Hệ thống bậc thang thuỷ điện trên sông Mê Kong 2

Hệ thống bậc thang thuỷ điện trên sông Mê Kong

2

Hạ lưu nguy khốn

Các nước vùng hạ lưu đang lo lắng về những tác động tiêu cực xảy ra khi dòng

chảy dưới này hoàn toàn phụ thuộc vào quy trình vận hành của các đập thủy điện

trên thượng lưu sông Mê Kông.

Với mục đích phát điện, các hồ chứa sẽ cố gắng tích nước sớm ngay từ đầu mùa

mưa. Nếu gặp năm lũ lớn, khi đỉnh lũ về gặp hồ đã đầy nước, không còn khả năng

cắt lũ, có thể gây lũ lớn hơn cho hạ lưu. Còn vào những năm lũ vừa và nhỏ, phía

hạ lưu - đặc biệt là ĐBSCL - sẽ có những ảnh hưởng nhất định trong cả mùa lũ và

mùa kiệt.

Hằng năm, lượng phù sa sông Mê Kông xuống hạ lưu khoảng 150-170 triệu tấn

(trong đó từ Trung Quốc chiếm 50%). Các đập thủy điện sẽ làm giảm lượng phù

sa xuống hạ lưu và vùng ĐBSCL. Sản lượng thủy sản hằng năm của sông Mê

Kông khoảng 400.000 tấn sẽ sụt giảm mạnh.

Các đập thủy điện còn ảnh hưởng tới giao thông thủy, du lịch, sự di cư của một số

loài cá cũng như hệ sinh thái rất đa dạng của lưu vực, chưa kể những tác động đến

chất lượng nước, sự bồi lắng, xói lở…

Biển Hồ (Campuchia) đóng vai trò rất quan trọng đối với sự điều tiết dòng chảy

xuống châu thổ sông Mê Kông. Nếu lũ xuống hạ lưu giảm, Biển Hồ không tích

đầy nước vào mùa lũ, chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến sự điều tiết dòng chảy kiệt

xuống hạ lưu.

Thạc sĩ Lê Thị Xuân Lan - Đài Khí tượng thủy văn khu vực Nam Bộ - cho rằng,

ĐBSCL rất cần đến những trận lũ trung bình, ở mức khoảng 4,2m tại Tân Châu

(An Giang). Tuy nhiên, từ năm 2003 cho tới giờ, lũ ở ĐBSCL chỉ ở mức xấp xỉ và

thấp hơn trung bình nhiều năm. Một nhà khoa học tại TP.HCM nhận định:

ĐBSCL không mong muốn những trận lũ lớn như các năm 1961, 1978, 1991,

2000… cũng như không mong đợi những trận lũ nhỏ như những năm 1998, 2005,

2008 vừa qua.

Vì vậy, nếu như các đập thủy điện ở thượng lưu làm giảm đỉnh lũ lớn để có thể ít

nhiều mang lại lợi ích cho ĐBSCL, thì việc biến những trận lũ trung bình thành lũ

nhỏ, biến lũ nhỏ thành không có lũ sẽ gây hại còn nhiều hơn so với lũ lớn.

Trung Quốc đã làm gì sông Mê Kông?

Từ năm 1986 đến nay, Trung Quốc đã xây dựng ít nhất 8 đập thủy điện, thủy lợi

lớn nhỏ trên sông Mê Kông.

Theo Michael Richardson - tác giả bài viết Đập thủy lợi của Trung Quốc biến sông

Mê Kông thành dòng sông đầy tranh cãi (Dams in China Turn the Mekong Into a

River of Discord) đăng trên tạp chí Yale Global ngày 16.7.2009, Trung Quốc xây

dựng đập thủy lợi đầu tiên trên sông Mê Kông vào năm 1986. Lúc này các nước

Đông Nam Á không có nhiều phản ứng.

Nhưng tới ngày nay, ảnh hưởng của hệ thống đập thủy lợi của Trung Quốc đối với

khu vực ngày càng khiến nhiều nước phải lo lắng. Cũng theo tác giả này, Trung

Quốc đã lợi dụng quy mô to lớn của công trình phát điện do họ xây dựng trên sông

Mê Kông làm thay đổi dòng chảy tự nhiên của con sông này. Đã có nhiều cảnh

báo về điều đó, đặc biệt đối với bốn nước ở khu vực sông Mê Kông là Việt Nam,

Campuchia, Thái Lan, Lào.

Một đập nước của Trung Quốc trên sông Mê Kông - Ảnh: Sina.com

Báo cáo tháng 5.2009 của Học viện Kỹ thuật châu Á (Asian Institute of

Technology) cũng cảnh báo rằng việc Trung Quốc xây 8 đập thủy lợi, thủy điện tại

sông Mê Kông có thể tạo nên những hiểm họa to lớn đối với dòng chảy của sông

và tài nguyên tự nhiên. Cũng trong tháng 6.2009, một lá thư đòi Trung Quốc chấm

dứt việc xây đập thủy lợi trên sông Mê Kông đã được gửi tới tay Thủ tướng Thái

Lan. Lá thư có 11.000 chữ ký của phần lớn nông dân, ngư dân sinh sống ở thượng

lưu và hạ lưu sông Mê Kông. Lào, Campuchia, Thái Lan đã bắt đầu đối phó bằng

cách thúc đẩy các kế hoạch xây dựng đập thủy lợi thuộc phạm vi nước mình.

Theo hãng AP (Mỹ) ngày 12.12.2009, Trung Quốc đã xây dựng ít nhất 8 đập thủy

điện ở khu vực sông Mê Kông. Mê Kông là một trong những con sông lớn trên thế

giới, cũng là nguồn cung cấp nước chủ yếu của khu vực. Ở Trung Quốc, Mê Kông

được gọi là sông Lan Thương. Con đập thủy lợi mà Trung Quốc vừa xây dựng tại

đây cao 292m - cao nhất thế giới, có khả năng tích trữ nước bằng tất cả các khu

thủy vực của Đông Nam Á hợp lại.

Ủy ban sông Mê Kông (MRC) được thành lập từ năm 1996 bởi Campuchia, Việt

Nam, Thái Lan, Lào cùng phối hợp quản lý khu vực sông Mê Kông ở Đông Nam

Á. MRC cho rằng các nước ở khu vực sông Mê Kông có lý do để lo ngại việc xây

dựng đập thủy lợi của Trung Quốc. Chẳng hạn vào mùa mưa, đập thủy lợi của

Trung Quốc sẽ tháo ra rất nhiều nước, có thể gây lũ lụt. Nhưng vào mùa khô hạn,

các nước Đông Nam Á lại lo ngại thiếu nước. Tới nay, Trung Quốc vẫn chưa phải

là thành viên của MRC.

Mực nước xuống thấp kỷ lục

Ủy ban sông Mê Kông (MRC) vừa cho hay mực nước ở thượng lưu sông Mê

Kông đang xuống thấp kỷ lục và điều này đe dọa nguồn nước và sự sống của hàng

chục triệu người.

Hãng tin AFP dẫn lời ông Jeremy Bird thuộc MRC nói miền bắc Thái Lan, bắc

Lào và nam Trung Quốc đều bị ảnh hưởng. “Dòng chảy đang ở mức thấp hơn

những gì chúng tôi ghi nhận được trong vòng 20 năm qua”, ông Bird nói. Vấn đề

này tạo ra một mối đe dọa cho nguồn nước, giao thông đường thủy và tưới tiêu

trên một khu vực rộng lớn dọc Mê Kông, con sông nuôi sống hàng chục triệu

người. Ở khu vực hạ lưu sông Mê Kông, 60 triệu người sống phụ thuộc vào con

sông này với việc đánh bắt hải sản, trồng trọt, giao thông và các hoạt động kinh tế

khác.

Dự báo mực nước tại Luang Prabang (Lào) sẽ xuống thấp hơn nữa trong tháng

tới - Ảnh: MRC

Một thông cáo báo chí khác của MRC phát hôm 26.2 nói rằng mực nước của dòng

chảy chính của sông Mê Kông đo được tại Chiang Saen, Chiang Khan, Luang

Prabang, Vientiane, và Nong Khai (tất cả đều ở phía bắc Lào và Thái Lan) đều

thấp hơn mực nước đo được trong mùa nước cạn hồi năm 1993, chỉ đứng sau mực

nước thấp kỷ lục trong đợt hạn hán năm 1992. Thông cáo báo chí này nói thêm

rằng mực nước của con sông này ở tây nam Trung Quốc cũng đang ở mức thấp

nhất trong vòng 50 năm qua với dòng chảy chỉ bằng một nửa so với mức bình

thường vào tháng 2.

Khoảng 21 tàu chở hàng đang bị mắc cạn trong khi các tour du lịch đường sông

giữa Luang Prabang (Lào) và Huay Xai (gần biên giới với Thái Lan) bị hủy bỏ. Về

việc mực nước sông Mê Kông tụt giảm, MRC nói khó có thể nói rằng nguyên

nhân có phải là do khí hậu ấm lên hay không.

Trong khí đó, theo một bài báo của Bangkok Post, các tổ chức phi chính phủ,

trong đó có Liên minh Hãy cứu sông Mê Kông, thì tin rằng mực nước thấp bất

thường trên sông Mê Kông là do các đập của Trung Quốc. “Thật khó để chúng tôi

khẳng định một cách tuyệt đối rằng không có sự liên quan giữa mực nước thấp và

những con đập đó”, ông Bird nói. Theo ông, sẽ là không bình thường nếu như các

con đập này chứa đầy nước trong suốt mùa khô.

Tờ The Nation thì cho hay Thái Lan sẽ gửi thư yêu cầu MRC đàm phán với Trung

Quốc để xả thêm nước từ các con đập của họ trên sông Mê Kông. MRC nói họ

chưa nhận được yêu cầu chính thức nào từ Thái Lan. Và nếu có, MRC sẽ tiến hành

thảo luận với Trung Quốc. Hiện, Trung Quốc và Myanmar là các đối tác đối thoại

với MRC, bao gồm Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam.