374
KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ “THƯƠNG MẠI VÀ PHÂN PHỐI” LẦN THỨ 4 NĂM 2023
GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH THƯƠNG MẠI
TẠI TOÀ ÁN HIỆN NAY
TS. Trần Anh Quang
Trường Đại học Lao động - Xã hội
ThS. Thái Thị Hiền
Toà án nhân dân tối cao
Email: quangktqt@gmail.com
Tóm tắt: Hiện nay Việt Nam đang không ngừng thay đổi, ngày càng hội
nhập và phát triển kinh tế với các nước phát triển trên toàn thế giới. Hoạt động
thương mại diễn ra ngày một phổ biến, kéo theo đó thì các tranh chấp thương mại
phát sinh trong quá trình kinh doanh, mua bán cũng xuất hiện ngày càng nhiều.
Đặc biệt Covid-19 tác động đến mọi mặt của đời sống kinh tế xã hội, trong đó có
hoạt động giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại hiện nay. Khi mâu thuẫn
giữa các bên quá lớn, không thỏa thuận được với nhau bằng việc hòa giải, thương
lượng thì các bên có thể lựa chọn giải quyết tranh chấp tại Trung tâm Trọng tài
thương mại hoặc tại Tòa án theo pháp luật tố tụng dân sự. Bài viết tập trung
nghiên cứu một số vấn đề cơ bản về giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại
tại Toà án, tìm hiểu thực trạng giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại
Toà án Việt Nam, từ đó đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết
tranh chấp kinh doanh thương mại tại Toà án.
Từ khoá: Covid-19, kinh doanh thương mại, Toà án,, Tranh chấp.
RESOLVING THE BUSINESS DISPUTES IN COURT
Abstract: Currently, Vietnam is constantly changing, increasingly
integrating and developing economically with developed countries around the
world. Commercial activities are becoming more and more popular, leading to
more and more commercial disputes arising in the process of doing business and
buying and selling. In particular, Covid-19 affects all aspects of socioeconomic
life, including current business and commercial dispute resolution activities.
When the conflict between the parties is too great and cannot be reached by
conciliation or negotiation, the parties may choose to settle the dispute at the
Commercial Arbitration Center or the Court according to the civil procedure law.
the. The article focuses on studying some basic issues of commercial business
dispute resolution at the Court, understanding the current situation of commercial
375
THE 4TH INTERNATIONAL CONFERENCE PROCEEDINGS COMMERCE AND DISTRIBUTION
business dispute resolution at Vietnamese courts, thereby offering solutions to improve the
efficiency of resolving business and commercial disputes at the Court.
Keywords: Covid-19, commercial business, Court, Dispute.
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong giai đoạn hiện nay Việt Nam đang không ngừng thay đổi, ngày càng hội nhập và
phát triển kinh tế với các nước phát triển trên toàn thế giới. Tuy nhiên, đi kèm với sự phát
triển của kinh doanh thương mại (KDTM) luôn tiềm ẩn những rủi ro tranh chấp không thể
lường trước được. Thực tế ở Việt Nam hiện nay, trường hợp khi mâu thuẫn giữa các bên quá
lớn, không thỏa thuận được với nhau bằng việc hòa giải, thương lượng thì các bên có thể lựa
chọn giải quyết tranh chấp tại Trung tâm Trọng tài thương mại hoặc tại Tòa án theo pháp luật
tố tụng dân sự. Tại Toà án, hiệu quả giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án mang ý nghĩa
quan trọng không chỉ đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp mà còn góp phần không nhỏ tạo
môi trường kinh doanh an toàn, lành mạnh. Cũng chính vì lẽ đó, cùng với việc ngày càng gia
tăng các tranh chấp KDTM phức tạp, việc tập trung nghiên cứu nâng cao hiệu quả giải quyết
tranh chấp KDTM tại Toà án là cần thiết và phù hợp với thực tiễn xã hội.
2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH
THƯƠNG MẠI TẠI TOÀ ÁN
2.1. Khái niệm và đặc điểm tranh chấp kinh doanh thương mại
Tại Việt Nam các thuật ngữ như tranh chấp kinh tế, tranh chấp kinh doanh thương mại,
tranh chấp trong kinh doanh đã được sử dụng với các khái niệm khác nhau. Song dù dùng
thuật ngữ nào cũng nói lên bản chất của tranh chấp là những mâu thuẫn, bất đồng về chính
kiến hay về quyền lợi, lợi ích giữa các bên phát sinh từ hoạt động kinh doanh thương mại.
Theo định nghĩa của từ điển Tiếng Việt, tranh chấp được hiểu là “Đấu tranh, giằng co khi có
những mâu thuẫn, bất đồng thường là trong vấn đề quyền lợi giữa hai bên”.
Như vậy, có thể quan niệm tranh chấp kinh doanh thương mại là những mâu thuẫn, bất
đồng giữa các chủ thể phát sinh trong hoạt động thực hiện liên tục một, một số hoặc toàn bộ
quá trình đầu tư từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm, hoặc cung ứng các dịch vụ trên thị trường,
xúc tiến thương mại và các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi khác. Một cách ngắn gọn hơn,
có thể định nghĩa tranh chấp kinh doanh thương mại là những mâu thuẫn, bất đồng về quyền
lợi giữa các chủ thể phát sinh trong hoạt động kinh doanh thương mại.
Theo cách định nghĩa này, tranh chấp KDTM có những đặc điểm pháp lý sau đây:
(i): Chủ thể trong quan hệ tranh chấp KDTM là những chủ thể tham gia vào hoạt động
KDTM nhằm tìm kiếm lợi nhuận;
(ii): Nội dung của tranh chấp KDTM xảy ra xung quanh các quyền và nghĩa vụ của
quan hệ KDTM mà các bên tham gia được pháp luật điều chỉnh;
(iii): Phát sinh khi một bên chủ thể trong quan hệ KDTM mà các bên tham gia khng
định trái quyền của mình nhưng bị bên khác chống lại.
2.2. Các nguyên tắc giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại tòa án
Các nguyên tắc cơ bản của thủ tục giải quyết vụ án kinh doanh, thương mại nói riêng
và vụ án dân sự nói chung là tu tưởng chì đạo hoạt động giải quyết vụ án dân sự nói chung
và được ghi nhận trong văn bản quy phạm pháp luật. BLTTDS năm 2015 đã dành cả Chương
376
KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ “THƯƠNG MẠI VÀ PHÂN PHỐI” LẦN THỨ 4 NĂM 2023
2 để quy định những nguyên tắc cơ bản của hoạt động tố tụng dân sự. Chương này bao gồm
23 Điều (từ Điều 3 đến Điều 25) trong đó nêu lên những nguyên tắc chung của hoạt động Tố
tụng dân sự tại Tòa án như: nguyên tắc bảo đảm pháp chế xã hội chủ nghĩa; nguyên tắc thực
hiện chế độ hai cấp xét xử; nguyên tắc Hội thẩm nhân dân tham gia xét xử; nguyên tắc xét
xử tập thể; nguyên tắc xét xử công khai v.v... Ngoài ra còn có những nguyên tắc riêng, đặc
thù của tố tụng dân sự nói chung như: nguyên tắc tự định đoạt; nguyên tắc cung cấp chứng
cứ và chứng minh; nguyên tắc bình đng; nguyên tắc hòa giải.
Là một quy trình giải quyết tranh chấp đặc biệt do tòa án - cơ quan tư pháp của nhà
nước đứng ra tiến hành, giải quyết tranh chấp KDTM bằng con đường tòa án phải tuân thủ
các nguyên tắc cơ bản trong quá trình giải quyết các tranh chấp KDTM được quy định trong
BLTTDS 2015 gồm:
- Nguyên tắc tôn trọng quyền tự định đoạt của các đương sự (Điều 5 BLTTDS 2015):
- Nguyên tắc bình đng trước pháp luật (Điều 8 BLTTDS 2015)
- Nguyên tắc tòa án không tiến hành điều tra mà chỉ xác minh thu thập chứng cứ.
- Nguyên tắc hòa giải trong giải quyết tranh chấp KDTM (Điều 10 BLTTDS 2015)
- Nguyên tắc giải quyết vụ án nhanh chóng, kịp thời đảm bảo khắc phục kịp thời các
thiệt hại cho bên bị vi phạm.
Ngoài ra việc áp dụng pháp luật trong giải quyết các vụ án kinh doanh thương mại phải
tuân thủ các nguyên tắc chung như:
- Nguyên tắc pháp chế;
- Nguyên tắc bảo đảm quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự
- Nguyên tắc khi xét xử sơ thẩm có Hội thẩm nhân dân tham gia,Thẩm phán và Hội
thẩm nhân dân xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật;
- Nguyên tắc đảm bảo sự vô tư của những người tiến hành tố tụng hoặc tham gia tố
tụng;
- Nguyên tắc bảo đảm quyền tranh tụng trong tố tụng dân sự;
- Nguyên tắc kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng dân sự.
2.3. Giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại tòa án
Căn cứ Điều 317 Luật thương mại 2005, một trong các hình thức giải quyết tranh chấp
trong thương mại là giải quyết tại Tòa án. Thủ tục giải quyết tranh chấp trong thương mại
tại Tòa án được tiến hành theo các thủ tục tố tụng của Tòa án do pháp luật quy định. Tóa án
là cơ quan nhân danh quyền lực nhà nước thực hiện việc xét xử theo một trình tự, thủ tục
nghiêm ngặt, chặt chẽ. Việc giải quyết tranh chấp thương mại tại Tòa án được thực hiện theo
quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự.
Trình tự giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại thông qua Tòa án bao gồm các
bước sau:
Bước 1: Người khởi kiện chuẩn bị hồ sơ và nộp đơn khởi kiện
Người khởi kiện nộp Đơn khởi kiện (theo mẫu quy định tại Nghị quyết số 01/2017/NQ-
HĐTP) tại Tòa án nhân dân có thẩm quyền. Thông thường, các tranh chấp phát sinh trong
hoạt động kinh doanh, thương mại sẽ được Tòa án nhân dân cấp huyện nơi bị đơn có trụ sở.
377
THE 4TH INTERNATIONAL CONFERENCE PROCEEDINGS COMMERCE AND DISTRIBUTION
Các trường hợp đặc biệt khác như tranh chấp về bất động sản, hay không biết trụ sở của bị
đơn,... thì Tòa án có thẩm quyền được xác định theo các Điều 39, Điều 40 Bộ luật Tố tụng
dân sự 2015
Đơn khởi kiện được nộp phải kèm theo các tài liệu, chứng cứ để chứng minh quyền và
lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm.
Người khởi kiện có thể nộp trực tiếp tại Tòa án, gửi đến Tòa án theo đường dịch vụ
bưu chính hoặc gửi trực tuyến bằng hình thức điện tử qua Cổng thông tin điện tử của Tòa án
(nếu có).
Bước 2: Nhận và xử lý đơn khởi kiện
Trong thời hạn 03 ngày làm việc, kể từ ngày nhận được đơn khởi kiện, Chánh án Tòa
án phân công một Thẩm phán xem xét đơn khởi kiện.
Trong thời hạn 05 ngày làm việc, kể từ ngày được phân công, Thẩm phán phải xem xét
đơn khởi kiện và có một trong các quyết định sau đây:
Yêu cầu sửa đổi, bổ sung đơn khởi kiện;
Tiến hành thủ tục thụ lý vụ án theo thủ tục thông thường hoặc theo thủ tục rút gọn nếu
vụ án có đủ điều kiện để giải quyết theo thủ tục rút gọn quy định tại khoản 1 Điều 317 của
Bộ luật này;
Chuyển đơn khởi kiện cho Tòa án có thẩm quyền và thông báo cho người khởi kiện nếu
vụ án thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án khác;
Trả lại đơn khởi kiện cho người khởi kiện nếu vụ việc đó không thuộc thẩm quyền giải
quyết của Tòa án.
Bước 3: Đóng tiền tạm ứng án phí
Sau khi nhận đơn khởi kiện và tài liệu, chứng cứ kèm theo, nếu xét thấy vụ án thuộc
thẩm quyền giải quyết của Tòa án thì Thẩm phán phải thông báo ngay cho người khởi kiện
biết để họ đến Tòa án làm thủ tục nộp tiền tạm ứng phí trong trường hợp họ phải nộp tiền
tạm ứng án phí.
Thẩm phán chỉ thụ lý vụ án khi người khởi kiện nộp cho Tòa án biên lai thu tiền tạm
ứng án phí.
Bước 4: Thụ lý vụ án
Trong thời hạn 03 ngày làm việc kể từ ngày thụ lý vụ , Thẩm phán phải thông báo bằng
văn bản cho các đương sự, tổ chức, cá nhân có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến việc giải
quyết vụ án, cho Viện kiểm sát cùng cấp về việc thụ lý vụ án.
Bước 5: Hòa giải
Trong thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm (thường kéo dài từ 02 đến 04 tháng), Tòa án
tiến hành hòa giải để các đương sự thỏa thuận với nhau về việc giải quyết vụ án.
Trường hợp đương sự thỏa thuận được với nhau về giải quyết tranh chấp Tòa án lập
biên bản hòa giải thành, hết thời hạn 07 ngày kể từ ngày lập biên bản hòa giải thành mà
không có đương sự nào thay đổi ý kiến thì Thẩm phán phải ra quyết định công nhận sự thỏa
thuận của các đương sự. Quyết định công nhận sự thỏa thuận của đương sự có hiệu lực pháp
luật ngay và không bị kháng cáo, kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm.
378
KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ “THƯƠNG MẠI VÀ PHÂN PHỐI” LẦN THỨ 4 NĂM 2023
Trường hợp hòa giải không thành thì Tòa án đưa vụ án ra xét xử.
Bước 6: Đưa vụ án ra xét xử, mở phiên tòa (sơ thẩm)
Trong thời hạn 01 tháng, kể từ ngày có quyết định đưa vụ án ra xét xử, Tòa án phải mở
phiên tòa; trường hợp có lý do chính đáng thì thời hạn này là 02 tháng. Tòa án sau đó ra Bản
án giải quyết tranh chấp giữa các bên. Bên nào không đồng ý có thể thực hiện thủ tục kháng
cáo.
Bước 7 (nếu có): Xét xử phúc thẩm, Giám đốc thẩm, Tái thẩm
Căn cứ, thời hạn mở các phiên tòa phúc thẩm, Giám đốc thẩm, Tái thẩm được quy định
chi tiết tại Bộ luật dân sự 2015.
3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP
KINH DOANH THƯƠNG MẠI TẠI TOÀ ÁN HIỆN NAY
Toà án có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ
chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức,
cá nhân. Trong cơ cấu tổ chức của Toà án, Tòa Kinh tế là Tòa án có thẩm quyền giải quyết
các vụ án tranh chấp về KDTM. Những tranh chấp về KDTM được xác định thuộc thẩm
quyền giải quyết của Toà án đã được làm rõ phù hợp với Luật Thương mại và Luật Doanh
nghiệp....là những tranh chấp phát sinh trong hoạt động KDTM giữa cá nhân, tổ chức có
đăng ký kinh doanh với nhau và đều có mục đích lợi nhuận. Cụ thể: Sơ thẩm đối với những
tranh chấp KDTM thuộc thẩm quyền của TAND cấp tỉnh; Giải quyết theo thủ tục phúc thẩm
những vụ việc, bản án KDTM chưa có hiệu lực pháp luật của TAND cấp huyện bị kháng cáo,
kháng nghị theo quy định của Bộ luật TTDS. Ngoài ra, Toà án có thẩm quyền giải quyết theo
lãnh thổ đối với những tranh chấp KDTM nếu nơi bị đơn cư trú, làm việc, có trụ sở; nơi có
bất động sản nếu tài sản tranh chấp là bất động sản thuộc phạm vi hành chính hoặc do hai
bên đương sự thỏa thuận lựa chọn Toà án là nơi giải quyết tranh chấp.
Năm 2022, số lượng các loại vụ việc mà các Tòa án phải thụ lý, giải quyết gia tăng
(tăng gần 6% so với năm trước) với tính chất, mức độ ngày càng đa dạng, phức tạp. Tình
hình an ninh chính trị, kinh tế, xã hội trên thế giới và trong nước bên cạnh những thuận lợi,
cũng phát sinh nhiều khó khăn mới. Đặc biệt trong những tháng đầu năm, dịch Covid-19 lây
lan nhanh, với số ca lây nhiễm trong cộng đồng rất cao ở một số địa phương đã ảnh hưởng
không nhỏ đến tiến độ giải quyết các loại vụ việc thuộc thẩm quyền. Bên cạnh nhiệm vụ phải
làm tốt công tác giải quyết, xét xử các loại vụ việc, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp và các
chỉ tiêu, yêu cầu theo Nghị quyết của Quốc hội; các Tòa án còn phải tiếp tục tập trung thực
hiện tốt Luật Hòa giải, đối thoại tại Tòa án; tổ chức thi hành Nghị quyết của Quốc hội về
phiên tòa xét xử trực tuyến...Để chủ động triển khai các nhiệm vụ công tác năm 2022, ngay
từ đầu năm, Ban cán sự đảng, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao đã kịp thời ban hành các văn
bản để lãnh đạo, chỉ đạo các Tòa án nhân dân. Trên cơ sở đó, các Tòa án đã khẩn trương xây
dựng, đề ra chương trình, kế hoạch công tác với các nhiệm vụ, biện pháp cụ thể và tổ chức
thực hiện quyết liệt nhằm nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động, quyết tâm thực
hiện thắng lợi các nhiệm vụ, yêu cầu của Nghị quyết của Quốc hội và của Tòa án nhân dân
đề ra. Các Tòa án đã hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ trọng tâm công tác được giao và đạt
được nhiều kết quả nổi bật. Kết quả đạt được cụ thể như sau: