Tr ng Đ i h c Đi n l c - T p đoàn Đi n l c Vi t Namườ ạ ọ ệ ự ậ ệ ự ệ
. .
L I NÓI Đ UỜ Ầ
Nh p môn Tin h c là môn h c quan tr ng trong ch ng trình giáo d c đ i c ng. T iậ ọ ọ ọ ươ ụ ạ ươ ạ
h u h t các tr ng Đ i h c và Cao đ ng n c ta hi n nay, môn h c này là b t bu c v iầ ế ườ ạ ọ ẳ ở ướ ệ ọ ắ ộ ớ
sinh viên và n i dung ngày càng đ c nâng cao c v lý thuy t và th c hành.ộ ượ ả ề ế ự
Cu n Nh p môn Tin h c này dành cho sinh viên h Đ i h c, Cao đ ng chuyên ngànhố ậ ọ ệ ạ ọ ẳ
Tin h c và các ngành khác c a tr ng Đ i h c Đi n l c. Giáo trình không ch phù h p choọ ủ ườ ạ ọ ệ ự ỉ ợ
ng i m i b t đ u mà còn phù h p cho nh ng ng i c n tham kh o. C u trúc c a giáo trìnhườ ớ ắ ầ ợ ữ ườ ầ ả ấ ủ
g m các n i dung sau:ồ ộ
Ch ng 1: Các v n đ c b n c a Tin h cươ ấ ề ơ ả ủ ọ
Ch ng 2: S d ng máy tính.ươ ử ụ
Ch ng 3: Gi i thu tươ ả ậ
Ch ng 4: Các y u t c b n c a ngôn ng Pascalươ ế ố ơ ả ủ ữ
Ch ng 5: B c đ u xây d ng ch ng trìnhươ ướ ầ ự ươ
Ch ng 6: Các câu l nh có c u trúcươ ệ ấ
Ch ng 7: Các ki u d li u có c u trúcươ ể ữ ệ ấ
Ch ng 8: Ch ng trình conươ ươ
Khi biên so n, chúng tôi đã tham kh o các giáo trình và tài li u gi ng d y môn h c nàyạ ả ệ ả ạ ọ
c a m t s tr ng đ i h c trong và ngoài n c đ giáo trình v a đ t yêu c u cao v n iủ ộ ố ườ ạ ọ ướ ể ừ ạ ầ ề ộ
dung v a thích h p v i đ i t ng là sinh viên c a tr ng Đ i h c Đi n l c. Chúng tôi cũngừ ợ ớ ố ượ ủ ườ ạ ọ ệ ự
đã nh n đ c s đóng góp r t quý báu c a GS Ph m Văn t, PGS Nguy n Đình Hóa và m tậ ượ ự ấ ủ ạ Ấ ễ ộ
s đ ng nghi p khác.ố ồ ệ
Khi vi t chúng tôi đã h t s c c g ng đ cu n sách đ c hoàn ch nh, song ch c ch nế ế ứ ố ắ ể ố ượ ỉ ắ ắ
không tránh kh i sai sót, vì v y r t mong nh n đ c s góp ý c a đ c gi .ỏ ậ ấ ậ ượ ự ủ ộ ả
Các tác giả
Giáo trình Tin h c đ i c ngọ ạ ươ
3
Tr ng Đ i h c Đi n l c - T p đoàn Đi n l c Vi t Namườ ạ ọ ệ ự ậ ệ ự ệ
. .
M C L CỤ Ụ
L I NÓI Đ UỜ Ầ ................................................................................................................................ 3
Ch ng 1 ươ ........................................................................................................................................ 7
CÁC V N Đ C B N C A TIN H CẤ Ề Ơ Ả Ủ Ọ ...................................................................................... 7
1.1. Thông tin .................................................................................................................................. 8
1.1.1 Thông tin là gì? .................................................................................................................. 8
1.1.2. Mã hóa thông tin trên máy tính ......................................................................................... 9
1.1.2.1. Mã hóa thông tin ............................................................................................................ 9
1.1.1.2. Mã hóa nh phânị ............................................................................................................ 9
1.1.3. H đ m và bi u di n s trong h đ m:ệ ế ể ễ ố ệ ế ....................................................................... 10
1.1.3.1. H đ mệ ế ....................................................................................................................... 10
* H đ m th p phân (decimal system)ệ ế ậ .................................................................................... 10
* H đ m nh phân (binary number system)ệ ế ị ........................................................................... 11
* H đ m bát phân (Octal Number System)ệ ế ............................................................................ 12
* H đ m th p l c phân (hexa-decimal number system)ệ ế ậ ụ ....................................................... 12
* Đ i m t s nguyên t h th p phân sang h bổ ộ ố ừ ệ ậ ệ ................................................................... 12
1.1.3.3. S h c nh phân:ố ọ ị .......................................................................................................... 13
1.2. Ki n trúc chung h th ng máy tính [2]ế ệ ố ................................................................................. 14
1.2.1. B nhộ ớ ............................................................................................................................ 15
1.2.2 Các thi t b vào/raế ị ........................................................................................................... 22
1.2.4. Quá trình th c hi n l nhự ệ ệ ................................................................................................ 26
1.3. H đi u hành (HĐH)ệ ề ............................................................................................................ 30
1.3.1. Khái ni m ệ ...................................................................................................................... 30
1.3.2. Ch c năng c a h đi u hànhứ ủ ệ ề ......................................................................................... 30
1.4. M ng máy tính (MMT)ạ .......................................................................................................... 33
1.4.1. Khái ni mệ ....................................................................................................................... 33
1.4.2. Phân lo i m ng máy tínhạ ạ ............................................................................................... 34
1.5. Internet .................................................................................................................................... 35
1.5.1. Internet là gì? .................................................................................................................. 35
Hình 1.22b ................................................................................................................................ 36
1.5.2 Giao th c TCP/IP [2]ứ ....................................................................................................... 36
1.5.3. Các tài nguyên trên Internet ............................................................................................ 39
1.5.4. Các d ch v c b n trên Internetị ụ ơ ả ................................................................................... 39
1.5.5. H th ng tên mi n:ệ ố ề ........................................................................................................ 40
1.5.6. H th ng đ nh v tài nguyên th ng nh t URL (Uniform Resource Locator)ệ ố ị ị ố ấ ................ 42
1.5.7.C u trúc m t m ng đi n hình có n i v i Internetấ ộ ạ ể ố ớ ......................................................... 42
1.6. M t s v n đ v t i ph m Tin h c và đ o đ c ngh nghi p[2]ộ ố ấ ề ề ộ ạ ọ ạ ứ ề ệ ..................................... 48
1.6.1 Tin t c - m t lo i t i ph m k thu tặ ộ ạ ộ ạ ỹ ậ ............................................................................. 48
1.6.2. Các t i ph m l m d ng Internet vì nh ng m c đích x uộ ạ ạ ụ ữ ụ ấ ............................................ 51
1.6.3. S h u trí tu và b n quy nở ữ ệ ả ề ......................................................................................... 52
1.6.4. Lu t liên quan đ n t i ph m tin h c c a Vi t Namậ ế ộ ạ ọ ủ ệ .................................................... 52
Ch ng 2 ươ ..................................................................................................................................... 55
S D NG MÁY TÍNH [2]Ử Ụ .......................................................................................................... 55
2.1. H đi u hành WINDOWS XPệ ề ............................................................................................... 55
2.1.1. B t đ u Windows XPắ ầ .................................................................................................... 55
2.1.2. M t s khái ni m c b n trong Windows XPộ ố ệ ơ ả .............................................................. 56
Giáo trình Tin h c đ i c ngọ ạ ươ
4
Tr ng Đ i h c Đi n l c - T p đoàn Đi n l c Vi t Namườ ạ ọ ệ ự ậ ệ ự ệ
. .
2.1.3 M t s khái ni m c b n trên màn hình Windows XPộ ố ệ ơ ả ................................................. 59
2.1.4 Thanh tác v c a Windows XPụ ủ ...................................................................................... 65
2.1.5 Thanh g i ch ng trình nhanh (Quick Launch Bar)ọ ươ ...................................................... 66
2.1.6 Khay h th ng (System Tray)ệ ố ......................................................................................... 66
2.1.7 S d ng “Windows Explorer”ử ụ ........................................................................................ 67
2.1.8 S d ng các dòng l nh trong Windows (gi ng nh DOS)ử ụ ệ ố ư ............................................ 67
2.2 H đi u hành LINUXệ ề ............................................................................................................. 71
2.2.1 Gi i thi u v HĐH Linuxớ ệ ề ............................................................................................... 71
2.2.2 Linux - xu th , gi i pháp m i cho các h th ng thông tinế ả ớ ệ ố ............................................ 72
2.2.3 M t s khái ni m c b n trong Linuxộ ố ệ ơ ả ........................................................................... 73
2.2.4 Môi tr ng đ h aườ ồ ọ .......................................................................................................... 75
Ch ng 3 ươ ...................................................................................................................................... 79
THU T GI IẬ Ả ................................................................................................................................. 79
3.1. Khái ni mệ ............................................................................................................................... 79
3.2 Các đ c tr ng c a thu t gi iặ ư ủ ậ ả ................................................................................................. 79
3.3 Các ph ng pháp bi u di n thu t gi iươ ể ễ ậ ả .................................................................................. 80
3.3.1 Ngôn ng t nhiênữ ự .......................................................................................................... 80
3.3.2 L u đ - s đ kh iư ồ ơ ồ ố ........................................................................................................ 81
3.3.3. Mã giả ............................................................................................................................. 82
BÀI T P CH NG 3Ậ ƯƠ .................................................................................................................. 84
Ch ng 4ươ ....................................................................................................................................... 85
CÁC Y U T C S C A NGÔN NG PASCALẾ Ố Ơ Ở Ủ Ữ ................................................................ 85
4.1. Gi i thi u ngôn ng PASCALớ ệ ữ ............................................................................................. 85
4.2. Các thành ph n c b n c a ngôn ng PASCAL ầ ơ ả ủ ữ ................................................................. 86
4.2.1 B ký t c b nộ ự ơ ả .............................................................................................................. 86
4.2.2 T khóa ( key word )ừ ....................................................................................................... 86
4.2.3 Tên (identifier) ................................................................................................................. 87
4.2.4. Các d u đ c bi tấ ặ ệ ............................................................................................................ 87
4.3. Các ki u d li u đ n gi nể ữ ệ ơ ả .................................................................................................... 88
4.3.1 Khái ni mệ ........................................................................................................................ 88
4.3.2. Phân lo i các ki u d li u trong Turbo Pascalạ ể ữ ệ ............................................................. 88
4.3.3 Ki u s nguyênể ố ............................................................................................................... 89
4.3.4 Ki u s th cể ố ự .................................................................................................................... 91
4.3.5 Ki u ký t (CHAR)ể ự ......................................................................................................... 92
4.3.6 Ki u LÔGIC (BOOLEAN)ể ............................................................................................. 94
4.3.7. M t s ki u d li u đ n gi n do ng i l p trình đ nh nghĩaộ ố ể ữ ệ ơ ả ườ ậ ị ..................................... 95
4.4. H ng, bi n và bi u th cằ ế ể ứ ........................................................................................................ 98
4.4.1 Khái ni m v bi n và h ngệ ề ế ằ ............................................................................................ 98
4.4.2 Khai báo bi nế .................................................................................................................. 98
4.4.3 Khai báo h ngằ ................................................................................................................ 98
4.4.4 Bi u th cể ứ ......................................................................................................................... 99
Ch ng 5 ươ .................................................................................................................................... 101
B C Đ U XÂY D NG CH NG TRÌNHƯỚ Ầ Ự ƯƠ ........................................................................ 101
5.1. C u trúc chung m t ch ng trình Pascal ấ ộ ươ ........................................................................... 101
5.1.1 Ch ng trình Pascalươ ...................................................................................................... 101
5.1.2. Ph n tiêu đ ch ng trìnhầ ề ươ ........................................................................................... 101
5.1.3. Ph n khai báoầ ............................................................................................................... 102
Giáo trình Tin h c đ i c ngọ ạ ươ
5
Tr ng Đ i h c Đi n l c - T p đoàn Đi n l c Vi t Namườ ạ ọ ệ ự ậ ệ ự ệ
. .
5.1.4. Ph n thân ch ng trình ầ ươ ............................................................................................... 103
5.2. Câu l nh trong ch ng trình Pascalệ ươ .................................................................................... 104
5.2.1 Phân lo i câu l nhạ ệ ......................................................................................................... 104
5.2.2. L nh gánệ ....................................................................................................................... 104
5.3. Các l nh nh p, xu t d li uệ ậ ấ ữ ệ ............................................................................................... 106
5.3.1 L nh xu t (in) d li u ra màn hìnhệ ấ ữ ệ .............................................................................. 106
5.3.2 L nh nh p d li u t bàn phímệ ậ ữ ệ ừ ................................................................................... 111
5.3.3 K t h p WRITE và READLN khi nh p d li uế ợ ậ ữ ệ ......................................................... 113
BÀI T P CH NG 5Ậ ƯƠ ................................................................................................................ 115
Ch ng 6ươ ..................................................................................................................................... 117
CÁC CÂU L NH CÓ C U TRÚCỆ Ấ ............................................................................................ 117
6.1. Câu l nh ghép (kh i l nh)ệ ố ệ ................................................................................................... 117
6.2. Các câu l nh r nhánh và l a ch nệ ẽ ự ọ ..................................................................................... 117
6.2.1. L nh r nhánh IFệ ẽ ......................................................................................................... 117
6.2.2 Câu l nh l a ch n CASEệ ự ọ .............................................................................................. 119
6.3. Câu l nh l p xác đ nh FORệ ặ ị ................................................................................................. 124
6.3.1. Ý nghĩa: ........................................................................................................................ 124
6.3.2 Câu l nh FOR ti n (D ng 1)ệ ế ạ ........................................................................................ 124
6.3.3 Câu l nh FOR lùi (D ng 2)ệ ạ ......................................................................................... 125
6.4. Câu l nh l p không xác đ nh WHILE và REPEATệ ặ ị ............................................................ 127
6.4.1 Ý nghĩa ........................................................................................................................... 127
6.4.2 Câu l nh l p không xác đ nh ki m tra đi u ki n sau REPEAT ệ ặ ị ể ề ệ ................................. 127
6.4.3 Câu l nh l p không xác đinh ki m tra đi u ki n tr c WHILEệ ặ ể ề ệ ướ ................................ 131
6.4.4. M t s câu l nh k t thúc s m vòng l p ho c ch ng trìnhộ ố ệ ế ớ ặ ặ ươ ..................................... 134
BÀI T P CH NG 6Ậ ƯƠ ................................................................................................................ 137
Ch ng 7ươ ..................................................................................................................................... 139
D LI U CÓ C U TRÚCỮ Ệ Ấ ......................................................................................................... 139
7.1. Ki u m ngể ả ........................................................................................................................... 139
7.1.1 Khái ni mệ ...................................................................................................................... 139
7.1.2 Khai báo m ng m t chi uả ộ ề ............................................................................................ 139
7.1.3. Khai báo m ng hai chi uả ề ............................................................................................. 140
7.1.4. Các phép toán trên m ngả .............................................................................................. 141
7.1.5. Nh p và in d li u c a m ngậ ữ ệ ủ ả ..................................................................................... 142
7.1.6 M t s bài toán c b n v m ngộ ố ơ ả ề ả ................................................................................. 144
7.1.7. M t s ví d khácộ ố ụ ........................................................................................................ 147
7.2. Ki u chu i (xâu) ký tể ỗ ự ........................................................................................................ 149
7.2.1 Khái ni mệ ...................................................................................................................... 149
7.2.2. Khai báo xâu ký tự ....................................................................................................... 150
7.2.3. Vi t ra và đ c vào m t xâu ký tế ọ ộ ự ................................................................................ 150
7.2.4. Các phép toán trên xâu .................................................................................................. 151
7.2.5 Truy nh p vào t ng ph n t c a xâu ậ ừ ầ ử ủ ........................................................................ 153
7.2.6 Các hàm x lý xâu ký tử ự ............................................................................................... 153
7.2.7 Các th t c liên quan đ n xâuủ ụ ế ...................................................................................... 154
7.2.8 Các ví d v xâuụ ề ........................................................................................................... 155
7.3. Ki u b n ghi (Record)ể ả ........................................................................................................ 157
7.3.1. Khái ni mệ ..................................................................................................................... 157
7.3.2 Khai báo ki u b n ghiể ả ................................................................................................... 158
Giáo trình Tin h c đ i c ngọ ạ ươ
6
Tr ng Đ i h c Đi n l c - T p đoàn Đi n l c Vi t Namườ ạ ọ ệ ự ậ ệ ự ệ
. .
7.3.3 S d ng b n ghiử ụ ả ............................................................................................................ 159
7.3.4 Câu l nh WITHệ ............................................................................................................. 161
7.3.5 M ng các b n ghi ả ả ......................................................................................................... 162
7.3.6 Ví d v b n ghiụ ề ả ........................................................................................................... 163
7.4. Ki u t p h p (Set of)ể ậ ợ ........................................................................................................... 167
7.4.1. Khái ni mệ ..................................................................................................................... 167
7.4.2. Cú pháp ......................................................................................................................... 167
7.4.3. M t s tính ch tộ ố ấ ........................................................................................................... 167
7.4.4. Các phép toán trên t p h pậ ợ .......................................................................................... 167
7.4.5. Vi t và đ c d li u ki u t p h p ế ọ ữ ệ ể ậ ợ .............................................................................. 168
7.5. Ki u t p (FILE)ể ệ ................................................................................................................... 170
7.5.1. Khái ni mệ ..................................................................................................................... 170
7.5.2. C u trúc và phân lo i t pấ ạ ệ ............................................................................................ 172
7.5.3. T p đ nh ki uệ ị ể ............................................................................................................... 172
7.5.4. T p truy c p tu n tệ ậ ầ ự .................................................................................................... 173
7.5.5. M t p m i đ ghi d li uở ệ ớ ể ữ ệ ......................................................................................... 173
7.5.6. M t p đã t n t i đ đ c d li u ở ệ ồ ạ ể ọ ữ ệ .............................................................................. 175
7.5.7. T p truy c p tr c ti pệ ậ ự ế ................................................................................................. 178
7.5.8. Các thao tác khác v i t pớ ệ ............................................................................................. 180
7.5.9. T p văn b nệ ả ................................................................................................................. 185
1. T p không đ nh ki uệ ị ể ........................................................................................................... 193
BÀI T P CH NG 7Ậ ƯƠ ................................................................................................................ 195
Ch ng 8ươ ..................................................................................................................................... 199
CH NG TRÌNH CONƯƠ ............................................................................................................ 199
8.1. Các khái ni mệ ...................................................................................................................... 199
8.1.1. Khái ni m v ch ng trình conệ ề ươ .................................................................................. 199
8.1.2. M t s khái ni mộ ố ệ ......................................................................................................... 200
8.1.3. S d ng ch ng trình conử ụ ươ ........................................................................................... 201
8.2. Th t c và hàmủ ụ .................................................................................................................... 203
8.2.1. Th t c (procedure)ủ ụ ..................................................................................................... 203
8.2.2. Hàm (function) .............................................................................................................. 204
8.3. Bi n toàn c c và bi n đ a ph ngế ụ ế ị ươ ...................................................................................... 205
8.4. Truy n tham s cho ch ng trình conề ố ươ ................................................................................ 208
8.4.1. Vai trò c a tham sủ ố ...................................................................................................... 208
8.4.2. Truy n theo tham trề ị ..................................................................................................... 208
8.4.3. Truy n theo tham bi nề ế ................................................................................................. 209
8.5. Tính đ qui c a ch ng trình conệ ủ ươ ...................................................................................... 211
8.5.1. Khái ni m v đ quiệ ề ệ .................................................................................................... 211
8.5.2. Cách dùng đ quiệ .......................................................................................................... 212
BÀI T P CH NG 8Ậ ƯƠ ............................................................................................................... 217
PH L CỤ Ụ .................................................................................................................................... 219
TÀI LI U THAM KH OỆ Ả ........................................................................................................... 221
Ch ng 1ươ
CÁC V N Đ C B N C A TIN H CẤ Ề Ơ Ả Ủ Ọ
Giáo trình Tin h c đ i c ngọ ạ ươ
7