyền giữ bí mật
về dữ liệu cá nhân. Dữ liệu cá nhân được pháp luật Việt Nam bảo vệ, các hành vi xâm
phạm dữ liệu cá nhân được xử lý nghiêm minh theo quy định pháp luật.
Kỷ yếu Hội thảo Khoa học: “An ninh Sinh viên trong thời kỳ Chuyển đổi số”
319
Những biến động trong an ninh quốc tế hiện nay đang ngày càng làm rõ ràng hơn
phạm trù an ninh con người; các yếu tố thay đổi có ảnh hưởng sâu sắc và tác động đến
an ninh con người. Theo đó, kỹ thuật số được xếp như một trong những vấn đề được
quan tâm nhất mà hệ quả chính của nó là quá trình chuyển đổi số. Chuyển đổi số không
chỉ mang lại cơ hội mà còn đặt ra những thách thức cho sự phát triển an ninh con người
tại Việt Nam. Theo thống kê của Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng
công nghệ cao (A05) - Bộ Công an, Việt Nam hiện là quốc gia có tốc độ phát triển và
ứng dụng Internet cao nhất thế giới. Số lượng người sử dụng Internet của Việt Nam đã
đạt hơn 77,93 triệu người, tương đương với khoảng 79% dân số. Qua theo dõi, dữ liệu
cá nhân của hơn 2/3 dân số nước ta đang được lưu trữ, đăng tải, chia sẻ và thu thập trên
không gian mạng với nhiều hình thức và mức độ chi tiết khác nhau. Ở thời điểm hiện
tại, tình trạng lộ lọt thông tin người dùng ở Việt Nam đang rất đáng báo động. Hoạt
động mua bán dữ liệu cá nhân hiện đang diễn ra phổ biến, công khai, với các dữ liệu thô
và dữ liệu cá nhân đã qua xử lý, nhiều hành vi chưa được xử lý vì thiếu quy định của
pháp luật. Các doanh nghiệp, công ty kinh doanh dịch vụ có thu thập dữ liệu cá nhân
của khách hàng, cho phép các đối tác thứ ba tiếp cận thông tin dữ liệu cá nhân nhưng
không có yêu cầu, quy định chặt chẽ, để đối tác thứ ba chuyển giao, buôn bán cho các
đối tác khác. Các doanh nghiệp chủ động thu thập thông tin cá nhân của khách hàng,
hình thành kho dữ liệu cá nhân, phân tích, xử lý các loại dữ liệu đó để tiến hành kinh
doanh, buôn bán. Trên các nền tảng mạng xã hội, cá nhân người dùng vô tình để lộ lọt
thông tin vẫn còn phổ biến gây tác hại khôn lường đe dọa đến an ninh con người, như
truy cập những clip ngắn, bài viết, link chứa mã độc đăng trên TikTok, Youtube,
Instagram, Facebook, Google... Hoặc các đối tượng chủ động gọi điện, nhắn tin cho chủ
tài khoản thông báo có khoản tiền, quà tặng, khuyến mại... chuyển vào tài khoản; hoặc
sử dụng mạng xã hội, email, tin nhắn mạo danh ngân hàng điện tử thông báo tài khoản
E-banking của chủ tài khoản bị xâm nhập trái phép và yêu cầu chủ tài khoản cung cấp
thông tin đăng nhập, mã OTP. Bên cạnh đó, một số cá nhân thiếu thận trọng, chấp nhận
đánh đổi việc cung cấp dữ liệu cá nhân để sử dụng các nền tảng dịch vụ như đã cung
cấp số điện thoại, thậm chí địa chỉ nhà, số tài khoản cá nhân, thông tin căn cước công
dân,... trên những trang web bán hàng online, các phần mềm chỉnh sửa, chuyển ảnh AI,
các tựa game phổ biến,... thậm chí thông tin cá nhân có thể bị lộ lọt từ những ống kính
camera đường phố.
Tại Việt Nam, tội phạm sử dụng công nghệ cao là loại tội phạm mới, đang có xu
hướng phát triển, diễn biến hết sức phức tạp, đa dạng và khó lường, là mối đe dọa to lớn
đối với sự ổn định, phát triển của các quốc gia và được xác định là một trong những
nguy cơ, thách thức lớn nhất đối với an ninh con người. Thời gian qua, tình hình tội
phạm công nghệ cao diễn ra trên phạm vi cả nước, với nhiều hình thức ngày càng tinh
Kỷ yếu Hội thảo Khoa học: “An ninh Sinh viên trong thời kỳ Chuyển đổi số”
320
vi hơn, số lượng vụ bị lừa đảo ngày càng tăng cao, gây hậu quả nghiêm trọng về tài sản
và khiến người dân bức xúc, lo lắng. Tội phạm này sử dụng thông tin dữ liệu cá nhân đã
được thu thập, xử lý để thực hiện các hành vi phạm tội, điển hình như: Giả danh cơ quan
thực thi pháp luật để lừa đảo chiếm đoạt tài sản; truy cập trái phép vào những tài khoản
số, chiếm quyền quản trị email tới các thông tin tài khoản ngân hàng; làm giả tín dụng,
giả danh nhân viên ngân hàng, nhân viên nhà mạng, nhân viên điện lực và các loại hình
khác để lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Ngay cả những thông tin như tên của cá nhân, tên
trường học, khu nội trú, các loại thẻ… cũng có thể trở thành thông tin hữu ích đối với
tội phạm mạng khi người sử dụng đăng tải công khai trên mạng xã hội. Các tội phạm
chiếm đoạt sử dụng nhằm mục đích khống chế, thậm chí là tống tiền người dùng. Nguy
hiểm hơn, những thông tin do chính chủ tự nguyện cung cấp có thể được sử dụng vào
mục đích đe dọa tống tiền, bắt cóc hoặc lừa người sử dụng chuyển tiền vào tài khoản
của tội phạm. Đáng lo ngại, thông tin cá nhân bị lộ lọt sẽ được các hacker sử dụng cho
mục đích phạm tội, khi đã chiểm được những thông tin cá nhân như: chứng minh nhân
dân, tài khoản ngân hàng,...các đối tượng dễ dàng chiếm đoạt tiền, mở các tài khoản
ngân hàng, thẻ tín dụng để thực hiện hành vi của mình. Nhiều người sử dụng điện thoại
thông minh có kết nối Internet nhận được tin nhắn quảng cáo mua bán bất động sản, mời
sử dụng dịch vụ chăm sóc sắc đẹp miễn phí, thẩm mỹ viện, quảng cáo về khóa học tiếng
Anh khi có con đang trong độ tuổi đi học,... mà họ không hề cung cấp số điện thoại hay
thông tin cá nhân cho những người thực hiện cuộc gọi điện thoại đó. Nghiêm trọng hơn,
ảnh thật của người dùng được đối tượng sử dụng hay còn gọi là bẫy lừa đạo cuộc gọi
Deepfake, đó là việc dùng cuộc gọi video Deepfake để lừa đảo. Deepfake là công nghệ
ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để tạo ra các đoạn video với hình ảnh khuôn mặt nhân
vật giống hệt như hình ảnh người muốn giả mạo, từ đó đối tượng sẽ sử dụng những đoạn
video này để đi lừa đảo bạn bè, người thân của người dùng đó, khiến nạn nhân khó mà
biết được mình đã bị lừa.
Trên thực tế, nhiều người sử dụng các trang mạng của nước ta vẫn chưa ý thức
được tính nghiêm trọng của vấn đề, thậm chí nhiều người khi biết thông tin của mình bị
lộ, lọt thì họ cũng cho điều đó là bình thường, nên ít khi tiến hành khiếu nại, tố giác.
Các đối tượng thực hiện hành vi xâm phạm đến an ninh con người thông qua dữ liệu cá
nhân ngày càng đưa ra các phương thức, thủ đoạn tấn công, lừa đảo, chiếm đoạt tài sản
ngày càng tinh vi, xảo quyệt theo xu hướng của công nghệ, đặc biệt là công nghệ trí tuệ
nhân tạo (AI) ngày càng phát triển mạnh mẽ.
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng lộ dữ liệu cá nhân gồm có những nội dung sau:
Một là, nhận thức về công tác bảo vệ dữ liệu cá nhân còn hạn chế
Nhận thức về bảo vệ thông tin cá nhân còn hạn chế, chưa phù hợp với tình hình
thực tế, là nguyên nhân chính dẫn tới tình trạng lộ, lọt, chiếm đoạt thông tin cá nhân,
