Giáo trình Thu hoạch, sơ chế và bảo quản lúa (Nghề: Trồng lúa năng suất cao) - Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu

Chia sẻ: Cuahapbia | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:45

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung của giáo trình Thu hoạch, sơ chế và bảo quản lúa trình bày các công việc trong thu hoạch và tiêu thụ lúa như: Chuẩn bị trước khi thu hoạch lúa, thu hoạch, làm khô và sạch lúa, bảo quản lúa. Đồng thời cũng hướng dẫn cách hạch toán hiệu quả kinh tế trồng lúa năng suất cao để từ đó người trồng lúa có hướng cụ thể trong quả trình trồng lúa. Sau mỗi bài trong mô đun có các câu hỏi và bài tập thực hành.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Thu hoạch, sơ chế và bảo quản lúa (Nghề: Trồng lúa năng suất cao) - Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu

ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH BÀ RỊA – VŨNG TÀU SỞ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN GIÁO TRÌNH MÔ ĐUN THU HOẠCH, SƠ CHẾ VÀ BẢO QUẢN LÚA MÃ SỐ: MĐ 04 NGHỀ TRỒNG LÚA NĂNG SUẤT CAO Trình độ: Đào tạo dƣới 03 tháng (Phê duyệt tại Quyết định số 443/QĐ-SNN-KNKN ngày 17 tháng 10 năm 2016 của Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu) Năm 2016
LỜI GIỚI THIỆU Để phục vụ chƣơng trình đào tạo nghề nông nghiệp cho lao động nông thôn trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu đạt đƣợc mục tiêu của Đề án 1956 của Thủ tƣớng Chính phủ và phù hợp với điều kiện sản xuất kinh doanh của địa phƣơng, chúng tôi tiến hành biên soạn và điều chỉnh giáo trình đào tạo nghề Trồng lúa năng suất cao. Đây là giáo trình mô đun đào tạo nghề có trình độ đào tạo dƣới 3 tháng đƣợc tổng hợp trên tài liệu chính là mô đun “Thu hoạch và tiêu thụ lúa” trình độ sơ cấp nghề1 đƣợc tổ chức biên soạn nhằm góp phần đạt đƣợc mục tiêu đào tạo nghề đã đặt ra. Giáo trình này là mô đun cuối trong số 4 mô đun chuyên môn của chƣơng trình đào tạo nghề “Trồng lúa năng suất cao” trình độ đào tạo dƣới 3 tháng. Trong mô đun này gồm có 4 bài dạy thuộc thể loại tích hợp nhƣ sau: Bài 1. Chuẩn bị trƣớc khi thu hoạch lúa Bài 2. Thu hoạch lúa Bài 3. Làm khô và sạch lúa Bài 4. Bảo quản lúa Chúng tôi xin trân trọng cảm ơn nhóm biên soạn Giáo trình mô đun “Thu hoạch và tiêu thụ lúa” trình độ sơ cấp nghề. 1 Giáo trình đƣợc biên soạn kèm theo Quyết định số 1549 /QĐ-BNN-TCCB ngày 18/10/2011 của Bộ Nông nghiệp và PTNT 1
MỤC LỤC LỜI GIỚI THIỆU ........................................................................................................... 1 MỤC LỤC ..................................................................................................................... 2 MÔ ĐUN THU HOẠCH, SƠ CHẾ VÀ BẢO QUẢN LÚA ......................................... 3 Bài 1. Chuẩn bị trƣớc khi thu hoạch lúa ........................................................................ 3 Bài 2. Thu hoạch lúa .................................................................................................... 24 Bài 3. Làm khô và sạch lúa .......................................................................................... 31 Bài 4. Bảo quản lúa ...................................................................................................... 40 Hƣớng dẫn thực hiện bài tập, bài thực hành ................................................................ 43 Yêu cầu về đánh giá kết quả học tập ............................................................................ 43 Tài liệu tham khảo ....................................................................................................... 44 2
MÔ ĐUN. THU HOẠCH, SƠ CHẾ VÀ BẢO QUẢN LÚA Mã mô đun: MĐ 04 Thời gi n: 32 giờ Giới thiệu mô đun Mô đun Thu hoạch, sơ chế và bảo quản lúa là mô đun chuyên môn nghề, mang tính tích hợp giữa kiến thức và kỹ năng thực hành về Thu hoạch, sơ chế và bảo quản lúa. Nội dung của mô đun trình bày các công việc trong thu hoạch và tiêu thụ lúa nhƣ: Chuẩn bị trƣớc khi thu hoạch lúa, thu hoạch, làm khô và sạch lúa, bảo quản lúa. Đồng thời cũng hƣớng dẫn cách hạch toán hiệu quả kinh tế trồng lúa năng suất cao để từ đó ngƣời trồng lúa có hƣớng cụ thể trong quả trình trồng lúa. Sau mỗi bài trong mô đun có các câu hỏi và bài tập thực hành. Học xong mô đun này, học viên có đƣợc những kiến thức cơ bản về các bƣớc công việc Thu hoạch, sơ chế và bảo quản lúa. Có kỹ năng Xác định độ chín của lúa; Chọn lựa phƣơng thức thu hoạch phù hợp; Chuẩn bị dụng cụ; Chuẩn bị nhân công; Thu hoạch lúa; Phơi (sấy) lúa đảm bảo yêu cầu kỹ thuật và tiêu thụ lúa thuận lợi, đạt hiệu quả kinh tế cao nhất. Bài 1. Chuẩn bị trƣớc khi thu hoạch lú Mã bài: MĐ 04-1 Thời gi n: 4 giờ Mục tiêu Sau khi học xong bài học này học viên có khả năng: - Xác định đƣợc thời điểm thu hoạch lúa. - Chọn đƣợc phƣơng thức thu hoạch lúa phù hợp với tình trạng ruộng lúa, phù hợp với điều kiện trồng lúa. - Thực hiện các thao tác thu hoạch lúa đúng kỹ thuật. - Chuẩn bị đƣợc những dụng cụ, trang thiết bị để thu hoạch lúa. - Chuẩn bị đƣợc nơi chứa phù hợp với điều kiện trồng lúa của cơ sở. - Chuẩn bị đủ và đúng số lƣợng nhân công để thu hoạch lúa. A. Nội dung 1. Xác định thời điểm và phƣơng thức thu hoạch lú 1.1. Xác định thời điểm thu hoạch lú Muốn xác định đƣợc thời điểm thu hoạch lúa, chúng ta cần tìm hiểu các thời kỳ chín của lúa để có biện pháp theo dõi, đánh giá và kết luận chính xác thời điểm thu hoạch. Ngƣời ta chia giai đoạn chín của lúa thành ba thời kỳ nhỏ là chín sữa, chín sáp và chín hoàn toàn nhƣ sau: 1.1.1. Nhận biết các thời kỳ chín củ lú a. Thời kỳ chín sữa Sau khi hoa lúa nở 7-10 ngày, những hoa lúa đã đƣợc thụ phấn có chất dự trữ bên trong vỏ trấu là dạng lỏng, màu trắng đục giống nhƣ sữa. Hình dạng hạt gạo đã hoàn thành, vỏ hạt 3
gạo có màu xanh. Khối lƣợng hạt tăng nhanh, có thể đạt 70-80% khối lƣợng cuối cùng của hạt, đó là thời kỳ chín sữa. Hình 4.1a. Hạt lúa ở giai đoạn chín sữa Hình 4.1b. Ruộng lúa ở thời kỳ lúa chín sữa Toàn thể ruộng lúa lúc này đang ở giai đoạn chín sữa. Thời kỳ chín sữa kết thúc thì lƣợng chất khô trong hạt là 25%, lƣợng nƣớc trong hạt là 75%. b. Thời kỳ chín sáp Thời kỳ chín sáp kéo dài 7-10 ngày, vỏ hạt lúa vẫn có màu xanh (hình 4.2a). Chất dịch lỏng trong hạt gạo dần dần đặc lại, hạt gạo cứng dần lên, vỏ hạt gạo vẫn có màu xanh, nhƣng vỏ ở lƣng hạt gạo chuyển sang màu nâu nhạt (hình 4.2b). Khối lƣợng hạt gạo tiếp tục tăng lên (hình 4.2c), lƣợng chất khô trong hạt đạt 50%, lƣợng nƣớc trong hạt giảm dần còn 50%. Đó là thời kỳ chín sáp (hình 4.2). Cuối giai đoạn chín sáp, các hạt lúa ở đầu bống lúa đã chuyển sang màu chín đặc trƣng của giống lúa. Hình 4.2a. Vỏ hạt lúa vẫn có màu xanh Hình 4.2b. Hạt gạo cứng dần lên 4
Hình 4.2c. Khối lượng hạt gạo tiếp tục tăng Hình 4.2d. Ruộng lúa ở thời kỳ chín sáp c. Thời kỳ chín hoàn toàn Thời kỳ này kéo dài 7-10 ngày, vỏ trấu chuyển sang màu vàng sáng (hình 4.3a) hoặc màu sắc chín đặc trƣng của giống (hình 4.3b), chất khô trong hạt tăng đến 75%, lƣợng nƣớc trong hạt giảm còn 25%. Khối lƣợng hạt gạo đạt tối đa. Hình 4.3a. Vỏ trấu của hạt lúa chuyển sang Hình 4.3b. Vỏ trấu của hạt lúa có màu chín màu vàng sáng đặc trưng của giống lúa 1.1.2. Nhận biết độ chín củ lú a. Chuẩn bị để xác định độ chín của lúa Trƣớc khi xác định độ chín của lúa cần phải chuẩn bị sổ ghi chép theo dõi ngày sinh trƣởng của ruộng lúa, ghi nhật ký quá trình trồng lúa và sổ có các thông tin về lý lịch của giống lúa để làm cơ sở đối chiếu với độ chín thực tế của ruộng lúa. b. Căn cứ thời gian sinh trƣởng của giống lúa Thời gian sinh trƣởng của giống lúa: Là số ngày bắt đầu từ khi gieo hạt cho đến ngày thu hoạch đƣợc lúa chín. Ví dụ: Giống lúa có thời gian sinh trƣởng là 105 ngày, chúng ta gieo ngày 15 tháng 12 năm 2015, thì đến ngày 28 tháng 3 năm 2016 (vì tháng 02 năm 2016 có 29 ngày) là có thể thu hoạch đƣợc. Muốn theo dõi thời gian sinh trƣởng của giống lúa trên đồng ruộng, chúng ta kẻ bảng giống nhƣ bảng 4.1. Đối với mỗi thời vụ lập một bảng theo dõi riêng, điền ngày tháng theo dõi phù hợp. Qua bảng theo dõi này có thể biết đƣợc lúa đã sinh trƣởng bao nhiêu ngày. Ví dụ: Ngày 15 tháng 02, nhìn vào bảng 4.1, chúng ta biết lúa đã sinh trƣởng đƣợc 63 ngày, ngày 15 tháng 3 là lúa sinh trƣởng đƣợc 91 ngày và ngày 29 tháng 3 là có thể thu hoạch đƣợc. 5
Bảng 4.1. Bảng theo dõi thời gian sinh trƣởng của giống lúa Tháng Ngày Ghi chú 12/2015 01/2016 02/2016 3/2016 1 18 49 78 2 19 50 79 3 20 51 80 4 21 52 81 5 22 53 82 6 23 54 83 7 24 55 84 8 25 56 85 9 26 57 86 10 27 58 87 11 28 59 88 12 29 60 89 13 30 61 90 14 31 62 91 15 1 32 63 92 16 2 33 64 93 17 3 34 65 94 18 4 35 66 95 19 5 36 67 96 20 6 37 68 97 21 7 38 69 98 22 8 39 70 99 23 9 40 71 100 24 10 41 72 101 25 11 42 73 102 26 12 43 74 103 27 13 44 75 104 28 14 45 76 105 Lúa thu hoạch đƣợc 29 15 46 77 30 16 47 31 17 48 c. Căn cứ vào ngày trỗ của ruộng lúa Cây lúa sinh trƣởng trên đồng ruộng còn phụ thuộc rất nhiều yếu tố, cho nên thời gian sinh trƣởng thực tế có thể bằng hay sớm hơn, muộn hơn so với đặc tính thời gian sinh trƣởng của giống ấy, nên chúng ta cần phải quan sát ngày trỗ của ruộng lúa. Ngày mà ƣớc 6
khoảng 50% số cây lúa của ruộng lúa đã trỗ (hình 4.4), cộng thêm 30 ngày nữa là thu hoạch đƣợc. Ví dụ: Ngày 23 tháng 02 năm 2016 ruộng lúa trỗ đƣợc 50%. Thì ngày thu hoạch đƣợc sẽ là ngày 24 tháng 3 năm 2016. H 4.4. Ruộng lúa có 50% số cây trỗ bông H 4.5. Ruộng lúa có 85% số bông lúa đã chín d. Quan sát trực tiếp ngoài ruộng lúa Sau khi lúa trỗ đƣợc 25 ngày thì quan sát trực tiếp thƣờng xuyên hàng ngày trên ruộng lúa. Khi nào trên ruộng lúa có khoảng 85% (hình 4.6) số bông lúa trong ruộng lúa có khoảng 80% số hạt chắc trên bông đã chín là thu hoạch đƣợc. 1.1.3. Xác định khí hậu, thời tiết trong vùng a. Căn cứ dự báo thời tiết của đài khí tƣợng thủy văn Nếu dự báo thời tiết có mƣa, gió lớn đúng ngày xác định thu hoạch có thể thu sớm hoặc trễ vài ngày để thu hoạch đỡ gặp phải thời tiết xấu. Mùa lũ có thể thu hoạch sớm hơn cả tuần, lúc này năng suất sẽ thấp hơn tuy nhiên sẽ tránh đƣợc việc mất trắng. Hoặc trời mƣa gió lớn có thể để trễ vài ngày, nếu thu đúng ngày mƣa sẽ bị thất thoát lớn. b. Căn cứ vào quy luật khí hậu thời tiết hàng năm của vùng Bố trí thời vụ gieo cấy sao cho lúa chín không trùng với giai đoạn mƣa lớn và mƣa kéo dài. Ví dụ hàng năm thời tiết thƣờng có đợt mƣa kéo dài khoảng 2 tuần (từ đầu đến giữa tháng 5 âm lịch). Cho nên không gieo trồng để lúa chín vào dịp này. 1.1.4. Xác định ngày thu hoạch lú Nếu thu hoạch sau khi hạt lúa đã chín hoàn toàn, thất thoát do tỷ lệ rụng hạt khoảng 4,5%. Nếu thu hoạch sau 20 ngày lúa đã chín hoàn toàn, tỷ lệ rụng hạt lên đến 20%. Tỷ lệ này cũng còn tùy thuộc vào giống. Những giống dễ rụng hạt, tỷ lệ rụng có thể nhiều hơn. Chính vậy phải xác định thời điểm thu hoạch cho phù hợp để giảm tối đa thất thoát sau thu hoạch. Khi xác định ngày thu hoạch, chúng ta nên chọn ngày không mƣa. Trƣờng hợp lúa chín đúng vào đợt mƣa kéo dài, có thể cứ để lúa đứng trên cây thêm 3- 5 ngày nữa chờ qua đợt mƣa lớn rồi thu hoạch. Hoặc chuẩn bị đến đợt mƣa kéo dài hay để tránh mƣa lũ, thì cũng có thể thu sớm hơn 3-5 ngày (tức là sau trỗ 25-27 ngày). 1.2. Lự chọn phƣơng thức thu hoạch lú 1.2.1. Các phƣơng thức thu hoạch a. Cắt lúa bằng liềm (lƣỡi hái) - Cắt bông lúa: Là dùng liềm để cắt rời bông lúa chín khỏi thân cây lúa. 7
H 4.6. Cắt rời bông lúa chín khỏi thân cây lúa Hình 4.7. Cắt toàn bộ cả cây lúa chín - Cắt cả cây lúa chín: + Dùng liềm cắt toàn bộ cả cây lúa đã chín, cắt cả gốc rạ, sát mặt đất + Sau đó cắt (xén) riêng phần bông lúa Hình 4.8. Cắt riêng phần bông lúa - Phƣơng thức thu hoạch thủ công có những ƣu và nhƣợc điểm nhƣ sau: + Ƣu điểm: * Phù hợp cho mọi loại chân ruộng lúa nhƣ ruộng ƣớt, ruộng khô . * Thích hợp mọi tình trạng ruộng lúa nhƣ là: Ruộng lúa đứng, lúa ngã, đặc biệt ruộng lúa ngã chỉ có thể thu hoạch đƣợc bằng liềm. H 4.9. Cắt lúa băng liềm ở ruộng lúa đứng H 4.10. Cắt lúa băng liềm ở ruộng lúa đổ ngã * Thích hợp với mọi loại diện tích ruộng lúa. * Tận dụng đƣợc cả nhân công phụ: Học sinh, sinh viên, .... 8
Hình 4.11. Học sinh tham gia thu hoạch lúa Hình 4.12. Tốn nhiều nhân công thu hoạch + Nhƣợc điểm: Tốn công, năng suất lao động thấp, không phù hợp với sản xuất lớn b. Thu hoạch bằng máy gặt hàng xếp dãy Sử dụng máy gặt cắt phần bông lúa đã chín, xếp thành từng dãy. Sau đó thu gom bông lúa để tuốt hạt. Hình 4.13. Máy gặt hàng xếp dãy c. Thu hoạch bằng máy gặt đập liên hợp Là phƣơng pháp dùng máy để vừa cắt lúa, vừa tuốt hạt, hạt lúa đƣợc chứa vào các bao và xếp ngay trên máy gặt. Khi các bao chứa lúa đã xếp đầy chỗ xếp ở trên máy thì đƣa các bao lúa lên bờ ruộng. Hình 4.14. Thu hoạch lúa bằng máy gặt đập liên hợp 1.2.2. Các căn cứ để quyết định phƣơng thức thu hoạch a. Căn cứ tình trạng ruộng lúa 9
Tùy điều kiện sản xuất mà chọn lựa phƣơng thức thu hoạch lúa cho phù hợp nhƣ: Diện tích ruộng đủ lớn, ruộng khô chọn phƣơng thức thu hoạch bằng máy gặt đập liên hợp, hoặc máy gặt xếp dãy. Ngƣợc lại phải chọn phƣơng thức thu hoạch cắt lúa bằng liềm. b. Căn cứ điều kiện vùng trồng lúa Ở nơi đang trồng lúa có những phƣơng thức thu hoạch nào để chọn lựa cho phù hợp, ví dụ nhƣ nơi chƣa phổ biến máy gặt đập liên hợp thì không thực hiện đƣợc. 1.2.3. Quyết định phƣơng thức thu hoạch Từ những căn cứ về ruộng lúa, vùng trồng lúa ngƣời nông dân quyết định lựa chọn phƣơng thức thu hoạch thích hợp với điều kiện thực tại. Tóm lại: tổng hợp quá trình xác định ngày thu hoạch và chọn phƣơng thức thu hoạch lúa vừa nêu trên, chúng ta phải thực hiện nhƣ sơ đồ sau đây: Sơ đồ 4.1. Quá trình xác định ngày thu hoạch và chọn phƣơng thức thu hoạch lúa 10
2. Chuẩn bị dụng cụ, tr ng thiết bị để thu hoạch lú 2.1. Chuẩn bị dụng cụ, vật tƣ để thu hoạch lú Một số dụng cụ, vật tƣ thƣờng dùng để thu hoạch lúa và cần chuẩn bị nhƣ: - Chuẩn bị dụng cụ để cắt lúa thủ công: + Liềm để cắt lúa: Là dụng cụ làm bằng thép đƣợc uốn cong nhƣ hình trăng khuyết, cắm vào tay cầm thƣờng đƣợc làm bằng gỗ. Hình 4.15. Liềm cắt lúa Hình 4.16. Liềm để xén lúa + Liềm để xén lúa: Liềm xén lúa thẳng và lớn hơn liềm cắt lúa chuyên dùng để cắt bông lúa rời khỏi thân lúa sau khi đã cắt cả cây lúa chín. - Chuẩn bị dụng cụ đựng lúa: + Thau làm bằng nhựa dùng để xúc, đựng lúa… Thau nhựa trơn, phẳng, các hạt lúa không bị dính vào thau, ngƣời ta thƣờng dùng để thực hiện các khâu làm lúa giống: nhƣ làm sạch lúa để giống, dùng thau xúc lúa, đựng lúa, làm sạch lúa… Hay dùng thau đựng lúa giống đã nảy mầm đem gieo, đựng phân bón để rải cho ruộng… Hình 4.17.Thau xúc, đựng, làm sạch lúa Hình 4.18. Thau đựng hạt lúa giống + Thúng: Là dụng cụ đƣợc đan bằng các nan tre cũng có tác dụng nhƣ thau nhựa, nhƣng khi làm lúa, hạt lúa hay dính vào các khe hở của thúng, chính vậy phải mất thời gian làm sạch các hạt lúa đó, đặc biệt là khi dùng thúng để thực hiện các khâu làm lúa giống. Tuy nhiên thì thúng vẫn đƣợc dùng rất thông dụng. Thúng cần đƣợc chuẩn bị sẵn sàng trƣớc khi thu hoạch. 11
Hình 4.19. Thúng đựng lúa + Bao chứa lúa: Bao chứa lúa là các túi đƣợc may từ tấm đan bằng sợi tổng hợp, có nơi còn gọi là bao xác rắn. Hình 4.20. Bao xác rắn để chứa lúa Hình 4.21. 10 cuộn bó thành một bó Chuẩn bị: Chúng ta cần ƣớc tính lƣợng lúa để chuẩn bị bao: Ví dụ một ha lúa đạt đƣợc 7 tấn lúa, thì phải chuẩn bị 175 cái bao. Có 2 ha thì phải chuẩn bị 350 bao. Cách xếp bao: Cứ 10 bao cuộn thành một cuộn, 10 cuộn bó thanh một bó, nhƣ vậy rất dễ quản lý, vì mỗi bó là có 100 bao. Để gọn các bó bao thành một đống trong kho, khi nào cần là lấy sử dụng ngay đƣợc. Các bao cũ nhƣng vẫn còn sử dụng tốt thì có thể tận dụng. - Chuẩn bị dụng cụ để làm khô lúa + Trang: Là dụng cụ đƣợc làm bằng miếng kim loại hay bằng gỗ gắn vào một cán dùng để cào hoặc trang lúa. Hình 4.22a. Bàn trang làm bằng kim loại Hình 4.22b. Bàn trang làm bằng gỗ + Cào: Là dụng cụ đƣợc làm bằng các thanh gỗ nhỏ cắm vào một thanh gỗ lớn gọi là bàn cào, bàn cào giống hình cái lƣợc. Bàn cào đƣợc cắm vào cán, dùng để trải lúa khi phơi. 12
+ Đẩy: Là dụng cụ thƣờng đƣợc làm bằng tấm gỗ có hai tay cầm (làm bằng cán gỗ) và có dây buộc ở các vị trí thuận tiện, khi sử dụng cần phải hai ngƣời, một ngƣời phía trƣớc cầm dây để kéo, một ngƣời phía sau dùng 2 tay cầm hai cán gỗ để đẩy. - Chuẩn bị dụng cụ quét, che lúa và xúc lúa. + Chổi quét lúa: Đƣợc làm từ các nan tre hay cọng của lá dừa và một số vật liệu khác. + Bạt che lúa: Hình 4.23. Cào để phơi lúa Đƣợc làm bằng nilon dày, không thấm nƣớc, diện tích có nhiều kích cỡ, tùy điều kiện số lƣợng lúa của cơ sở mà chuẩn bị cho phù hợp. Bạt có loại 2 da, có loại 1 da. Hai loại này đều không thấm nƣớc và thƣờng đƣợc dùng để che lúa khi phơi chƣa khô hoặc khi trời mƣa. Tùy theo lƣợng lúa nhiều hay ít mà chuẩn bị lƣợng bạt để che đậy lúa nhiều hay ít. Hình 4.24. Bạt dùng để che lúa Hình 4.25. Chuẩn bị lưới + Chuẩn bị lƣới: Lƣới thƣờng đƣợc dùng để phơi lúa, lót nền máy sấy lúa hay dùng để ngăn cách lúa của nhiều hộ sấy chung cùng một lò sấy, tùy theo điều kiện chúng ta cần chuẩn bị trƣớc, tránh đến khi cần dùng thì không có. + Gàu xúc lúa: Là dụng cụ đƣợc làm bằng kim loại, một bên đƣợc bịt kín và gắn chuôi để cầm. Một bên hở có hình vòng cung, bên hở này đƣợc gắn thanh kim loại qua hai mép của gàu, dụng cụ này dùng để xúc lúa. Hình 4.26. Gàu để xúc lúa Hình 4.27. Cân đồng hồ - Chuẩn bị cân: Cân là dụng cụ dùng để cân lúa. Cân phải dùng từ khi chuẩn bị hạt lúa giống, cân phân bón... Đặc biệt khi bán lúa thì không thể thiếu cân. Có rất nhiều loại cân. Tùy điều kiện cụ thể, chúng ta có thể chuẩn bị để mua sắm hay thuê mƣợn. 13
+ Cân đồng hồ: Thƣờng đƣợc gọi là cân đồng hồ, bởi vì nơi đọc giá trị khối lƣợng cân đƣợc của vật muốn cân giống nhƣ mặt kim đồng hồ. Cân đồng hồ có các loại từ 0,5 kg đến 150 kg. Loại cân mà mỗi lần cân đƣợc từ 60-150 kg hay đƣợc dùng khi mua (bán) lúa với số lƣợng trên 50 kg. + Cân bàn: Cân có một cái bàn dùng để chứa các bao lúa muốn cân, trên cột đứng của bàn cân có một thanh ngang ghi các mức khối lƣợng. Lúc cân để quả cân vào thanh ngang đó và di chuyển quả cân cho tới khi cân bằng thì đọc đƣợc khối lƣợng cần cân. + Cân mini: Gồm có hai đĩa cân, một đĩa cân để vật muốn cân, một đĩa cân để quả cân, điều chỉnh khi nào hai đĩa cân thăng bằng thì chúng ta đọc giá trị khối lƣợng của vật muốn cân. Cân này thƣờng đƣợc dùng để cân hóa chất, cân khối lƣợng 1.000 hạt lúa. 2.2. Chuẩn bị tr ng thiết bị, máy móc để thu hoạch lú Các thiết bị và máy móc để thu hoạch lúa nhƣ máy gặt lúa xếp dãy, máy gặt đập liên hợp thì không phải ngƣời trồng lúa nào cũng có, chính vậy cần phải có sự chuẩn bị. Nếu có điều kiện thì mua máy mới, hoặc đã có máy rồi thì kiểm tra tình trạng hoạt động của máy, chuẩn bị đầy đủ dầu, nhớt cho máy sẵn sàng hoạt động. Nếu chƣa có điều kiện sở hữu máy thì cần phải hợp đồng thuê mƣợn trƣớc khi thu hoạch lúa. Hình 4.28. Chuẩn bị máy gặt lúa xếp dãy 3. Chuẩn bị dụng cụ h y máy móc để tuốt lú 3.1. Chuẩn bị dụng cụ tuốt lú đơn giản a. Dụng cụ tuốt lúa đạp chân Có rất nhiều loại dụng cụ tuốt lúa đơn giản. Có loại chỉ cần lấy chân đạp vào bàn đạp, trống tuốt lúa của dụng cụ đã đƣợc gài các hàng dây thép, khi trống tuốt lúa quay sẽ có tác dụng va đập làm cho hạt lúa rụng khỏi bông lúa. 14
Hình 4.29. Dụng cụ tuốt lúa đạp chân b. Dụng cụ tuốt lúa có gắn động cơ: Có loại dụng cụ tuốt lúa gắn vào động cơ, khi cho máy nổ, trống tuốt quay sẽ va đập, làm hạt lúa rụng khỏi bông lúa. - Tùy vào điều kiện trồng lúa của cơ sở, nếu cần phải dùng dụng cụ tuốt lúa đơn giản mà phải mua mới thì nên mua trƣớc khi thu hoạch. Hình 4.30. Dụng cụ tuốt lúa gắn động cơ 3.2. Chuẩn bị (mu mới, thuê, mƣớn và kiểm tr ) máy tuốt lú Máy tuốt lúa gồm có bộ phận thùng tuốt đƣợc gắn động cơ và đặt trên giàn bảnh xe, có thể di chuyển bằng cách ngƣời ngồi trên máy điều khiển hay dùng sức để đẩy hoặc kéo máy đi. Bộ phận thùng tuốt là một thùng tròn nằm ngang gồm có cửa cho bông lúa vào để tuốt hạt, có cửa để thải rơm ra và có cửa để cho lúa ra. Nếu có máy cũ thì tiến hành kiểm tra, khởi động lại máy, nếu mua máy mới thì tiến hành mua sớm trƣớc khi thu hoạch. Trƣờng hợp cơ sở hay hộ gia đình trồng lúa đã có máy tuốt lúa thì cứ sau khi kết thúc một vụ, nên để máy ở trong nhà xƣởng hay kho chứa dụng cụ, tránh bị mƣa nắng, máy sẽ lâu bị hƣ hao. Trƣớc khi sử dụng cho vụ sau, chỉ cần kiểm tra và khởi động máy. Kiểm tra máy trƣớc khi sử dụng: mặc dù máy tuốt đƣợc thuê mƣợn hay tận dụng máy cũ, trƣớc khi sử dụng đều phải kiểm tra và sửa lại để cho máy sẵn sàng hoạt động. 15
Hình 4.31. Máy tuốt lúa 4.31a: Cửa cho bông lúa vào thùng máy tuốt 4.31b: Cửa cho rơm thoát ra ngoài 4.31c: Cửa cho lúa ra ngoài 4. Chuẩn bị phƣơng tiện vận chuyển lú Tùy theo điều kiện trồng lúa của cơ sở hay hộ gia đình mà chuẩn bị phƣơng tiện vận chuyển cho phù hợp nhƣ dùng lại phƣơng tiện vận chuyển cũ, mua mới hay thuê mƣợn. Một số phƣơng tiện vận chuyển lúa thƣờng đƣợc sử dụng nhƣ sau: 4.1. Phƣơng tiện vận chuyển thô sơ - Để chuyển lúa ở những bờ ruộng nhỏ, ngƣời ta thƣờng dùng các phƣơng tiện thô sơ để trung chuyển lúa. Đôi khi nó cũng là phƣơng tiện vận chuyển lúa từ ruộng về nhà. Hình 4.32. Phương tiện vận chuyển lúa - Đối với các hộ gia đình trồng lúa ít, ruộng lúa gần nơi ở, đƣờng đi lại nhỏ thì nên chuẩn bị phƣơng tiện vận chuyển đơn giản. - Phƣơng tiện vận chuyển dùng sức kéo của trâu (bò) Phƣơng tiện này phù hợp với điệu kiện vận chuyển lúa ở cả các đƣờng đi trong cánh đồng lúa. 4.2. Phƣơng tiện vận chuyển bằng máy móc - Phƣơng tiện vận chuyển bằng đƣờng sông ở những nơi giao thông đi lại chủ yếu bằng đƣờng sông, nên chuẩn bị phƣơng tiện nhƣ ghe, thuyền... để chở lúa. - Phƣơng tiện vận chuyển bằng ô tô: Trong điều kiện trồng nhiều lúa (từ hàng chục tấn trở lên), phƣơng tiện giao thông đƣờng bộ thuận tiện nên chuẩn bị tiện vận chuyển bằng ô tô. - Phƣơng tiện vận chuyển bằng máy kéo: Phƣơng tiện này có thể đi đƣợc ở dƣới ruộng khô. Nhƣ vậy, trong điều kiện ruộng khô, máy kéo sẽ vận chuyển đƣợc lúa từ từ ruộng về nhà mà không cần trung chuyển lúa. 5. Chuẩn bị nơi làm khô lú 16
5.1. Chuẩn bị sân phơi Trƣớc khi thu hoạch lúa cần làm vệ sinh sân phơi sạch sẽ, chuẩn bị sẵn sàng sân phơi, khi có lúa là đổ ra sân phơi ngay đƣợc, không để lúa ƣớt phải chờ sân phơi. Hình 4.33. Chuẩn bị sẵn sàng sân phơi 5.2. Chuẩn bị máy sấy Trƣớc khi thu hoạch cần làm vệ sinh, quyét dọn sạch sẽ máy sấy và chuẩn bị sẵn sàng hoạt động khi có lúa là đổ ra sấy ngay đƣợc, không để lúa ƣớt phải chờ máy sấy. 6. Chuẩn bị dụng cụ, thiết bị làm sạch lú 6.1. Chuẩn bị dụng cụ làm sạch lú đơn giản Sau đây là một số dụng cụ đơn giản để làm sạch lúa, tùy từng điều kiện cụ thể, chúng ta chuẩn bị dụng cụ để làm sạch lúa: - Một số dụng cụ đơn giản để làm sạch lúa nhƣ: thau, thúng, gàu xúc, chổi… (đã có ở các phần chuẩn bị dụng cụ, vật tƣ để thu hoạch lúa), nia. - Chuẩn bị dụng cụ đƣợc đóng bằng gỗ và làm sạch lúa bằng gió của quạt điện. Hình 4.34. Dụng cụ làm sạch lúa được đóng bằng gỗ - Chuẩn bị dụng cụ làm sạch lúa đƣợc làm bằng kim loại, nhỏ, gọn. Dụng cụ này đƣợc gắn vào động cơ và có hệ thống bánh xe, dễ di chuyển đến các nơi khác nhau để làm sạch lúa. 17
Hình 4.35. Dụng cụ làm sạch lúa được làm bằng kim loại 6.2. Chuẩn bị (thuê, mƣớn) máy làm sạch lú Hình 4.36. Thân máy làm sạch lúa 800kg lúa/giờ ở trong nhà Máy làm sạch lúa có thân máy làm sạch lúa cố định ở trong nhà (nhà chuyên để làm sạch lúa) và có đƣờng dẫn trấu, lép, bụi ra bên ngoài. Máy hoạt động bằng năng lƣợng điện. Đây là máy làm sạch lúa khá hiện đại và đắt tiền, không phải bất cứ cơ sở trồng lúa nào cũng mua đƣợc. Chính vậy, khi cần làm sạch lúa với số lƣợng lớn (từ vài tấn trở lên), chúng ta cần chuẩn bị liên hệ để thuê mƣớn máy. Máy làm sạch lúa có nhiều loại: có loại làm sạch đƣợc 800 kg lúa/giờ, có loại 2 tấn/giờ, có loại 2,5-3 tấn/giờ. 7. Chuẩn bị nơi chứ lú Trƣớc khi thu hoạch lúa cũng cần phải chuẩn bị nơi để chứa lúa. Tùy điều kiện sản xuất lúa mà chuẩn bị, có thể là kho chứa hoặc có thể xếp vào nhà ở, nhà bếp (nếu nhà bếp đủ rộng). Tuy nhiên, khi cất lúa không có nhà kho, chúng ta lƣu ý, nên bố trí cho gọn gàng, tránh ảnh hƣởng đến chất lƣợng lúa bảo quản cũng nhƣ ảnh hƣởng đến sức khỏe của con ngƣời. Trong bài này chúng ta chỉ tìm hiểu về chuẩn bị kho chứa lúa. 7.1. Vệ sinh kho chứ lú - Quét dọn kho trƣớc khi thu hoạch, dùng chổi quét sạch sẽ trong nhà kho. - Bên ngoài nhà kho cũng phải quét dọn sạch sẽ và hốt hết rác, bụi đem đi xử lý. 7.2. Phun thuốc sát trùng kho chứ lú Trƣớc khi chứa lúa phải phun thuốc sát trùng kho chứa để tiêu diệt mầm mống sâu mọt trong kho trƣớc khi thu hoạch. 18
Hình 4.37. Phun thuốc sát trùng kho chứa lúa Hình 4.38. Chuẩn bị kệ để kê lúa - Chuẩn bị kệ để kê lúa: Sau khi làm vệ sinh và phun thuốc sát trùng cho kho chứa lúa xong, cần chuẩn bị kệ. Kệ là một khung đƣợc đóng bằng gỗ, thƣờng đƣợc dùng để xếp các bao lúa lên, tránh để các bao lúa bị tiếp xúc và hút ẩm từ mặt đất. 8. Chuẩn bị nhân công để thu hoạch 8.1. Tính số nhân công cần phải thực hiện các công việc - Công cắt lúa - Công gom lúa - Công tuốt lúa - Công vận chuyển lúa - Công làm khô lúa - Công làm sạch lúa Các công việc trên đều cần nhân công, do đó khi tính số nhân công cần phải tính hết các công việc để chuẩn bị cho đầy đủ. 8.2. Cân đối số nhân công Hình 4.39. Phơi lúa Tính số nhân công cho từng loại công việc: Công làm đất, công thu hoạch, công phơi, sấy lúa. Tính số nhân công đã có của từng loại công việc. Tính số nhân công cần thuê mƣớn của từng loại công việc: Căn cứ khối lƣợng của các loại công việc, ngƣời trồng lúa tính số lƣợng nhân công để thuê mƣợn. 8.3. Thuê mƣớn nhân công thu hoạch lú a. Khảo sát giá cả nhân công của từng loại công việc: Khảo sát giá nhân công của từng loại công việc tại thời điểm thuê trên thị trƣờng và 3-5 cơ sở dịch vụ cho thuê nhân công lao động. Chọn cơ sở để thuê nhân công lao động và thỏa thuận số lƣợng nhân công, loại nhân công cần thuê mƣớn. b. Viết hợp đồng thuê mƣớn nhân công thu hoạch lúa: Khi viết hợp đồng thuê mƣớn nhân công cần phải rõ ràng, đúng, đủ lƣợng nhân công của từng loại công việc. Mẫu hợp đồng nhân công có thể tham khảo ở dƣới đây. Lƣu ý: Mặc dù là thuê nhân công để thu hoạch lúa, nhƣng có thể trao đổi trƣớc, vì để đến lúc thu hoạch mới đi thuê nhân công, đôi khi không có nhân công hoặc nhân công không đảm bảo chất lƣợng. 19