Giáo trình Lý luận dạy học: Phần 2 - Bùi Thị Mùi

Chia sẻ: Minh Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:96

Thêm vào BST

Báo xấu

501
lượt xem 140
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình Lý luận dạy học Phần 2 trình bày chương 2 - Các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học. Giáo trình Lý luận dạy học biên soạn nhằm cung cấp những vấn đề cơ bản của lý luận dạy học với tư cách là một khoa học, nội dung lý luận về các phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức dạy học và một số kinh nghiệm về thiết kế mục tiêu, chương trình dạy học cũng như kinh nghiệm sử dụng các phương pháp, phương tiện và hình thức tổ chức dạy học cơ bản. Mời bạn đọc cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Lý luận dạy học: Phần 2 - Bùi Thị Mùi

Chương 2 CÁC PHƯƠNG PHÁP& HÌNH TH C T CH C D Y H C GI I THI U T nh ng tư tư ng, quan ñi m chung v d y h c do chương 1 cung c p, SV ti p t c nghiên c u ñ n m v ng nh ng v n ñ cơ b n v cách th c t ch c, ñi u khi n quá trình d y h c. M C TIÊU C N ð T Sau khi h c xong chương này, SV s : 1. V ki n th c Hi u: - Cách thi t k chương trình d y h c: phân tích tình hình, xác ñ nh m c tiêu và thi t k chương trình d y h c. - Khái ni m, các lo i, ưu-như c ñi m và các yêu c u c n tuân th khi s d ng các phương pháp d y h c cơ b n. - Khái ni m, ưu-như c ñi m và các yêu c u c n tuân th khi s d ng các hình th c t ch c d y h c cơ b n. 2. V k năng - Nghiên c u h th ng tri th c cơ b n, hi n ñ i v cách th c t ch c quá trình d y h c (cách xác ñ nh m c tiêu, các cách thi t k chương trình, s d ng phương pháp, phương ti n và hình th c t ch c d y h c) ñ t hi u qu . - Liên h th c ti n v cách th c t ch c quá trình d y h c hi n nay (liên h vi c xác ñ nh m c tiêu, thi t k n i dung và s d ng các phương pháp, hình th c t ch c ho t ñ ng d y h c hi n nay ra sao? T t, chưa t t ch nào? Vì sao? Hư ng kh c ph c). - Rút ra ñư c nh ng bài h c sư ph m c n thi t t nh ng ki n th c cơ b n v cách th c ti n hành quá trình d y h c và t th c ti n d y h c có liên quan. - Thi t k (dư i d ng phác th o nh ng ý cơ b n) m c tiêu, n i dung chương trình d y h c; l a ch n, s d ng các phương pháp, phương ti n và hình th c t ch c quá trình d y h c thông qua ho t ñ ng h c t p, th c hành môn h c và các ho t ñ ng rèn luy n nghi p v sư ph m (qua gi ng d y môn h c) khác. - Ghi chép và nh n xét ñ h c h i kinh nghi m gi ng d y t các ti t h c trên l p. 3. Thái ñ - Có quan ñi m duy v t bi n ch ng trong nghiên c u, liên h , v n d ng và thông báo nh ng ki n th c cơ b n v các th c t ch c ho t ñ ng d y h c. - Có ý th c, thái ñ tích c c trong vi c tìm hi u ki n th c v cách th c t ch c ho t ñ ng d y h c có hi u qu qua chương 2 làm cơ s ñ ti p t c c p nh t s hi u bi t này m t cách khoa h c, có h th ng trong quá trình ñào t o sư ph m và trong ho t ñ ng d y h c môn h c sau này. - Tích c c tham gia các ho t ñ ng h c t p và rèn luy n nghi p v sư ph m nói chung, rèn luy n k năng d y h c nói riêng do khoa, b môn, GV gi ng d y môn h c t ch c hay do 67
l p, nhóm ho c b n thân t t ch c. - Có ý th c chu n b k năng d y h c theo yêu c u chu n ñư c ñào t o ñ i v i GV b môn. N I DUNG Chương này bao g m nh ng tri th c c th v cách th c t ch c quá trình d y h c: - Thi t k chương trình d y h c (phân tích tình hình, xác ñ nh m c tiêu và thi t k chương trình d y h c) - Các phương pháp d y h c - Các hình th c t ch c d y h c 2.1. THI T K CHƯƠNG TRÌNH D Y H C Trên cơ s quan ñi m ti p c n n i dung h c v n, chương trình d y h c ñư c thi t k và phát tri n. Thi t k và phát tri n chương trình d y h c thư ng di n ra theo quy trình bao g m: phân tích tình hình (phân tích các ñi u ki n, các ñòi h i ñ i v i d y h c), xây d ng m c tiêu, thi t k , th c hi n, ñánh giá và ñi u ch nh chương trình d y h c. Trong quy trình trên, thi t k chương trình bao g m: phân tích tình hình, xác ñ nh m c tiêu và thi t k chương trình. Còn phát tri n chương trình bao hàm c th c hi n, ñánh giá và ñi u ch nh chương trình. D y h c trong ñi u ki n phát tri n c a xã h i hi n nay ñòi h i không ch d ng l i thi t k mà ph i thư ng xuyên có s ñi u ch nh chương trình cho phù h p. N u m c tiêu d y h c ñư c ñ c p ñ n v i nhi u c p ñ t khái quát ñ n c th khác nhau thì chương trình d y h c cũng ñư c xây d ng tương ng như v y. M c tiêu d y h c (MTDH) - Chương trình d y h c (CTDH) MTDH CTDH QU C GIA QU C GIA MTDH CTDH NGÀNH H C NGÀNH H C MTDH CTDH B CH C B CH C MTDH CTDH C PH C C PH C MTDH CTDH TRƯ NG H C TRƯ NG H C MTDH CTDH MÔN H C MÔN H C MTDH BÀI/TI T CTDH BÀI/TI T QUÁ TRÌNH/HO T ð NG QUÁ TRÌNH/HO T ð NG 68
Dư i ñây ñ c p ñ n vi c thi t k chương trình d y h c c a GV th hi n hai c p ñ c th cu i cùng. Quá trình thi t k chương trình d y h c c a GV bao g m: - Phân tích tình hình - Xây d ng m c tiêu d y h c - Thi t k chương trình d y h c 2.1.1. Phân tích tình hình Phân tích tình hình là quá trình xem xét nh ng ñi u ki n, nh ng ñòi h i bên trong và bên ngoài chi ph i quá trình d y h c nói chung và thi t k chương trình d y h c nói riêng. ?. T c u trúc c a quá trình d y h c theo quan ñi m c a Jean Vial (tr 18) hãy phân tích nh ng ñi u ki n bên trong và bên ngoài chi ph i vi c thi t k chương trình d y h c c a ngư i GV. 2.1.1.1. Nh ng ñi u ki n, ñòi h i bên ngoài Quá trình d y h c v n hành và phát tri n trong m i quan h tương tác v i môi trư ng. Do ñó, khi thi t k chương trình d y h c c n xem xét, phân tích nh ng ñi u ki n, nh ng ñòi h i t thành t môi trư ng bên ngoài ñ i v i quá trình d y h c. - Nh ng ñi u ki n: + ði u ki n v cơ s v t ch t-k thu t như: trư ng s , phòng thí nghi m-th c hành, xư ng th c t p... + ði u ki n v thông tin bao g m: thư vi n, phòng máy tính, công ngh thông tin... + ði u ki n v qu n lý nhà trư ng như: qu n lý hành chính, tài chính, h c chính, qu n lý nhân l c...và cơ ch ñi u hành b máy như lu t l , n i quy, phân công, phân c p... - Nh ng ñòi h i c a: + S h i nh p, h p tác, trao ñ i...qu c t + Gia ñình, c ng ñ ng, xã h i, kinh t , văn hóa, s n xu t, kinh doanh, thi t k , nghiên c u, d ch v ... + Nhà trư ng: ho t ñ ng giáo d c, nghiên c u, ph c v , qu n lý... 2.1.1.2. Nh ng ñòi h i bên trong chi ph i vi c thi t k chương trình d y h c Trong ngũ giác sư ph m, chương trình d y h c, thu c thành t n i dung d y h c, có tác ñ ng qua l i v i b n thành t còn l i Do ñó, khi thi t k chương trình d y h c c n xem xét nh ng ñòi h i ñ i v i chương trình d y h c c a các thành t khác có liên quan như: + M c tiêu d y h c + Phương pháp d y h c + H c sinh-ñ i tư ng và ñ ng ch th c a quá trình d y h c. + Kh năng c a b n thân GV (và t p th GV b môn) Ph n trình bày dư i ñây ñ c p ñ n hai bư c còn l i trong thi t k chương trình, ñó là: xây d ng m c tiêu và thi t k chương trình d y h c. 69
2.1.2. Xây d ng m c tiêu d y h c Các m c tiêu d y h c ñư c xây d ng (trong quá trình d y h c) thư ng t p trung trình bày nh ng gì HS c n ñ t ñư c cu i m i ñơn v gi ng d y. Do ñó, m c tiêu h c t p là cái ñích cu i cùng c a quá trình d y h c. Thi t l p nh ng ñích h c t p c th , rõ ràng cho HS là bư c ñ u tiên c a ngư i GV trong quá trình d y h c. ð xây d ng m c tiêu h c t p c n tr l i ñư c các câu h i sau: Căn c vào ñâu ñ xây d ng m c tiêu h c t p?Có các tiêu chí nào giúp xác ñ nh chính xác m c tiêu h c t p? Nên xây d ng m c tiêu h c t p như th nào? 2.1.2.1. Xác ñ nh các căn c ñ xây d ng m c tiêu h c t p ?. D a vào ñâu ñ xây d ng m c tiêu h c t p? Khi xác ñ nh m c tiêu h c t p cho HS, GV có th căn c vào các ngu n m c tiêu h c t p dư i ñây: - Căn c vào các phép phân lo i m c tiêu h c t p c a các tác gi th hi n trong các tài li u Có nhi u phép phân lo i m c tiêu h c t p. M i phép phân lo i có nh ng h n ch nh t ñ nh song chúng v n có nh ng giá tr giúp GV hình dung ra m t danh sách các m c tiêu h c t p v i nh ng ñ ng t ch hành ñ ng rõ ràng. Theo James và m t s tác gi khác, có th tham kh o, so sánh nhi u phép phân lo i m c tiêu h c t p khác nhau ñ t ñó l a ch n, hòa tr n và phóng tác m c tiêu h c t p c a mình cho phù h p (ch ñ ng cho r ng ph i s d ng toàn b m t h th ng phân lo i m c tiêu h c t p ñơn nh t nào). (Tham kh o m t s phép phân lo i m c tiêu d y h c Ph l c 1). - Căn c vào m c tiêu giáo d c-ñào t o con ngư i Vi t Nam trong giai ño n hi n nay; m c tiêu c a ngành h c, b c h c, c p h c ñư c th hi n Lu t Giáo d c (2005) M c tiêu giáo d c c p ñ này ph n ánh m t cách khái quát và toàn di n nh ng yêu c u chung ñ ra cho m i ngư i, m i ñ i tư ng. Căn c này giúp cho vi c xác ñ nh m c tiêu h c t p ñ m b o tính toàn di n và phù h p v i nhu c u ñào t o con ngư i c a xã h i Vi t Nam. Tuy nhiên, ñây l i là m c tiêu quá chung chung. - Căn c vào chương trình d y h c nói chung và chương trình d y h c môn h c nói riêng Chương trình d y h c nói chung và chương trình d y h c môn h c nói riêng là văn b n do nhà nư c ban hành trong ñó có xác ñ nh m c tiêu h c t p. M c tiêu h c t p ñư c xác ñ nh trong chương trình d y h c c a ngành h c, b c h c, c p h c và t ng môn h c hi n nay ñã ñ m b o s nh t quán và bao g m ba m c tiêu h c t p: m c tiêu tri th c, m c tiêu k năng và m c tiêu thái ñ . Căn c này giúp các GV xác ñ nh ñư c phương hư ng, ñ m b o s th ng nh t và nh t quán khi xác ñ nh m c tiêu h c t p cho các quá trình d y h c c a h . Nhưng ñây v n là m c tiêu ñư c xác ñ nh chung cho t t c HS c a ngành h c, b c h c, c p h c và các l p h c trên ph m vi toàn qu c ch chưa ph i m c tiêu h c t p c th cho HS t ng vùng, t ng ñ a phương hay t ng lo i trư ng, l p. - Căn c vào SGK và sách GV SGK là tài li u chính ñ GV gi ng d y và HS h c t p. B n thân vi c biên so n SGK ñã ph i tuân th m c tiêu giáo d c-ñào t o c p h c. Do ñó, dù trong SGK có trình bày m c tiêu h c t p hay không thì qua nghiên c u n i dung bài d y trong SGK, GV cũng có th hình dung ra m c tiêu h c t p hi n di n trong ñó. ði kèm theo SGK là sách hư ng d n GV. Thông thư ng sách hư ng d n GV ph i thi t k m c tiêu h c t p cho t ng bài h c hay ch ñ . Tuy nhiên, các SGK và sách GV cũng m i ch ñưa ra nh ng m c tiêu h c t p c p ñ chung áp d ng cho t t c các l p h c trên ph m vi toàn qu c. 70
- M c tiêu h c t p ñư c xác ñ nh trong SGK và các TLHT, gi ng d y chưa ph i là ngu n duy nh t, t t nh t ñ i v i m c tiêu h c t p c a t ng quá trình d y h c c th . GV ph i xem xét nh ng m c tiêu có liên quan tr c ti p ñ n tình hình gi ng d y c a mình. Cho nên nghiên c u m c tiêu giáo d c c a ñ a phương, phương hư ng ho t ñ ng c a nhà trư ng, c a l p h c ñ xác ñ nh m c tiêu h c t p c th là vi c làm c n thi t c a ngư i GV. 2.1.2.2. Xây d ng các tiêu chí l a ch n m c tiêu h c t p ?. Các tiêu chí nào giúp GV l a ch n m c tiêu h c t p? Theo James (2005), có các tiêu chí giúp GV ñánh giá s chính xác c a các m c tiêu h c t p ñư c xây d ng. Các tiêu chí ñó bao g m: - Xác l p m t lư ng ñ các m c tiêu cho t ng th i lư ng và ñơn v gi ng d y (m t năm, m t h c kỳ, m t ñơn v gi ng d y, m t bài). - Xác l p m c tiêu h c t p toàn di n mô t ñư c các lo i hình h c t p quan tr ng c a ñơn v gi ng d y. - Xác l p m c tiêu h c t p ph n ánh m c ñích giáo d c c a nhà trư ng, ñ a phương, ñ t nư c. - Xác ñ nh m c tiêu h c t p cao nhưng kh thi, m c tiêu h c t p ph i thách th c HS và có ñư c c p ñ k t qu cao nh t. - Xác l p m c tiêu h c t p nh t quán v i nh ng nguyên t c và ñ ng cơ h c t p c a HS. - Xác l p m c tiêu h c t p trư c khi d y ñ GV và HS ý th c ñư c và th c hi n trong su t quá trình d y h c. 2.1.2.3. Xây d ng m c tiêu h c t p - Sau khi ñã xác ñ nh các căn c và tiêu chí ñ xây d ng m c tiêu h c t p, GV ti n hành l a ch n, xây d ng m c tiêu h c t p cho phù h p v i quá trình d y h c c a mình và trình bày m c tiêu h c t p b ng các ñ ng t có th lư ng hóa ñư c. M c tiêu h c t p có th ñư c xây d ng b ng cách k t h p, phóng tác theo các phép phân lo i m c tiêu h c t p khác nhau t vi c so sánh, ñ i chi u chúng. Ví d : d a vào các m c tiêu h c t p theo phép phân lo i c a Bloom hay James (b ng so sánh dư i ñây) ñ xây d ng các m c tiêu ki n th c, các m c tiêu k năng, các m c tiêu thái ñ c th và trình bày chúng b ng nh ng ñ ng t phù h p (Ph l c 1). Chương trình giáo d c Bloom (1956) James (2005) ph thông Vi t Nam (2005) -Nh n bi t -Ki n th c và hi u ñơn -Thông hi u gi n (ki n th c h i nh , hi u, hi u/áp d ng) M c tiêu ki n th c -Áp d ng -Hi u sâu và l p lu n (hi u -Phân tích sâu nh các k năng tư -T ng h p duy) -ðánh giá 71
-C ñ ng ph n x - K năng (các k năng -C ñ ng cơ b n hay t nhiên liên quan ñ n k t qu h c -Năng l c tri giác t p M c tiêu k năng -Năng l c th ch t - S n ph m (kh năng sáng -K năng v n ñ ng t o ra các s n ph m liên -K năng giao ti p phi ngôn ng quan ñ n k t qu h c t p -Ti p nh n Tác ñ ng (thái ñ , giá tr , -ðáp l i h ng thú, công hi u t M c tiêu thái ñ -Giá tr hóa thân) -T ch c -Tính cách hóa Cách xây d ng m c tiêu lý tư ng nh t là m c tiêu h c t p ñư c nêu ra m c c th , v a ph i, ñ lư ng thông tin cho gi ng d y và ñánh giá mà l i không h n ch s linh ho t c a GV (GV có th ñi u ch nh gi ng d y cho phù h p khi c n thi t). • Nh ng k t qu h c t p mà HS ph i ñ t ñư c sau m t ñơn v gi ng d y thư ng ñư c các GV xác ñ nh v i các ph m vi r ng, h p khác nhau. Ba m c ñ thư ng ñư c xác ñ nh ñó là: quá chung chung, quá h n h p và v a ph i. N u các m c tiêu h c t p ñư c xây d ng m c ñ quá chung chung thì s ít có tác d ng hư ng d n gi ng d y cũng như khó ñánh giá. Còn n u xác ñ nh m c tiêu h c t p quá chi ti t, quá c th s tr thành li t kê các chi ti t v n v t d n ñ n m t nhi u th i gian theo dõi và ñi u hành ñ ng th i h n ch tính linh ho t, sáng t o trong d y h c. • Tham kh o các ví d v các m c tiêu d y h c c a James H. McMillan (2005) dư i ñây: Quá c th V a ph i Quá t ng quát Cho m t bài báo có hai ño n, HS ph i HS ph i nêu s HS ph i bi t xác ñ nh ñúng mư i câu ch s ki n và khác nhau gi a s phương pháp tư duy năm câu ch ý ki n, quan ñi m trong th i ki n và quan ñi m. phê phán. gian g n mư i phút, không s d ng b t kỳ ngu n tài li u nào. Qua ñ c n i dung nh ng cu c tranh HS ph i xác So sánh và ñ i cãi gi a Linconln và Douglas trong ñ nh nh ng ñi u h chi u các cu c kho ng th i gian trên m t tu n, HS t vi t ñ ng ý và không tranh cãi gi a b n ño n trong th i gian m t gi tóm t t ñ ng ý v các cu c Lincoln và Douhlas. ñư c nh ng ñi u ñ ng ý và không ñ ng ý, tranh cãi gi a Lincoln chính xác ít nh t là 80%. và Douglas. HS ñư c phát gi y k bi u s phân ðư c phát các s li u HS ph i v các bi u tích các s li u v t n s ngày sinh nh t v t n s và gi y k ñ k khung. c a HS trong m i m t tháng và v m t bi u, HS ph i v bi u bi u ñ trong th i gian m t gi theo t ng ñ nh ng bi n s ñã c p các k t qu nêu rõ hai tháng có nhi u l a ch n nh t và hai tháng có ít ngày sinh nh t nh t. [20, tr 28]. M t phương hư ng khác: có th nêu m t m c tiêu t ng quát hơn, sau ñó nêu ra nh ng m c tiêu c th , chi ti t ch ra nh ng lo i ho t ñ ng khác nhau ph i th hi n c a HS. 72
• Ví d : M c tiêu t ng quát: Bi t nghĩa c a t . M c tiêu c th : + Vi t ñúng ñ nh nghĩa c a 80% s t . + Xác ñ nh ñúng t trái nghĩa c a 50% s t . + Xác ñ nh ñúng t ñ ng nghĩa c a 80% s t . + V tranh minh h a ñúng 80% s t . + Viêt câu ñúng ng pháp c a 80% s t . [20, tr 28]. - ð ñ m b o các ch c năng c a m c tiêu h c t p, t m c tiêu h c t p ñ nh ra các tiêu chu n h c t p bao g m tiêu chu n n i dung và tiêu chu n th c hành: + Tiêu chu n n i dung: tiêu chu n n i dung trình bày nh ng gì HS có th bi t, hi u và có th làm ñư c. + Tiêu chu n th c hành: tiêu chu n th c hành ch ra m c ñ thành th o ph i ñư c th hi n cho bi t m c ñ ñ t ñư c các tiêu chu n n i dung. Tiêu chu n th c hành cũng có th hi u là s trình bày nh ng gì HS ph i làm và các m c ñ khác nhau c a chúng. • Ví d : h c v Quy n t do ngôn lu n. • Tiêu chu n n i dung xác ñ nh HS ph i hi u v quy n t do ngôn lu n: quy n t do ngôn lu n là gì, quy n t do ngôn lu n có ý nghĩa gì?... • Tiêu chu n th c hành mô t HS ph i làm gì ñ có th th c hi n kh năng ñó: xem xét v n ñ quy n t do ngôn lu n, gi i thích ý nghĩa c a quy n t do ngôn lu n ñó trong m t n n dân ch và chú gi i nh ng h n ch do tòa án ñ t ra. - ð ñ m b o ch c năng ki m tra, ñánh giá, c n xác ñ nh các tiêu chí Tiêu chí là nh ng mô t rõ ràng có tính công khai các khía c nh ho c kích c các ho t ñ ng th c hành c a HS (còn g i là tiêu chí th c hành). Tiêu chí ñư c xác ñ nh rõ ràng s r t ti n l i trong d y h c v nhi u phương di n. ðó là: + Xác ñ nh rõ công vi c ñ t ñư c m c nào: gi i, khá, trung bình, y u, kém. + Giúp cho HS và nh ng ngư i có liên quan bi t ñư c m c tiêu và các tiêu chí h c t p ñ ph n ñ u th c hi n. + Có các hư ng d n ñánh giá quá trình h c t p nh t quán, không thiên v . + HS có cơ s ñ t ñánh giá công vi c c a h . Nh ng tiêu chu n và tiêu chí h c t p là cơ s ñ xây d ng k thu t và phương pháp ñánh giá giúp cho vi c h c t p c a HS ñ t hi u qu . Khi xác ñ nh tiêu chí, c n thi t ph i tóm lư c các khía c nh ho t ñ ng th c hành ñư c dùng ñ ñánh giá công vi c c a HS c p ñ ñã ñ nh. ðó là nh ng ñ c tính ho t ñ ng th c hành c t y u. ð xác ñ nh nh ng ñ c tính ñó, có th ñ t ra m t s câu h i: Nh ng ñ c tính c a th c hành ñư c th c hi n t t là gì? Làm th nào ñ tính ñư c HS ñã ñ t ñư c nh ng c p ñ khác nhau? Ví d cho nh ng c p ñ là gì? GV ch ñ i ñi u gì khi ñánh giá công vi c c a 73
HS? GV c n bi t cách xác ñ nh các tiêu chí h c t p. ?. ð c Ph l c 1 và cho bi t các tiêu chí ho t ñ ng th c hành ñư c xác l p như th nào? M t khi ñã xác ñ nh ñư c các khía c nh có th xây d ng ñư c thang b c v ch t lư ng ho c s lư ng ch ra các c p ñ th c hành khác nhau. G n nhãn mác cho các c p ñ ñó là gi i, khá, trung bình, y u, kém. ?. ð c Ph l c 1, cho ví d v tiêu chí ho t ñ ng h c t p. Vi c cho HS bi t trư c tiêu chí ñánh giá trong quá trình h c t p là r t c n thi t; ñ ng th i, n u ñã xác ñ nh ñư c các c p ñ c a ho t ñ ng th c hành thì vi c cho HS hình dung ra m t ki u m u công vi c (ví d v s n ph m hay ho t ñ ng th c hành hoàn ch nh) m i c p ñ s làm cho các tiêu chí ñư c hi u rõ ràng hơn. - H th ng m c tiêu h c t p nên ñư c xác ñ nh ngay t ñ u quá trình d y h c, và ñư c th hi n trong k ho ch, chương trình d y h c c a mình. 2.1.3. Thi t k chương trình d y h c môn h c ?. Chương trình d y h c môn h c là gì?T i sao nên thi t k chương trình môn h c? Các thành ph n cơ b n thư ng th y trong chương trình môn h c? ?. Có các ki u thi t k chương trình d y h c môn h c nào? Chương trình d y h c môn h c Trung h c Vi t Nam hi n nay ñư c thi t k theo ki u nào? Chương trình d y h c môn h c (Syllabus) là hình th c bi u hi n c a k ho ch d y h c môn h c; là s ph n ánh cách thi t k quá trình d y h c môn h c c a GV; trong ñó bao g m: các yêu c u ñ ra ñ i v i HS, n i dung s d y, phương pháp, phương ti n, hình th c và nh ng ñi u ki n giúp quá trình d y h c ñ t hi u qu . Do ñó, chương trình d y h c môn h c giúp cho HS bi t trư c nh ng thông tin c n thi t, cơ b n, khái quát v m c tiêu, n i dung, phương pháp...d y h c môn h c. Có th coi chương trình môn h c là h p ñ ng gi a ngư i d y và ngư i h c. T chương trình d y h c, GV s d ki n ñư c các ho t ñ ng gi ng d y ñ t hi u qu hơn. Các thành ph n cơ b n trong chương trình môn h c thư ng bao g m: - Tên môn h c: - ð i tư ng h c: - Th i gian và ñ a ñi m d y h c: - Tên GV (và ñ a ch liên l c): - M c tiêu c n ñ t (ki n th c, k năng và thái ñ hay ki n th c&hi u ñơn gi n, hi u sâu và l p lu n, k năng, s n ph m và thái ñ ): - N i dung môn h c-ñ cương các ch ñ h c t p: - Phương pháp, phương ti n và hình th c t ch c d y h c: - Tài li u ñ c thêm cho t ng ch ñ /t ng ti t: - SGK và các ngu n TLHT khác ph c v cho d y h c môn h c: - Cách ki m tra, ñánh giá k t qu h c t p: T các cách ti p c n chương trình khác nhau, có các cách thi t k chương trình d y h c môn h c khác nhau. Ba cách thi t k ph bi n hi n nay là: thi t k chương trình theo bài h c truy n th ng, thi t k chương trình theo môñun và thi t k chương trình theo d án. 74
2.1.3.1. Thi t k chương trình theo bài h c truy n th ng - Khái ni m chương trình theo bài h c truy n th ng Chương trình theo bài h c truy n th ng là chương trình d y h c trong ñó n i dung khoa h c c a môn h c ñư c tích phân thành các b ph n, ñơn v (tri th c) và ñư c s p x p theo m t tuy n tính ch t ch mà vi c th c hi n b ph n, ñơn v này là ñi u ki n ñ tri n khai vi c th c hi n b ph n, ñơn v ti p theo. M i b ph n c a chương trình d y h c ñư c quy ư c th c hi n trong m t bài h c và ñư c ti n hành trong m t kho ng th i gian (m t ho c vài ti t h c). Cho nên có th nói ñơn v cơ b n c a chương trình d y h c này là h th ng bài h c. Hư ng tri n khai n i dung bài h c có th theo logic t khái quát, chung ñ n c th , riêng ho c t trư ng h p riêng, c th ñ n khái quát, chung. - ð c trưng c a chương trình theo bài h c truy n th ng ð c trưng c a chương trình theo bài h c truy n th ng là tính khuôn m u ch t ch v logic tuy n tính c a các b ph n, ñơn v n i dung (bài h c): bài 1→ bài 2 → bài 3 → ... M i bài là m t h th ng các ti t h c: ti t 1 → ti t 2 → ti t 3... Tương ng v i chương trình, n i dung tài li u d y h c cũng ñư c c u trúc theo ph n, chương, bài trong m i quan h liên k t ch t ch v i nhau. Tuy cách biên so n SGK và tài li u gi ng d y, h c t p ñang ti p c n d n v i xu hư ng hi n ñ i hóa, tích c c hóa trong d y h c, chương trình d y h c theo bài h c truy n th ng v n ñang ph bi n nhà trư ng ph thông Vi t Nam hi n nay. SGK và các tài li u h c t p ch y u v n là nơi trình bày chi ti t và có h th ng n i dung h c v n mà HS c n lĩnh h i trong quá trình d y h c. T ñó chi ph i phương pháp d y h c ch y u v n là phương pháp thuy t trình. V i phương pháp này, s ñ u tư ch y u c a GV hi n nay cho bài d y v n là ñ u tư công s c chu n b t t ph n n i dung h c v n. Quá trình d y h c c a GV ñư c th c hi n ch y u trong các ti t lên l p ñ th c hi n bài h c. Có nhi u cơ s ñ phân lo i bài h c trên l p. Nhưng cơ s phân lo i h p lý hơn c là d a vào m c tiêu d y h c c a bài h c. M c tiêu d y h c c a bài h c có tác d ng quy t ñ nh ñ i v i lo i bài h c và c u trúc c a nó. Căn c vào m c tiêu d y h c c a bài h c có các lo i bài h c sau: + Bài lĩnh h i tri th c m i + Bài luy n t p k năng, k x o + Bài c ng c , hoàn thi n tri th c, k năng k x o + Bài ki m tra tri th c, k năng, k x o + Bài h n h p M i lo i bài h c có c u trúc riêng. C u trúc c a bài h c có các d u hi u: có các y u t xây d ng nên bài h c, các y u t ñó ñư c s p x p theo m t trình t nh t ñ nh, gi a các y u t có m i liên h v i nhau. Có th xây d ng c u trúc vĩ mô và c u trúc vi mô c a bài h c. C u trúc vĩ mô là c u trúc bao g m nh ng y u t cơ b n c a bài h c. Ví d : n ñ nh t ch c l p, tích c c hóa tri th c...C u trúc vi mô là c u trúc bao g m nh ng y u t góp ph n th c hi n nh ng y u t vĩ mô. Ví d : vi c s d ng các phương pháp, phương ti n...ñ n ñ nh t ch c l p. C u trúc vĩ mô c a các lo i bài h c: • Lo i bài lĩnh h i tri th c m i: m c tiêu cơ b n c a lo i bài này là t ch c, ñi u khi n 75
HS lĩnh h i tri th c m i. C u trúc vĩ mô c a lo i bài này bao g m các y u t : t ch c l p; tái hi n HS nh ng tri th c làm ñi m t a cho vi c lĩnh h i tri th c m i; thông báo ñ bài và m c ñích, nhi m v c a bài h c; h c bài m i; ki m tra s lĩnh h i tài li u v a h c và c ng c sơ b l n ñ u; t ng k t bài h c và ra bài t p v nhà. • Bài luy n t p k năng, k x o: lo i bài này nh m t ch c, ñi u khi n HS luy n t p k năng, k x o. C u trúc vĩ mô c a lo i bài này bao g m các y u t : t ch c l p; thông báo ñ bài, m c ñích, nhi m v c a bài h c; tái hi n HS nh ng tri th c và nh ng kinh nghi m th c hành c n thi t cho vi c luy n t p; gi i thi u lý thuy t luy n t p; t ch c ñi u khi n HS t luy n t p; t ng k t, ñánh giá bài h c; ra bài t p v nhà (n u c n). • Bài c ng c , hoàn thi n tri th c, k năng, k x o: m c tiêu bài h c này là nh m giúp HS khái quát hóa, h th ng hóa tri th c, k năng, k x o ñã h c. C u trúc vĩ mô c a lo i bài này bao g m các y u t : t ch c l p; thông báo m c ñích, nhi m v c a bài h c; kích thích HS nh l i nh ng tri th c, k năng, k x o c n thi t; khái quát hóa, h th ng hóa chúng; ki m tra bài ñã làm; ra bài t p v nhà (n u c n) và t ng k t bài h c. • Bài ki m tra tri th c, k năng, k x o: m c tiêu c a bài này là nh m ki m tra, ñánh giá m c ñ n m tri th c, k năng, k x o c a HS. C u trúc vĩ mô c a lo i bài này bao g m các y u t : t ch c l p; thông báo m c ñích, nhi m v c a bài h c, ph m vi và yêu c u ki m tra, ñánh giá; t ch c, ñi u khi n HS ñ c l p hoàn thành n i dung ki m tra theo th i gian quy ñ nh; thu bài (n u là bài vi t) ho c s n ph m th c hành; t ng k t bài h c. • Bài h n h p: lo i bài này nh m th c hi n nhi u m c ñích khác nhau. Ví d : t ch c, ñi u khi n HS lĩnh h i tri th c m i, luy n t p k năng, k x o...C u trúc vĩ mô c a lo i bài này bao g m các y u t ñư c xây d ng t vi c tích h p nh ng y u t cơ b n l y t c u trúc vĩ mô c a các lo i bài khác nhau tương ng ñư c s d ng trong lo i bài h n h p. Bài h n h p là lo i bài ñư c s d ng ph bi n trong quá trình lên l p nhà trư ng hi n nay. - Thi t k chương trình d y h c môn h c theo bài h c truy n th ng nhà trư ng ph thông Vi t Nam, chương trình d y h c ñã ñư c nhà nư c xây d ng và s d ng chung trong d y h c trên ph m vi toàn qu c. Quá trình d y h c t ng môn thư ng di n ra su t m t năm h c, cho nên công tác chu n b th c hi n chương trình d y h c c a GV hi n nay thư ng bao g m: xây d ng k ho ch, chương trình d y h c cho năm h c, cho t ng chương và cho t ng bài gi ng (so n giáo án). * K ho ch, chương trình d y h c cho năm h c ð chu n b k ho ch, chương trình d y h c môn h c cho c năm h c, GV c n nghiên c uk : + K ho ch d y h c c a nhà trư ng trong năm h c, trong ñó ñ c bi t chú ý ñ n các m c th i gian l n mà nhà nư c và nhà trư ng quy ñ nh (khai gi ng, k t thúc h c kỳ hay năm h c, thi, ki m tra ch t lư ng...); + B n phân ph i chương trình d y h c b môn. + H th ng SGK và tài li u tham kh o; + ð c ñi m tình hình HS l p mình gi ng d y; + Cơ s v t ch t, phương ti n k thu t và nh ng ñi u ki n c a nhà trư ng có th h 76
tr trong quá trình d y h c; + Kh năng c a GV, HS trong vi c t t o ñi u ki n, phương ti n d y h c và t ch c các ho t ñ ng d y h c; + ð c ñi m tình hình ñ a phương ñ t n d ng và ph i h p trong d y h c... N i dung k ho ch, chương trình d y h c năm h c có th bao g m các m c sau: + Môn h c: + ð i tư ng h c: + M c tiêu d y h c môn h c: + N i dung d y h c môn h c: các chương, bài + Th c hi n chương trình: phân ph i các bài h c, bài gi ng, bài ki m tra, ñánh giá k t qu h c t p theo t ng tháng, tu n. + Gi ng d y trên l p: n i dung và bi n pháp th c hi n chương trình theo yêu c u c a nhà trư ng. + SGK và các ngu n tài li u ph c v cho vi c d y h c môn h c: + T ch c nh ng ho t ñ ng ngo i khóa ñ h tr cho gi ng d y trên l p: + Hư ng d n HS h c t p: hư ng d n HS h c t p nhà, b i dư ng HS gi i, ph ñ o HS y u kém... + GV t b i dư ng: t b i dư ng chuyên môn, nghi p v cho b n thân. + Xây d ng cơ s v t ch t, phương ti n k thu t ph c v cho d y h c môn h c. Sau khi xây d ng k ho ch, chương trình d y h c môn h c, nên xây d ng k ho ch, chương trình d y h c cho t ng chương. * K ho ch, chương trình d y h c cho t ng chương Chương là m t thành ph n c u trúc l n c a môn h c trong ñó trình bày m t v n ñ hoàn ch nh và ñư c xây d ng thành các bài h c theo m t logic ch c ch . K ho ch, chương trình d y h c t ng chương, giúp GV nhìn trư c ñư c vi c t ch c các bài h c s p t i trong m t h th ng ch t ch . Nh xác ñ nh ñư c v trí c a t ng bài trong toàn chương, khi d y m t bài h c GV có th c ng c tri th c c a bài trư c qua vi c tái hi n tri th c có liên quan ñ n bài h c ñ ng th i chu n b tri th c c n thi t cho bài h c t i. GV d a vào k ho ch, chương trình d y h c t ng chương ñ tính toán th i gian cho t ng bài h c và cho vi c ti n hành các ho t ñ ng d y h c khác. Vì chương là m t ñơn v tr n v n nên khi d y m t chương c n có s m ñ u, có tri n khai t ng bài theo m t logic h p lý và cu i cùng ph i có khái quát hóa, h th ng hóa toàn chương. Khi so n chương trình d y h c t ng chương c n lưu ý các ñi u ki n sau: + N m v ng m c tiêu d y h c c a chương trên cơ s hi u rõ m c tiêu c a môn h c ñ ñ m b o tính liên thông, tính liên t c, k th a trong d y h c. + Th y trư c ñư c toàn b h th ng bài h c, logic phát tri n n i dung, các phương pháp, hình th c d y h c, các phương ti n d y h c ñư c s d ng ñ ñ t ñư c m c tiêu c a chương. + Xác ñ nh ñư c nh ng ki n th c ñã d y c n thi t cho vi c d y ki n th c m i trong chương, t ñó yêu c u HS ôn l i ki n th c cũ b ng các câu h i hay bài t p. K ho ch, chương trình d y h c t ng chương có th bao g m: 77
+ Môn: Chương: + M c tiêu: + N i dung: các bài và s ti t + Phương pháp, phương ti n và hình th c d y h c thích h p: + Ngu n tài li u ph v cho d y h c chương: + Cách th c ki m tra, ñánh giá k t qu h c t p: * K ho ch, chương trình d y h c cho t ng bài h c ðây là công vi c trong ñó GV chu n b k ho ch, chương trình d y h c cho t ng bài h c dư i hình th c so n giáo án. Khi so n giáo án, GV c n xác ñ nh ñư c nh ng n i dung: xác ñ nh m c tiêu bài h c; xác ñ nh c u trúc n i dung bài h c; xác ñ nh phương pháp, phương ti n, hình th c t ch c d y h c; ki m tra, ñánh giá k t qu h c t p bài h c thích h p và vi t bài so n. + Xác ñ nh m c tiêu d y h c c a bài h c Khác v i m c tiêu d y h c c a môn h c, c a t ng chương, m c tiêu d y h c c a bài h c c n ñư c xác ñ nh c th , chi ti t hơn. + Xác ñ nh n i dung tri th c ð làm ñư c vi c này, GV c n có s hi u bi t sâu r ng v n i dung khoa h c c a bài h c. Khi xác ñ nh n i dung, GV c n căn c vào m c tiêu c a bài h c, n i dung c a bài trong SGK và các TLHT khác. Xác ñ nh kh i lư ng tri th c cho m t ti t h c phù h p v i th i gian quy ñ nh; xác ñ nh rõ nh ng ý chính, nh ng v n ñ tr ng tâm c a bài d y; có th sơ ñ hóa chúng. + Xác ñ nh phương pháp, phương ti n, hình th c t ch c d y h c cho ti t h c m t cách phù h p. D ki n trư c các tình hu ng có th x y ra và hư ng gi i quy t, d ki n phân ph i th i gian, d ki n nh ng HS có th g i, bài làm v nhà (n u có), n i dung ghi lên b ng, n i dung cho HS ghi... Trong giáo án ñư c so n bao g m hai ph n: ph n khái quát chung và ph n n i dung chi ti t. Ph n khái quát chung bao g m các m c t i thi u sau: + Tên bài d y, l p d y: Th i gian, ñ a ñi m: + M c tiêu c a bài h c: + Dàn bài, tr ng tâm: + Phương pháp d y h c ch y u và các phương pháp d y h c h tr : + Các phương ti n d y h c: + Tài li u gi ng d y, h c t p: + Ki m tra, ñánh giá k t qu h c t p: N i dung chi ti t có th trình bày theo b ng sau: Y u t vĩ mô/(hay N i dung bài h c Ho t ñ ng c a th y-trò các bư c lên l p) Th i gian tương ng 78
?. ð bài h c trên l p có hi u qu c n chu n b và th c hi n t t các yêu c u nào? a. Yêu c u v m t tư tư ng Thông qua vi c cung c p tri th c, k năng, c n hình thành cho HS th gi i quan, nhân sinh quan khoa h c và nh ng ph m ch t khác c a con ngư i m i. T c thông qua d y tri th c, phương pháp ñ b i dư ng cho HS quan ñi m DVBC; thái ñ ñúng ñ n ñ i v i hi n th c và nh ng ph m ch t nhân cách c a con ngư i m i. b. Yêu c u v m t lý lu n d y h c Vi c xây d ng và th c hi n bài h c trên l p c n quán tri t nh ng yêu c u v lý lu n d y h c quy ñ nh như: + Xây d ng và th c hi n các lo i bài h c v i c u trúc h p lý, linh ho t. + Xác ñ nh v trí c a bài h c trong môn h c. + V n d ng linh ho t các nguyên t c, phương pháp, phương ti n, hình th c t ch c d y h c sao cho có th phát huy cao ñ tính t giác, tích c c, ñ c l p c a HS dư i s ch ñ o c a GV. c. Yêu c u v m t tâm lý Vi c th c hi n bài h c trên l p c n tuân th các yêu c u v m t tâm lý: + Yêu c u v tư th , thái ñ , tác phong...c a GV. + Yêu c u v ý th c, thái ñ h c t p c a HS. + Yêu c u v b u không khí tâm lý c a t p th l p: m i quan h GV-HS, HS-HS... d. Yêu c u v m t v sinh như ánh sáng, ch ñ h c t p, các ñi u ki n, phương ti n h c t p phù h p... - M t m nh và h n ch c a chương trình theo bài h c truy n th ng Chương trình theo bài h c truy n th ng có nh ng m t m nh và h n ch sau: + M t m nh: thi t k chương trình theo bài h c truy n th ng phù h p v i ho t ñ ng d y h c trong ñó ngư i h c c n lĩnh h i m t h th ng tri th c khoa h c có logic ch t ch , tư ng minh và là m t h th ng phát tri n. Trong xây d ng n i dung d y h c hi n nay, lo i chương trình ñư c thi t k theo ki u này ñang r t ph bi n. + M t h n ch : tính khuôn m u ch t ch c a chương trình ñư c xây d ng theo cách này ñã làm gi m r t nhi u tính sáng t o, h n ch kh năng hành ñ ng v i ñ i tư ng c a HS. - ð phát huy m t m nh, cũng như h n ch m t y u c a chương trình theo bài h c truy n th ng, khi chu n b k ho ch, chương trình d y h c môn h c, bài h c, khi so n tài li u h c t p cho HS, GV c n tuân th : + Nh ng nguyên t c xây d ng chương trình, nh ng yêu c u v c u trúc c a môn h c, bài h c; trong ñó c n chú tr ng ñ m b o tính logic ch t ch c a chương trình, tính rõ ràng, chi ti t, d hi u c a v n ñ trình bày... + T n d ng ñi m m nh c a các ki u thi t k chương trình d y h c khác ñ t i ưu hóa chương trình d y h c theo bài h c truy n th ng b ng cách ph i h p v i các ki u thi t k chương trình khác. ðây là xu hư ng ñang ñư c áp d ng trong quá trình xây d ng và th c hi n chương trình d y h c hi n nay. 2.1.3.2. Thi t k chương trình theo môñun ?. ð c Thi t k chương trình d y h c theo môñun Ph l c 3 (và các tài li u khác), 79
trình bày s hi u bi t c a b n v môñun d y h c và thi t k chương trình d y h c theo môñun. * Môñun d y h c - Môñun Trong d y h c, có nhi u cách hi u thu t ng môñun (module): • Ví d : + Bùi Hi n và các c ng s (2001) cho r ng môñun d y h c ch “ñơn v h c t p thu c m t chương trình ñào t o, m t chương trình môn h c, ch a ñ ng c m c tiêu, n i dung, phương pháp d y h c cùng v i h th ng công c ñánh giá, ñi u khi n k t qu h c t p, t o nên m t th hoàn ch nh” [16, tr 261)]. + Phan Tr ng Ng (2005), môñun “ñư c dùng ñ ch m t ñơn v ki n th c ho c m t h th ng k năng (th c ti n hay trí óc) v a tương ñ i tr n v n và ñ c l p, v a có th k t h p v i ki n th c ho c k năng khác, t o thành h th ng tr n v n, có quy mô l n hơn” [29, tr 115)]. - Môñun d y h c + Môñun d y h c là m t ñơn v chương trình h c tương ñ i ñ c l p ñư c c u trúc nh m ph c v cho ngư i h c trong ñó bao g m c m c tiêu d y h c, n i dung d y h c, phương pháp d y h c và h th ng công c ñánh giá k t qu h c t p g n bó ch t ch v i nhau thành m t ch nh th . + Môñun d y h c bao g m hai lo i: môñun và ti u môñun Môñun: là chương trình xây d ng tương ng v i m t v n ñ h c t p tr n v n. Ti u môñun: là các thành ph n c u t o nên môñun ñư c xây d ng tương ng v i các nhi m v h c t p mà ngư i h c ph i th c hi n. - C u trúc c a m t môñun d y h c bao g m h vào, thân môñun và h ra, ba b ph n này h p thành m t ch nh th th ng nh t. + H vào c a môñun bao g m tên g i hay tiêu ñ c a môñun; gi i thi u v trí, t m quan tr ng và l i ích c a vi c h c theo môñun; nêu rõ ki n th c, k năng c n có trư c; h th ng m c tiêu c a môñun và test vào môñun. + Thân môñun bao g m m t lo t nh ng ti u môñun (v lý thuy t và th c hành k ti p nhau). M i ti u môñun g m ba ph n: ph n m ñ u (gi ng h vào c a môñun), n i dung, phương pháp h c t p và test trung gian. Khi c n thi t thân môñun còn ñư c b sung các môñun ph ñ o giúp HS b sung ki n th c còn thi u, s a ch a sai sót và ôn t p. + H ra bao g m m t b n t ng k t chung; m t test k t thúc; h th ng ch d n ñ ti p t c h c t p (n u ñ t ñư c t t c các m c tiêu c a môñun, HS chuy n sang môñun ti p theo) và h th ng hư ng d n dành cho GV và HS. - Môñun d y h c có nh ng ñ c trưng cơ b n sau: + M i môñun d y h c mang m t ch ñ xác ñ nh, t ñó, xác ñ nh ñư c m c tiêu, n i dung, phương pháp và quy trình th c hi n (tính tr n v n; do ñó, nó không ph thu c vào n i dung ñã có và s có sau ñó (tính ñ c l p). + Chương trình c a m t môñun ph i có tính m m d o, d dàng thay ñ i, b sung ñ 80
thích h p v i t ng ñ i tư ng h c t p (tính cá bi t) + Quy trình th c hi n m t môñun ñư c ñánh giá thư ng xuyên b ng h th ng câu h i thu c d ng test (tính t ki m tra, ñánh giá). + Môñun ph i có kh năng liên k t v i các môñun khác sao cho phù h p v i m c ñích c a quá trình ñào t o (tính phát tri n). + Môñun c n có kh năng tích h p gi a lý thuy t và th c hành cũng như gi a các y u t c a quá trình d y h c (tính tích h p). - Các môñun d y h c liên k t v i nhau t o nên m t h th ng hoàn ch nh, m t chương trình. Chương trình d y h c theo môñun có các ñ c ñi m và ch c năng sau: + Các môñun v a có tính liên k t, v a có tính ñ c l p tương ñ i v n i dung d y h c; do ñó, có th “l p ghép” và “tháo g ” các môñun ñ xây d ng nh ng chương trình d y h c ña d ng và phong phú. ði m n i b t này c a môñun làm cho chương trình d y h c có tính cơ ñ ng, tính ng d ng cao và là m t chương trình m . + Kích c c a môñun tùy thu c vào dung lư ng ki n th c ho c k năng thành ph n trong môñun. Kích c c a m i môñun th hi n th i lư ng h c t p c a HS (1 tu n, h c kỳ, năm...) và s lư ng công vi c (ho t ñ ng) mà HS ph i th c hi n trong m t ñơn v h c t p tương ng v i ñơn v th i gian h c t p ñư c quy ñ nh trong môñun. + Các môñun trong chương trình có th ñư c k t n i theo m ng không gian (trong kho ng th i gian cho phép, tùy theo kh năng và ñi u ki n, HS có th th c hi n ñ ng th i m t s môñun) ho c theo tuy n tính (trong kho ng th i gian cho phép, HS th c hi n l n lư t t ng môñun). + Vi c ñánh giá k t qu h c t p ph i ñư c ti n hành trong t ng môñun và ñư c th c hi n trư c khi sang môñun m i. ð c ñi m này làm cho m i môñun d y h c là m t phương ti n t h c h u hi u. + HS có th l a ch n các môñun (tuân theo các nguyên t c quy ñ nh trong chương trình) ñ hoàn thành chương trình h c t p theo quy ñ nh. ð c ñi m này c a chương trình cho phép HS phát huy tính ñ c l p, s linh ho t trong h c t p phù h p v i hoàn c nh, kh năng c a mình. + Do kh năng có th “l p ghép” và “tháo g ” các môñun mà chương trình d y h c theo môñun t o kh năng k t h p, liên thông gi a các chương trình. Trong các chương trình h c t p có th có các môñun gi ng nhau. ði u ñó cho phép HS cùng m t lúc có th theo ñu i m t s chương trình, trên cơ s khai thác ngu n l c c a mình. * Ưu-như c ñi m c a chương trình theo môñun - Ưu ñi m ði m m nh c a chương trình theo môñun là vi c thi t k các ho t ñ ng, chú tr ng s d ng nhi u phương ti n truy n ñ t khác nhau (tài li u in, băng...). T ñó chương trình có tác d ng tích c c hóa ho t ñ ng h c t p c a HS, kích thích óc sáng t o và kh năng gi i quy t v n ñ ; làm cho HS d h c, d hi u. Ngoài ra, kh năng k t h p, liên thông c a chương trình còn t o cho HS cơ h i h c m t cách thư ng xuyên, h c su t ñ i theo nhu c u và ñi u ki n c a mình trên cơ s tích lũy các môñun trong ñi u ki n và kh năng, hoàn c nh cho phép c a mình. - Như c ñi m H n ch l n nh t c a chương trình theo môñun là nh ng khó khăn và t n kém trong vi c t ch c h c t p: khó khăn trong vi c b trí th i gian h c t p, th i gian bi u; th i gian 81
h c t p có th b kéo dài, thi u tính h th ng (n u vi c h c ch y u theo hình th c tích lũy tín ch ); ñòi h i ph i có ñ y ñ cơ s v t ch t, thi t b và tài li u h c t p. * Quy trình thi t k môñun d y h c Theo tài li u c a D án VIF/98/018 (6, tr 120-121), quy trình thi t k môñun d y h c ñư c th hi n qua sơ ñ dư i ñây: Quy trình thi t k môñun d y h c Phân tích m c tiêu Phân tích chương trình Xác ñ nh ch ñ Phân tích n i dung Xác ñ nh các môñun A B C Xác ñ nh m c tiêu Xác ñ nh ti u môñun Biên so n môñun H th ng câu h i ki m tra, ñánh giá&ch d n Th nghi m và ñánh giá môñun * Các cách xây d ng môñun Có nhi u cách xây d ng môñun h c t p, dư i ñây là m t s cách: - D a trên giáo trình ñã có ñ xây d ng môñun ða ph n SGK và giáo trình ñã có hi n nay ñư c xây d ng theo bài h c truy n th ng. Do ñó, có th d a vào c u trúc h th ng tri th c ñư c trình bày trong tài li u ñư c biên so n theo bài h c truy n th ng s n có ñ xây d ng các môñun. - D a trên nh ng ch ñ chung ñ xây d ng môñun. Môñun cũng có th ñư c xây d ng d a vào m t ch ñ nào ñó mà HS c n lĩnh h i trong quá trình h c t p (n i khóa ho c ngo i khóa). Trong trư ng h p này, môñun ñư c xây d ng ñ c l p v i các giáo trình ñã có. - Môñun còn có th ñư c xây d ng ñ b sung cho m t giáo trình ñang có nh m làm phong phú thêm n i dung c a giáo trình ho c ñ ph c v cho s cá bi t hóa trong d y h c (giúp HS kém ñu i k p trình ñ chung, b i dư ng HS gi i...) 2.1.3.2. Thi t k chương trình theo d án 82
?. Trình bày s hi u bi t c a b n v thi t k chương trình theo d án. - Thu t ng D án (Project) có nghĩa là d ki n, phác th o, thi t k . Trong giáo d c, ñào t o, d án ñư c hi u là b n thi t k h th ng vi c làm (Project work) nh m ñ t ñư c m c tiêu giáo d c-ñào t o. ð c trưng c a chương trình d y h c theo d án là toàn b n i dung h c t p ñư c thi t k theo h th ng vi c làm c a HS; sao cho thông qua h th ng vi c làm này ñ th c hi n m c ñích và nhi m v h c t p. - So v i chương trình theo bài h c truy n th ng và môñun, chương trình theo d án có tác d ng phát huy, m r ng tính ch ñ ng, tích c c c a HS hơn nhi u. Trong chương trình này, HS ñư c coi là y u t quy t ñ nh, là ñ i tác c a GV, là ngư i ch ñ ng thi t k và th c hi n các công vi c trên cơ s cam k t v i GV. GV ch gi vai trò: c v n, góp ý, th m ñ nh, phê duy t, cung c p các ñi u ki n h c t p (tài li u, SGK và các phương ti n khác) và ñánh giá hi u qu th c hi n d án c a HS. V i các ưu ñi m này, chương trình d y h c theo d án ñang ñư c coi là m t trong nh ng hư ng ñ i m i ch y u trong phát tri n chương trình d y h c nh m ñ t ñư c m c tiêu d y h c mà UNESCO ñã ñ xu t: h c ñ phát tri n, ñ bi t, ñ làm... Tuy nhiên, chương trình theo d án không d th c hi n trong ñi u ki n và thói quen d y h c c a Vi t Nam hi n nay. - Ph ng theo tài li u c a Ooms (2000), ti n trình h c t p theo mô hình d án c a HS thư ng bao g m các bư c sau: + ð nh hư ng v n ñ : phân tích v n ñ t m th i nh m t p trung s chú ý c a HS vào d án, nh ng v n ñ có liên quan và kh năng ti p c n ñ gi i quy t v n ñ ; cung c p tài li u (có th ph ng v n chuyên gia ho c ñ nh hư ng t i ch thêm). + Xác ñ nh m c tiêu nghiên c u và thành l p các nhóm th c hi n. + Xác ñ nh v n ñ : xác ñ nh v n ñ c n nghiên c u (dư i d ng câu h i). + Chi n lư c nghiên c u: xác ñ nh nh ng thông tin c n thi t ñ tr l i cho câu h i bư c ba và phương pháp nghiên c u. + Lên k ho ch và ti n hành th c hi n k ho ch So n th o m t k ho ch làm vi c rõ ràng (chú ý ñ t ng ph n c a d án ho t ñ ng nh p nhàng và ăn kh p v i nhau). Bám sát m c tiêu c a d án có th ch n cho d án m t cái tên (tên c a d án ph i nêu rõ ñư c v n ñ c n gi i quy t và ñ nh hư ng gi i quy t v n ñ ). M t s n i dung c n th c hi n trong bư c này: Mô t d án: t a bài; m c l c; tóm t t v n ñ ; m c tiêu nghiên c u và nhóm th c hi n; xác ñ nh v n ñ ; ñ nh nghĩa các khái ni m và phác h a; xác ñ nh các v n ñ nh , nh ng thông tin c n thi t và phương pháp th c hi n; ñ cương chi ti t. K ho ch: phác h a các giai ño n làm vi c; yêu c u v k t qu , báo cáo c a t ng giai ño n; báo cáo k ho ch s d ng kinh phí; t ch c và nhân s c a d án. - Khi xây d ng chương trình theo d án ph i ñ m b o các yêu c u sau: + H th ng các hành ñ ng ñư c xây d ng trong d án ph i hư ng ñ n nh ng nhi m v xác ñ nh trong m c tiêu chung. 83
+ ð m b o cho HS tham gia ñ y ñ vào các giai ño n c a d án. + Các nhi m v và vi c làm c a HS nên g n v i các yêu c u c a th c ti n. + K t qu c a d án ph i là s n ph m hay hành ñ ng c th có th lư ng giá và ki m soát ñư c. 2.2. CÁC PHƯƠNG PHÁP D Y H C Trong tài li u này trình bày h th ng các phương pháp d y h c ñã và ñang ñư c s d ng ph bi n nhà trư ng Vi t Nam, ñ ng th i gi i thi u m t s phương pháp d y h c theo các hư ng ti p c n phương pháp d y h c m i. D a vào phương ti n s d ng và ch c năng c a phương pháp d y h c, các phương pháp d y h c ñang ñư c s d ng ph bi n hi n nay thư ng ñư c phân thành các nhóm phương pháp: nhóm phương pháp d y h c s d ng ngôn ng nói, nhóm phương pháp d y h c tr c quan, nhóm phương pháp d y h c th c hành và nhóm phương pháp d y h c nh m ki m tra, ñánh giá k t qu h c t p c a HS. 2.2.1. Các phương pháp d y h c s d ng ngôn ng nói ðây là nhóm phương pháp d y h c s d ng l i nói ñ tác ñ ng ñ n HS trong quá trình d y h c. Nhóm phương pháp này bao g m: phương pháp thuy t trình và phương pháp h i-ñáp. 2.2.1.1. Phương pháp thuy t trình ?. Tìm hi u phương pháp thuy t trình qua nh ng thông tin dư i ñây và ch n m t trong các v n ñ sau ñ thuy t trình trư c nhóm: - C u trúc c a phương pháp thuy t trình. - Ưu-như c ñi m c a phương pháp thuy t trình. - Làm sao ñ thuy t trình có hi u qu ? - Vi c s d ng phương pháp thuy t trình trong d y h c môn h c (thu c chuyên ngành c a b n) ph thông hi n nay ra sao? (T t?Chưa t t? Vì sao?Cách kh c ph c?). Thuy t trình có ngu n g c t ti ng Hy L p. Theo ti ng Latin trung c , thu t ng thuy t trình (lecture) ñư c rút ra t “lectate”. Letate có nghĩa là ñ c l n lên. Cùng v i th i gian, t p quán xã h i, vi t và ñ c ñã thay ñ i, nhưng phương pháp d y h c “ñ c l n lên” t SGK v n ñư c s d ng. Trên th gi i và Vi t Nam hi n nay, s lư ng HS ngày càng tăng; do ñó, sĩ s HS trong m t l p h c thư ng nhi u (trung bình m i l p kho ng 50 HS ph thông và nhi u hơn ñ i h c). V i nh ng l p ñông như v y, phương pháp d y h c ñư c s d ng ph bi n là phương pháp thuy t trình. * Khái ni m: Phương pháp thuy t trình là phương pháp GV dùng l i nói sinh ñ ng ñ trình bày tài li u m i ho c ñ t ng k t nh ng tri th c mà HS thu ñư c. Phương pháp này s d ng phương ti n là ngôn ng ñ c tho i c a GV. * Các lo i thuy t trình Có nhi u cách phân lo i thuy t trình M t s nhà lý lu n d y h c Vi t Nam d a vào n i dung c n trình bày ñã chia thuy t trình thành ba phương pháp: gi ng thu t, gi ng gi i và gi ng di n. - Gi ng thu t (còn g i là phương pháp k chuy n) là phương pháp thuy t trình trong 84
ñó ch a ñ ng y u t tr n thu t và mô t . ðây là phương pháp ñư c s d ng r ng rãi trong vi c gi ng d y các môn thu c khoa h c xã h i và nhân văn cũng như các môn khoa h c t nhiên khi c n mô t các hi n tư ng, thí nghi m, cách th c ho t ñ ng, trình bày các thành t u n i ti ng trong khoa h c, k thu t ho c trình bày v cu c ñ i và s nghi p c a các nhà bác h c l i l c… - Gi ng gi i là phương pháp thuy t trình trong ñó nh ng lu n c , nh ng s li u ñư c ñưa ra ñ gi i thích, ch ng minh m t khái ni m, m t hi n tư ng, m t s ki n, quy t c, ñ nh lý, ñ nh lu t... trong các môn h c. Gi ng gi i ch a ñ ng các y u t phán ñoán, suy lu n nên có nhi u kh năng phát tri n tư duy logic cho HS. - Gi ng di n là phương pháp thuy t trình nh m trình bày m t v n ñ hoàn ch nh, có tính ph c t p, tr u tư ng, khái quát trong m t th i gian tương ñ i lâu dài. D a vào m i quan h gi a ngư i thuy t trình và ngư i nghe William J. Ekeler (1994) ñã ñưa ra hai phương pháp thuy t trình: thuy t trình nghiêm túc và thuy t trình thân m t. - Thuy t trình nghiêm túc là thuy t trình trong ñó ngư i thuy t trình trình bày m t v n ñ có c u trúc rõ r t và không c n có s tham gia c a ngư i nghe. - Thuy t trình thân m t là phương pháp thuy t trình trong ñó v n ñ trình bày không có dàn bài rõ r t, có s giao lưu v i ngư i nghe và quá trình thuy t trình t p trung vào ngư i thuy t trình nhi u hơn là vào n i dung thuy t trình. S d ng ph i h p v i các phương pháp d y h c khác có các phương pháp thuy t trình: thuy t trình ph n h i (trong ñó có s k t h p gi a phương pháp thuy t trình v i h i ñáp ho c cho h c sinh trao ñ i, th o lu n), thuy t trình theo ki u nêu v n ñ (trong ñó có s k t h p gi a phương pháp thuy t trình v i phương pháp d y h c nêu v n ñ )... * C u trúc c a phương pháp thuy t trình C u trúc c a phương pháp thuy t trình thư ng tr i qua ba bư c: nêu v n ñ , gi i quy t v n ñ và k t lu n. - Nêu v n ñ bư c này, GV thông báo v n ñ dư i d ng t ng quát, có th b ng thông báo tái hi n ho c có tính ch t v n ñ nh m kích thích s chú ý ban ñ u c a HS. Sau ñó ñưa ra nh ng v n ñ c th dư i d ng câu h i giúp HS ñ nh hư ng ñư c nh ng v n ñ c n trình bày và ý th c ñư c rõ ràng n i dung c n nghiên c u ñ giúp HS có nhu c u nghiên c u, có h ng thú nh n th c. - Gi i quy t v n ñ bư c này GV có th ti n hành gi i quy t v n ñ theo hai logic ph bi n: quy n p hay di n d ch. + Gi i quy t v n ñ theo logic quy n p là quá trình trình bày v n ñ trên cơ s ñi t cái ñơn nh t ñ n cái chung, cái khái quát; ñi t cái c th ñ n nguyên lý hay quy lu t. Theo logic quy n p, có th áp d ng ba cách trình bày khác nhau, tùy ñ c ñi m c a n i dung: Quy n p phân tích t ng ph n: ñư c s d ng khi các v n ñ trình bày tương ñ i ñ c l p v i nhau. Trong trư ng h p này, GV ch c n tu n t gi i quy t t ng v n ñ ñư c s p x p theo logic ñ nh trư c; t c là ti n hành gi i quy t v n ñ th nh t, rút ra k t lu n r i ti p t c gi i quy t các v n ñ ti p theo cho ñ n h t theo cách th c như v y. Quy n p phát tri n: ñư c s d ng khi các v n ñ nêu ra có m i liên k t ch t ch v i nhau. Trong ñó, v n ñ này ñư c gi i quy t s là cơ s ñ gi i quy t v n ñ kia (còn g i là cách gi i quy t v n ñ theo l i móc xích). Cách làm này thư ng ñư c s d ng trong ch ng 85
minh các bài toán hình h c hay các ph n ng hóa h c... Quy n p song song-ñ i chi u: ñư c s d ng khi nh ng v n ñ ñư c ñưa ra ñ gi i quy t ch a ñ ng nh ng m t tương ph n, ñ i l p v i nhau (ví d m t ưu, khuy t c a vi c s ng thành ph ). Trong trư ng h p này, có th dùng phân tích ñ t ñó so sánh nh ng m t, nh ng thu c tính hay quan h hai ñ i tư ng tương ph n, ñ i l p nhau ñ t ñó rút ra k t lu n t ng ñi m c n so sánh. + Gi i quy t v n ñ theo logic di n d ch là quá trình trình bày v n ñ tuân theo con ñư ng nh n th c ñi t nguyên lý chung ñ n cái c th , ñơn nh t. Theo cách này, GV ñưa ra khái quát sơ b , sau ñó ti n hành gi i quy t v n ñ theo ba cách v a nêu trên (di n d ch phân tích t ng ph n, di n d ch phát tri n, di n d ch so sánh-ñ i chi u). ði u khác v i gi i quy t v n ñ theo logic quy n p là ba cách gi i quy t này nh m minh h a cho s khái quát sơ b ñã nêu. - K t lu n K t lu n là bư c k t thúc c a v n ñ trình bày. Trong ñó GV ñúc k t l i dư i d ng súc tích, chính xác nh ng khái quát b n ch t v n ñ ñư c ñưa ra xem xét. * Ưu ñi m và h n ch c a phương pháp thuy t trình - Ưu ñi m N u s d ng t t, phương pháp thuy t trình có nh ng ưu ñi m sau: + Cho phép GV truy n ñ t nh ng n i dung lý thuy t tương ñ i khó, ph c t p, ch a ñ ng nhi u thông tin mà HS không d dàng t mình tìm hi u ñư c m t cách sâu s c và nhanh chóng. + Cho phép GV truy n ñ t ñư c m t kh i lư ng thông tin khá l n cho nhi u HS trong cùng m t th i ñi m cho nên nó có tính hi u qu kinh t cao, ñáp ng ñư c yêu c u ñào t o ngu n nhân l c r ng l n c a xã h i. + B ng phương pháp thuy t trình, GV không ch s d ng ngôn ng nói c a mình tác ñ ng tr c ti p ñ n HS mà còn tác ñ ng ñ n các em b ng nh ng hành vi, c ch th hi n quan ñi m, thái ñ , ni m tin, ph m ch t nhân cách c a mình cho nên phương pháp này có th tác ñ ng m nh ñ n tư tư ng, tình c m c a HS. + Cách thuy t trình có s c thuy t ph c c a GV là bài h c quí báu cho HS v vi c s d ng ngôn ng ñ trình bày m t v n ñ do cu c s ng yêu c u, v cách tư duy logic, v cách ñ t và gi i quy t v n ñ . - Như c ñi m + HS th ñ ng khi n cho các em chóng m t m i, chán n n, bu n ng ... + HS không có ñi u ki n ñ phát tri n ngôn ng nói. + GV khó thu ñư c tín hi u ngư c nên khó trong ñi u khi n, ñi u ch nh quá trình d y h c và khó d y sát ñ i tư ng. * Nh ng yêu c u cơ b n khi s d ng phương pháp thuy t trình ð có hi u qu , khi s d ng phương pháp thuy t trình c n tuân th các yêu c u sau: - Trình bày v n ñ chính xác, rõ ràng, d hi u, theo m t trình t logic ch t ch ; ñ m b o tính tư tư ng, tính th c ti n... - L i nói rõ ràng, trong sáng, giàu hình tư ng, chu n xác; chú ý t c ñ nói, âm lư ng nói... k t h p hành vi, c ch phù h p v i trình ñ HS. 86