Giáo trình điện - Chương 8: Khái niệm chung về máy biến áp

Chia sẻ: Nguyenvan Do | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

306
lượt xem 114
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'giáo trình điện - chương 8: khái niệm chung về máy biến áp', kỹ thuật - công nghệ, điện - điện tử phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình điện - Chương 8: Khái niệm chung về máy biến áp

PhÇn thø hai m¸y biÕn ¸p ch−¬ng 8 Kh¸i niÖm chung vÒ m¸y biÕn ¸p (m.b.a) 8-1. §¹i c−¬ng §Ó dÉn ®iÖn tõ c¸c tr¹m ph¸t ®iÖn ®Õn n¬i tiªu thô cÇn ph¶i cã ®−êng d©y t¶i ®iÖn (h×nh 8-1). NÕu kho¶ng c¸ch gi÷a n¬i s¶n xuÊt ®iÖn vµ hé tiªu thô lín th× mét vÊn ®Ò lín ®Æt ra vµ cÇn ®−îc gi¶i quyÕt lµ: viÖc truyÒn t¶i ®iÖn n¨ng ®i xa lµm sao cho kinh tÕ nhÊt. Nh− ta ®· biÕt, cïng mét c«ng suÊt truyÒn t¶i trªn ®−êng d©y, nÕu ®iÖn ¸p ®−îc t¨ng cao th× dßng ®iÖn ch¹y trªn ®−êng d©y sÏ gi¶m xuèng, nh− vËy cã thÓ lµm tiÕt diÖn d©y nhá ®i, do ®ã träng l−îng vµ chi phÝ d©y dÉn sÏ gi¶m xuèng, ®ång thêi tæn hao n¨ng l−îng trªn ®−êng d©y còng gi¶m xuèng. V× thÕ, muèn truyÒn t¶i ®iÖn n¨ng ®i xa, Ýt tæn hao vµ tiÕt kiÖm kim lo¹i mµu, trªn ®−êng d©y ng−êi ta ph¶i dïng ®iÖn ¸p cao, th−êng lµ 35kV, 110 kV, 220 kV vµ 500 kV. Trªn thùc tÕ, c¸c m¸y ph¸t ®iÖn chØ cã kh¶ n¨ng ph¸t ra ®iÖn ¸p cã gi¸ trÞ trong kho¶ng tõ 3 ®Õn 21 kV, do ®ã ph¶i cã thiÕt bÞ ®Ó t¨ng ®iÖn ¸p ë ®Çu ®−êng d©y lªn. MÆt kh¸c, c¸c hé tiªu thô th−êng yªu cÇu ®iÖn ¸p thÊp, tõ 0,4 ®Õn 6 kV, do ®ã tíi ®©y ph¶i cã thiÕt bÞ gi¶m ®iÖn ¸p xuèng. Nh÷ng thiÕt bÞ dïng ®Ó t¨ng ®iÖn ¸p ë ®Çu ra cña m¸y ph¸t ®iÖn, tøc lµ ë ®Çu ®−êng d©y dÉn ®iÖn vµ gi¶m ®iÖn ¸p khi tíi c¸c hé tiªu thô, tøc lµ ë cuèi ®−êng d©y dÉn ®iÖn gäi lµ m¸y biÕn ¸p (viÕt t¾t lµ m.b.a). Trong hÖ thèng ®iÖn lùc, muèn truyÒn t¶i vµ ph©n phèi c«ng suÊt tõ nhµ m¸y ®iÖn tíi hé tiªu thô mét c¸ch hîp lý th−êng ph¶i qua ba, bèn lÇn t¨ng vµ gi¶m ®iÖn ¸p. Do ®ã tæng c«ng suÊt cña c¸c m.b.a trong hÖ thèng ®iÖn lùc th−êng gÊp ba, bèn lÇn tæng c«ng suÊt cña c¸c tr¹m ph¸t ®iÖn. Nh÷ng m.b.a dïng trong hÖ thèng ®iÖn lùc gäi lµ m.b.a ®iÖn lùc hay m.b.a c«ng suÊt. Nh− vËy m.b.a chØ lµm nhiÖm vô truyÒn t¶i vµ ph©n phèi n¨ng l−îng chø kh«ng ph¶i lµ biÕn ho¸ n¨ng l−îng. Ngoµi c¸c m.b.a lùc ®Ó truyÒn t¶i vµ ph©n phèi ®iÖn n¨ng cßn cã nhiÒu lo¹i m.b.a dïng trong c¸c ngµnh chuyªn m«n nh−: m.b.a ®Æc biÖt dïng ®Ó chØnh l−u cho c¸c thiÕt bÞ m¹, ®iÖn ph©n; m.b.a chuyªn dïng cho c¸c lß ®iÖn luyÖn kim; m.b.a hµn ®iÖn; m.b.a dïng trong ®o l−êng, ®iÒu khiÓn, thÝ nghiÖm ... MF§ MBA t¨ng ¸p §−êng d©y t¶i ®iÖn MBA gi¶m ¸p Hé tiªu thô H×nh 8-1. S¬ ®å cung cÊp ®iÖn ®¬n gi¶n 77
8-2. Nguyªn lý lµm viÖc c¬ b¶n cña m.b.a XÐt m¸y biÕn ¸p mét pha hai d©y quÊn nh− h×nh 8-2. D©y quÊn 1 cã w1 vßng d©y vµ d©y quÊn 2 cã w2 vßng I1 d©y ®−îc quÊn trªn lâi thÐp 3. Khi ®Æt I2 ®iÖn ¸p xoay chiÒu u1 vµo d©y quÊn 1, W1 trong ®ã sÏ cã dßng ®iÖn i1. Trong lâi ~ U Zt U2 thÐp sÏ sinh ra tõ th«ng Φ mãc vßng 1 W2 víi c¶ d©y quÊn 1 vµ 2, c¶m øng ra c¸c s.®.®. c¶m øng e1 vµ e2. S.®.®. e2 1 2 3 Φ trong d©y quÊn 2 sÏ sinh ra dßng ®iÖn i2 ®−a ra t¶i víi ®iÖn ¸p lµ u2. Nh− vËy H×nh 8 - 2 n¨ng l−îng cña dßng ®iÖn xoay chiÒu Nguyªn lý lµm viÖc cña m¸y biÕn ¸p ®· ®−îc truyÒn tõ d©y quÊn 1 sang d©y quÊn 2 th«ng qua tõ tr−êng trong lâi thÐp. NÕu ®iÖn ¸p xoay chiÒu u1 ®Æt vµo d©y quÊn s¬ cÊp lµ mét hµm sè sin th× tõ th«ng do nã sinh ra còng lµ mét hµm sè sin: Φ = Φmsinωt (8-1) Theo ®Þnh luËt c¶m øng ®iÖn tõ, s.®.®. c¶m øng trong c¸c d©y quÊn 1 vµ 2 sÏ lµ: dφ sin ωt dφ π = −w1ωφ m cos ωt = 2 E1 sin(ωt − ). e1 = −w1 = −w1 m (8-2a) dt dt 2 dφ sin ωt dφ π = − w2ωφ m cos ωt = 2 E 2 sin(ωt − ). e2 = − w2 = − w2 m (8-2b) dt dt 2 trong ®ã: ωφ m w2 2πfw2 Φ m ωφ m w1 2πfw1 Φ m = 4,44 fw2φ m = 4,44 fw1φ m vµ E 2 = = E1 = = 2 2 2 2 lµ trÞ sè hiÖu dông cña c¸c s.®.®. ë d©y quÊn 1 vµ 2. C¸c biÓu thøc (8-2a,b) cho thÊy s.®.®. c¶m øng trong c¸c d©y quÊn chËm pha so víi tõ th«ng sinh ra nã mét gãc π/2. Ng−êi ta ®Þnh nghÜa tû sè biÕn ®æi cña m.b.a nh− sau: E1 w1 k= = (8-3) E 2 w2 NÕu bá qua ®iÖn ¸p r¬i trªn c¸c d©y quÊn th× cã thÓ coi U1 ≈ E1 ; U2 ≈ E2, do ®ã k ®−îc xem nh− lµ tû sè ®iÖn ¸p gi÷a c¸c d©y quÊn 1 vµ 2: E1 U1 k= ≈ (8-4) E2 U 2 Tõ nguyªn lý lµm viÖc c¬ b¶n trªn ta cã thÓ ®Þnh nghÜa m.b.a nh− sau: 78
M.b.a lµ mét thiÕt bÞ ®iÖn tõ ®øng yªn, lµm viÖc trªn nguyªn lý c¶m øng ®iÖn tõ, dïng ®Ó biÕn ®æi mét hÖ thèng dßng ®iÖn xoay chiÒu ë cÊp ®iÖn ¸p nµy thµnh mét hÖ thèng dßng ®iÖn xoay chiÒu ë cÊp ®iÖn ¸p kh¸c, víi tÇn sè kh«ng ®æi. M.b.a cã hai d©y quÊn gäi lµ m.b.a hai d©y quÊn. D©y quÊn nèi víi nguån ®Ó thu n¨ng l−îng vµo gäi lµ d©y quÊn s¬ cÊp. D©y quÊn nèi víi t¶i ®Ó ®−a n¨ng l−îng ra gäi lµ d©y quÊn thø cÊp. C¸c ®¹i l−îng nh− ®iÖn ¸p, dßng ®iÖn, c«ng suÊt... cña tõng d©y quÊn ®−îc kÌm theo tªn gäi s¬ cÊp vµ thø cÊp t−¬ng øng (vÝ dô dßng ®iÖn s¬ cÊp I1, ®iÖn ¸p thø cÊp U2, ...). D©y quÊn cã ®iÖn ¸p cao gäi lµ d©y quÊn cao ¸p (viÕt t¾t lµ CA), d©y quÊn cã ®iÖn ¸p thÊp gäi lµ d©y quÊn h¹ ¸p (viÕt t¾t lµ HA). NÕu ®iÖn ¸p thø cÊp nhá h¬n ®iÖn ¸p s¬ cÊp ta cã m.b.a gi¶m ¸p, nÕu ®iÖn ¸p thø cÊp lín h¬n ®iÖn ¸p s¬ cÊp ta cã m.b.a t¨ng ¸p. ë m.b.a ba d©y quÊn, ngoµi hai d©y quÊn CA vµ HA cßn cã d©y quÊn thø ba víi ®iÖn ¸p trung gian gi÷a gi¸ trÞ ®iÖn ¸p s¬ cÊp vµ gi¸ trÞ ®iÖn ¸p thø cÊp (viÕt t¾t lµ TA). M.b.a biÕn ®æi hÖ thèng dßng ®iÖn xoay chiÒu mét pha gäi lµ m.b.a mét pha; m.b.a biÕn ®æi hÖ thèng dßng ®iÖn xoay chiÒu ba pha gäi lµ m.b.a ba pha. M.b.a ng©m trong dÇu gäi lµ m.b.a dÇu; m.b.a kh«ng ng©m trong dÇu (hay m.b.a lµm m¸t b»ng kh«ng khÝ) gäi lµ m.b.a kh«. 8-3. ph©n lo¹i vµ kÕt cÊu cña m.b.a 8.3.1. Ph©n lo¹i m.b.a Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i m.b.a, nh−ng theo c«ng dông, m.b.a ®−îc ph©n thµnh nh÷ng lo¹i chÝnh sau ®©y: 1. M.b.a ®iÖn lùc dïng ®Ó truyÒn t¶i vµ ph©n phèi c«ng suÊt trong hÖ thèng ®iÖn lùc. 2. M.b.a chuyªn dïng cho c¸c lß luyÖn kim, cho c¸c thiÕt bÞ chØnh l−u; m.b.a hµn ®iÖn; ... 3. M.b.a tù ngÉu biÕn ®æi ®iÖn ¸p trong ph¹m vi kh«ng lín l¾m dïng ®Ó më m¸y c¸c ®éng c¬ ®iÖn xoay chiÒu. 4. M.b.a thÝ nghiÖm dïng ®Ó thÝ nghiÖm c¸c ®iÖn ¸p cao. M.b.a cã rÊt nhiÒu, song thùc chÊt c¸c hiÖn t−îng x¶y ra trong chóng ®Òu gièng nhau. §Ó thuËn tiÖn cho viÖc nghiªn cøu, sau ®©y ta chñ yÕu xÐt ®Õn m.b.a ®iÖn lùc hai d©y quÊn mét pha vµ ba pha. C¸c m.b.a kh¸c sÏ ®−îc nghiªn cøu trong ch−¬ng 12. 8.3.2. CÊu t¹o cña m.b.a M.b.a cã c¸c bé phËn chÝnh sau ®©y: lâi thÐp, d©y quÊn vµ vá m¸y. 1. Lâi thÐp Lâi thÐp dïng lµm m¹ch dÉn tõ, ®ång thêi dïng lµm khung ®Ó quÊn d©y quÊn. Theo h×nh d¸ng lâi thÐp ng−êi ta chia ra: - M.b.a kiÓu lâi hay kiÓu trô (h×nh 8-3): D©y quÊn bao quanh trô thÐp. Lo¹i nµy rÊt th«ng dông cho c¸c m.b.a mét pha vµ ba pha cã dung l−îng nhá vµ trung b×nh. 79
G G 12 12 T T G Φ a) b) H×nh 8-3. M.b.a kiÓu lâi mét pha (a) vµ ba pha (b) - M.b.a kiÓu bäc (h×nh 8-4): Lo¹i nµy m¹ch tõ ®−îc ph©n ra hai bªn vµ bäc lÊy mét phÇn d©y quÊn. Lo¹i nµy th−êng chØ dïng trong mét vµi nghµnh chuyªn m«n ®Æc biÖt nh− m.b.a dïng trong lß luyÖn kim hay m.b.a mét pha c«ng suÊt nhá dïng trong kü thuËt v« tuyÕn ®iÖn, ©m thanh, .v.v. ë c¸c m.b.a hiÖn ®¹i dung l−îng lín vµ cùc lín (80 ÷ 100 MVA trªn mét pha), ®iÖn ¸p thËt cao (220 ÷ 400 kV), ®Ó gi¶m chiÒu cao cña trô thÐp, tiÖn lîi cho viÖc vËn chuyÓn th× m¹ch tõ cña m.b.a kiÓu trô ®−îc ph©n nh¸nh sang hai bªn nªn m.b.a võa kiÓu trô, võa kiÓu bäc, gäi lµ m.b.a kiÓu trô - bäc (h×nh 8-5). H×nh 8-4. M.b.a kiÓu bäc G G b) a) H×nh 8-5. M.b.a kiÓu trô- bäc mét pha (a) vµ ba pha (b) Lâi thÐp gåm cã hai phÇn: phÇn trô - ký hiÖu b»ng ch÷ T vµ phÇn g«ng - ký hiÖu b»ng ch÷ G. Trô lµ phÇn lâi thÐp cã quÊn d©y quÊn, g«ng lµ phÇn lâi thÐp nèi c¸c trô l¹i víi nhau thµnh m¹ch tõ kÝn vµ kh«ng cã d©y quÊn. §Ó gi¶m tæn hao do dßng ®iÖn xo¸y g©y nªn, lâi thÐp ®−îc ghÐp b»ng nh÷ng l¸ thÐp kü thuËt ®iÖn dµy 0,35 mm cã phñ s¬n c¸ch ®iÖn trªn bÒ mÆt. Trô vµ g«ng cã thÓ ghÐp víi nhau b»ng ph−¬ng ph¸p ghÐp nèi hoÆc ghÐp xen kÏ. GhÐp nèi th× trô vµ g«ng ghÐp riªng sau ®ã dïng xµ Ðp vµ bu l«ng vÝt chÆt l¹i (h×nh 8-6). GhÐp xen kÏ th× c¸c l¸ thÐp lµm trô vµ g«ng ph¶i ®−îc ghÐp ®ång thêi, xen kÏ nhau tõng líp lÇn l−ît theo tr×nh tù a, b nh− ë h×nh 8-7. Sau khi ghÐp, m¹ch tõ còng ®−îc vÝt chÆt b»ng xµ Ðp vµ bu l«ng. Ph−¬ng ph¸p ghÐp xen kÏ tuy phøc t¹p h¬n nh−ng gi¶m ®−îc tæn hao do dßng ®iÖn xo¸y vµ t¨ng ®é bÒn c¬ häc, v× thÕ hÇu hÕt c¸c m.b.a hiÖn nay ®Òu dïng kiÓu ghÐp nµy. Do d©y quÊn th−êng quÊn thµnh h×nh trßn nªn tiÕt diÖn ngang cña trô thÐp th−êng lµm thµnh h×nh bËc thang gÇn trßn (h×nh 8-8). G«ng tõ v× kh«ng quÊn d©y, do ®ã ®Ó 80
thuËn tiÖn cho viÖc chÕ t¹o, tiÕt diÖn ngang cña g«ng cã thÓ lµm ®¬n gi¶n: h×nh vu«ng, h×nh ch÷ thËp hoÆc h×nh ch÷ T (h×nh 8-9). V× lý do an toµn, toµn bé lâi thÐp ®−îc nèi ®iÖn víi vá m¸y vµ vá m¸y ph¶i ®−îc nèi ®Êt. a) b) H×nh 8- 6 H×nh 8-7 GhÐp xen kÏ lâi thÐp m.b.a GhÐp rêi lâi thÐp m.b.a H×nh 8-9. C¸c d¹ng tiÕt diÖn cña g«ng tõ. H×nh 8-8. TiÕt diÖn cña trô thÐp 2. D©y quÊn D©y quÊn lµ bé phËn dÉn ®iÖn cña m.b.a, lµm nhiÖm vô thu n¨ng l−îng vµo vµ truyÒn n¨ng l−îng ra. Kim lo¹i lµm d©y quÊn th−êng b»ng ®ång, còng cã thÓ lµm b»ng nh«m nh−ng kh«ng phæ biÕn. Theo c¸ch s¾p xÕp d©y quÊn CA vµ HA, ng−êi ta chia ra hai lo¹i d©y quÊn chÝnh: d©y quÊn ®ång t©m vµ d©y quÊn xen kÏ. d) c) a) b) H×nh 8-10. C¸c kiÓu d©y quÊn ®ång t©m: a) d©y trßn nhiÒu líp, b) d©y bÑt hai líp. c) d©y quÊn h×nh xo¾n, d) d©y quÊn xo¸y èc liªn tôc 81
a. D©y quÊn ®ång t©m. ë d©y quÊn ®ång t©m, tiÕt diÖn ngang lµ nh÷ng ®−êng trßn ®ång t©m. D©y quÊn HA th−êng quÊn phÝa trong gÇn trô thÐp, cßn d©y quÊn CA quÊn phÝa ngoµi bäc lÊy d©y quÊn HA. Víi c¸ch quÊn nµy cã thÓ gi¶m bít ®−îc ®iÒu kiÖn c¸ch ®iÖn cña d©y quÊn CA bëi v× gi÷a d©y quÊn CA vµ trô ®· cã c¸ch ®iÖn cña b¶n th©n d©y quÊn HA. Nh÷ng kiÓu d©y quÊn ®ång t©m chÝnh bao gåm: - D©y quÊn h×nh trô. ë d©y quÊn h×nh trô, nÕu tiÕt diÖn d©y nhá th× dïng d©y trßn, quÊn thµnh nhiÒu líp (h×nh 8 -10a), nÕu tiÕt diÖn d©y lín th× dïng d©y bÑt vµ th−êng quÊn thµnh hai líp (h×nh 8 -10b). D©y quÊn h×nh trô d©y trßn th−êng th−êng lµm d©y quÊn CA, ®iÖn ¸p tíi 35 kV; d©y quÊn h×nh trô d©y bÑt chñ yÕu dïng d©y quÊn HA víi ®iÖn ¸p tõ 6 kV trë xuèng. Nãi chung d©y quÊn h×nh trô th−êng dïng cho c¸c m.b.a dung l−îng 560 kVA trë xuèng. - D©y quÊn h×nh xo¾n. D©y quÊn h×nh xo¾n gåm nhiÒu d©y bÑt chËp l¹i quÊn theo ®−êng xo¾n èc, gi÷a c¸c vßng d©y cã r·nh hë (h×nh 8-10c). KiÓu nµy th−êng dïng cho d©y quÊn HA cña c¸c m.b.a dung l−îng trung b×nh vµ lín. - D©y quÊn xo¸y èc liªn tôc. D©y quÊn xo¸y èc liªn tôc lµm b»ng d©y bÑt vµ kh¸c víi d©y quÊn h×nh xo¾n ë chç, d©y quÊn nµy ®−îc quÊn thµnh nh÷ng b¸nh d©y ph¼ng c¸ch nhau b»ng nh÷ng r·nh hë (h×nh 8-10d). B»ng c¸ch ho¸n vÞ ®Æc biÖt trong khi quÊn, c¸c b¸nh d©y ®−îc nèi tiÕp mét c¸ch liªn tôc mµ kh«ng cÇn mèi hµn gi÷a chóng, còng chÝnh v× thÕ mµ d©y quÊn ®−îc gäi lµ xo¸y èc liªn tôc. D©y quÊn nµy chñ yÕu dïng lµm cuén CA, ®iÖn ¸p 35 kV trë lªn vµ dung l−îng lín. b. D©y quÊn xen kÏ. ë d©y quÊn xen kÏ c¸c b¸nh d©y CA vµ HA lÇn l−ît xen kÏ nhau däc theo trô thÐp (h×nh 8-11). §Ó c¸ch ®iÖn ®−îc dÔ dµng, c¸c b¸nh d©y ®Æt s¸t g«ng th−êng thuéc d©y quÊn HA. KiÓu d©y quÊn nµy hay dïng trong c¸c m.b.a kiÓu bäc. V× chÕ t¹o vµ c¸ch ®iÖn khã kh¨n, kÐm v÷ng ch¾c vÒ c¬ khÝ nªn c¸c m.b.a kiÓu trô hÇu nh− kh«ng dïng kiÓu d©y quÊn xen kÏ. 3. Vá m¸y CA Vá m¸y gåm hai bé phËn: thïng vµ n¾p thïng. a. a. Thïng m.b.a. Thïng m¸y lµm b»ng thÐp, cã h×nh d¹ng vµ kÕt cÊu kh¸c nhau tuú theo c«ng suÊt HA HA cña m.b.a, th−êng lµ h×nh bÇu dôc. Khi m.b.a lµm viÖc, mét phÇn n¨ng l−îng bÞ tiªu hao, tho¸t ra d−íi d¹ng nhiÖt ®èt nãng lâi thÐp, d©y quÊn vµ c¸c bé phËn kh¸c lµm cho nhiÖt ®é cña chóng t¨ng lªn. H×nh 8-11. D©y quÊn xen kÏ NÕu ®é chªnh nhiÖt ®é gi÷a m.b.a vµ m«i tr−êng xung quanh v−ît qu¸ møc quy ®Þnh th× sÏ lµm gi¶m tuæi thä c¸ch ®iÖn m.b.a vµ cã thÓ g©y sù cè cho m.b.a. §Ó ®¶m b¶o cho m.b.a vËn hµnh víi t¶i liªn tôc trong thêi gian qui ®Þnh ( th−êng tõ 15 ®Õn 20 n¨m ) vµ kh«ng bÞ sù cè, ph¶i t¨ng c−êng lµm m¸t m.b.a b»ng c¸ch ng©m m.b.a trong thïng dÇu. Nhê sù ®èi l−u trong dÇu nhiÖt ®é ®−îc truyÒn tõ c¸c bé phËn bªn trong m.b.a sang dÇu, sau ®ã truyÒn tõ dÇu qua v¸ch thïng ra m«i tr−êng xung quanh. Líp dÇu s¸t v¸ch thïng nguéi dÇn, chuyÓn ®éng xuèng phÝa d−íi vµ l¹i tiÕp tôc lµm m¸t mét c¸ch tuÇn hoµn c¸c bé phËn bªn trong m.b.a. Ngoµi ra, dÇu m.b.a cßn lµm nhiÖm vô t¨ng c−êng c¸ch ®iÖn. Tuú theo dung l−îng m.b.a mµ h×nh d¸ng vµ kÕt cÊu thïng dÇu cã kh¸c nhau. Lo¹i thïng dÇu ®¬n gi¶n nhÊt lµ thïng dÇu ph¼ng (h×nh 8-12), th−êng dïng cho c¸c m.b.a cã dung l−îng tõ 30 kVA trë xuèng. 82
a) b) H×nh 8-12. H×nh d¸ng bªn ngoµi cña m¸y biÕn ¸p lo¹i thïng dÇu ph¼ng. a) M¸y biÕn ¸p ba pha; b) M¸y biÕn ¸p mét pha H×nh 8-13. Vá m.b.a 35/0,4 kV- tæ ®Êu d©y Y/Yo-12. 1. èng nhiÖt kÕ 2. §iÒu chØnh ®iÖn ¸p 3. Sø h¹ thÕ 4. Sø cao thÕ 5. BÇu dÇu 6. ChØ thÞ dÇu 7. B×nh hót Èm 8. Vá m¸y 9. Bé t¶n nhiÖt 10. Nh·n m¸y 11. Van x¶ dÇu 12. TiÕp ®Þa 13. Khung b¸nh xe 14. B¸nh xe §èi víi c¸c m.b.a cì trung b×nh vµ lín, ng−êi ta hay dïng lo¹i thïng dÇu cã èng hoÆc lo¹i thïng cã bé t¶n nhiÖt (h×nh 8-13). ë nh÷ng m.b.a dung l−îng ®Õn 10.000 kVA, ng−êi ta dïng bé t¶n nhiÖt cã qu¹t giã ®Ó t¨ng c−êng lµm m¸t (h×nh 8-14). b. N¾p thïng. N¾p thïng dïng ®Ó ®Ëy thïng vµ ®Æt mét sè chi tiÕt m¸y quan träng nh−: - C¸c sø ra cña d©y quÊn CA vµ HA: lµm nhiÖm vô c¸ch ®iÖn gi÷a d©y dÉn ra víi vá m¸y. Tuú theo ®iÖn ¸p cña m.b.a mµ ng−êi ta dïng sø c¸ch ®iÖn th−êng hoÆc cã dÇu. §iÖn ¸p cµng cao th× träng l−îng vµ kÝch th−íc sø cµng lín. 83
H×nh 8-14. H×nh d¸ng b©n ngoµi m¸y biÕn ¸p bé t¶n nhiÖt cã qu¹t giã ®Ó t¨ng c−êng lµm m¸t. - B×nh gi·n dÇu: lµ mét thïng h×nh trô b»ng thÐp ®Æt trªn n¾p vµ nèi víi thïng m.b.a b»ng mét èng dÉn dÇu (h×nh 8-15). §©y lµ n¬i chøa l−îng dÇu në ra do bÞ nãng khi m¸y lµm viÖc. §Ó ®¶m b¶o cho dÇu trong thïng lu«n lu«n ®Çy, ph¶i duy tr× dÇu ë mét møc nhÊt ®Þnh nµo ®Êy. DÇu trong thïng m.b.a th«ng qua b×nh gi·n dÇu gi·n në tù do. Ng−êi ta theo dâi l−îng dÇu trong m¸y qua èng chØ møc dÇu ®Æt bªn c¹nh b×nh gi·n dÇu. - èng b¶o hiÓm: lµm b»ng thÐp, th−êng lµ h×nh trô nghiªng, mét ®Çu nèi víi thïng, mét ®Çu bÞt b»ng mét ®Üa thuû tinh (h×nh 8-15). NÕu v× lý do nµo ®ã ¸p suÊt trong thïng t¨ng lªn ®ét ngét, ®Üa thuû tinh sÏ bÞ vì, dÇu theo ®ã tho¸t ra ngoµi ®Ó m.b.a kh«ng bÞ h− háng. Ngoµi ra trªn n¾p thïng cßn ®Æt bé phËn truyÒn ®éng cña cÇu dao ®æi nèi c¸c ®Çu ph©n H×nh 8-15. B×nh gi·n dÇu ¸p cña thiÕt bÞ ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p cña d©y 1. B×nh gi·n dÇu. 2. èng b¶o hiÓm. quÊn CA. 8-4. c¸c ®¹i l−îng ®Þnh møc cña m.b.a C¸c ®¹i l−îng ®Þnh møc cña m.b.a quy ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn kü thuËt cña m¸y. C¸c ®¹i l−îng nµy do nhµ m¸y chÕ t¹o quy ®Þnh vµ th−êng ghi trªn nh·n m.b.a. C¸c ®¹i l−îng ®Þnh møc cña m.b.a gåm: 1. Dung l−îng hay c«ng suÊt ®Þnh møc S®m (tÝnh b»ng VA hay kVA) lµ c«ng suÊt biÓu kiÕn (hay toµn phÇn) ®−a ra ë d©y quÊn thø cÊp cña m.b.a. 2. §iÖn ¸p d©y s¬ cÊp ®Þnh møc U1®m (tÝnh b»ng V hay kV) lµ ®iÖn ¸p d©y cña d©y quÊn s¬ cÊp. NÕu d©y quÊn s¬ cÊp cã c¸c ®Çu ph©n nh¸nh th× ng−êi ta ghi c¶ ®iÖn ¸p ®Þnh møc cña tõng ®Çu ph©n nh¸nh. 84
3. §iÖn ¸p d©y thø cÊp ®Þnh møc U2®m (tÝnh b»ng V hay kV) lµ ®iÖn ¸p d©y cña d©y quÊn thø cÊp khi m¸y biÕn ¸p kh«ng t¶i vµ ®iÖn ¸p ®Æt vµo d©y quÊn s¬ cÊp lµ ®Þnh møc. 4. Dßng ®iÖn d©y ®Þnh møc s¬ cÊp I1®m vµ thø cÊp I2®m lµ c¸c dßng ®iÖn d©y cña d©y quÊn s¬ cÊp vµ thø cÊp øng víi c«ng suÊt vµ ®iÖn ¸p ®Þnh møc, tÝnh b»ng ampe (A) hay kil«ampe (kA). Cã thÓ tÝnh ®−îc c¸c dßng ®iÖn ®Þnh møc nh− sau: S dm S I 1dm = ; I 2 dm = dm §èi víi m.b.a mét pha: (8-5a) U 1dm U 2 dm S dm S dm I 1dm = ; I 2 dm = §èi víi m.b.a ba pha: (8-5b) 3U 1dm 3U 2 dm 5. TÇn sè ®Þnh møc f®m, tÝnh b»ng Hz. Th−êng c¸c m.b.a ®iÖn lùc cã tÇn sè c«ng nghiÖp lµ 50 Hz. Ngoµi ra trªn nh·n m.b.a cßn ghi nh÷ng sè liÖu kh¸c nh−: sè pha m; s¬ ®å vµ tæ nèi d©y quÊn; ®iÖn ¸p ng¾n m¹ch un%; chÕ ®é lµm viÖc (dµi h¹n hay ng¾n h¹n); ph−¬ng ph¸p lµm l¹nh v. v... Cuèi cïng nªn hiÓu r»ng, kh¸i niÖm “®Þnh møc” cßn bao gåm c¶ nh÷ng t×nh tr¹ng lµm viÖc ®Þnh møc cña m.b.a n÷a, cã thÓ kh«ng ghi trªn nh·n m¸y nh−: hiÖu suÊt ®Þnh møc; ®é chªnh nhiÖt ®é ®Þnh møc; nhiÖt ®é ®Þnh møc cña m«i tr−êng xung quanh. C©u hái 1. M.b.a lµ g×? Vai trß cña m.b.a trong hÖ thèng ®iÖn lùc? 2. KÕt cÊu cña m.b.a gåm nh÷ng bé phËn chÝnh nµo, t¸c dông cña tõng bé phËn ®ã? 3. Trªn m.b.a th−êng ghi nh÷ng ®¹i l−îng ®Þnh møc nµo? ý nghÜa cña tõng ®¹i l−îng ®Þnh møc ®ã? H·y tÝnh dßng ®iÖn ®Þnh møc cña mét m.b.a mét pha vµ ba pha khi biÕt c¸c sè liÖu sau ®©y: S®m = 120 kVA; U1®m/U2®m = 6000/230 V. 85