Heä thoáng laøm maùt – Kieåm tra baûo ñöôõng vaø söûa chöõa
CHÖÔNG 8
HEÄ THOÁNG LAØM MAÙT
A. KHAÙI QUAÙT
Trong quaù trình ñoäng cô laøm vieäc, lieân tieáp coù söï ñoát chaùy nhieân lieäu trong caùc xy lanh ñeå bieán naêng
löôïng nhieät thaønh cô naêng. Nhieät ñoä cuûa khí chaùy coù theå leân ñeán 2500°C, trong toaøn boä nhieät löôïng
naøy chæ coù khoaûng 25% bieán thaønh coâng coù ích, vaøo khoaûng 45% löôïng nhieät bò toån thaát trong khí thaûi
hoaëc ma saùt vaø khoaûng 30% nhieät löïông coøn laïi truyeàn cho caùc chi tieát cuûa ñoäng cô.
Löôïng nhieät do caùc chi tieát ñoäng cô haáp thu, phaûi ñöôïc truyeàn ra moâi tröôøng beân ngoaøi ñeå traùnh söï quaù
nhieät cho caùc chi tieát vaø daãn ñeán söï keït boù. Vì vaäy, heä thoáng laøm maùt ñöôïc thieát laäp ñeå laøm nguoäi
ñoäng cô nhaèm ngaên caûn söï quaù nhieät.
Heä thoáng laøm maùt ñöôïc söû duïng phoå bieán hieän nay laø kieåu laøm maùt baèng chaát loûng vaø laøm maùt baèng
khoâng khí.
B. HEÄ THOÁNG LAØM MAÙT BAÈNG KHOÂNG KHÍ
ÔÛ kieåu naøy, löôïng nhieät töø ñoäng cô ñöôïc truyeàn tröïc tieáp ra moâi tröôøng xung quanh. Ñeå caûi thieän söï
daãn nhieät töø xy lanh vaø naép maùy ra moâi tröôøng, xy lanh vaø naép maùy ñöôïc cheá taïo baèng hôïp kim nheï vaø
xung quanh ñöôïc boá trí raát nhieàu caùnh taûn nhieät ñeå gia taêng dieän tích beà maët laøm maùt.
Heä thoáng laøm maùt baèng khoâng khí ñöôïc söû duïng haàu heát ôû caùc loaïi xe gaén maùy, xe quaân söï vaø ôû moät
soá xe du lòch. Khoâng khí laøm maùt phaûi ñöôïc daãn höôùng baèng caùc taám saét moûng boá trí xung quanh xy
lanh vaø naép maùy. Doøng khoâng khí laøm maùt ñoäng cô chòu aûnh höôûng raát nhieàu ñeán caùc yeáu toá nhö toác
ñoä di chuyeån cuûa xe vaø nhieät ñoä cuûa moâi tröôøng.
C. HEÄ THOÁNG LAØM MAÙT BAÈNG CHAÁT LOÛNG
Chaát loûng laøm maùt ñöôïc daãn xung quanh caùc xy lanh vaø beân trong naép maùy. Heä thoáng laøm maùt seõ laáy
ñi moät soá löôïng nhieät do quaù trình chaùy sinh ra vaø giöõ cho ñoäng cô ôû moät nhieät ñoä oån ñònh thích hôïp
nhaát.
147
Heä thoáng laøm maùt – Kieåm tra baûo ñöôõng vaø söûa chöõa
Neáu heä thoáng laøm maùt bò hoûng, ñoäng cô seõ quaù nhieät. Khi nhieät ñoä laøm vieäc cuûa ñoäng cô quaù thaáp, toån
thaát nhieät seõ lôùn, quaù trình chaùy khoâng troïn veïn vaø chaát löôïng cuûa hoãn hôïp chaùy keùm.
Tröôùc kia ngöôøi ta söû duïng chaát loûng
laø nöôùc. Ngaøy nay chaát loûng laøm maùt
thöôøng söû duïng laø hôïp chaát cuûa etylen-
glucol vaø nöôùc. Loaïi naøy coù ñaëc ñieåm
laø laøm giaûm ñieåm ñoâng laïnh cuûa nöôùc
vaø laøm taêng ñieåm soâi cuûa noù, giuùp boâi
trôn bôm nöôùc vaø choáng söï ræ seùt beân
trong ñoäng cô.
Moät soá ñoäng cô ngöôøi ta söû duïng chaát
laøm maùt laø Organic Acide Technology.
Chaát laøm maùt OAT ñöôïc cheá taïo ñeå
keùo daøi tuoåi thoï cuûa chaát laøm maùt,
giaûm ñöôïc coâng vieäc baûo döôõng. Chaát
naøy coù maøu da cam noù ñöôïc pha vôùi
moät soá phuï gia ñaëc bieät ñeå boâi trôn,
choáng ræ seùt.
148
Heä thoáng laøm maùt – Kieåm tra baûo ñöôõng vaø söûa chöõa
Khi ñoäng cô hoaït ñoäng, neáu nhieät ñoä ñoäng cô thaáp, van haèng nhieät ñoùng. Chaát loûng laøm maùt chæ tuaàn
hoaøn ôû beân trong ñoäng cô vaø khoang söôûi aám haønh khaùch.
Khi nhieät ñoä ñoäng cô cao, van haèng nhieät seõ môû vaø nöôùc laøm maùt töø ñoäng cô ñi ra keùt nöôùc, löôïng
nhieät töø chaát loûng seõ truyeàn qua ñöôøng oáng ñeán caùc caùnh taûn nhieät vaø ñöôïc khoâng khí mang ñi. Phaàn
döôùi cuûa keùt laøm maùt ñöôïc daãn ñeán bôm nöôùc. Bôm nöôùc seõ ñaåy nöôùc ñi xung quanh xy lanh leân naép
maùy.
Coù hai caùch boá trí van haèng nhieät:
BOÁ TRÍ ÔÛ ÑÖÔØNG NÖÔÙC VAØO
Ngaøy nay loaïi naøy ñöôïc söû duïng phoå bieán. Treân van haèng nhieät coù boá trí van chuyeån doøng.
Khi ñoäng cô laïnh, van haèng nhieät ñoùng vaø van chuyeån doøng môû. Döôùi taùc duïng cuûa aùp suaát bôm nöôùc
seõ qua maïch taét vaø tuaàn hoaøn trong heä thoáng.
149
Heä thoáng laøm maùt – Kieåm tra baûo ñöôõng vaø söûa chöõa
BOÁ TRÍ ÔÛ ÑÖÔØNG NÖÔÙC RA TREÂN NAÉP MAÙY
Tröôøng hôïp ñoäng cô laïnh, luùc naøy van haèng nhieät ñoùng neân chaát loûng laøm maùt khoâng theå ra keùt laøm
maùt maø noù ñi qua ñöôøng nöôùc ñi taét ñeå trôû laïi maïch taét cuûa bôm.
Khi ñoäng cô noùng, van haèng nhieät môû. Chaát loûng laøm maùt töø trong ñoäng cô thoaùt ra keùt nöôùc vaø moät
löôïng nhoû seõ qua maïch taét trôû laïi bôm. Ñoái vôùi caùch boá trí van haèng nhieät kieåu naøy thì ñöôøng nöôùc ñi
taét qua bôm nhoû so vôùi loaïi coù van chuyeån doøng.
I. BÔM NÖÔÙC
Bôm ñöôïc söû duïng laø kieåu bôm li taâm. Chaát loûng laøm maùt ñöôïc cung caáp ñeán cöûa vaøo cuûa bôm. Khi
bôm quay döôùi taùc duïng cuûa löïc li taâm laøm cho nöôùc bò vaêng ra meùp ngoaøi cuûa caùc caùnh vaø noù ñöôïc
ñaåy vaøo thaân maùy cuûa ñoäng cô.
II. VAN HAÈNG NHIEÄT
Nhieät ñoä laøm vieäc cuûa chaát loûng laøm maùt thay ñoåi
tuøy theo loaïi ñoäng cô. Hieäu suaát laøm vieäc cuûa
ñoäng cô ñaït cao nhaát khi nhieät ñoä cuûa chaát loûng
laøm maùt töø 85 ñeán 95°C.
Khi khôûi ñoäng ôû nhieät ñoä thaáp, nhieät ñoä laøm maùt
phaûi ñöôïc gia taêng moät caùch nhanh choùng, nhaát laø
ñoäng cô laøm vieäc ôû ñieàu kieän thôøi tieát laïnh. Vì
vaäy, van haèng nhieät ñöôïc thieát keá ñeå gia taêng
nhieät ñoä ñoäng cô nhanh choùng vaø giöõ nhieät ñoä
ñoäng cô luoân oån ñònh.
Van haèng nhieät coù hai kieåu: Loaïi coù keøm theo
van chuyeån doøng vaø loaïi khoâng coù van chuyeån
doøng.
150
Heä thoáng laøm maùt – Kieåm tra baûo ñöôõng vaø söûa chöõa
Loaïi coù van chuyeån doøng Loaïi khoâng coù van chuyeån doøng
Van haèng nhieät laø loaïi van ñoùng vaø môû töï ñoäng theo nhieät ñoä nöôùc laøm maùt. Noù ñöôïc boá trí ôû giöõa keùt
nöôùc vaø ñoäng cô. Khi nhieät ñoä thaáp van seõ ñoùng ñeå ngaên caûn nöôùc laøm maùt ra keùt nöôùc. Khi nhieät ñoä
gia taêng, noù môû vaø nöôùc laøm maùt chaûy ra keùt nöôùc.
Van haèng nhieät ñöôïc môû bôûi moät chaát saùp 2 (Wax) raát nhaïy caûm vôùi nhieät ñoä ñöôïc boá trí beân trong
moät xy lanh. Khi ñoäng cô laïnh, chaát saùp naøy coù daïng raén vaø loø xo laøm cho van ñoùng laïi. Khi nhieät ñoä
nöôùc laøm maùt gia taêng, chaát saùp seõ chaûy ra daïng loûng vaø giaõn nôû. Söï giaõn nôû naøy seõ ñaåy van xuoáng
vaø van môû ñeå cho pheùp nöôùc laøm maùt töø keùt nöôùc luaân chuyeån trong ñoäng cô.
Treân van haèng nhieät coù boá trí moät van xaû khí. Noù duøng ñeå xaû boït khí trong heä thoáng laøm maùt, khi nöôùc
laøm maùt ñöôïc ñoå theâm vaøo heä thoáng. Neáu coù khoâng khí trong heä thoáng laøm maùt, ñaàu naëng cuûa van xaû
khí seõ rôùt xuoáng cho pheùp khoâng khí thoaùt ra. Khi ñoäng cô laøm vieäc, aùp löïc töø bôm nöôùc ñaåy van trôû
laïi vò trí van ñoùng.
III. QUAÏT LAØM MAÙT
Quaït laøm maùt duøng ñeå huùt khoâng khí
maùt töø beân ngoaøi qua beà maët cuûa keùt
nöôùc ñeå thu nhieät töø chaát laøm maùt. Soá
löôïng caùnh quaït töø 4 trôû leân ñeå taêng
coâng suaát laøm maùt. Xung quanh ñaàu
caùnh quaït ñöôïc bao kín ñeå taäp trung
khoâng khí ñi qua keùt nöôùc.
151
