intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Giáo trình Văn học Việt Nam thế kỷ XVI - XVIII: Phần 2

Chia sẻ: Lê Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:17

Thêm vào BST
Báo xấu
144
lượt xem 22
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 2 Giáo trình Văn học Việt Nam thế kỷ XVI - XVIII trình bày các tác gia tiêu biểu của văn học Việt Nam giai đoạn này như Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491 - 1585), Phùng Khắc Khoan (1528 - 1613), Nguyễn Du với Truyền kỳ mạn lục. Tham khảo nội dung giáo trình nắm bắt nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Văn học Việt Nam thế kỷ XVI - XVIII: Phần 2

  1. Giaùo trình Văn học Việt Nam theá kyû XVI - XVIII - 22 - II. PHUØNG KHAÉC KHOAN (1528 - 1613) Phuøng Khaéc Khoan töï laø Hoaèng Phu, hieäu Nghò Trai, Mai Nham töû, ngöôøi laøng Buøng, xaõ Phuøng Xaù, huyeän Thaïch Thaát, tænh Haø Taây. Sinh ra trong moät gia ñình coù truyeàn thoáng Nho hoïc, töø nhoû Phuøng Khaéc Khoan ñaõ noåi tieáng hieáu hoïc, thoâng minh, ham meâ vaên thô. OÂng laøm thô töø khi tuoåi ñôøi coøn raát treû. Duø töøng laø hoïc troø cuûa Nguyeãn Bænh Khieâm nhöng Phuøng Khaéc Khoan khoâng phoø Maïc maø laïi vaøo Thanh Hoùa (1553) tham gia coâng cuoäc trung höng cuûa nhaø Leâ. Söï nghieäp phoø Leâ giuùp Trònh cuûa oâng thoâng suoát, thaønh ñaït, raát ñöôïc Trònh Kieåm khaâm phuïc, tin duøng. Naêm 1580, tham döï kyø thi Hoäi do nhaø Leâ môû ôû Vaïn Laïi (Thanh Hoùa) oâng ñaäu tieán só. Sau khi thi ñaäu, ñöôïc thaêng Ñoâ caáp söï, thôøi gian sau coøn ñöôïc giao gaùnh vaùc nhieàu vieäc troïng ñaïi khaùc, keå caû vieäc laøm chaùnh söù sang nhaø Minh. Do hoaøn thaønh toát söù nghieäp, ñöôïc thaêng Taû thò lang boä Laïi, töôùc Mai Lónh haàu, roài Thöôïng thö töôùc Mai quaän coâng. Thôøi gian cuoái ñôøi oâng veà trí só ôû queâ nhaø. Phuøng Khaéc Khoan laø “moät trí thöùc coù aûnh höôûng nhaát ñònh ñeán söï phaùt trieån cuûa vaên hoïc daân gian ngay ôû ñòa phöông mình. Qua moät soá truyeän keå, lôøi ca vaø moät soá baûn ghi cheùp ôû ñòa phöông, nhaân daân thöôøng chuù yù ñeán Traïng Buøng (danh hieäu nhaân daân ñòa phöông ñaët ra ñeå goïi oâng moät caùc toân kính) veà taøi hoïc, taøi öùng ñoái khi ñi söù. Ñaëc bieät laø aán töôïng saâu saéc vaø loøng bieát ôn chaân thaønh cuûa nhaân daân ñoái vôùi Phuøng Khaéc Khoan veà nhöõng ñoùng goùp cuûa oâng cho söï phaùt trieån noâng nghieäp, thuyû lôïi, thuû coâng nghieäp vaø moät soá coâng trình vaên hoùa coâng coäng ôû ñòa phöông” (1) Taùc phaåm vaên hoïc cuûa Phuøng Khaéc Khoan goàm coù: Ngoân chí thi taäp, Huaán ñoàng thi taäp, Ña thöùc taäp, Mai Lónh söù Hoa thi taäp taát caû ñeàu laø chöõ Haùn. Taùc phaåm Noâm duy nhaát cuûa oâng coøn laïi coù teân laø Laâm tuyeàn vaõn, moät baøi thô luïc baùt daøi. * * * Thi ngoân chí laø muïc ñích lôùn trong saùng taùc vaên thô cuûa Phuøng Khaéc Khoan, ñaëc bieät laø ôû hai thi taäp: Ngoân chí thi taäp (bao goàm nhöõng baøi thô laøm töø thuôû thieáu thôøi cho ñeán cuoái ñôøi) vaø Mai Lónh söù Hoa thi taäp (thô ñi söù). Noùi ñeán noäi dung thô oâng laø noùi ñeán chí khí, nghò löïc, lyù töôûng laøm ngöôøi cuûa moät trí thöùc Nho hoïc trong thôøi ñaïi binh ñao. YÙ thöùc veà moái quan heä giöõa “chí” vaø “ngoân”, trong baøi ñeà töïa Ngoân chí thi taäp, oâng vieát “Maø caùi goïi laø thô thì khoâng phaûi laø laùu löôõi trong tieáng saùo, chôi chöõ döôùi ngoøi buùt thoâi ñaâu, maø laø ñeå ngaâm vònh tính tình, caûm ñoäng maø phaùt ra chí yù nöõa. Theá cho neân neáu chí maø ôû ñaïo ñöùc thì taát laø phaùt ra lôøi leõ hoàn (1) Ñinh Gia Khaùnh, Buøi Duy Taân… Vaên hoïc Vieät Nam theá kyû X nöûa ñaàu theá kyû XVIII. Saùch ñaõ daãn. Trang 173 - 174 Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ vaên
  2. Giaùo trình Văn học Việt Nam theá kyû XVI - XVIII - 23 - haäu, chí maø ôû söï nghieäp thì taát laø nhaû ra khí phaùch haøo huøng, chí ôû röøng suoái goø hang thì thích gioïng thô lieâu tòch…”. Laø moät ngöôøi soáng coù chí nguyeän lôùn, laïc quan, thô Phuøng Khaéc Khoan khí vò, lôøi leõ vöøa “hoàn haäu” vöøa theå hieän moät “khí phaùch haøo huøng”. Trong baøi thô chöõ Haùn Beänh trung thö hoaøi (Trong khi beänh vieát toû noãi loøng) oâng khaúng ñònh con ngöôøi baûn lónh, lyù töôûng trong oâng: Bình sinh chính tröïc höïu trung thaønh, Traùng chí cao huyeàn nhaät nguyeät minh. (Ta bình sinh chính tröïc laïi trung thaønh, Chí khí lôùn treo cao saùnh töïa maët traêng maët trôøi) Thô laø chí, ñoïc thô Phuøng Khaéc Khoan caùc töø ngöõ quen thuoäc, ñöôïc nhaéc ñi nhaéc laïi thöôøng laø: nam nhi, traùng khí, quoác söï, coâng danh, ngang taøng, bình sinh, tröôïng phu, ñaïi tröôïng phu.v..v. Nhaø thô töï ví mình phôi phôùi nhö hoa mai “nôû tröôùc luùc xuaân veà” (Trong luùc beänh vieát toû noãi loøng), nhö tuøng baùch hieân ngang trong giaù reùt, nhö kình ngheâ sao chòu löu luyeán vuõng nöôùc vöøa chaân traâu: Tuøng baùch khôûi kham haøng tuyeát ñoáng, Kình ngheâ na khaúng luyeán saàm ñeà. Töï thuaät - Thô chöõ Haùn (Tuøng baùch ñaâu haù chòu ñaàu haøng tuyeát laïnh Kình ngheâ sao laïi tieác vuõng chaân traâu) Töï thuaät - Thô chöõ Haùn OÂng tin töôûng vôùi moät nieàm tin khoâng lay chuyeån raèng: Töï coå ñaïi taøi öng ñaïi duïng Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ vaên
  3. Giaùo trình Văn học Việt Nam theá kyû XVI - XVIII - 24 - Tröôïng phu khaúng döõ ñeá phuø traàm (Vieãn kyù höõu nhaân - Thô chöõ Haùn) (Xöa nay taøi lôùn caàn ñöôïc duøng vaøo vieäc lôùn Tröôïng phu sao laïi nôõ thuï ñoäng noåi chìm theo ñôøi?) (Töø xa göûi baïn - thô chöõ Haùn) Coù chí lôùn, Phuøng Khaéc Khoan cuõng nhö caùc trí thöùc ñöông thôøi duø muoán hay khoâng, ñeå thöïc hieän hoaøi baõo phaûi traûi qua quaù trình reøn luyeän, tu döôõng. Nghóa laø phaûi hoïc haønh ñeå trau doài ñaïo ñöùc, tri thöùc, phaûi thi cöû, ñoã ñaït. Nhaän thöùc ñöôïc ñieàu ñoù, Phuøng Khaéc Khoan duø soáng trong thôøi ñaïi binh ñao, loaïn laïc vaãn kieân trì tích luõy kieán thöùc, maõi giuõa chí khí. OÂng taâm nieäm: Töï coå khôûi thaân thanh töôùng giaû Phuùc trung toaøn yeáu höõu thi thö. Töï thuaät - Thô chöõ Haùn (Töø xöa nhöõng ngöôøi laøm neân khanh töôùng Toaøn laø nhöõng ngöôøi trong buïng phaûi coù thi, thö) Töï thuaät - Thô chöõ Haùn Muïc ñích vieäc hoïc haønh ñöôïc oâng nhaän thöùc moät caùch roõ raøng: “Bình sinh sôû hoïc giaû haø söï, Sôû hoïc töông suy sôû dó haønh” nghóa laø “Caùi hoïc ôû trong cuoäc ñôøi laø gì? Laø caùi hoïc seõ ñem ra thi haønh ôû ñôøi.” (Giaûi buoàn - Thô chöõ Haùn). Hieåu bieát nhieàu vôùi Phuøng Khaéc Khoan caøng khieán taâm hoàn trong saùng, thoâng ñaït, caøng khieán ngöôøi ta ñieàu khieån ñöôïc cuoäc soáng, soá phaän mình theo chieàu höôùng tích cöïc, khoâng ñaém vaøo duïc voïng, tham lam taàm thöôøng. Quaû thöïc, oâng laø ngöôøi ít tö töôûng danh lôïi, nhaân caùch cao sang hieám coù. OÂng nhö khuyeân giaûi ngöôøi ñôøi khi vieát: Kieán ña taâm töï nhö tuyeàn ñaït Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ vaên
  4. Giaùo trình Văn học Việt Nam theá kyû XVI - XVIII - 25 - Duïc quaû thaân nhieân ñaùo xöù an Nhaân duïc tónh thôøi thieân lyù hieän, Haø tu tieát tieát loäc chi can. Mieãn hoïc giaû - Thô chöõ Haùn (Bieát nhieàu, loøng thoâng töïa suoái chaûy Ham muoán ít, thaân mình ñöôïc thoaûi maùi ñeán ñaâu cuõng yeân Ham muoán ngöôøi traàm laëng ñi thì lyù trôøi hieän ra Caàn gì phaûi bo bo caàu boång loäc) Khuyeân ngöôøi ñi hoïc - Thô chöõ Haùn Thô Phuøng Khaéc Khoan laø thô cuûa moät baäc tröôïng phu ñaïo cao ñöùc troïng, chí khí lôùn. OÂng soáng coù lyù töôûng, chính kieán vaø luoân laïc quan vôùi nieàm tin ñaõ giuùp ñôøi, giuùp nöôùc vôùi taát caû taâm nguyeän. OÂng tin raèng oâng vaø nhieàu ngöôøi ñöông thôøi ñang “ñaéc trôøi haønh ñaïo” (ÔÛ nhaø troï, gaëp möa, chôø taïnh - Thô chöõ Haùn), oâng “Möøng ñöôïc hieån döông, caùi chí bình sinh ñöôïc thoûa. Vui vì ñöôïc tin duøng, nhôø ôn thaùnh chuùa” “Nam nhi ñeán möùc ñoù thöïc laø anh haøo” (Taùm caûnh ôû nhaø hoïc - Thô chöõ Haùn). Vôùi Phuøng Khaéc Khoan laøm moät baäc tröôïng phu “sao ñeå cho giaøu sang meâ hoaëc”, caøng khoâng “phuï hoaï theo thôøi ñeå coù coâng danh”, suoát ñôøi oâng thôø vua, giuùp nöôùc “doác heát moät loøng trung” (Trung - Thô chöõ Haùn). Soáng giöõa thôøi buoåi nhieãu nhöông, nhieàu ngöôøi laùnh ñuïc tìm trong nôi röøng raäm nuùi cao, coøn Traïng Buøng thì töï haøo vì ñaõ nhaäp cuoäc thaønh coâng: Ngaõ thò quoác gia chaân truï thaïch Khu khu haø taát vaán nham quynh. Thanh sôn vieãn voïng - Thô chöõ Haùn (Ta quaû laø coät ñaù choáng cho nöôùc nhaø, Haø taát phaûi bo bo ñi tìm hoûi nhaø ngöôøi aån ôû vuøng nuùi non) Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ vaên
  5. Giaùo trình Văn học Việt Nam theá kyû XVI - XVIII - 26 - Xa nhìn nuùi xanh - Thô chöõ Haùn. Chuùng ta coù theå ñoàng yù vôùi quan ñieåm cho raèng “quan nieäm haønh ñaïo trong thô vaên Phuøng Khaéc Khoan töông ñoái nhaát quaùn. Töø nhöõng baøi thô thuôû thieáu thôøi ñeán nhöõng baøi thô thôøi vaõn nieân, Phuøng Khaéc Khoan thöôøng baøy toû chí khí mong ra giuùp ñôøi khi thôøi theá cho pheùp, vôùi tieát thaùo vaø chí lôùn. Tieát thaùo vaø chí lôùn aáy coù nhieàu saéc thaùi bieåu hieän, nhöng töïu trung thì khoâng ngoaøi vieäc giuùp ñôøi ñoåi loaïn thaønh trò, bieán nguy thaønh an, xaây döïng laïi kyû cöông, phuïc hoài leã giaùo” (1), vaø “Hoaøi baõo lôùn trong thô vaên Phuøng Khaéc Khoan thöôøng gaén vôùi thôøi cuoäc, vôùi vaän meänh cuûa toå quoác vaø nhaân daân. Thô Phuøng Khaéc Khoan khoâng phaûi laø loaïi thô khoâ khan, ñôn ñieäu, maëc daàu mang tính chaát ñaïo lyù, maëc daàu caùi ñaïo maïo, caùi möïc thöôùc cuûa nhaø Nho ñoâi khi ñaõ laøm maát ñi caùi phaàn töôi treû, phoùng khoaùng raát caàn thieát trong thô” (2) Ngoaøi vieäc laøm thô ñeå göûi chí, Phuøng Khaéc Khoan coøn laøm thô ñeå baøy toû caûm xuùc, suy tö tröôùc thôøi theá, hieän thöïc ñaát nöôùc. Hieän thöïc taùc ñoäng ñeán taâm tö oâng laø gì, laø ñôøi loaïn, laø caûnh non soâng tan taùc, anh huøng tranh cöôùp nhau taùn loaïn, laø tang toùc, chia lìa. Phuøng Khaéc Khoan ñau loøng tröôùc thôøi ñaïi binh ñao, tröôùc caûnh “noài da xaùo thòt”, oâng vieát nhöõng doøng thô buoàn: Tranh huøng cöû theá maïn thao thao Thuyø thöùc ngoâ nho chí khí haøo Vaên chieán baát suøng , ñoà vuõ chieán Löïc lao tuï sính hoát taâm lao Loaïn theá töï thaùn - Thô chöõ Haùn (Tranh huøng moïi nôi ñeàu chan chaùt Ai bieát chí khí cuûa nhaø Nho ta haøo huøng Ngöôøi ta khoâng chuoäng tranh nhau baèng vaên chöông maø chuoäng tranh nhau baèng chieán tranh (1) , (2) Ñinh Gia Khaùnh, Buøi Duy Taân… Vaên hoïc Vieät Nam theá kyû X nöûa ñaàu theá kyû XVIII. Saùch ñaõ daãn. Trang 189 - 190 Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ vaên
  6. Giaùo trình Văn học Việt Nam theá kyû XVI - XVIII - 27 - Chæ sính “löïc lao” maø xem nheï “taâm lao”) Töï than ñôøi loaïn - Thô chöõ Haùn Taïi sao con ngöôøi laïi sính “vuõ chieán’ chöù khoâng phaûi laø “vaên chieán”, khoâng öa “taâm lao” maø chæ thích “löïc lao”? Ñoù laø nhöõng caâu hoûi chæ coù theå coù ñöôïc vôùi nhöõng con ngöôøi coù taàm tö töôûng, tình caûm lôùn nhö Phuøng Khaéc Khoan. Moãi doøng thô oâng ñeà caäp ñeán hieän thöïc chieán tranh laø moät noãi ñau, noãi lo: Can qua laïc laïc khoå löu li, Tröôøng söû anh huøng maïn töï ti. (Thöông loaïn - Thô chöõ Haùn) (Can qua ñaày daãy, daân khoå vì löu laïc li taùn, Laøm cho ngöôøi anh huøng phaûi lo nghó trieàn mieân.) Thöông ñôøi loaïn - Thô chöõ Haùn Tröôùc thôøi loaïn, Phuøng Khaéc Khoan nhieàu khi cuõng caûm thaáy coâ ñôn, buoàn. OÂng buoàn vì khoâng coøn ai noùi ñeán chuyeän Thi, Thö, saùch vôû, vì khoâng coù “thö sinh” tri kyû: Theá loaïn anh huøng laïn maïn tranh Thuøy töông khaû döõ thuyeát Nho sinh. Khieån muoän - Thô chöõ Haùn (Ñôøi loaïn anh huøng tranh cöôùp nhau taùn loaïn, Bieát cuøng ai noùi chuyeän thö sinh) Giaûi buoàn - Thô chöõ Haùn Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ vaên
  7. Giaùo trình Văn học Việt Nam theá kyû XVI - XVIII - 28 - Noãi nieàm tröôùc thôøi theá cuûa Phuøng Khaéc Khoan cho ta thaáy moät khía caïnh taâm hoàn, tình caûm saâu kín cuûa oâng. Vôùi moät con ngöôøi “ñaéc thôøi”, laïc quan nhö oâng, noãi buoàn, söï coâ ñôn ñoù duø chæ thoaùng qua cuõng ñuû cho chuùng ta hieåu raèng oâng laø moät trí thöùc coù löông tri, moät só phu coù traùch nhieäm vôùi ñôøi. Theo oâng Buøi Duy Taân “caàn thaáy raèng tính chaát phaûn chieán trong moät soá baøi thô, yù thô, ôû moät möùc ñoä nhaát ñònh ñaõ bieåu hieän söï thoâng caûm cuûa oâng ñoái vôùi noãi ñau khoå cuûa nhaân daân. Nieàm thoâng caûm aáy xuaát phaùt töø loøng nhaân aùi cuûa nhaø thô, moät loøng nhaân aùi giaøu tinh thaàn nhaân ñaïo maø trí thöùc yeâu nöôùc thôøi aáy ñaõ tieáp thu ñöôïc töø truyeàn thoáng nhaân ñaïo chuû nghóa cao caû cuûa daân toäc” (1). Ta coù theå chöùng thöïc ñieàu naøy qua moät aùng thô tuy hieám hoi nhöng khoâng phaûi laø laï ñoái vôùi moät con ngöôøi nhö Phuøng Khaéc Khoan, ñoù laø baøi Laâm tuyeàn vaõn. Baøi vaõn gaàn 200 caâu thô duøng chuyeân theå luïc baùt töông truyeàn ñöôïc oâng laøm trong thôøi gian bò ñaøy ôû mieàn nuùi Ngheä An. Baøi vaõn tuy cuõng coù göûi gaém chuùt taâm söï kín ñaùo cuûa moät con ngöôøi ñang trong hoaøn caûnh baát nhö yù nhöng phaàn noäi dung chuû yeáu vaãn laø vieäc ñeà caäp ñeán nhöõng saûn vaät ñòa phöông vôùi haøng traêm loaïi rau, quaû khaùc nhau. Vôùi nhöõng lôøi chæ baûo aân caàn, caën keõ veà caùch nhaän daïng, vun boùn, chaêm soùc caùc loaïi caây, öôùc mong cuûa oâng laø: Ngaøy nhieàu vaät laï cuûa töôi, Che chôû ngaøn ñôøi daân aám, daân no. OÂng phoå bieán cho daân kinh nghieäm troàng troït, taän duïng ñaát ñai: Troàng döa chôù ñeå muøa qua, Ngaên pheân maét caùo keûo gaø ñaïp keâ. Quanh vöôøn thaû ñaäu söøng deâ, Möôùp traâu döa chuoät boán beà leo dong Caø con chôù loän caø oâng Vaõi caûi vaõi vöøng vaõi cuøng moät nöông. Töông truyeàn Phuøng Khaéc Khoan laø ngöôøi ñaõ ñem caùc gioáng ngoâ, laïc, ñaäu, vöøng töø Trung Quoác veà cho daân ta troàng troït. Ñoù laø ñieàu raát deã hieåu vôùi taùc giaû (1) Ñinh Gia Khaùnh, Buøi Duy Taân… Vaên hoïc Vieät Nam theá kyû X nöûa ñaàu theá kyû XVIII. Saùch ñaõ daãn. Trang 193 Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ vaên
  8. Giaùo trình Văn học Việt Nam theá kyû XVI - XVIII - 29 - Laâm tuyeàn vaõn; vì daân, vì nöôùc ñoù laø nhöõng ñieàu oâng ñaõ töøng taâm nieäm ôû Ngoân chí thi taäp. * * * Phuøng Khaéc Khoan chuû yeáu laøm thô luaät Ñöôøng, moät soá ít baøi luïc ngoân, thô tröôøng thieân, töø. Nhìn chung: “Thô oâng coù phong thaùi hoàn haäu, chaát phaùc, giaûn dò vaø möïc thöôùc… Caùi hay trong thô oâng tröôùc heát laø yù chí cuûa oâng, laø nhaân caùch vaø tình caûm cuûa oâng” (2). Vôùi Laâm tuyeàn vaõn, Phuøng Khaéc Khoan toû ra raát thaønh thaïo trong vieäc söû duïng khaåu ngöõ vaø ngoân ngöõ thô ca daân gian ñeå saùng taùc moät baøi vaõn daøi vôùi phong vò thoân queâ raát ñaäm ñaø, hoàn haäu. Tuy oâng ít laøm thô Noâm nhöng chæ vôùi Laâm tuyeàn vaõn vaø moät vaøi taùc phaåm dieãn ca khaùc (nhö dieãn ca kinh Dòch), Phuøng Khaéc Khoan ñaõ coù “thaùi ñoä khoâng baûo thuû ñoái vôùi ngoân ngöõ vaên hoïc daân toäc, vaø thaønh töïu veà vieäc xaây döïng vaên thô Noâm cuûa oâng caàn ñöôïc khaúng ñònh cuøng vôùi nhöõng thaønh töïu veà thô vaên chöõ Haùn” (3). Ñieàu ñaùng chuù yù laø vôùi Laâm tuyeàn vaõn, laàn ñaàu tieân trong vaên hoïc vieát, xuaát hieän moät taùc phaåm daøi duøng chuyeân theå luïc baùt. Ñaây laø moät bieåu hieän cuï theå veà ñoùng goùp cuûa Phuøng Khaéc Khoan ñoái vôùi quaù trình xaây döïng, phaùt trieån vaên thô Noâm. (2) , (3) Tình caûm yeâu nöôùc, yeâu nhaø saâu naëng, tinh thaàn phaán ñaáu vì nöôùc vì daân cuûa Phuøng Khaéc Khoan coøn ñöôïc theå hieän roõ trong taäp thô ñi söù Mai Lónh söù Hoa thi taäp. Phaàn naøy sinh vieân töï ñoïc theâm. Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ vaên
  9. Giaùo trình Văn học Việt Nam theá kyû XVI - XVIII - 30 - III. NGUYEÃN DÖÕ (?-?) VÔÙI TRUYEÀN KYØ MAÏN LUÏC Queâ quaùn Nguyeãn Döõ nay thuoäc xaõ Ñoaøn Tuøng, huyeän Thanh Mieän, tænh Haûi Döông (xöa thuoäc ñòa phaän Gia Phuùc, Hoàng Chaâu). Thaân sinh Nguyeãn Döõ laø Nguyeãn Hoàng Phieâu, tieán só, töøng laøm Thöøa chaùnh söù, sau khi maát coøn ñöôïc taëng phong Thöôïng thö. Thuôû nhoû Nguyeãn Döõ ñaõ noåi tieáng chaêm chæ, ñoïc roäng, nhôù nhieàu, ham meâ vaên chöông. OÂng ñaäu Höông tieán (thi Hoäi truùng tam tröôøng), töøng laøm tri huyeän moät naêm, sau ñoù töø quan vôùi lyù do phaûi phuïng döôõng meï giaø. Nguyeãn Döõ sinh vaø maát naêm naøo chöa roõ, caên cöù vaøo taùc phaåm vaø moät soá taøi lieäu cuûa nhöõng ngöôøi cuøng thôøi, coù theå xaùc ñònh “oâng soáng ñoàng thôøi vôùi Nguyeãn Bænh Khieâm, thaäm chí coù theå lôùn tuoåi hôn Nguyeãn Bænh Khieâm chuùt ít” (1). Vieäc töø quan ôû aån cuûa Nguyeãn Döõ chuû yeáu do oâng coù nhieàu ñieàu baát maõn vôùi thôøi cuoäc. Cuoäc soáng laâm tuyeàn, thanh cao vôùi nhöõng ngaøy nhaøn xa coõi tuïc khieán oâng coù ñieàu kieän ñeå nghieân cöùu vaø saùng taùc vaên chöông hôn. Truyeàn kyø maïn luïc taùc phaåm duy nhaát coøn laïi cuûa oâng ñöôïc öôùc ñoaùn laø ra ñôøi vaøo khoaûng hai thaäp kyû 20, 30 cuûa theá kyû XVI. Truyeàn kyø maïn luïc bao goàm 20 truyeän vieát baèng Haùn vaên xen moät ít thô, ca, vaên bieàn ngaãu. Cuoái moãi truyeän ñeàu coù lôøi bình veà noäi dung, yù nghóa truyeän cuûa chính taùc giaû. Truyeàn kyø maïn luïc - teân taäp truyeän - ñaõ ít nhieàu theå hieän yù thöùc cuûa taùc giaû veà tính chaát vaên phaåm do mình saùng taïo ra. “Truyeàn kyø” ñöôïc hieåu laø nhöõng truyeän laï, ly kyø thöôøng vaãn ñöôïc löu truyeàn ôû ñôøi; “maïn luïc” nghóa laø söï ghi cheùp, hoaëc sao cheùp moät caùch roäng raõi nhöõng truyeän laï aáy. Tuy nhieân, Nguyeãn Döõ ñaët teân cho taùc phaåm coâng phu moät ñôøi cuûa oâng nhö theá thöïc ra chæ nhö laø moät söï yù töù, khieâm toán cuûa nhaø vaên. Duø khoâng mang tính chaát trang nghieâm nhö lieät truyeän, thöïc luïc nhöng tính “ngoaïi thö” cuûa taùc phaåm laïi chính laø söï ñoùng goùp cuûa taùc giaû cho söï phaùt trieån cuûa theå loaïi töï söï trong vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam. Ngay töø nhöõng theá kyû tröôùc, Truyeàn kyø maïn luïc ñaõ ñöôïc ca ngôïi laø “thieân coå kyø thö”, “thieân coå kyø buùt”. Söï saùng taïo cuûa Nguyeãn Döõ trong taäp truyeän naøy laø moät söï thöïc khoâng ai coù theå phuû nhaän. Treân cô sôû tieáp thu phöông phaùp vieát truyeän truyeàn kyø cuûa Trung Quoác (2), töø coát truyeän cuûa nhöõng söï tích cuõ, taùc giaû vôùi khaû naêng phoùng taùc, hö caáu doài daøo ñaõ vieát neân nhöõng truyeän môùi. Bôûi theá, neáu nhö Vieät ñieän u linh (cuûa Lyù Teá Xuyeân), Lónh Nam Chích quaùi (cuûa Vuõ Quyønh, Kieàu Phuù) vaø ngay caû nhieàu truyeän trong Thieân Nam vaân luïc (cuûa Nguyeãn Haøng) môùi chæ döøng laïi ôû vieäc (1) Toång taäp vaên hoïc Vieät Nam. Taäp 6. Nhaø xuaát baûn khoa hoïc xaõ hoäi. Haø Noäi 1997. Trang 189 (2) Cho ñeán nay, caùc nhaø nghieân cöùu ñeàu thöøa nhaän Nguyeãn Döõ coù chòu aûnh höôûng cuûa Tieãn ñaêng taân thoaïi, moät taùc phaåm truyeàn kyø ñaëc saéc ñôøi Minh, Trung Quoác cuûa nhaø vaên Cuø Höïu (1341-1427). Ñieàu naøy ñaõ töøng ñöôïc Leâ Quyù Ñoân vaø Phan Huy Chuù ñeà caäp. Gaàn ñaây, moät soá nhaø nghieân cöùu nöôùc ngoaøi (Ñaøi Loan, Nhaät Baûn) ñaõ nghieân cöùu Truyeàn kyø maïn luïc trong moái töông quan theå loaïi giöõa caùc nöôùc trong khu vöïc. Ñaây ñöôïc coi laø höôùng tieáp caän quan troïng trong quaù trình nghieân cöùu Truyeàn kyø maïn luïc. Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ vaên
  10. Giaùo trình Văn học Việt Nam theá kyû XVI - XVIII - 31 - ghi cheùp laïi caùc truyeän voán coù töø tröôùc moät caùch “trang nghieâm”, “xaùc thöïc” theo loái cheùp söû thì Truyeàn kyø maïn luïc ñaõ vöôït leân haún vôùi ñaày ñuû tính chaát cuûa moät saùng taùc vaên hoïc. Taùc phaåm laø caû moät quaù trình phaùt trieån cuûa theå loaïi töï söï trong vaø truôùc theá kyû XVI, cuûa nhu caàu phaûn aùnh cuûa vaên hoïc thôøi ñaïi. Söï ra ñôøi cuûa Truyeàn kyø maïn luïc coøn coù söï hoã trôï tích cöïc cuûa neàn taûng vaên hoùa, cuûa thaønh töïu vaên hoïc daân gian nhöõng theá kyû naøy ñaõ ñaït ñöôïc. Ñöông thôøi, vaên hoïc, ñaëc bieät laø theå loaïi töï söï, muoán phaûn aùnh sinh ñoäng hieän thöïc lòch söû phöùc taïp, ña daïng lyù giaûi moät caùch saâu saéc nhöõng vaán ñeà ñaët ra trong cuoäc soáng xaõ hoäi thì noù phaûi böùt ra khoûi khuoân khoå cuõ, töùc laø vieäc ghi cheùp laïi moät caùch ñôn thuaàn truyeän cuõ, tích xöa. Bôûi: “Neáu nhö khoâng saùng taùc truyeän môùi maø muoán söû duïng tích xöa thì nhaø vaên cuõng khoâng theå chæ nhaéc laïi nguyeân vaên chuyeän cuõ moät caùch teû nhaït, maø vieäc laøm phaûi coù tính chaát phoùng taùc thì môùi coù theå ñaùp öùng cho nhu caàu aáy. Vôùi moät coâng trình phoùng taùc, nhaø vaên coù theå döïa vaøo caâu chuyeän cuõ ñeå xaây döïng taùc phaåm môùi phaûn aùnh cuoäc soáng môùi maø mình ñang theå nghieäm. Truyeàn kyø maïn luïc, vì vaäy tuy coù veû nhö laø cheùp nhöõng truyeän xaûy ra töø haøng traêm naêm tröôùc, nhöng thöïc chaát thì phaûn aùnh xaõ hoäi thôøi Nguyeãn Döõ” (1). Nhaèm moâ taû hieän thöïc lòch söû, xaõ hoäi thôøi ñaïi mình, caùc truyeän cuûa Truyeàn kyø maïn luïc haàu heát nhaân vaät chính ñeàu laø ngöôøi nöôùc ta “haàu heát söï tích ñeàu dieãn ra ôû ñaát nöôùc ta” (2). Khoâng gian caùc truyeän chuû yeáu laø töø vuøng Ngheä An trôû ra, vaø maëc duø caùc söï vieäc thöôøng ñöôïc nhaø vaên ñaåy ngöôïc leân thôøi Lyù, Traàn, Hoà, Leâ sô nhöng roõ raøng muïc ñích nhaø vaên laø ñeà caäp ñeán hieän thöïc xaõ hoäi ñöông thôøi. Ngöôøi ñoïc caûm nhaän ñieàu naøy moät caùch töï nhieân qua doøng töï söï, vôùi tình caûm thaùi ñoä cuûa taùc giaû ñöôïc boäc loä trong töøng taùc phaåm. Theá kyû XVI laø theá kyû chöùng kieán cuoäc soáng ñau khoå cuûa nhaân daân vì thieân tai, dòch beänh, vì chieán tranh, loaïn laïc. Nguyeãn Döõ nhö than khoùc cho cuoäc soáng theâ thaûm cuûa muoân daân trong thôøi buoåi nhieãu nhöông, taêm toái “soáng chaúng gaëp thôøi cheát khoâng phaûi soá. Ñoùi khoâng coù thöù gì caáp döôõng, lui khoâng coù choã naøo töïa nöông. Trong goø xöông traéng raàu ró coû reâu, treân ñoáng caùt vaøng laïnh luøng söông gioù” (Chuyeän töôùng Daï Xoa). Thôøi baáy giôø, khaép nôi töø caùc tænh xöù Baéc cho ñeán nôi xa xoâi nhö Ngheä An thaûy ñeàu “binh löûa roái ren, ñöôøng saù hieåm trôû” (Chuyeän ngöôøi nghóa phuï ôû Khoaùi Chaâu). Tình traïng vì chieán tranh, dòch beänh, ñoùi keùm maø nhaân daân “cheát choùc nhieàu, nhöõng oan hoàn khoâng choã töïa nöông thöôøng hoïp laïi thaønh töøng ñaøn luõ” cuõng ñöôïc ñeà caäp ñeán trong Chuyeän töôùng Daï Xoa. Söï suy vi cuûa nhaø nöôùc phong kieán luùc baáy giôø khieán xaõ hoäi caøng theâm loaïn laïc, naïn troäm cöôùp traéng trôïn, löu manh quaáy nhieãu, hoaønh haønh trôû neân phoå bieán. Trong caùc truyeän, hình aûnh ñaùm vua quan, quyeàn thaàn, töôùng taù tham baïo, xa hoa nhö laø nhöõng khaéc hoïa saéc neùt khieán cho böùc tranh chung veà thôøi ñaïi caøng theâm soáng ñoäng. Ngöôøi tieàu phu - nhaân vaät aån só - trong Chuyeän ñoái ñaùp cuûa ngöôøi tieàu phu nuùi Nöa leân aùn nhaø vua laø keû “thöôøng doái traù, tính nhieàu tham duïc, ñem heát söùc (1) Lòch söû vaên hoïc Vieät Nam. Taäp 1. Nhaø xuaát baûn khoa hoïc xaõ hoäi. Haø Noäi 1980. Trang 272. (2) Ñinh Gia Khaùnh, Buøi Duy Taân… Vaên hoïc Vieät Nam theá kyû X nöûa ñaàu theá kyû XVIII. Saùch ñaõ daãn. Trang 242 Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ vaên
  11. Giaùo trình Văn học Việt Nam theá kyû XVI - XVIII - 32 - daân ñeå döïng cung Kim AÂu, doác caïn cuûa kho ñeå môû phoá Hoa Nhai, phao phí gaám laø, vung vaõi chaâu ngoïc, duøng vaøng nhö coû raùc, tieâu tieàn nhö ñaát buøn, hình phaït coù cuûa ñuùt laø xong, quan chöùc coù tieàn mua laø ñöôïc, keû daâng lôøi ngay thì phaûi cheát, keû noùi ñieàu nònh thì ñöôïc thöôûng…”. Nhaân vaät Truï Quoác trong Chuyeän naøng Tuùy Tieâu ñöôïc khaéc hoïa nhö laø moät con ngöôøi cöïc kyø nham hieåm, thaâm ñoäc vaø taøn aùc. Truï quoác “laøm quan ñeán ngoâi thöôïng coâng, quyeàn cao loäc haäu, vieäc khoaûn ñaõi khaùch khöùa moãi ngaøy toán phí ñeán haøng chuoâng thoùc”, haén coù “uy theá raát lôùn, caùc toøa, caùc sôû ñeàu traùnh keû quyeàn haøo, gaùc buùt khoâng daùm xeùt xöû” nhöng keû quyeàn thaàn naøy laïi ñi cöôùp vôï cuûa moät thö sinh löông thieän. Thöïc chaát tham quan oâ laïi cuûa Truï quoác coøn ñöôïc Nguyeãn Döõ vaïch roõ “chæ laø ñoà yeáu heøn maø laøm ñeán baäc Veä Hoaéc, keâu xin chaïy choït, luùc naøo ôû cöûa cuõng roän ròp nhöõng ngöôøi ra vaøo, vaøng baïc chaâu baùu trong nhaø choàng chaát ñaày raãy. Tröø ra gaëp phaûi hoûa tai, cuûa caûi trong nhaø aáy khoâng bieát coù caùch naøo tieâu moøn ñi ñöôïc”. Söï keøn cöïa, tranh chaáp, haõm haïi laãn nhau trong haøng nguõ quan laïi laø moät tình traïng phoå bieán luùc baáy giôø. Teä laäu, söï suy ñoán naøy cuûa cheá ñoä phong kieán cuõng ít nhieàu ñöôïc Nguyeãn Döõ ñeà caäp raûi raùc trong caùc truyeän. Töø Ñaït laøm quan taïi Ñoâng Quan (töùc Thaêng Long) chæ vì “tính noùi thaúng maø bò ngöôøi ta ghen gheùt, khoâng ñeå ôû laïi nôi khu yeáu, beà ngoaøi vôø tieán cöû ñeán choán huøng phieân, beà trong thöïc doàn ñuoåi vaøo choå töû ñòa” (Chuyeän ngöôøi nghóa phuï ôû Khoaùi Chaâu). Thôøi buoåi loaïn laïc khieán naûy sinh nhöõng vò töôùng quaân khoâng chæ “gioûi chieán traän” maø coøn tham baïo, döõ tôïn, baát nhaân. Chuyeän Lyù töôùng quaân khaéc hoïa saéc neùt hình aûnh moät teân töôùng kheùt tieáng döôùi caùi teân Lyù Höõu Nhaân. Khi ñaõ ngoi leân quyeàn vò vöõng chaéc, teân töôùng naøy khoâng chæ laøm nhöõng vieäc traùi pheùp maø coøn “döïa luõ troäm cöôùp nhö loøng ruoät, coi ngöôøi nho só nhö cöøu thuø, thích saéc ñeïp, ham tieàn taøi, tham lam khoâng chaùn, laïi taäu ruoäng vöôøn, döïng nhieàu nhaø cöûa, khai ñaøo ñoàng noäi ñeå laøm ao, doàn ñuoåi xoùm gieàng cho roäng ñaát”. Khi thaày töôùng soá chæ trích, khuyeân baûo phuïc thieän ñeå nheï bôùt toäi loãi, teân töôùng naøy ñaõ khoâng nghe theo coøn caõi laïi moät caùch ngang ngöôïc. Theo haén “coù ai laïi vì lo caùi vaï sau naøy chöa chaéc ñaõ coù, maø vöùt boû nhöõng caùi coâng cuoäc saép thaønh laøm hì huïc trong maáy naêm bao giôø”. Theá roài töø ñoù “haén caøng laøm nhöõng söï daâm cuoàng, cheùm gieát khoâng kieâng deø gì caû”. Thaät laø moät con ngöôøi tham baïo, thöïc duïng ñeán traéng trôïn. Nhaân vaät Lyù töôùng quaân quaû laø moät saùng taïo vaên hoïc phaûn aùnh thôøi ñaïi moät caùch saéc neùt cuûa nhaø vaên Nguyeãn Döõ. YÙ thöùc phaûn aùnh vaø pheâ phaùn tình traïng huû baïi, tha hoùa cuûa taàng lôùp quan laïi ñöông thôøi cuûa Nguyeãn Döõ coøn ñöôïc theå hieän roõ neùt trong Chuyeän Phaïm Töû Hö leân chôi thieân taøo. Tö caùch khoâng maáy toát ñeïp cuûa moät loaït nhöõng “oâng moã” (quyeàn thaàn) ñöôïc nhaø vaên lieät keâ “oâng moã ôû ngoâi troïng thaàn maø tham lam khoâng chaùn, oâng moã laøm chöùc sö tö maø moâ phaïm khoâng taû, oâng moã coi leã maø nhieàu thieáu thoán, oâng moã chaên daân maø bò tai haïi, oâng moã chaám vaên maø laáy ñoã thieân vò, oâng moã trò nguïc maø buoäc toäi oan uoång; laïi coøn nhöõng luùc thöôøng baøn noùi thì moàm meùp, beûo leûo, ñeán luùc truø tính, quyeát ñònh keá lôùn cuûa quoác gia thì môø mòt nhö ngoài trong ñaùm maây muø, thaäm chí khoâng noi theo danh, khoâng xeùt theo thöïc…”. Söï pheâ phaùn teä laäu cuûa cheá ñoä phong kieán cuûa Nguyeãn Döõ khieán chuùng ta ít nhieàu hieåu vì sao oâng baát maõn vôùi thôøi theá, töø quan choïn cuoäc soáng aån daät. Söï pheâ phaùn cuûa oâng ôû möùc ñoä naøo ñoù cuõng phaûn aùnh caû söï beá taéc, baát löïc cuûa moät phaân soá só phu ñöông Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ vaên
  12. Giaùo trình Văn học Việt Nam theá kyû XVI - XVIII - 33 - thôøi tröôùc söï suy vi cuûa cheá ñoä. Theå hieän baèng taùc phaåm vaên hoïc neân tö töôûng, thaùi ñoä cuûa Nguyeãn Döõ khoâng nhöõng taùc ñoäng maïnh meõ ñeán ñöông thôøi maø coøn dö aâm saâu saéc cho ñoäc giaû nhöõng theá kyû sau. Ñaët trong töông quan vôùi caùc taùc phaåm coù noäi dung tö töôûng pheâ phaùn söï nhieãu nhöông cuûa xaõ hoäi ñöông thôøi, Chuyeän ñoái ñaùùp cuûa ngöôøi tieàu phu nuùi Nöa nhö moät söï kyù göûi taâm söï cuûa taùc giaû. Nhaân vaät ngöôøi tieàu phu - aån só ñöôïc hieåu laø hình boùng cuûa chính Nguyeãn Döõ. Soáng aâm thaàm trong moät caùi am ôû nuùi Nöa “cöôõi maây laùch gioù”, traùnh gaëp ngöôøi ñôøi, aån só chæ “Thích nguû”, “Thích côø” (teân hai baøi thô ñeà treân vaùch am), nhöng thöïc ra laïi laø con ngöôøi thoâng tueä, coù quan ñieåm, chính kieán rieâng khoù ngöôøi lay chuyeån. Ta coù theå hieåu cuoäc gaëp gôõ, troø chuyeän giöõa thuyeát khaùch Tröông Coâng (quan haàu vua Haùn Thöông) vaø ngöôøi aån só nhö laø söï toû baøy nguyeân nhaân vaø thaùi ñoä baát hôïp taùc cuûa Nguyeãn Döõ ñoái vôùi trieàu chính ñöông thôøi. Tröông Coâng thuyeát phuïc aån só baèng nhöõng lyù leõ chí tình: “Nay phu töû laáy taám thaân vaøng ngoïc oâm moät boïc kinh luaân, ngoaøi voøng danh lôïi, vuøi laáp tieáng taêm trong ñaùm ngö tieàu, daáu taøi trí traïch, naùu mình choán röøng suoái, vang tieáng ñeán cöûu truøng, ñoát noùn laù, xeù aùo tôi, nay chính laø ñeán luùc roài ñoù”. Roài laïi lay chuyeån aån só baèng vieäc ca ngôïi taøi naêng, ñöùc ñoä cuûa “ñaáng thaùnh nhaân” ñang trò vì ñaát nöôùc, nhöng aån só vaãn kieân quyeát choái töø coäng taùc vôùi lyù do: “Ta tuy thaân khoâng böôùc ñeán thò thaønh, mình khoâng vaøo ñeán cung ñình, nhöng vaãn thöôøng ñöôïc nghe tieáng oâng vua baây giôø laø ngöôøi nhö theá naøo. OÂng ta thöôøng doái traù, tính nhieàu tham duïc, ñem heát söùc daân ñeå döïng cung Kim AÂu, doác caïn cuûa kho ñeå môû phoá Hoa Nhai…”. Ngöôøi aån só thaø “muùc khe maø uoáng, bôùi nuùi maø aên”, khoâng chòu ra laøm quan huøa theo nhöõng keû “mieäng löôõi beûo leûo, ñaõ ñaém mình vaøo trong caùi trieàu ñình troïc loaïn, laïi coøn toan keùo ngöôøi khaùc ñeå cuøng ñaém vôùi mình”. Cöông quyeát hôn, aån só coøn ñeà thô tieân ñoaùn söï suïp ñoå cuûa nhöõng keû ñöông quyeàn tham baïo. Tö töôûng aån daät, laùnh ñôøi cuûa Nguyeãn Döõ coøn ñöôïc ít nhieàu theå hieän trong caùc truyeän khaùc nhö Chuyeän Töø Thöùc laáy vôï tieân, Chuyeän böõa tieäc ñeâm ôû Ñaø Giang. Tuy nhieân, thaùi ñoä, caùch thöùc aån daät cuûa Nguyeãn Döõ chöùa nhieàu uaån khuùc, maâu thuaãn. Vôùi Nguyeãn Döõ vaø vaên chöông cuûa oâng: “Neáu nhö aån daät laø moät thaùi ñoä tieâu cöïc, laø bieåu hieän cuûa söï baát löïc, laø troán ñôøi ñeå vui thuù laâm tuyeàn, ngao du sôn thuûy thì söï phuû nhaän keû ñöông quyeàn vaø khaúng ñònh phaåm tieát cuûa keû só khoâng ham danh lôïi, khoâng chòu luoàn cuùi, laïi ít hoaëc nhieàu coù maët tích cöïc. Cho neân neáu nhö chaáp nhaän con ñöôøng aån daät laø chaáp nhaän moät söï thaát baïi ñoái vôùi lyù töôûng haønh ñaïo cuûa nhaø nho thì daãu sao Nguyeãn Döõ vaãn khoâng vì vaäy maø queân ñôøi” (1). Vôùi con ngöôøi voán naëng loøng vôùi ñôøi laø Nguyeãn Döõ thì “ôû aån chaúng qua laø baát ñaéc dó, vaø khi ñaõ baát ñaéc dó choïn con ñöôøng laùnh ñuïc veà trong ñoù, hình nhö Nguyeãn Döõ vaãn coi vò trí cuûa mình laø ôû giöõa cuoäc ñôøi” (2). * * * (1) , (2) Ñinh Gia Khaùnh, Buøi Duy Taân… Vaên hoïc Vieät Nam theá kyû X nöûa cuoái theá kyû XVIII. Saùch ñaõ daãn. Trang 256, 257 Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ vaên
  13. Giaùo trình Văn học Việt Nam theá kyû XVI - XVIII - 34 - Ñoùng goùp môùi cuûa Nguyeãn Döõ ôû Truyeàn kyø maïn luïc phaûi keå ñeán nhöõng truyeän vieát veà ñeà taøi tình yeâu, haïnh phuùc löùa ñoâi vaø phaän ngöôøi phuï nöõ. Vôùi motip quen thuoäc cuûa vaên hoïc thôøi ñaïi ngöôøi laáy tieân, Chuyeän Töø Thöùc laáy vôï tieân moâ taû moái tình kyø laï, thô moäng giöõa moät keû só haøo hoa ñaõ treo aán töø quan vôùi moät naøng tieân mang naëng tình ñôøi. Hai taùc phaåm Chuyeän Leä Nöông vaø Chuyeän naøng Tuùy Tieâu theå hieän nhöõng moái tình saét son, chung thuûy cuûa nhöõng ñoâi trai gaùi yeâu nhau. Ñoù laø nhöõng moái tình ñeïp ñeõ, gaén boù, laønh maïnh, raát hôïp vôùi tình caûm, taâm lyù cuûa daân toäc. Tuy nhieân, vaán ñeà tình yeâu trong Truyeàn kyø maïn luïc trôû neân phöùc taïp hôn vôùi nhöõng truyeän khaùc nhö Chuyeän caây gaïo, Chuyeän kyø ngoä ôû Traïi Taây, Chuyeän nghieäp oan cuûa naøng Ñaøo Thò. Quaû thaät, Nguyeãn Döõ ñaõ toû ra “taùo baïo” vaø “phoùng tuùng” khi moâ taû moái tình cuûa anh chaøng hoïc troø troï hoïc ôû kinh sö Haø Nhaân vôùi hai naøng Ñaøo, Lieãu (Chuyeän kyø ngoä ôû Traïi Taây) vaø moái tình giöõa chaøng laùi buoân ñeïp trai ñaát Baéc Haø Trình Trung Ngoä vôùi naøng Nhò Khanh treû tuoåi, yeåu ñieäu (Chuyeän caây gaïo). Söï si meâ, ñaém ñuoái cuûa tình yeâu trai gaùi baát chaáp caû giôùi luaät coøn ñöôïc theå hieän ôû quan heä yeâu ñöông giöõa nhaân vaät sö baùc Voâ Kyû vaø naøng Ñaøo Thò ôû Chuyeän nghieäp oan cuûa naøng Ñaøo Thò. Ñeàu ñang ñoä xuaân thì, trai thì haøo hoa, gaùi thì tình töù, caùc caëp trai gaùi yeâu nhau ñeàu ñöôïc nhaø vaên theå hieän raát neân thô, laõng maïn. Ñaëc bieät, ñoù haàu nhö ñeàu laø nhöõng moái tình töï do, kyø ngoä, raát ly kyø, ma quaùi. Ngay töø laàn laøm quen, gaëp gôõ ban ñaàu, sau ñoâi ba lôøi qua laïi, naøng Nhò Khanh (Chuyeän caây gaïo) ñaõ noùi nhöõng lôøi khôi gôïi: “Nghó ñôøi ngöôøi ta, thöïc chaúng khaùc gì giaác chieâm bao. Chi baèng trôøi ñeå soáng ngaøy naøo, neân tìm laáy nhöõng thuù vui. Keûo moät sôùm cheát ñi, seõ thaønh ngöôøi cuûa suoái vaøng, duø coù muoán tìm cuoäc hoan laïc aùi aân, cuõng khoâng theå ñöôïc nöõa”. Truyeän vieát tieáp: “Hai ngöôøi beøn ñöa nhau xuoáng thuyeàn. Ngöôøi con gaùi seõ baûo chaøng raèng: Thaân taøn moät maûnh, caùch vôùi cheát cuõng chaúng bao xa. Ngaøy thaùng quaïnh hiu, khoâng ngöôøi saên soùc. Nay daùm mong quaân töû quaït hôi döông vaøo hang toái, thaû khí noùng tôùi maàm khoâ, khieán cho tía ruïng hoàng rôi, ñöôïc troäm beùn xuaân quang ñoâi chuùt, ñôøi soáng cuûa thieáp nhö theá seõ khoâng phaûi phaøn naøn gì nöõa. Beøn cuøng nhau aân aùi heát söùc thoaû maõn”. Hôn theá nöõa, cao höùng sau cuoäc aùi aân, Nhò Khanh coøn trieát lyù: “Ngöôøi ta sinh ôû ñôøi, coát ñöôïc thoûa chí, chöù vaên chöông thôøi coù laøm gì, chaúng qua rôøi cuõng moät naám ñaát vaøng laø heát chuyeän. Ñôøi tröôùc nhöõng ngöôøi hay chöõ nhö Ban Cô, Saùi Nöõ nay coøn gì nöõa ñaâu. Sao baèng ngay tröôùc maét, tìm thuù vui say, ñeå khoûi phuï maát moät thôøi xuaân töôi toát”. Vôùi Chuyeän kyø ngoä ôû Traïi Taây, tình yeâu, quan heä aân aùi choùng vaùnh giöõa Haø Nhaân vaø hai ngöôøi con gaùi Ñaøo, Lieãu ñöôïc nhaø vaên moâ taû: “Sinh ruû reâ hai aû ñeán chôi choã troï cuûa mình, chuyeän troø ñaèm thaém. Chaøng laû lôi côït gheïo, hai aû theïn thoø noùi raèng: “Chuùng em vieäc xuaân chöa traûi, nhuïy thaém coøn phong, chæ e tình hoa run raåy, tô lieãu ñieân cuoàng, oaùn luïc theïn hoàng, laøm giaûm thuù phong löu ñi maát”. Sinh noùi: “Thì haõy thöû thoâi, toâi chaúng daùm ñem chuyeän maây möa laøm “khoù deã” hai naøng”. Roài taét ñeøn ñi naèm. Töïa ngoïc keà vaøng, goái vöøa xoâ ñaõ khoaùt soùng hoa ñaøo nghieâng ngaû”. Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ vaên
  14. Giaùo trình Văn học Việt Nam theá kyû XVI - XVIII - 35 - Roõ raøng ôû möùc ñoä naøo ñoù, Nguyeãn Döõ ñaõ coù söï ñoàng tình vôùi nhöõng moái tình maø oâng ñaõ döïng neân vaø moâ taû. “Nguyeãn Döõ coù phaàn thoâng caûm vôùi khaùt voïng haïnh phuùc chính ñaùng khi mieâu taû nhöõng caëp trai gaùi coâng nhieân yeâu nhau, ñi laïi, giao thieäp, heïn hoø, theà thoát vôùi nhau; khi theå hieän noãi buoàn thöông, mong nhôù cuûa nhöõng caëp tình nhaân phaûi xa caùch nhau” (1) Söï phöùc taïp trong vieäc ñeà caäp ñeán vaán ñeà tình yeâu cuûa Nguyeãn Döõ xuaát phaùt töø chính nhöõng lôøi bình veà yù nghóa noäi dung cuûa oâng ñoái vôùi caùc truyeän. Gaàn nhö traùi ngöôïc vôùi söï thoâng caûm, ñoàng tình cuûa oâng ñoái vôùi nhöõng moái tình ñöôïc theå hieän qua söï moâ taû, Nguyeãn Döõ toû ra raát khe khaét (theo quan ñieåm Nho gia) ñoái vôùi chính caùc nhaân vaät cuûa oâng. Taùc giaû cheâ Haø Nhaân laø chaøng trai treû loøng “coù nhieàu vaät duïc” neân “gioáng nguyeät quaùi hoa yeâu” “môùi thöøa cô quyeán ruõ”. OÂng ñoøi hoûi: “Keû só gaùnh caëp ñeán hoïc ôû Tröôøng An, töôûng neân chaêm chæ veà hoïc nghieäp, tuy khoâng daùm mong ñeán ñöôïc choã voâ duïc nhöng giaù gaéng tieán ñöôïc ñeán choã quaû duïc thì toát laém”. Trong nhöõng lôøi bình khoâng maáy thuyeát phuïc, khaù laø roái raém ôû cuoái Chuyeän caây gaïo, Nguyeãn Döõ goïi anh chaøng phuù thöông ña tình Trang Ngoä laø “keû thaát phu ña duïc”, “gaõ laùi buoân khoâng coù tri thöùc” vì moái tình cuûa anh ta vôùi naøng Nhò Khanh. Ta cöù taïm cho raèng, lôøi bình cuûa Nguyeãn Döõ ôû cuoái Chuyeän caây gaïo, Chuyeän kyø ngoä ôû Traïi Taây laø söï dieãn giaûi yù ñoà ngheä thuaät cuûa oâng. Bôûi qua truyeän, nhaân vaät hai naøng Ñaøo, Lieãu vaø Nhò Khanh ñeàu khoâng phaûi ngöôøi maø laø ma quaùi huyeãn hoaëc hieän hình laø nhöõng coâ gaùi ñeïp, quyeán ruõ. Nguyeãn Döõ muoán möôïn moái tình si meâ, cuoàng phoùng giöõa ngöôøi (Nam giôùi) vaø ma (Nöõ giôùi) ñeå nguï yù caûnh giôùi, giaùo duïc caùc ñaáng nam nhi reøn chí? Ñieàu naøy raát coù theå vì Nguyeãn Döõ laø moät nhaø Nho, duø vieát truyeàn kyø nhöng coù leõ muïc ñích giaùo huaán trong vaên chöông cuûa oâng vaãn laø ñieàu maø oâng khoâng muoán töø boû. Tuy nhieân, ñieàu naøy seõ trôû neân khoâng hôïp lyù vôùi tröôøng hôïp Chuyeän naøng Tuùy Tieâu. Neáu nhö ngoøi buùt cuûa Nguyeãn Döõ khoâng quaù bí hieåm thì chuùng ta coù theå deã daøng thaáy raèng ñaây laø moät caâu chuyeän keå veà moät moái tình thaém thieát, thuûy chung cuûa ñoâi trai taøi, gaùi saéc vaø cuoäc ñaáu tranh beàn bæ cuûa hoï choáng laïi teân quyeàn thaàn daâm ñaõng, nham hieåm. Ngöôïc laïi nhöõng ñieàu maø oâng ñaõ theå hieän, Nguyeãn Döõ trong lôøi bình pheâ phaùn “Dö Nhuaän Chi laø moät ngöôøi ngu” vì ñaõ yeâu “moät ngöôøi con gaùi baát chính”. Quaû laø coù söï “maâu thuaãn” giöõa taùc phaåm vôùi lôøi bình cuûa taùc giaû. Söï maâu thuaãn ñoù laø thoâng ñieäp cho bieát raèng söï tieáp nhaän cuûa ñoäc giaû hieän ñaïi laø “khoâng khôùp” vôùi yù ñoà ngheä thuaät thaät söï cuûa taùc giaû, quan troïng hôn caàn ñaët ra vaán ñeà neân hieåu truyeän cuûa Nguyeãn Döõ nhö theá naøo? Vieäc nghieân cöùu Nguyeãn Döõ vaø Truyeàn kyø maïn luïc vaãn coøn laø vaàn ñeà caàn coù söï ñaàu tö suy nghó. Laø moät aùng vaên töï söï noåi baät cuûa theá kyû XVI, Truyeàn kyø maïn luïc cuûa Nguyeãn Döõ ñaõ keá thöøa vaø phaùt huy nhöõng öu theá cuõng nhö thaønh töïu cuûa vaên hoïc daân toäc ôû caû hai boä phaän baùc hoïc vaø daân gian. Taùc phaåm theå hieän moät vaên buùt chính luaän uyeån chuyeån cuûa nhaø Nho Nguyeãn Döõ ôû caùc truyeän nhö: Caâu chuyeän ôû ñeàn Haïng Vöông, Chuyeän ñoái ñaùp cuûa ngöôøi tieàu phu nuùi Nöa, Chuyeän Phaïm Töû (1) Ñinh Gia Khaùnh, Buøi Duy Taân… Vaên hoïc Vieät Nam theá kyû X nöûa ñaàu theá kyû XVIII. Saùch ñaõ daãn. Trang 260 Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ vaên
  15. Giaùo trình Văn học Việt Nam theá kyû XVI - XVIII - 36 - Hö leân chôi thieân taøo, Chuyeän böõa tieäc ñeâm ôû Ñaø Giang. Taâm tö, suy nghó tröôùc thôøi theá, nhöõng quan ñieåm veà ñaïo ñöùc, lyù töôûng chính trò xaõ hoäi cuûa nhaø vaên ñöôïc theå hieän moät caùch töï nhieân, nhuaàn nhò vaø ñöôïc loàng trong caùc caâu chuyeän vôùi nhöõng nhaân vaät nöûa hieän thöïc nöûa hö caáu. Ñoù coù theå coi laø caùch thöùc truyeän kyù hoùa, hình töôïng hoùa theå vaên chính luaän voán naëng tính chaát laäp luaän, lyù trí, moät theå vaên raát quen thuoäc cuûa nhaø Nho. Vöøa töï söï (keå chuyeän) vöøa luaän thuyeát, hay luaän thuyeát baèng nhöõng thieân truyeän (duø coøn ñôn sô veà keát caáu, tình tieát, nhaân vaät…), ñoù laø moät saùng taïo cuûa nhaø vaên Nguyeãn Döõ. Nhöõng ñoùng goùp cuûa Nguyeãn Döõ cho söï phaùt trieån cuûa vaên xuoâi töï söï boäc loä roõ hôn ôû nhoùm truyeän coù tình tieát phong phuù, nhaân vaät ñöôïc khaéc hoaï nhö laø nhöõng con ngöôøi vôùi cuoäc ñôøi, soá phaän rieâng trong xaõ hoäi ñöông thôøi. Ñoù laø caùc truyeän nhö: Chuyeän Leä Nöông, Chuyeän naøng Tuyù Tieâu, Chuyeän kyø ngoä ôû Traïi Taây, Chuyeän caây gaïo, Chuyeän ngöôøi nghóa phuï ôû Khoaùi Chaâu, Chuyeän Lyù töôùng quaân. Töø caùc nhaân vaät töôùng taù, ñaïi thaàn, quoác coâng nhö Lyù Höõu Chi, Truï quoác hoï Thaân ñeán caùc nhaân vaät nghóa phuï, tieát phuï nhö Nhò Khanh, Vuõ Nöông; nhaân vaät nho só, aån só, hoïc troø, laùi buoân.v..v., Nguyeãn Döõ ñeàu taïo taùc neân nhöõng neùt tính caùch rieâng. Coù theå thaáy, laàn ñaàu tieân trong vaên hoïc Ñaïi Vieät coù moät taäp truyeän ñaõ khaéc hoïa ñöôïc moät theá giôùi nhaân vaät phong phuù; vöøa mang tính chaát hieän thöïc lích söû vöøa ñaày chaát hö caáu soáng ñoäng. Laø moät taäp truyeän truyeàn kyø, ngheä thuaät phoùng taùc cuûa nhaø vaên theå hieän söï vaän duïng vöõng vaøng phöông phaùp vieát truyeän truyeàn kyø ñaõ töøng ñöôïc khaúng ñònh trong vaên hoïc Trung Quoác, sô khôûi trong vaên hoïc caùc taùc gia Ñaïi Vieät, ñaëc bieät laø kinh nghieäm keå chuyeän ma quaùi, huyeãn hoaëc cuûa daân gian. Nhöõng taùc phaåm ñaëc saéc nhaát cuûa Truyeàn kyø maïn luïc xeùt kyõ chính laø keát quaû söï keát hôïp nhuaàn nhuyeãn giöõa hai nguoàn vaên hoïc aáy. Söï chaët cheõ, chæn chu trong keát caáu caùc truyeän keát noái haøi hoøa, töï nhieân vôùi nhöõng chi tieát li kyø mang ñaäm maøu saéc daân gian khieán caùc truyeän theâm phaàn haáp daãn, thi vò. Caùc söï vieäc mang tính ma quaùi thöôøng ñöôïc moâ taû laø dieãn ra trong nhöõng khoâng gian vaéng veû nôi “thoân xa ñoàng vaéng”, trong “caùi chuøa hoang”; vôùi nhöõng aâm thanh ruøng rôïn “tieáng khoùc nöùc nôû töø xa roài gaàn”, vôùi nhöõng hình aûnh “boùng ñeøn thaáp thoaùng” trong ñeâm ñen.v..v. Veà ngoân ngöõ, xeùt rieâng phaàn chuû yeáu laø vaên xuoâi töï söï, lôøi vaên Nguyeãn Döõ ñöôïc ñaùnh giaù laø “coâ ñoïng, suùc tích, chaët cheõ; coi troïng nhòp ñieäu, aâm thanh, laøm cho caâu vaên thöôøng caân xöùng, ñoái laäp moät caùch haøi hoøa. Nguyeãn Döõ söû duïng nhieàu bieän phaùp tu töø nhö aån duï, aùm duï, tæ duï, bieán hoùa lôøi vaên theo yù dieãn taû vaø thay ñoåi gioïng ñieäu, ngoân ngöõ theo tính caùch nhaân vaät. Cho neân lôøi vaên thöôøng sinh ñoäng, haáp daãn, töôi ñeïp” (1). Ñaït ñeán möùc “thieân coå kyø vaên”, ngoân ngöõ Truyeàn kyø maïn luïc laø moät trong nhöõng yeáu toá quan troïng goùp phaàn vaøo söï thaønh coâng xuaát saéc cuûa taùc phaåm. (1) Ñinh Gia Khaùnh, Buøi Duy Taân… Vaên hoïc Vieät Nam theá kyû X nöûa ñaàu theá kyû XVIII… Saùch ñaõ daãn. Trang 272 Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ vaên
  16. Giaùo trình Văn học Việt Nam theá kyû XVI - XVIII - 37 - TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Nguyeãn Döõ. Truyeàn kyø maïn luïc. Nhaø xuaát baûn Vaên hoïc. Haø Noäi 1971 2. Khuyeát danh. Thieân nam ngöõ luïc. Nhaø xuaát baûn Vaên hoùa. Haø Noäi 1958 3. Ñaëng Thai Mai. Treân ñöôøng hoïc taäp vaø nghieân cöùu. Taäp 1, 2, 3. Nhaø xuaát baûn vaên hoïc. Haø noäi 1960, 1969, 1973. 4. Ñinh Gia Khaùnh, Buøi Duy Taân. Vaên hoïc coå Vieät Nam. Taäp 1, 2 (theá kyû X ñeán theá kyû XVII. Nhaø xuaát baûn Giaùo duïc. Haø Noäi 1964. 5. Ñinh Gia Khaùnh, Buøi Duy Taân, Mai Cao Chöông. Vaên hoïc Vieät Nam theá kyû X nöûa ñaàu theá kyû XVIII. Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc vaø trung hoïc chuyeân nghieäp. Haø Noäi 1979. 6. Toång taäp vaên hoïc Vieät Nam. Taäp 6 vaø 7. Nhaø xuaát baûn Khoa hoïc Xaõ hoäi. Haø Noäi 1997. Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ vaên
  17. Giaùo trình Văn học Việt Nam theá kyû XVI - XVIII -1- Muïc Luïc Phaàn thöù 1. KHAÙI QUAÙT ........................................................................................... 1 I. BOÁI CAÛNH LÒCH SÖÛ VAØ TÌNH HÌNH VAÊN HOÏC .................................................. 1 1. Boái caûnh lòch söû .................................................................................................... 1 2. Tình hình vaên hoïc ................................................................................................. 2 Phaàn thöù 2. CAÙC TAÙC GIA TIEÂU BIEÅU ................................................................ 10 I. NGUYEÃN BÆNH KHIEÂM (1491 - 1585) ................................................................ 10 II. PHUØNG KHAÉC KHOAN (1528 - 1613) ............................................................... 22 III. NGUYEÃN DÖÕ (?-?) VÔÙI TRUYEÀN KYØ MAÏN LUÏC ............................................ 30
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2