intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Giáo trình Thể loại thơ văn trung đại Việt Nam: Phần 2

Chia sẻ: Lê Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:54

Thêm vào BST
Báo xấu
144
lượt xem 20
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 2 Giáo trình Thể loại thơ văn trung đại Việt Nam trình bày nội dung chương 3 - Những thể thơ thuần Việt, chương 4 - Các thể thơ bắt nguồn từ Trung Quốc. Tham khảo nội dung giáo trình để nắm bắt nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Thể loại thơ văn trung đại Việt Nam: Phần 2

  1. Theå loaïi thô vaên trung ñaïi Vieät Nam - 57 - CHÖÔNG III: NHÖÕNG THEÅ THÔ THUAÀN VIEÄT I. THEÅ NOÙI LOÁI Trong vaên vaàn bình daân ta, coù moät theå thô goïi laø noùi loái. Noùi loái ôû ñaây coù nghóa laø noùi ra ñöôøng loái, ñaët nhöõng caâu noái tieáp nhau coù pheùp taéc vaàn ñieäu, chöù khoâng noùi lung tung, loän xoän. Theå noùi loái naøy coát ôû choã ñaët nhöõng caâu coù vaàn vôùi nhau, maø vaàn thì ñaëc bieät hay duøng cöôùc vaän, gieo thaønh töøng caëp, thöôøng heát moät caëp vaàn baèng laïi ñeán moät caëp vaàn traéc, cöù nhö theá luaân phieân noái tieáp nhau cho ñeán heát baøi. Theå noùi loái cuõng coù theå duøng theâm yeâu vaän nhöng khoâng baét buoäc. Ví duï theå caùch theå noùi loái qua 2 baøi ñoàng dao sau ñaây: Con coâng noù muùa Meá ôi laø meá ! Noù muùa laøm sao Meá höông meá hoa Noù ruït coå vaøo Meá caø meá rôï Noù xoøe caùnh ra Meá ôû boán muøa Noù ñoã caønh ña Ai mua khoâng baùn Noù keâu ríu rít Ai hoaïn khoâng cho Noù ñoã caønh mít Caét coû aên no Noù keâu vít cheø Caøy böøa cho meï Noù ñoã caønh tre Meá ôi laø meá ! Noù keâu beø muoáng Meá höông meá hoa Noù ñoã döôùi ruoäng Meá caø meá rôï Noù keâu taàm voâng... ..... Caùch gieo vaàn treân ñöôïc aùp duïng trong nhieàu baøi vaên vaàn mang tính bình daân nhö ñoàng dao hoaëc coù coâng duïng dieãn xöôùng nhö caùc laøn ñieäu daân ca, veø bình daân, veø baùc hoïc, veø truyeän hoaëc nhöõng ñoaïn noùi thô trong tuoàng cheøo...Ñaáy voán laø nhöõng coâng duïng chính theå hieän tính chaát ñaëc tröng cuûa theå loaïi noùi loái. 1. Veø bình daân Veø bình daân laø loaïi vaên vaàn thöôøng mang tính caùch traøo phuùng ñeå cheá dieãu moät nhaân vaät, moät thoùi hö taät xaáu vaø thöôøng vieát baèng loái thô coù caâu ngaén 4 chöõ, aùp duïng trieät ñeå caùch hieäp vaàn cuûa theå noùi loái treân ñaây. Thí duï: Nghe veû nghe ve Nghe veø ñaùnh baïc Ñaàu hoâm xao xaùc Baïc toát nhö tieân Ñeâm khuya heát tieàn Baïc nhö chim cuù Caùi ñaàu suø suï Con maét troõm lô Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ Vaên
  2. Theå loaïi thô vaên trung ñaïi Vieät Nam - 58 - Hình ñi phaát phô Nhö con choù ñoùi Chaân ñi caø khoùi Daïo xoùm daïo laøng Quaàn raùch lang thang Laáy tay maø tuùm... (Veø ñaùnh baïc) Cuõng coù khi veø bình daân duøng nhöõng caâu thô daøi hôn xen keû vaøo nhöõng caâu 4 chöõ vaø coù aùp duïng caû pheùp ñoái nöõa. Thí duï: Nghe veû nghe ve Nghe veø Naêm Nhoû Bôûi baø Nguyeät vuïng xe tô ñoû Neân chuùa Xuaân daéùt laïi laàu xanh Keå töø ngaøy quen vieäc yeán anh Vui laém luùc böôùm ong roän ròp... (Veø Naêm Nhoû laáy choàng giaø) 2. Veø baùc hoïc Veø baùc hoïc cuõng coù tính caùch thôøi söï vaø chaâm bieám, chuû yeáu laø ñeå khuyeán giôùi nhöng coù yù nghóa cao hôn, neân vaên chöông khaù trau chuoát, thöôøng duøng nhieàu töø Haùn Vieät, ñieån tích, laïi trieät ñeå aùp duïng pheùp ñoái. Moät taùc phaåm veø baùc hoïc noåi tieáng trong vaên hoïc coå Vieät Nam laø veø “Saõi Vaõi” cuûa Nguyeãn Cö Trinh, söû duïng theå caùch noùi loái : Oâng naøy tu luyeän, Coù chí anh huøng. Thuoäc söû kinh chöùa ñeå laøm loøng, Mang y baùt chaân truyeàn phaûi maët. Daàu chaúng vaïn gia sanh Phaät, Cuõng laø nhaát loä phöôùc tinh. Thôøi chöa neân coøn chôø ñôïi coâng danh, Vaän daàu gaëïp chaéc hieån döông thinh giaù. “Luïc suùc tranh coâng” cuõng laø moät baøi veø baùc hoïc coù giaù trò veà noäi dung tö töoûng vaø ngheä thuaät vaên chöông: Trôiø hoùa sinh muoân vaät, Ñaát dung döôõng moïi loaøi, Gioáng naøo laø gioáng chaúng coù taøi, Ngöôøi ñaâu deã khoâng ngöôøi nhôø vaät. Long chöùc quaûn boå thieân döïc nhaät, Laân quyeàn tö giuùp thaùnh phoø thaàn. Quy thoâng hay thaønh baïi kieát hung, Phuïng laøu bieát thònh suy bæ thaùi. Trong trôøi ñaát ba ngaøn theá giôùi, Ñeàu xöng raèng töù vaät chi linh. Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ Vaên
  3. Theå loaïi thô vaên trung ñaïi Vieät Nam - 59 - Nhaãn ñeán loaøi luïc suùc tö sinh, Trôøi cho xuoáng hoä ngöôøi döông theá... 3. Veø truyeän hay Phuù bình daân ÔÛ mieàn Nam, ngöôøi bình daân öa moâ phoûng theo nhöõng truyeän thô quen thuoäc maø laøm ra nhöõng baøi veø ñeå keå veà moät nhaân vaät trong truyeän hay coù khi thuaät laïi toaøn truyeän nöõa... Thí duï: Veø Buøi Kieäm, Veø Thuùy Kieàu... ÔÛ nhöõng baøi Veø truyeän aáy, caùc taùc giaû ñeàu duøng theå noùi loái vaø cuõng hay duøng pheùp ñoái. Nhöõng caâu veø ôû ñaây khi ngaén khi daøi, laïi ñaët ñoái nhau cho neân hôi gioáng caáu truùc caâu cuûa baøi Ñöôøng phuù, do ñoù nhöõng baøi veø naøy cuøng goïi laø Phuù bình daân. Thí duï moät ñoaïn trong Veø Buøi Kieäm : Buøi oâng cuõng xuùm vaøo noùi aåu, Muoán cho Nga vôùi Kieäm thaønh thaân. Raèng löông duyeân gaëp gôõ maáy laàn, Bôûi kyø ngoä khieán xui moät hoäi. Ngöôøi ñôøi tôï ngoïn ñeøn gioù thoåi, Khi toû khi môø. Ngaøy xuaân nhö sen ngoù ñaøo tô, Thoaét daøi thoaét ngaén. Maù hoàng ñeå cho duyeân nhuûng nhaúng. Chòu ñeâm thu nöông goái laïnh naêm canh. Lieãu boà döôøng sôïi chæ mong manh, Doøng bích thaû thuyeàn troâi moät chieác. Nhòn thì chòu thieät, Luùc phai höông laït phaán khoù caàu, Ñôøi coù bao laâu, Khi goái loûng da duøn maáy laùt. Ghi chuù: Trong ñoaïn veø treân ñaây, 4 caëp caâu in nghieâng caáu truùc theo loái caùch cuù cuûa theå phuù Ñöôøng luaät. 4. Theå noùi loái trong caùc vôû haùt tuoàng, cheøo Trong caùc vôû haùt cuûa ta - Tuoàng cuõng nhö Cheøo-, ngöôøi ta thöoøng aùp duïng theå noùi loái ñeå vieát caùc caâu giaùo ñaàu, xöng danh, noùi chuyeän, keå vieäc...Thí duï nhöõng caâu giaùo ñaàu trong tuoàng “Giang taû caàu hoân”: Aâu vaøng röïc rôõ, Ñuoác ngoïc laøu laøu. Treân chín taàng saùnh goùt Ñöôøng Ngu, Döôùi traêm hoï vui loøng Hoaøi Caùt. Gaëp ngaøy khang caùt, Dieãn tích ngöôøi xöa. Chuyeän Chu Du kheùo ñaët möu moâ, Duøng Quaän Chuùa ñeå laøm moài caù. Caâu laáy Kinh Chaâu thieân haï, Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ Vaên
  4. Theå loaïi thô vaên trung ñaïi Vieät Nam - 60 - Laøm cho Löu Bò coâ thaân. Phaûi Khoång Minh xuaát quûy nhaäp thaàn, Cho Trieäu Töû caåm nang dieäu keá. ÔÛ cuõng theá maø veà cuõng theá, Choái khoâng xong maø baét cuõng khoâng xong. Ngoâ haàu noåi traän ñuøng ñuøng, Ñoâ ñoác naùt gan vaøng ñaù. Theá môùi laø : Chu Lang dieäu keá an thieân haï, Boà lieãu phu nhaân höïu chieát binh. Chính söï vaän duïng theå caùch noùi loái trong caùc baøi Veø, Tuoàng, Cheøo... vôùi soá löôïng chöõ trong caâu daøi ngaén khaùc nhau vaø caùch söû duïng cöôùc vaän giaùn caùch baèng traéc töøng caëp moät ñaõ môû ñöôøng cho theå Haùt noùi, moät theå loaïi ñoùng goùp nhieàu saùng taùc giaù trò nhaát laø ôû giai ñoaïn vaên hoïc Leâ maït Nguyeãn sô. II. LUÏC BAÙT Neáu thô Ñöôøng luaät tieâu bieåu cho theå vaên vaàn baùc hoïc du nhaäp töø Trung quoác ñaõ aûnh höôûng saâu xa tôùi thi ca nöôùc nhaø haøng bao theá kyû thì traùi laïi, luïc baùt laïi tieâu bieåu cho loaïi vaên vaàn thuaàn tuùy Vieät Nam coøn xöa cuõ hôn nöõa. Theå loaïi naøy vöøa noùi leân ñöôïc caùi phong phuù teá nhò trong taâm hoàn ngöôøi Vieät vöøa dieãn taû ñöôïc caùi uyeån chuyeån dòu daøng ñaày thi tính cuûa ngoân ngöõ Vieät Nam. Theå thô luïc baùt xuaát xöù töø vaên chöông bình daân ñaõ moãi ngaøy moät theâm thoâng thaùi hoùa vaø luùc naøo cuõng ñöôïc öa chuoäng. Ta nghieân cöùu thô luïc baùt vì giaù trò tieâu bieåu vaø giaù trò noäi taïi cuûa noù. 1. Ñònh nghóa vaø nguoàn goác Theå loaïi vaên vaàn naøy coù nhieàu teân goïi khaùc nhau, luïc baùt laø teân goïi kyõ thuaät caên cöù vaøo soá lôøi trong caâu thô: cöù laàn löôït moät caâu 6 chöõ roài ñeán moät caâu 8 chöõ, caùc caëp caâu “thöôïng luïc haï baùt” theo nhau vaø keùo daøi bao nhieâu cuõng ñöôïc. Ngöôøi ta coøn goïi theå loaïi naøy laø ca khuùc, truyeän...tuøy theo coâng duïng cuûa saùng taùc vaø ôû lónh vöïc naøo theå luïc baùt cuõng coù nhieàu taùc phaåm thô giaù trò. Luïc baùt ñaõ xuaát hieän töø luùc naøo? Ñaây laø moät vaán ñeà chöa ñöôïc giaûi quyeát moät caùch tinh töôøng. Vaên hoïc söû Vieät Nam chæ xaùc nhaän moät caùch toång quaùt raèng söï xuaát hieän cuûa theå luïc baùt gaén lieàn vôùi neàn vaên hoïc bình daân vaø nhöõng baøi thô luïc baùt sôùm nhaát trong ca dao xuaát hieän tröôùc xa so vôùi thô chöõ Haùn, thô chöõ Noâm. Tuy nhieân, caên cöù vaøo ngoân ngöõ hoïc, phong tuïc hoïc vaø khoa nghieân cöùu vaên hoïc daân gian, ta coù theå ñöa ra moät giaû thuyeát khaû tín veà söï hình thaønh cuûa theå luïc baùt nhö sau: Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ Vaên
  5. Theå loaïi thô vaên trung ñaïi Vieät Nam - 61 - Vieät Nam laø moät xaõ hoäi noâng nghieäp. Maëc duø cuoäc soáng ngheøo khoå vaø vaát vaû nhöng ngheà noâng cuõng daønh cho ngöôøi daân queâ nhieàu thì giôø roãi raõi khoâng coù vieäc laøm. Nhöõng luùc noâng nhaøn aáy, daân queâ tuï taäp nhau toå chöùc nhöõng cuoäc vui coâng coäng, cuøng nhau muùa haùt theo nhòp ñieäu ñôn giaûn vôùi nhöõng loaïi nhaïc khí ñôn sô ñeå ca ngôïi thaàn linh, thieân nhieân, tình yeâu, cuoäc soáng... hoaëc ñeå truyeàn baù cho nhau nhöõng kinh nghieäm ñaïo ñöùc. Lôøi ca tieáng haùt ñöôïc caát leân moät caùch töï nhieân theo ñieäu nhaïc hai thì ñôn giaûn cuûa tieáng voã tay hoaëc nhòp ñi cuûa ñoâi chaân. Söï ñoåi thay aâm ñieäu ñôn giaûn nhaát trong lôøi ca tieáng haùt laø chuyeån töø thaáp leân cao hoaëc töø cao xuoáng thaáp. Ngoân ngöõ Vieät Nam vôùi hai loaïi thanh baèng(töông öùng vôùi aâm thaáp), thanh traéc(töông öùng vôùi aâm cao) vaø ñieäu nhaïc ñôn giaûn cuûa lôøi ca(töông öùng vôùi nhòp voã tay hoaëc daäm chaân) laø cô sôû thích hôïp cho kieán truùc nhaïc ñieäu toång quaùt ñeå theå thô luïc baùt thaønh hình : bBtTbB *Caây cao boùng ngaõ qua raøo, b B t T b B t B Troâng cho thaáy maët khoâng chaøo cuõng thöông. hoaëc : bBtTbB *Nuí cao chi laém nuùi ôi, t T b B t T b B Nuùi khuaát maët trôøi chaúng thaáy ngöôøi thöông. Caáu truùc nhòp ñieäu vôùi yeâu vaän baèng rôi vaøo chöõ thöù 6 hoaëc chöõ thöù 4 trong 2 ví duï treân ñaõ traûi qua moät quùa trình doø daãm laâu daøi töø nhöõng caâu tuïc ngöõ cao dao chöa hoaøn chænh veà maët hình thöùc ngheä thuaät: - Giaëc ñeán nhaø Ñaøn baø phaûi ñaùnh. - Moät mieáng giöõa laøng Baèng moät saøng xoù beáp. - Moät caønh tre, naêm baûy caønh tre, Laáy ai thì laáy chôù nghe hoï haøng. - Moät chôø hai ñôïi ba troâng, Boán thöông naêm nhôù, saùu baûy taùm chín mong, möôøi chôø. Töø nhöõng caâu daøi ngaén khaùc nhau vôùi caùch hieäp vaàn coøn loän xoän treân ñaây, ngöôøi ta thaáy thaønh hình nhöõng caâu treân 6 döôùi 8 ñeàu ñaën vôùi vaàn baèng gieo vaø baét vaøo chöõ thöù 6 moãi caâu ôû baøi ca dao töông ñoái ngaén : -Hôõi coâ taùt nöôùc beân ñaøng, Sao coâ muùc aùnh traêng vaøng ñoå ñi? -Truùc xinh truùc moïc bôø ao, Em xinh em ñöùng nôi naøo cuõng xinh. Truùc xinh truùc moïc ñaàu ñình, Em xinh em ñöùng moät mình cuõng xinh. hoaëc ôû baøi ca dao daøi hôn : Hoâm qua taùt nöôùc ñaàu ñình, Boû queân chieác aùo treân caønh hoa sen. Em ñöôïc thì cho anh xin, Hay laø em ñeå laøm tin trong nhaø? Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ Vaên
  6. Theå loaïi thô vaên trung ñaïi Vieät Nam - 62 - Aùo anh söùt chæ ñöôøng taø, Vôï anh chöa coù meï giaø chöa khaâu. Aùo anh söùt chæ ñaõ laâu, Mai möôïn coâ aáy vaøo khaâu cho cuøng. Khaâu roài anh seõ traû coâng, Ít nöõa laáy choàng anh seõ giuùp cho. Giuùp em moät thuùng xoâi voø, Moät con lôïn beùo moät voø röôïu taêm. Giuùp em ñoâi chieáu em naèm, Ñoâi chaên em ñaép ñoâi taèm em ñeo. Giuùp em quan taùm tieàn cheo, Quan naêm tieàn cöôùi laïi ñeøo buoàng cau. 2. Thi phaùp Thi phaùp theå thô luïc baùt raát ñôn giaûn vaø linh hoaït. Coù theå noùi luïc baùt laø moät cung caùch toång quaùt cuûa thi ca hôn laø moät theå thô chuyeân bieät hoäi ñuû söï raøng buoäc chaët cheõ, coù tính heä thoáng cuûa caùc yeáu toá kyõ thuaät nhö thanh, vaàn, ñoái, nhòp, soá lôøi, soá caâu, caáu truùc boá cuïc, bieän phaùp tu töø... 2.1. Soá lôøi trong caâu: Theå luïc baùt söû duïng phöông phaùp soá chaún trong caáu truùc lôøi thô trong caâu cuõng nhö soá caâu trong baøi. Ñaây laø moät ñaëc ñieåm theå hieän tính caùch ñeàu ñaën vaø buoàn teû lyù thuyeát cuûa noù. Tuy nhieân beân caïnh caáu truùc chính thöùc ñoù, coøn coù caáu truùc luïc baùt bieán theå vôùi soá lôøi trong caâu raát ña daïng, khoâng coøn giöõ nguyeân khuoân maãu ”thöôïng luïc haï baùt”, nhaát laø trong caùc saùng taùc ca dao vaø ca khuùc bình daân. Soá lôøi coù theå bò keùo daõn ra hoaëc phoái hôïp vôùi theå noùi loái, pha troän daøi ngaén khaùc nhau cho phuø hôïp vôùi caûm xuùc cuûa ngöôøi saùng taùc hoaëc nhaïc ñieäu caâu thô: -Thöông nhau tam töù nuùi cuõng treøo, Nguõ luïc soâng cuõng loäi, thaát baùt cöûu thaäp ñeøo cuõng qua. -Ngaøy ñi em chöûa coù choàng, Ngaøy veà em ñaõ con quaán con quyùt con boàng con mang. -Quaû cau nho nhoû, Caùi voû vaân vaân, Nay anh hoïc gaàn, Mai anh hoïc xa. Laáy anh töø thuûa möôøi ba, Ñeán naêm möôøi taùm thieáp ñaø naêm con. Ra ñöôøng thieáp haõy coøn son, Veà nhaø thieáp ñaõ naêm con cuøng chaøng. -Saùng nay anh ñi chôï Goø Vaáp, Mua moät xaáp vaûi veà. Con Hai noù caét, Con Ba noù may, Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ Vaên
  7. Theå loaïi thô vaên trung ñaïi Vieät Nam - 63 - Con Tö noù ñoät, Con Naêm noù vieàn, Con Saùu ñôm nuùt, Con Baûy laøm khuy. Xong roài anh khoaùc aùo ra ñi, Con Taùm noù níu, con Chín noù trì, ÔÙi Möôøi ôi ! Sao em ñeå vaäy coøn gì aùo anh? 2.2. Soá caâu trong baøi: Soá caâu trong baøi khoâng haïn ñònh tröôùc. Coù baøi 2 caâu, coù baøi 4 caâu, coù baøi 6 caâu... nhöng cuõng coù saùng taùc daøi ñeán vaøi nghìn caâu, thöôøng keát thuùc baèng caâu 8 chöõ: -Laøm trai cho ñaùng neân trai, Xuoáng ñoâng ñoâng tónh, leân ñoaøi ñoaøi tan. -Soâng kia raøy ñaõ neân ñoàng, Choã laøm nhaø cöûa choã troàng ngoâ khoai. Ñeâm nghe tieáng eách beân tai, Giaät mình coøn töôûng tieáng ai goïi ñoø. (“Nhôù beán ñoø Vò Hoaøng”- Traàn Teá Xöông) -Ngoài buoàn traùch laãn oâng xanh, Khi vui muoán khoùc buoàn teânh laïi cöôøi. Kieáp sau xin chôù laøm ngöôøi, Laøm caây thoâng ñöùng giöõa trôøi maø reo. Giöõa taàng vaùch ñaù cheo leo, Ai chòu giaù reùt thì treøo vôùi thoâng. (“Caây thoâng” - Nguyeãn Coâng Tröù) Trong loái “Haùt Xaåm”( xaåm nhaø troø cuõng nhö xaåm chôï), baøi luïc baùt laïi keát thuùc baèng caâu 6 chöõ: -Giaøu thì thòt caù côm canh, Khoù thì löng döa ñóa muoái cuùng anh toâi ñi laáy choàng. Hôõi anh choàng cuõ cuûa toâi ôí! Coù khoân thieâng thì xin anh trôû daäy aên xoâi nghe keøn. Thoâí! Anh ñaõ veà nghieäp aáy xin anh ñöøng ghen, Ñeå cho ngöôøi khaùc caàm quyeàn theâ nhi, Mieäng em khoùc, tay em beá aúm oâng thaàn vì, Tay em gaït nöôùc maét, tay em thì thaép neùn nhang. Bôûi vì ñaâu neân noãi xoùt muoân vaøn. -Nöôùc trong xanh lô löõng con caù vaøng, Caây ngoâ caønh bích con chim phöôïng hoaøng noù ñaäu cao. Anh tieác cho em phaän gaùi maù ñaøo, Tham ñoàng baïc traéng gaùn mình vaøo laáy chuù Taây ñen. Sôïi tô hoàng ai kheùo xe duyeân, Ñem tranh toá nöõ xeáp beân pho töôïng ñoàng. Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ Vaên
  8. Theå loaïi thô vaên trung ñaïi Vieät Nam - 64 - Chò em ôi ! Ba baûy ñöôøng choàng. (Taûn Ñaø) 2.3. Thanh: +Ñoái vôùi theå luïc baùt, ôû heä thoáng phoå bieán, phöông phaùp giaùn caùch ñöôïc aùp duïng cho nhöõng chöõ coù vò trí chaün trong caâu nhöng tuøy thuoäc söï chi phoái cuûa yeáu toá vaàn: nhöõng chöõ 2,4,6 laàn löôït giaùn caùch baèng-traéc-baèng(vì chöõ thöù 6 mang vaàn baèng neân khoâng theå giaùn caùch traéc-baèng-traéc ñöôïc). Chöõ thöù 8 mang thanh baèng vì ôû vò trí gieo vaàn cho chöõ cuoái caâu 6 keá tieáp baét vaøo nhöng phaûi khaùc cung böïc vôùi chöõ thöù 6 cuøng caâu(phuø bình hoaëc traàm bình). Phöông phaùp ñi ñoâi vaãn ñöôïc aùp duïng cho nhöõng chöõ coù vò trí soá leõ nhöng khoâng goø boù chaët cheõ. Rieâng chöõ thöù 7 thöôøng duøng thanh traéc cho phuø hôïp vôùi luaät thuaän thanh hôn. Phöông phaùp hoaùn thanh vaän duïng vaøo chöõ thöù 6 vaø chöõ thöù 8 caâu baùt : phaûi khaùc cung böïc(baèng noåi hoaëc baèng chìm hoaùn ñoåi nhau): b B t T b B(v) b B t T b B(v) t B(v) -Caây cao boùng ngaõ qua raøo, Troâng cho thaáy maët, khoâng chaøo cuõng thöông. -Trôøi möa öôùt buïi öôùt bôø, Öôùt caây öôùt laù, ai ngôø öôùt em. Tuy nhieân, chöõ thöù 7 trong caâu baùt duøng thanh baèng cuõng ñöôïc mieãn sao chöõ thöù 6 vaø chöõ thöù 8 phaûi khaùc cung böïc : -Tay böng dóa muoái chaám göøng, Göøng cay muoái maën xin ñöøng xa nhau. -Choàng gì anh, vôï gì toâi, Chaúng qua laø caùi nôï ñôøi chi ñaây. Coøn ôû heä thoáng bieán caùch, caâu 8 baét vaàn ôû chöõ thöù 4, thì luaât giaùn caùch môû ñaàu baèng thanh traéc coù theå vaän duïng ñöôïc: bB tT bB(v) tT bB(v) tT bB(v) -Con coø laën loäi bôø soâng, Gaùnh gaïo ñöa choàng tieáng khoùc næ non. -Nuùi cao chi laém nuùi ôi, Nuùi khuaát maët trôøi chaúng thaáy ngöôøi thöông! ÔÛ theå luïc baùt, do caùch söû duïng tieåu ñoái taïo thaønh 2 veá caân xöùng neân ôû moät soá tröôøng hôïp ñaëc bieät, luaät giaùn caùch duø coù bò phaù vôõ ôû 1 vò trí caù bieät naøo ñoù, thanh ñieäu caâu thô vaãn haøi hoøa caân ñoái: -Khi töïa goái, khi cuoái ñaàu Khi voø chín khuùc, khi chau ñoâi maøy. -Ngoài moät mình, nghó moät mình Ngoïn ñeøn kheâu toû, boùng huyønh bay cao -Ñau ñôùn thay! phaän ñaøn baø, Lôøi raèng baïc meänh cuõng laø lôøi chung. Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ Vaên
  9. Theå loaïi thô vaên trung ñaïi Vieät Nam - 65 - Trong caùc truyeän noâm vieát theo theå luïc baùt, nhaát laø nhöõng truyeän noâm khuyeát danh, nhieàu khi caâu luïc duø khoâng aùp duïng tieåu ñoái cuõng khoâng theo ñuùng luaät giaùn caùch baèng traéc: -Thuôû aáy coù vua Baûo vöông, Sinh ra coâng chuùa phi phöông laï luøng. (Truyeän Lyù Coâng) -Naøy söï con vua thuûy thaàn, Thaùi töû ñi tuaàn ñoäi loát lyù ngö. (Truyeän Quan theá aâm) 2.4. Vaàn: -ÔÛ chu kyø luïc baùt thöù nhaát, chöõ cuoái caâu luïc vaàn xuoáng chöõ thöù 6 caâu baùt. Chöõ cuoái caâu baùt naøy vaàn xuoáng chöõ cuoái caâu luïc cuûa chu kyø luïc baùt thöù hai. Roài chöõ cuoái caâu luïc naøy laïi vaàn xuoáng chöõ thöù 6 cuûa caâu baùt chu kyø thöù hai. Nhö vaäy, caâu luïc coù 1 chöõ mang vaàn(cöôùc), caâu baùt coù 2 chöõ mang vaàn(1 cöôùc, 1 yeâu), caû 3 ñeàu vaàn baèng : Traêm naêm trong coõi ngöôøi ta, Chöõ taøi chöõ meänh kheùo laø gheùt nhau. Traûi qua moät cuoâc beå daâu, Nhöõng ñieàu troâng thaáy maø ñau ñôùn loøng. -Ñoâi khi chöõ cuoái caâu luïc thay vì hôïp vaàn xuoáng chöõ thöù 6 caâu baùt, laïi hieäp vaàn xuoáng chöõ thöù 4. Hình thöùc naøy thöôøng thaáy trong loaïi truyeän bình daân, nhaát laø trong ca dao : -Ñaàu thôøi ñoäi noùn coû may, Maët voõ mình gaày caàm saùch giôø laâu.(“Truyeän Lyù Coâng”) -Bao giôø cho tôùi Baéc phöông, Gaëp chuoät ra ñöôøng con môùi neân danh.(“Luïc Vaân Tieân”) -Hai tay caàm hai quûa hoàng, Quûa chaùt phaàn choàng, quûa ngoït phaàn trai. -Ñoái vôùi baøi luïc baùt coù soá löôïng chöõ daøi hôn 6 hoaëc 8 thì qui taéc gieo vaø hôïp vaàn roäng raõi phoùng tuùng hôn : Hôõi thaèng cu lôùn! Hôõi thaèng cu beù! Cu tí, cu tò, cu tæ, cu tì ôí! Con daäy con aên con ôû vôùi baø, Ñeå meï ñi kieám moät vaø con theâm. Boá con cheát ñi, trong buïng meï vaãn coøn theøm, Meï ñi xem queû boùi haõy coøn ñaøn em trong buïng naøy. Con ra goïi chuù vaøo ñaây, Ñeå meï trao traû caùi cô nghieäp naøy meï ñi. 2.5. Ñoái: Pheùp ñoái khoâng baét buoäc, tuy nhieân ñoâi khi cuõng ñöôïc nhaø thô aùp duïng. Coù caû bình ñoái laãn tieåu ñoái. Tieåu ñoái khi caâu thô(caâu luïc hoaëc caâu baùt)chia laøm 2 veá ñoái nhau : Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ Vaên
  10. Theå loaïi thô vaên trung ñaïi Vieät Nam - 66 - -Laøn thu thuûy, neùt xuaân sôn Hoa ghen thua thaém, lieãu hôøn keùm xanh. -Choàng gì anh, vôï gì toâi Chaúng qua laø caùi nôï ñôøi chi ñaây. Bình ñoáiù khi pheùp ñoái ñöôïc aùp duïng giöõa 2 nhoùm caâu(moät hay hai chu kyø luïc baùt), song aùp duïng moät caùch roäng raõi, chæ coát ñoái yù : -Khi gioù gaùc khi traêng saân, Baàu tieân chuoác röôïu caâu thaàn noái thô. Khi höông sôùm khi traø tröa, Baøn vaây ñieåm nöôùc ñöôøng tô hoïa vaàn. -Ñoøi phen gioù töïa hoa keà, Nöûa reøm tuyeát ngaäm boán beà traêng thaâu. Caûnh naøo caûnh chaúng ñeo saàu, Ngöôøi buoàn caûnh coù vui ñaâu bao giôø. Ñoøi phen neùt veõ caâu thô, Cung caàm trong nguyeät nöôùc côø döôùi hoa. Vui laø vui göôïng keûo laø, Ai tri aâm ñoù maën maø cuøng ai. Bình ñoái trong theå luïc baùt ñoâi khi ñöôïc thöïc hieän ngay ôû caâu luïc vôùi caâu baùt (duø soá chöõ leäch nhau 6/8). ÔÛ ñaây ñoái ñöôïc thöïc hieän döïa vaøo yù caâu thô: Ngaøy ñi truùc chöûa moïc maêng, Ngaøy veà truùc ñaõ cao baèng ngoïn tre; Ngaøy ñi luùa chöûa chia veø, Ngaøy veà luùa ñaõ ñoû hoe ngoaøi ñoàng; Ngaøy ñi em chöûa coù choàng, Ngaøy veà em ñaõ tay boàng tay mang. 2.6. Nhòp: Veà tieát taáu, caâu thô luïc baùt coù 3 daïng: caâu khoâng ngaét nhòp, caâu ngaét nhòp bình thöôøng vaø caâu ngaét nhòp baát thöôøng. Nhòp 2/2/2; 4/2;2/4; 3/3 cho caâu luïc - nhòp 4/4; 2/2/4; 2/6; 6/2 ... cho caâu baùt laø caùch ngaét nhòp bình thöôøng, phoå bieán trong thô luïc baùt. Ví duï: Moät duyeân / hai nôï / ba tình Chieâm bao laãn quaát beân mình /naêm canh. Trôøi möa öôùt buïi / öôùt bôø, Öôùt caây/ öôùt laù / ai ngôø öôùt em. Ngaøy ñi / luùa chöûa chia veø, Ngaøy veà / luùa ñaõ ñoû hoe ngoaøi ñoàng. Raâu huøm / haøm eùn / maøy ngaøi, Vai naêm taác roäng / thaân möôøi thöôùc cao. Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ Vaên
  11. Theå loaïi thô vaên trung ñaïi Vieät Nam - 67 - Hoaëc caâu thô ñöôïc chia laøm hai nhòp caân xöùng trong kyõ thuaät thöïc hieän tieåu ñoái cuõng thöôøng baét gaëp trong theå thô luïc baùt: Ngöôøi quoác saéc / keû thieân taøi, Tình trong nhö ñaõ / maët ngoaøi coøn e. Vì theå luïc baùt söû duïng quy taéc chaún ñoái vôùi soá lôøi trong caâu cuõng nhö soá caâu trong baøi, deã ñi ñeán choã ñeàu ñaën buoàn teû neân ngöôøi laøm thô cuõng hay ngaét nhòp baát thöôøng, duïng yù nhö moät bieän phaùp tu töø ñaëc bieät cho caâu thô: (1/5 cho caâu luïc - 3/5, 3/3/2 hoaëc 2/3/3 cho caâu baùt) : + Raèng: / sao trong tieát thanh minh, Maø ñaây höông khoùi vaéng tanh / theá naøy? + Nöûa chöøng xuaân / thoaét gaõy caønh thieân höông. (“Truyeän Kieàu” - Nguyeãn Du) + Boùng hoa / theo boùng nguyeät / leân tröôùc reøm. (“Chinh phuï ngaâm khuùc”- Ñoaøn Thò Ñieåm) + Con long caâu / caùi tyø baø / ruoãi nhau. (“Truyeän Hoa Tieân”- Nguyeãn Huy Töï) 3. Tinh thaàn thaåm myõ cuûa theå luïc baùt Treân kia ta ñaõ ghi nhaän raèng luïc baùt laø moät hình thöùc toång quaùt cuûa vaên vaàn thuaàn tuùy Vieät Nam hôn laø moät theå loaïi thô coù heä thoáng thi phaùp chaët cheõ. Noù noùi leân caùi thò hieáu veà moät caùi ñeïp ñôn sô moäc maïc maø vaãn uyeån chuyeån cuûa taâm hoàn ngöôøi Vieät Nam. Luïc baùt thaät deã laøm nhöng cuõng thaät khoù thaønh coâng. Keát quûa cuûa saùng taùc coù theå ñi töø noâm na taàm thöôøng nhaát ñeán thoâng thaùi ñieâu luyeän nhaát. Chuû tröông thaåm myõ cuûa luïc baùt chính laø”ngheä thuaät ôû trong söï ñôn giaûn”. Tinh thaàn thaåm myõ cuûa luïc baùt thieân veà quan nieäm thöôûng ngoaïn ngheä thuaät theo tinh thaàn toång hôïp, voán laø tinh thaàn coá höõu cuûa ngöôøi Ñoâng phöông. Bôûi vaäy tinh thaàn phaân tích trong coâng taùc thöôûng ngoaïn ngheä thuaät seõ khoâng giuùp ích nhieàu cho ta khi tìm hieåu caùi hay caùi ñeïp cuûa theå thô naøy, maø ngöôøi ñoïc phaûi “caûm” noù nhö nhaø thô Xuaân Dieäu ñaõ vieát: Ai ñem phaân chaát moät muøi höông, Hay baûn caàm ca toâi chæ thöông, Chæ laëng troâi theo doøng caûm xuùc, Nhö thuyeàn ngö phuû laïc trong söông. Tuy nhieân, ta cuõng coù theå ñuùc keát tinh thaàn thaåm myõ ñoù baèng nhöõng nhaän xeùt sau : 3.1. Luïc baùt thích hôïp vôùi taát caû caùc loái haønh vaên cuûa coâng taùc vaên chöông: Thaät theá, Luïc baùt coù moät coâng duïng roäng lôùn. Noù vöøa laø ca, vöøa laø truyeän, laïi vöøa laø thô. Laø ca, luïc baùt khieán cho ngöôøi ta deã thuoäc, deã nhôù vaø truyeàn khaåu cho nhau. Keát quûa laø ta coù nhöõng baøi ca dao, nhöõng ca khuùc bình daân vaø caû nhöõng ca khuùc baùc hoïc. Roài trong khuoân khoå cuûa ca dao, luïc baùt laïi coù maët ôû taát caû caùc loaïi: ca dao phong tuïc, ca dao tröû tình, ca dao traøo phuùng, ca dao ñaïo lyù... Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ Vaên
  12. Theå loaïi thô vaên trung ñaïi Vieät Nam - 68 - Laø truyeän, khaû naêng cuûa luïc baùt coøn uyeån chuyeån phong phuù hôn nöõa. Noù coù theå phuø hôïp vôùi moïi coâng taùc vaên chöông, töø taû ngöôøi(Vd: chaân dung hai chò em Thuùy Kieàu), taû caûnh(Vd: caûnh hoäi ñaïp thanh), taû tình(Vd: taâm söï Thuùy Kieàu luùc ôû laàu Ngöng Bích) cho ñeán thuaät söï(Vd: ñoaïn Thuùc Sinh keå laïi ñôøi Kieàu cho Kim Troïng nghe), bình luaän trieát lyù(Vd: hai ñoaïn ñaàu vaø cuoái cuûa Truyeân Kieàu)... Laø thô, luïc baùt hoaøn toaøn coù ñaày ñuû khaû naêng dieãn ñaït moïi caûm xuùc cuûa ngöôøi saùng taùc. Veà hình thöùc ngheä thuaät, noù coù theå khai thaùc heát nhöõng caùi tinh hoa nhaát trong ngoân ngöõ Vieät Nam. Veà noäi dung tö töôûng, noù coù theå vöôn tôùi nhöõng xuùc ñoäng teá nhò nhaát cuûa tình caûm hay söï phaùt hieän chaân lyù cao sieâu cuûa trí tueä. Ví duï: Chieác thuyeàn lôø löõng beân soâng, Bieát ñem taâm söï ngoû cuøng ai hay. Chaéc chi thieân haï ñôøi nay, Maø ñem non nöôùc laøm raøy chieâm bao. Ñaõ buoàn vì traän möa raøo, Laïi ñau vì noãi aøo aøo gioù ñoâng. Maây troâi nöôùc chaûy xuoâi doøng, Chieác thuyeàn lôø löõng beân soâng moät mình. ( Nguyeãn Traõi ) 3.2. Luïc baùt keát tinh thieân taøi saùng taïo ngoân ngöõ daân toäc: Ñeå dieãn taû heát nhöõng rung ñoäng saâu xa vaø chaân thaønh tröôùc caùi ñeïp cuûa thieân nhieân, ñôøi soáng, tình caûm..., vôùi caùi thi phaùp ñôn giaûn ñeán toät cuøng cuûa theå loaïi nhö ñaõ phaân tích, moät baøi luïc baùt hay phaûi laø moät baøi thô söû duïng ñöôïc caùi thieân taøi saùng taïo ngoân ngöõ daân toäc. Ngöôøi laøm thô luïc baùt phaûi naém vöõng moät soá ñaêïc tính cô baûn cuûa ngoân ngöõ daân toäc: - Ñoù laø thöù ngoân ngöõ giaøu nhaïc ñieäu nhôø söï phong phuù cuûa thanh aâm. - Ñoù laø thöù ngoân ngöõ cuûa ñôøi soáng tình caûm vaø ñôøi soáng hoaït ñoäng nhieàu hôn laø cuûa ñôøi soáng trí tueä. Xöa kia trong nhöõng sinh hoaït trí tueä vaøo baäc cao, ngöôøi ta phaûi duøng chöõ Haùn, sau naøy ngöôøi ta hay duøng ngoaïi ngöõ. Ñôøi soáng tình caûm vaø ñôøi soáng hoaït ñoäng voán laø nhöõng ñeà taøi thích hôïp cuûa thi ca vaø tieáng Vieät coù ñaày ñuû khaû naêng dieãn ñaït heát nhöõng saéc thaùi saâu kín nhaát. - Ñoù laø thöù ngoân ngöõ coù ngöõ phaùp roäng raõi vôùi nhöõng quy luaät thì ít maø ngoaïi leä thì nhieàu, thöù ngoân ngöõ xaây döïng treân baûn vò tröïc giaùc vaø tình caûm, daønh raát nhieàu töï do cho ngöôøi söû duïng. Coù theå noùi ngoân ngöõ Vieät Nam ñaày thi tính, coù theå truyeàn ñaït nhöõng noäi dung töø ñôn giaûn moäc maïc ñeán yù nhò cao sieâu nhaát vaø luïc baùt laø theå thô raát thích hôïp vôùi ngoân ngöõ ñaày thi tính ñoù. Vaø cuõng chính nhôø luïc baùt maø ranh giôùi giöõa vaên chöông bình daân vaø vaên chöông baùc hoïc khoâng coøn quùa roõ reät. Keát luaän: Luïc baùt laø theå thô thuaàn tuùy Vieät Nam khai thaùc tôùi möùc toái ña caùi thieân taøi saùng taïo ngoân ngöõ cuûa daân toäc ta. Luïc baùt vöøa laø moät theå thô hoaøn chænh coù hình thöùc coá ñònh, vöøa laø moät cung caùch toång quaùt maø ngöôøi ta coù theå döïa vaøo ñoù ñeå saùng taïo ra raát nhieàu loaïi ca khuùc khaùc nhau. Maëc duø vôùi moät thi phaùp heát söùc ñôn giaûn coù theå deã Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ Vaên
  13. Theå loaïi thô vaên trung ñaïi Vieät Nam - 69 - daøng phoå caäp ñeán giôùi bình daân con treû, luïc baùt vaãn chöùa ñöïng nhöõng khaû naêng thi ca phong phuù uyeån chuyeån nhaát, do ñoù noù laø moät theå loaïi coù cô hoäi tröôøng toàn trong neàn vaên hoïc Vieät Nam. III. SONG THAÁT LUÏC BAÙT 1. Ñònh nghóa vaø nguoàn goác Thô song thaát luïc baùt, nghóa ñen laø”baûy baûy saùu taùm”(thöôøng goïi taét laø thô song thaát, cuõng goïi laø luïc baùt giaùn thaát)laø moät theå thô vieát thaønh nhöõng chu kyø 4 caâu, moãi chu kyø coù hai caâu 7 chöõ keá ñeán laø 2 caâu luïc baùt. Cöù 4 caâu thaønh moät ñoaïn, muoán ñaët daøi ngaén tuøy yù, mieãn laø phaûi ñaët troïn töøng ñoaïn. Song thaát luïc baùt thích hôïp cho caùc khuùc ngaâm moâ taû nhöõng tình caûm trong loøng, nhaát laø nhöõng tình caûm buoàn, saàu, ñau, thöông, oaùn, haän. Veà nguoàn goác, 2 caâu luïc baùt nhö ñaõ noùi ôû treân, coøn 2 caâu baûy chöõ khoâng phaûi baét nguoàn töø thô thaát ngoân Trung Quoác, vì chuùng khaùc bieät caû veà thanh, vaàn laãn nhòp: -Veà thanh, caâu thaát ngoân tuaân thuû chaët cheõ luaät giaùn caùch baèng traéc”nhò töù luïc phaân minh”, khoâng bò caùch gieo vaàn chi phoái, coøn caâu 7 chöõ cuûa theå song thaát vaän duïng luaät giaùn caùch roäng raõi hôn vaø phaûi tuøy thuoäc vaøo caùch gieo vaàn. -Veà vaàn, caâu thaát ngoân chæ coù cöôùc vaän, coøn caâu 7 chöõ cuûa theå song thaát coù caû cöôùc vaän laãn yeâu vaän. -Veà nhòp, caâu thaát ngoân taän cuøng baèng nhòp leõ(4/3; 2/5 hoaëc 2/2/3), coøn caâu 7 chöõ theå song thaát taän cuøng baèng nhòp chaün(3/4 hoaëc 3/2/2). Cuõng nhö luïc baùt, song thaát luïc baùt laø theå thô thuaàn tuùy Vieät nam, baét nguoàn töø tuïc ngöõ cao dao. Ta haõy ñoïc nhöõng caâu coù yeâu vaän traéc nhö : -Moät laïy soáng, Baèng ñoáng laïy cheát. -Hoaøi hoàng ngaâm cho chuoät voïc, Hoaøi ngöôøi ngoïc cho ngaâu vaày. -Cha meï nuoâi con baèng trôøi baèng beå, Con nuoâi cha meï con keå töøng ngaøy. Töø nhöõng hình thöùc coøn loän xoän treân ñaây, ta coù theå tìm ra nhöõng caâu song thaát ñeàu ñaën hôn : -Gioù muøa thu meï ru con nguû, Cha con coøn vui thuù ñöôøng xa. -Möa laâm raâm öôùt daàm laù heï, Caûm thöông naøng coù meï khoâng cha. -Meï nuoâi con bieån hoà lai laùng, Con nuoâi meï tính thaùng tính ngaøy. Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ Vaên
  14. Theå loaïi thô vaên trung ñaïi Vieät Nam - 70 - Töø nhöõng caëp caâu song thaát chuaån xaùc veà thanh, vaàn, ñoái, nhòp treân ñaây, ta tìm ñeán nhöõng baøi thô song thaát luïc baùt ñaày ñuû hôn : -Baùc meï giaø phô phô ñaàu baïc, Con chaøng coøn tröùng nöôùc thô ngaây; Chaúng hay chaøng ôû ñaâu ñaây, Thieáp xin möôïn caùnh chaép bay theo chaøng. -Treøo leân caây böôûi haùi hoa, Böôùc xuoáng vöôøn caø haùi nuï taàm xuaân; Nuï taàm xuaân nôû ra xanh bieác, Em ñaõ coù choàng anh tieác laém thay. Ba ñoàng moät môù traàu cay, Sao anh khoâng hoûi nhöõng ngaøy coøn khoâng? Baây giôø em ñaõ coù choàng, Nhö chim vaøo loàng nhö caù caén caâu. Caù caén caâu bieát ñaâu maø gôõ, Chim vaøo loàng bieát thuôû naøo ra? 2. Thi phaùp 2.1 Thanh: +Ñoái vôùi theå song thaát luïc baùt, vì vò trí vaàn cuûa 2 caâu 7 chöõ rôi vaøo caùc chöõ thöù 5(hoaëc moät soá tröôøng hôïp rôi vaøo chöõ thöù 3) vaø thöù 7 cuûa caâu(chöõ leõ) trong luùc vaàn cuûa 2 caâu 6,8 laïi rôi vaøo vò trí chaün neân quy luaät phoái hôïp thanh seõ khoâng ñoàng nhaát giöõa hai caâu song thaát vaø hai caâu luïc baùt,cuï theå nhö sau: Caâu 7 chöõ thöù nhaát goïi laø caâu thaát traéc coù yeâu vaän baèng vaø cöôùc vaän traéc. Yeâu vaän baèng rôi vaøo chöõ thöù 5 vaø phöông phaùp giaùn caùch seõ vaän duïng vaøo nhöõng chöõ ôû vò trí leû trong caâu, khôûi ñi töø chöõ thöù 3(traéc) qua chöõ thöù 5(baèng)ñeán chöõ thöù 7(traéc). Caâu 7 chöõ thöù hai goïi laø caâu thaát baèng coù yeâu vaän traéc vaø cöôùc vaän baèng thì phöông phaùp giaùn caùch seõ khôûi ñi töø chöõ thöù 3(baèng) qua chöõ thöù 5(traéc) ñeán chöõ thöù 7(baèng) ñeå hôïp vôùi cöôùc vaän baèng cuûa caâu luïc keá tieáp. Phoái hôïp vôùi thanh cuûa 2 caâu luïc baùt ñaõ noùi treân ñaây, ta coù khuoân maãu thanh luaät cuûa theå song thaát luïc baùt nhö sau : 0tTbBtT 0bBtTbB bBtTbB bBtTbBtB Ví duï 1: Thuûa trôøi ñaát noåi côn gioù buïi, Khaùch maù hoàng nhieàu noãi truaân chuyeân; Xanh kia thaêm thaúm töøng treân, Vì ai gaây döïng cho neân noãi naøy? Cuõng coù khi ôû caâu thaát traéc, phöông phaùp giaùn caùch chæ thöïc hieän ñoái vôùi nhöõng chöõ phaûi mang vaàn: Ví duï 2: Troáng Traøng thaønh lung lay boùng nguyeät, Khoùi Cam tuyeàn môø mòt thöùc maây; Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ Vaên
  15. Theå loaïi thô vaên trung ñaïi Vieät Nam - 71 - Chín taàng göôm baùu trao tay, Nöûa ñeâm truyeàn hòch ñònh ngaøy xuaát chinh. 2.2. Vaàn: Caùch gieo vaø hôïp vaàn trong theå thô song thaát luïc baùt nhö sau : - Chöõ cuoái caâu thaát thöù nhaát(goïi laø caâu thaát traéc) vaàn xuoáng chöõ thöù 5 caâu thaát döôùi(cöôùc vaän traéc). Roài chöõ cuoái caâu naøy(goïi laø caâu thaát baèng)vaàn xuoáng chöõ cuoái caâu luïc keá tieáp(cöôùc vaän baèng). - Chöõ cuoái caâu luïc vaàn xuoáng chöõ thöù 6 caâu baùt keá tieáp(yeâu vaän baèng) vaø chöõ cuoái caâu baùt laïi vaàn xuoáng chöõ thöù 5 caâu thaát thöù nhaát cuûa chu kyø keá tieáp. 0 t T b B(yv) t T(cv) 0 b B t T(yv) b B(cv) b B t T b B(cv) b B t T b B(yv) t B(cv) 0 t T b B(yv) t T(cv) 0 b B t T(yv) b B(cv) b B t T b B(cv) b B t T b B(yv) t B(cv) Traûi vaùch queá gioù vaøng hiu haét, Maûnh vuõ y laïnh ngaét nhö ñoàng; Oaùn chi nhöõng khaùch tieâu phoøng, Maø xui phaän baïc naèm trong maù ñaøo. Duyeân ñaõ may côù sao laïi ruûi, Nghó nguoàn côn dôû doùi sao ñang; Vì ñaâu neân noãi dôû dang? Nghó mình mình laïi theâm thöông noãi mình. Nhö vaäy, ta nhaän thaáy trong moät chu kyø song thaát luïc baùt coù 7 chöõ phaûi mang vaàn. Hai caâu thaát, moãi caâu coù 2 chöõ mang vaàn(1 baèng, 1 traéc). Caâu luïc 1 chöõ mang vaàn(vaàn baèng). Caâu baùt 2 chöõ mang vaàn(ñeàu vaàn baèng). 2.3. Ñoái: ÔÛ theå song thaát luïc baùt, ñoái chæ laø bình ñoái, thöïc hieän ôû 2 caâu 7 chöõ: -Nay Haùn xuoáng Baïch thaønh ñoùng laïi, Mai Hoà vaøo Thanh Haûi doøm qua; -Caàu theä thuûy ngoài trô coå ñoä, Quaùn thu phong ñöùng ruõ taø huy. Hoaëc thöïc hieän trong phaïm vi caùc khoå thô: Troâng beán nam baõi che maët nöôùc, Coû bieác um daâu möôùt maøu xanh; Nhaø thoân maáy xoùm choâng cheânh, Moät ñaøn coø ñaäu tröôùc gheành chieàu hoâm. Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ Vaên
  16. Theå loaïi thô vaên trung ñaïi Vieät Nam - 72 - Troâng ñöôøng baéc ñoâi choøm quaùn khaùch, Röôøm raø caây xanh ngaét nuùi non; Luùa thaønh thoi thoùp beân coàn, Nghe thoâi ñòch ngoïc veùo von beân laàu. Non ñoâng thaáy laù haàu chaát ñoáng, Tró xaäp xoeø mai cuõng beû bai; Khoùi muø nghi nguùt ngaøn khôi, Con chim baït gioù laïc loaøi keâu thöông. Luõng Taây thaáy nöôùc döôøng uoán khuùc, Nhaïn lieäng khoâng soùng giuïc thuyeàn caâu; Nhaø thoân chen chuùc khoùm lau, Caùch gheành thaáp thoaùng ngöôøi ñaâu ñi veà.. 2.4. Nhòp: Nhòp 3/4 cho loái thô song thaát luïc baùt: Traõi vaùch queá / gioù vaøng hiu haét, Maõnh vuõ y / laïnh ngaét nhö ñoàng; Oaùn chi / nhöõng khaùch tieâu phoøng, Maø xui / phaän baïc naèm trong maù ñaøo? Nhìn chung, caùch ngaét nhòp trong caùc theå thô song thaát luïc baùt taän cuøng baèng nhòp chaün. Ñaây laø moät ñieåm khaùc bieät giöõa caùc theå thô thuaàn Vieät so vôùi caùc theå thô baét nguoàn töø Trung Quoác. Xeùt veà tính chaát khaùc bieät cuûa tieát taáu 3/4(song thaát) so vôùi 4/3(thaát ngoân), tröôøng hôïp baûn dòch “Tyø baø haønh” laø moät minh chöùng cuï theå: Nguyeân baûn: Taàm Döông giang ñaàu / daï toáng khaùch, Phong dieäp ñòch hoa / thu saét saét, Chuû nhaân haï maõ / khaùch taïi thuyeàn, Cöû töûu duïc aåm / voâ quaûn huyeàn. Tuùy baát thaønh hoan / thaûm töông bieät, Bieät thôøi mang mang / giang taåm nguyeät, Hoát vaên thuûy thöôïng / tyø baø thanh, Chuû nhaân vong quy / khaùch baát phaùt.... (Baïch Cö Dò) Baûn dòch: Beán Taàm Döông / canh khuya ñöa khaùch. Quaïnh hôi thu / lau laùch ñìu hiu, Ngöôøi xuoáng ngöïa , khaùch döøng cheøo, Cheùn quyønh mong caïn , nhôù chieàu truùc ti. Say nhöõng luoáng / ngaïi khi chia reõ, Nöôùc meânh moâng / ñöôïm veû traêng trong, Tieáng tyø nghe vaúng beân soâng, Chuû khuaây khoûa laïi, khaùch duøng daèng xuoâi. (Phan Huy Vònh) Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ Vaên
  17. Theå loaïi thô vaên trung ñaïi Vieät Nam - 73 - 3. Keát luaän Thô song thaát luïc baùt tuy ñaõ coù raát sôùm trong ca dao nhöng thöôøng chöa thaønh chu kyø roõ reät. Ñeán caùc ngaâm khuùc thì chu kyø 4 caâu vaø söï phoái hôïp caùc yeáu toá thanh, vaàn, ñoái nhòp... cuûa theå loaïi naøy môùi hoaøn chænh. Xeùt trong vaên hoïc söû nöôùc ta, theå thô song thaát luïc baùt döôùi ngoøi buùt caùc thi gia, ñaõ manh nha töø ñôøi Leâ vôùi taùc phaåm”Gia huaán ca” töông truyeàn laø cuûa Nguyeãn Traõi. Ñeán cuoái ñôøi Leâ trung höng, xuaát hieän hai khuùc ngaâm noåi tieáng : “Chinh phuï ngaâm khuùc” cuûa Ñoaøn Thò Ñieåm vaø”Cung oaùn ngaâm khuùc” cuûa Nguyeãn Gia Thieàu. Ñôøi Nguyeãn,”Ai tö vaõn” cuûa coâng chuùa Ngoïc Haân ñôøi Taây Sôn, baûn dòch”Tyø baø haønh”cuûa Phan Huy Vònh vaø”Töï tình khuùc”cuûa Cao Baù Nhaï cuõng laø nhöõng ngaâm khuùc raát giaù trò. Sang thôøi vaên hoïc hieän ñaïi, cuõng nhö truyeän thô, loaïi ngaâm khuùc tröôøng thieân khoâng coøn ñöôïc saùng taùc nöõa. Trong vaøi thaäp nieân ñaàu theá kyû 20, theå thô song thaát luïc baùt aùp duïng vaøo nhöõng saùng taùc ngaén thænh thoaûng cuõng ñöôïc vaøi thi só lôùp cuõ söû duïng(nhö taäp “Buùt quan hoaøi”cuûa AÙ Nam Traàn Tuaán Khaûi), nhöng ñeán khi phong phong traøo thô môùi thaéng theá thì theå song thaát caøng vaéng boùng, trong khi theå luïc baùt laïi ñöôïc phuïc höng vaø traân troïng. IV. HAÙT NOÙI Haùt noùi laø moät trong caùc loái haùt aû-ñaøo hay ñaøo-nöông-ca do ñaøo-nöông haùt, traùi laïi vôùi loái haùt trai hay Haø-nam laø loái ca-truø do keùp (hoaëc giaùp-coâng) haùt. Goïi laø haùt noùi bôûi vì caùc caâu haùt ñöôïc ñaët theo theå noùi loái, caâu treân baét vaàn xuoáng chöõ giöõa hay chöõ cuoái caâu döôùi. Cuõng coù thuyeát giaûi thích sôû dó goïi laø haùt noùi vì trong loái haùt naøy, ñaøo nöông chæ ngoài maø haùt chöù khoâng nhaûy muùa vaø ngöôøi nghe chæ ñeå yù ñeán lôøi ca maø thöôûng thöùc thuù vò vaên chöông. So vôùi caùc theå vaên khaùc, haùt noùi coù tính caùch phoùng khoaùng, nieâm luaät khoâng caâu neä, soá chöõ trong caâu cuõng nhö soá caâu trong baøi khoâng haïn ñònh chaët cheõ. Tuøy theo soá löôïng cuûa caùc caâu trong baøi haùt noùi, ta coù 3 tröôøng hôïp : baøi ñuû khoå, baøi ñoâi khoå vaø baøi thieáu khoå. 1. Qui taéc cuûa moät baøi haùt noùi ñuû khoå 1.1. Boá cuïc: Moät baøi haùt noùi ñuû khoå goàm caû thaûy 11 caâu chia laøm 3 khoå: khoå ñaàu 4 caâu, khoå giöõa 4 caâu vaø khoå xeáp 3 caâu. Trong khoå ñaàu, caâu thöù 1 vaø 2 goïi laø laù ñaàu, caâu thöù 3 vaø 4 goïi laø xuyeân thöa. Trong khoå giöõa, caâu 5 vaø 6 goïi laø caâu thô (thöôøng ñaët theo luaät nguõ ngoân hay thaát ngoân), caâu 7 vaø 8 goïi laø xuyeân mau. Trong khoå xeáp, caâu thöù 9 goïi laø doàn, caâu thöù 10 goïi laø xeáp, caâu thöù 11 goïi laø keo. Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ Vaên
  18. Theå loaïi thô vaên trung ñaïi Vieät Nam - 74 - Soá chöõ trong caâu khoâng nhaát ñònh, thöôøng laø 7,8 chöõ, coù khi chæ 3,4 chöõ hoaëc coù khi ñeán 12,13 chöõ. Duy chæ coù 2 caâu 5 vaø 6 neáu ñaët thaønh 2 caâu thô thì phaûi theo luaät nguõ ngoân (5 chöõ) hoaëc thaát ngoân (7 chöõ) vaø caâu cuoái töùc laø caâu keo bao giôø cuõng 6 chöõ. Ta coù theå laáy baøi “Nôï nam nhi” cuûa Nguyeãn Coâng Tröù laøm ví duï: Toång maïo Tang boàng hoà thæ nam nhi traùi 1 laù ñaàu Khoå ñaàu Caùi coâng danh laø caùi nôï laàn 2 Thöøa ñeà Naëng neà thay hai chöõ quaân thaân 3 Ñaïo vi töû vi thaàn ñaâu coù nheï 4 xuyeân thöa Thích thöïc Cuõng raép ñieân vieân vui tueá nguyeät 5 Khoå giöõa Troùt ñem thaân theá heïn tang boàng 6 2 caâu thô Xeáp buùt nghieân theo vieäc kieám cung 7 Phu dieãn Heát hai chöõ trinh trung baùo quoác 8 xuyeân mau Khoå xeáp Nghieâng mình nhöõng vì daân vì nöôùc 9: doàn Tuùi kinh luaân töø tröôùc ñeå veà sau 10: xeáp Keát Nghìn thu moät tieáng coâng haàu 11: keo 1.2. Caùch gieo vaàn: Trong baøi haùt noùi, vaàn ñöôïc duøng goàm caû yeâu vaän laãn cöôùc vaän. Yeâu vaän cuõng nhö cöôùc vaän coù theå laø vaàn baèng hoaëc vaàn traéc. Khi moät caâu ñang ôû vaàn baèng muoán ñoåi sang vaàn traéc hay ngöôïc laïi, phaûi vöøa coù caû yeâu vaän laãn cöôùc vaän. Nhöõng caâu chaün trong baøi haùt noùi - tröø caâu 6- vöøa coù yeâu vaän laãn cöôùc vaän. Trong moãi khoå, cöôùc vaän cuûa caâu ñaàu vaø caâu cuoái phaûi coù thanh traéc, cöôùc vaäïn cuûa hai caâu giöõa coù thanh baèng. Coøn yeâu vaän cuûa caâu thöù hai coù thanh traéc vaø yeâu vaän cuûa caâu thöù 4 (caâu choùt cuûa khoå) mang thanh baèng.Rieâng khoå choùt töùc khoå xeáp vì chæ coù 3 caâu neân hai caâu ñaàu coù yeâu vaän vaø cöôùc vaän gioáng nhö yeâu vaø cöôùc vaäïn caâu 1,2 cuûa khoå 4 caâu coøn caâu choùt (töùc caâu keo) chöõ cuoái cuøng phaûi hôïp vaàn vôùi chöõ cuoái cuûa caâu treân. Ta coù theå trôû laïi baøi “Nôï nam nhi” laøm ví duï: + Caùc caâu chaün 2,4,6,8 vöøa coù yeâu vaän laãn cöôùc vaän (caùi- laàn; thaàn-nheï; trung - quoác; tröôùc - sau). + Khoå ñaàu: cöôùc vaän caâu 1,4: traùi-nheï (traéc), cöôùc vaän caâu 2,3: laàn-thaân (baèng yeâu vaän caâu 2: caùi (traéc), yeâu vaän caâu 4: thaàn (baèng). + Khoå giöõa: cöôùc vaän caâu 1,4: nguyeät-quoác, cöôùc vaän caâu 2,3: boàng-cung, yeâu vaän caâu 2: heïn, yeâu vaän caâu 4: trung. + Khoå xeáp: cöôùc vaän caâu 1: nöôùc; caâu 2: sau; caâu 3: haàu; yeâu vaän caâu 2: tröôùc. 1.3. Luaät baèng traéc: Trong baøi haùt noùi vì soá chöõ trong caâu khoâng nhaát ñònh neân luaät baèng traéc cuûa caùc chöõ trong caâu hôi phöùc taïp. Tröø hai caâu 5 vaø 6 neáu ñaët thaønh 2 caâu thô thì phaûi theo luaät thô nguõ ngoân hoaëc thaát ngoân, ñaïi khaùi luaät baèng traéc caùc caâu trong moãi khoå baøi haùt noùi nhö sau: Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ Vaên
  19. Theå loaïi thô vaên trung ñaïi Vieät Nam - 75 - Caâu 1: t T b B t T Caâu 2: b B t T b B Caâu 3: b B t T b B Caâu 4: t T b B t T Caâu ñaàu vaø caâu cuoái theo moät luaät vì hai caâu aáy ñeàu gieo vaàn traéc. Hai caâu giöõa ñeàu theo moät luaät vì hai caâu aáy ñeà gieo vaàn baèng. Khoå xeáp chæ coù 3 caâu thì theo luaät cuûa 3 caâu ñaàu keå treân. Chuù yù : Nhöõng caâu 6 chöõ theo ñuùng luaät keå treân. Nhöõng caâu daøi hôn 6 chöõ thì phaûi chia laøm 3 ñoaïn con, moãi ñoaïn 2 chöõ, hay 3,4 chöõ hoaëc daøi hôn nöõa, roài 2 chöõ cuoái moãi ñoaïn phaûi theo luaät baèng traéc coøn nhöõng chöõ treân khoâng keå baèng traéc.Nhöõng caâu 4,5 chöõ chia laøm 2 ñoaïn, ñoaïn ñaàu thieáu khoâng keå coøn 2 ñoaïn sau phaûi theo luaät baèng traéc.Trong baøi haùt noùi luaät nhaát, tam, nguõ baát luaän ñöôïc pheùp duøng. Ta coù theå laáy baøi “Gaëp ngöôøi cuõ” cuûa Döông Khueâ laøm ví duï: 1: x x / Hoàng , Hoàng/, Tuyeát, Tuyeát - - b B t T 2: Môùi ngaøy naøo / chaúng bieát/ caùi chi chi. - b B / t T / - b B 3: Möôøi laêm naêm / thaám thoaùt / coù xa gì, - b B / t T / - b B 4: Chôït ngoaûnh laïi / ñaõ ñeán kyø / tô lieãu - t T / - t B / b T 5: Ngaõ laõng du thôøi, quaân thöôïng thieáu, 6: Quaân kim höùa giaù, ngaõ thaønh oâng. 7: Cöôøi cöôøi / noùi noùi / theïn thuøng. 8: Maø baïch phaùt / vôùi hoàng nhan / chöøng aùi ngaïi. 9: Rieâng moät thuù / thanh sôn / ñi laïi 10: Kheùo ngaây ngaây / daïi daïi / vôùi tình. 11: Ñaøn ai / moât tieáng / döông tranh? 2. Qui taéc moât baøi haùt noùi doâi khoå Baøi haùt noùi bình thöôøng nhö chuùng ta vöøa trình baøy treân ñaây coù 11 caâu, chia laøm 3 khoå (4+4+3). Nhöõng baøi coù soá caâu treân 11 goïi laø doâi khoå hay thöøa khoå. Tuy nhieân, khi nhaø thô taêng theâm caâu haùt baét buoäc phaûi theo leä naøy: phaûi taêng theâm töøng khoå 4 caâu moät. Khoå taêng theâm laø khoå ôû giöõa, khoå choùt töùc khoå xeáp bao giôø cuõng chæ coù 3 caâu. Nhö theá, khi taêng theâm caâu haùt, baøi haùt noùi coù theå goàm 4 khoå (4+4+4+3) hoaëc 5 khoå (4+4+4+4+3)...v..v.Trong nhöõng khoå doâi ra, soá caâu, soá chöõ, caùch gieo vaàn vaø luaät baèng traéc cuõng theo nhö caùc khoå chính. Laáy baøi “Chí laøm trai” cuûa Nguyeãn Coâng Tröù laøm ví duï: 1: Voøng trôøi ñaát / doïc ngang / ngang doïc, 2: Nôï tang boàng / vay traû / traû vay. 3: Chí laøm trai / nam, baéc / ñoâng, taây, 4: Cho phæ söùc / vaãy vuøng / trong boán beå. Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ Vaên
  20. Theå loaïi thô vaên trung ñaïi Vieät Nam - 76 - 5: Nhaân sinh töï coå thuøy voâ töû, 6: Löu thuû ñan taâm chieáu haõn thanh. 7: Ñaõ haún raèng / ai nhuïc / ai vinh? 8: Maáy keû bieát / anh huøng / khi vò ngoä? 9: Cuõng coù luùc / möa doàn / soùng voã, 10: Quyeát ra tay / buoàm laùi / vôùi cuoàng phong, 11: Chí nhöõng toan / xeû nuùi / laáp soâng, 12: Laøm neân tieáng / phi thöôøng / ñaâu ñaáy toû. 13: Ñöôøng maây roäng / theânh thang / cöû boä, 14: Nôï tang boàng / trang traéng / voã tay reo. 15: Thaûnh thôi / thô tuùi / röôïu baàu. 3. Qui taéc moät baøi haùt noùi thieáu khoå Baøi haùt noùi thieáu khoå maát ñi moät khoå 4 caâu (thöôøng laø khoå giöõa). Nhö theá, baøi haùt noùi thieáu khoå chæ coù 7 caâu, goàm khoå ñaàu (4 caâu) vaø khoå xeáp (3 caâu). Ví duï baøi haùt noùi “Chuù Maùn” cuûa Traàn Teá Xöông: 1: Phong löu nhaát / ai baèng / chuù Maùn, 2: Trong anh em / chuùng baïn / keùm thua xa. 3: Buoåi loaïn ly / boán beå / khoâng nhaø, 4: Raêng khoâng nhuoäm / vôï khoâng laáy / luïa laø khoâng maëc. 5: Maùn chæ / laøm ñuû tieàn / tieâu vaët, 6: Khi caø pheâ / khi nöôùc ñaù, khi thuoác laù / khi ñuûng ñænh ngoài xe. 7: Söï ñôøi / Maùn chaúng / buoàn nghe. Hoaëc baøi haùt noùi “Tieãn bieät” cuûa Cung Thuùc Thieàm: 1: Ngaùn cho noãi / xoay vaàn / theá cuïc, 2: Sum hoïp naøy / chaúng boû / luùc phaân ly. 3: Hôõi oâng tô / ñoäc ñòa / laøm chi? 4: Baét keû ôû / ngöôøi ñi / maø nôõ ñöôïc. 5: Thoâi ñaõ troùt / cuøng nhau / heïn öôôu& 6: Duyeân ñoâi ta / chaúng tröôùc / thì sau. 7: Yeâu nhau / xin nhôù / lôøi nhau. 4. Tröôøng hôïp moät baøi haùt noùi coù möôõu Möôõu laø nhöõng caâu thô laøm theo theå luïc baùt ñaët leân ñaàu (möôõu ñaàu) hoaëc ñaët ôû cuoái baøi thô (möôõu haäu). Khoâng phaûi baát cöù moät baøi haùt noùi naøo cuõng coù möôõu, raát nhieàu baøi khoâng coù möôõu. Coù baøi chæ coù möôõu ñaàu hoaëc möôõu haäu. Laïi coù baøi vöøa coù möôõu ñaàu vöøa coù möôõu haäu. Möôõu ñaàu: Möôõu ñaàu coù theå laø moät caëp caâu luïc baùt (möôõu ñôn) hay hai caëp caâu luïc baùt (möôõu keùp). Möôõu ñaàu coù theå laø nhöõng caâu luïc baùt do taùc giaû saùng taùc hoaëc trích daãn laïi nhöõng caâu thô coù saún vaø yù nghóa cuûa caâu möôõu ñaàu bao giôø cuõng bao truøm caû baøi Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ Vaên
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2