Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
332
HIỆU QUẢ CỦA LIỆU PHÁP MASSAGE TRÊN SỰ TĂNG TRƯỞNG
VÀ PHÁT TRIỂN CỦA TRẺ SƠ SINH ĐỦ THÁNG
TRONG 2 THÁNG ĐẦU SAU SINH
Đào Nguyễn Phương Linh1, Phạm Diệp Thùy Dương2
TÓM TẮT
Đặt vấn đề: Liệu pháp massage có tác dụng trên sự tăng trưởng và giảm đau ở trẻ nhỏ.
Mục tiêu: Xác định hiệu quả của việc “bà mẹ trực tiếp massage cho trẻ” theo giáo trình của Hiệp hội
Massage Nhũ nhi Quốc tế trên các đặc điểm về tăng trưởng, về tiêu hóa và tính khí của trẻ lúc 1 tháng tuổi và 2
tháng tuổi.
Đối tượng và Phương pháp: Thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng không làm mù.
Kết quả: Không có sự khác biệt về tăng trưởng giữa 2 nhóm trẻ tại thời điểm 1 tháng và 2 tháng tuổi. Về
tiêu hóa, trung vị tổng số lần ọc trong 7 ngày cuối tháng đầu và tháng thứ 2 sau sinh ở nhóm massage đều ít hơn
nhóm chứng (3 (0 – 18) so với 5,5 (0 – 49), p=0,024 và 2 (0 - 9) so với 3 (0 – 48), p=0,002), trong khi số lần đi
tiêu/ ngày không có sự khác biệt. Về tính khí, thời gian ngủ/ ngày không có sự khác biệt; nhưng số trẻ không khóc
khó dỗ trong nhóm massage cao gấp 1,29 lần so với nhóm chứng lúc 2 tháng tuổi, p=0,001.
Kết luận: Liệu pháp massage giúp cải thiện tình trạng ọc và khóc khó dỗ ở trẻ đủ tháng trong 2 tháng đầu
sau sinh.
Từ khóa: liệu pháp massage, sơ sinh đủ tháng, tăng trưởng, tiêu hóa, tính khí
ABSTRACT
EFFECTS OF MASSAGE THERAPY ON TERM NEONATES’ GROWTH AND DEVELOPMENT
DURING THE FIRST 2 MONTHS OF LIFE
Đao Nguyen Phuong Linh, Pham Diep Thuy Duong
* Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Vol. 25 - No. 5 - 2021: 332 - 338
Background: Massage therapy has shown positive effects on growth and pain relief in infants.
Objectives: To determine the impacts of the massage therapy on the characteristics of the physical
development, the digestion and the temperament in infanst at 1 and 2 months after birth, between the massage
group and the control group. In this research, the mothers directly massaged their infants with the curriculum of
the International Infant Massage Association.
Methods: Non-blinded randomized controlled clinical trial.
Results: The difference in the physical development characteristics between the 2 groups is not significant.
Regarding the digestion characteristics, the mean of the total number of times that infants vomited within the last
7 days of the second month after birth in the massage group was less than that in the control group (3 (0 – 18) vs.
5.5 (0 – 49), p =0.024 and (2 (0 - 9) vs. 3 (0 – 48), p=0.002), while the number of bowel movements per day had
no difference. As for the temperament characteristics, there was not any considerable change in total sleep hour
per day; however, at 2 months after birth, the number of infants having the intense crying belonging to the
massage group was 1.29 times higher than that in the control group, p=0.001.
1Khoa Y, Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh 2Bộ môn Nhi, Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh
Tác giả liên lạc: TS.BS Phạm Diệp Thùy Dương ĐT: 0908143227 Email: thuyduongpd@ump.edu.vn
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Nghiên cứu Y học
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
333
Conclusion: Massage therapy has reduced vomiting and intense crying in term-neonates during the first 2
months of life.
Keywords: infant massage, term infant, physical development, digestion, temperament
ĐẶT VẤN ĐỀ
Liệu pháp massage là một điều trị hỗ trợ, có
tác dụng cải thiện sự tăng trưởng và giảm đau ở
trẻ nhỏ(1). Năm 1981, McClure và Audrey
Downes thành lập Hiệp hội Massage Nhũ nhi
Quốc tế (HHMNNQT) tại Thụy Điển; Hiệp hội
mở các lớp hướng dẫn cha mẹ massage cho trẻ
theo giáo trình thống nhất, hiện đã được áp
dụng ở hơn 70 quốc gia trên thế giới(2). Đến nay,
đã có hơn 600 nghiên cứu công bố về hiệu quả
tăng cân trên trẻ sơ sinh được massage, chủ yếu
thực hiện trên trẻ sinh non(3).
Do đó, chúng tôi thực hiện đề tài này để xác
định hiệu quả của việc “bà mẹ trực tiếp massage
cho trẻ” theo giáo trình của HHMNNQT trên sự
tăng trưởng và phát triển của trẻ sơ sinh đủ
tháng trong 2 tháng đầu sau sinh.
Mục tiêu
Xác định hiệu quả của việc “bà mẹ trực tiếp
massage cho trẻ” theo giáo trình của Hiệp hội
Massage Nhũ nhi Quốc tế trên các đặc điểm về
tăng trưởng, về tiêu hóa và tính khí của trẻ lúc 1
tháng tuổi và 2 tháng tuổi.
ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu
Cặp mẹ - trẻ sơ sinh đủ tháng điều trị tại
khoa Sơ sinh (SS) BV Nhi Đồng 2 (NĐ2) từ tháng
12/2019 đến hết tháng 07/2020.
Tiêu chuẩn chọn mẫu
Cặp mẹ - trẻ sơ sinh, trong đó mẹ có địa chỉ
thường trú tại Thành phố Hồ Chí Minh, và con
đủ tháng, đủ cân, 0 – 15 ngày tuổi, đã được chẩn
đoán và điều trị ổn định một trong các bệnh lý
sau: nhiễm trùng sơ sinh không biến chứng,
viêm phổi không biến chứng, nhiễm trùng rốn
không biến chứng.
Tiêu chuẩn loại ra
Mẹ bị bệnh tâm thần, chậm phát triển, trầm
cảm trước sinh, không trực tiếp chăm sóc trẻ; con
đa dị tật, ngạt, vàng da nặng có bệnh lý não, dị
ứng sữa bò, dị tật tại tim, phổi, hay hệ thần kinh
trung ương.
Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu
Thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối
chứng (RCT) không làm mù.
Cỡ mẫu
Có 120 cặp mẹ - trẻ sơ sinh đủ tháng.
Kỹ thuật lấy mẫu
Lấy trọn, phân nhóm ngẫu nhiên thành 2
nhóm: nhóm massage (nhóm M) và nhóm chứng
(nhóm Ch).
Biến số chính và định nghĩa
Biến số về tăng trưởng: cân nặng (g), chiều
dài (cm), và vòng đầu (cm). Đây là 3 biến định
tính, được người nghiên cứu đo lường vào
cuối tháng thứ nhất và thứ 2 bằng các dụng cụ
chuẩn hóa.
Biến số về tiêu hóa: số lần đi tiêu/ngày
(lần), số lần ọc/tuần (lần). Đây là 2 biến định
lượng, được bà mẹ ghi nhận vào Nhật ký nuôi
con mỗi ngày.
Biến số về tính khí: số lần khóc trên 15
phút/ngày và thời gian ngủ/ngày (giờ tròn). Đây
là 2 biến định tính, được bà mẹ ghi nhận vào
Nhật ký nuôi con mỗi ngày.
Phương pháp phân tích số liệu
Sử dụng phần mềm SPSS 20.0.
Thống kê mô tả: tần số và tỉ lệ % với biến
định tính (biến số về tính khí tình trạng khóc khó
dỗ); trung bình và độ lệch chuẩn với biến định
lượng có phân phối bình thường (các biến số về
tăng trưởng CN, CD, VĐ, biến số về tiêu hóa số
lần đi tiêu/ ngày và biến số về tính khí thời gian
ngủ/ ngày); trung vị và khoảng tứ phân vị với
biến định lượng có phân phối không bình
thường (biến số về tiêu hóa số lần ọc/ tuần).
Thống kê phân tích: So sánh các trung bình,
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
334
tỉ lệ của 2 nhóm bằng kiểm định Chi bình
phương, T – test, Fisher’s exact hoặc kiểm định
Mann-Whitney. Khác biệt được xem là có ý
nghĩa thống kê khi p <0,05.
Các bước tiến hành
Hình 1. Lưu đồ các bước tiến hành nghiên cứu
Y đức
Nghiên cứu đã được thông qua Hội đồng
Đạo đức trong nghiên cứu Y sinh học Đại học Y
Dược Thành phố Hồ Chí Minh, số 414A/HĐĐĐ-
ĐHYD, ngày 21/09/2019.
KẾT QUẢ
Ban đầu, chúng tôi chọn vào 120 cặp mẹ - trẻ
thỏa tiêu chuẩn chọn mẫu để tiến hành bốc thăm
chọn nhóm ngẫu nhiên. Tuy nhiên, trong thời
gian theo dõi, nghiên cứu bị mất mẫu do một số
lý do: mẹ và bé về quê tránh dịch Covid 19 (15);
mẹ trầm cảm (1), con dị ứng đạm bò (3), dị tật
não (1).
Số lượng cặp mẹ - trẻ còn lại ở 2 nhóm như sau:
- Tại thời điểm trẻ 1 tháng tuổi: nhóm M có
NM1= 50, nhóm Ch có NCh1 = 50.
- Tại thời điểm trẻ 2 tháng tuổi: nhóm M có
NM2= 49, nhóm Ch có NCh2 = 50.
Bảng 1. Đặc điểm nền của các cặp mẹ - trẻ
Đặc điểm nền
Nhóm chứng (NCh1=50)
p
n (%) hay TB ± SD
Của con
Giới
0,305a
Nam
33 (66)
Nữ
17 (34)
Tuổi thai
38,46 ± 0,86
0,096c
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Nghiên cứu Y học
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
335
Đặc điểm nền
Nhóm chứng (NCh1=50)
p
n (%) hay TB ± SD
Cân nặng lúc sinh (g)
3230 ± 405,82
0,460c
Chiều dài lúc sinh (cm)
49,46 ± 2,12
0,289c
Vòng đầu lúc sinh (cm)
33,40 ± 1,46
0,357c
Bệnh lý bé lúc sinh
1,0b
Nhiễm trùng
7 (14)
Vàng da
43 (86)
Nhiễm trùng rốn
0 (0)
Cách sinh
0,897b
Sinh thường
26 (52)
Sinh mổ
21 (42)
Sinh giúp
3 (6)
Của mẹ
Tuổi mẹ
0,838a
26 - 30
30 (60)
31 - 35
20 (40)
Nghề nghiệp mẹ
0,115a
Lao động trí óc
33 (66)
Lao động chân tay
17 (34)
Số con
0,841a
1
27 (54)
>1
23 (46)
aKiểm định Chi bình phương bKiểm định Fisher’s Exact cKiểm định T-test
Các cặp mẹ - con giữa nhóm massage và
nhóm chứng có sự tương đồng về tất cả các đặc
điểm nền của cả mẹ lẫn con. Trẻ trong cả 2 nhóm
là đủ tháng và đủ cân (Bảng 1).
Cân nặng, chiều dài, vòng đầu của trẻ tại
thời điểm 1 tháng tuổi và 2 tháng tuổi không có
sự khác biệt giữa nhóm massage và nhóm chứng
(Bảng 2).
Bảng 2. Đặc điểm tăng trưởng thể chất của trẻ trong
2 nhóm
Đặc điểm
tăng
trưởng
Nhóm massage
(NM1=50, NM2=49)
TB ± SD
Nhóm chứng
(NCh1=50, NCh2=50)
TB ± SD
p
Cân nặng
1 tháng tuổi
4261,30 ± 429,81
4324,00 ± 434,15
0,470a
2 tháng tuổi
5393,37 ± 578,17
5330,32 ± 493,56
0,561a
Đặc điểm
tăng
trưởng
Nhóm massage
(NM1=50, NM2=49)
TB ± SD
Nhóm chứng
(NCh1=50, NCh2=50)
TB ± SD
p
Chiều dài
1 tháng tuổi
55,30 ± 2,00
55,39 ± 2,11
0,827a
2 tháng tuổi
59,17 ± 2,15
59,34 ± 2,51
0,724a
Vòng đầu
1 tháng tuổi
36,52 ± 0,84
36,86 ± 1,13
0,090a
2 tháng tuổi
38,10 ± 0,86
38,27 ± 1,07
0,393a
a Kiểm định T-test
Số lần đi tiêu trung bình/ngày của trẻ tại thời
điểm 1 tháng tuổi và 2 tháng tuổi không có sự
khác biệt giữa nhóm massage và nhóm chứng.
Tổng số lần ọc trong 7 ngày cuối tháng đầu và
tháng thứ 2 sau sinh ở nhóm massage ít hơn
nhóm chứng (Bảng 3).
Bảng 3. Đặc điểm tiêu hóa của trẻ trong 2 nhóm
Đặc điểm tiêu hóa
Nhóm massage (NM1=50, NM2=49)
TB ± SD hay TV (min – max)
Nhóm chứng (NCh1=50, NCh2=50)
TB ± SD hay TV (min – max)
p
Số lần đi tiêu/ngày
Trong 7 ngày cuối tháng đầu
3,61 ± 1,57
4,03 ± 2,58
0,338a
Trong 7 ngày cuối tháng thứ 2
1,99 ± 1,35
2,5 ± 2,03
0,147a
Tổng số lần ọc
Trong 7 ngày cuối tháng đầu
3 (0 – 18)
5,5 (0 – 49)
0,024b
Trong 7 ngày cuối tháng thứ 2
2 (0 – 9)
3 (0 – 48)
0,002b
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
336
a Kiểm định T-test bKiểm định Mann-Whitney
Bảng 4. Đặc điểm tính khí của trẻ trong 2 nhóm
Đặc điểm tính khí
Nhóm massage
(NM1=50, NM2=49)
TB ± SD hay n%
Nhóm chứng
(NCh1=50, NCh2=50)
TB ± SD hay n%
RR
(95%CI)
p
Tình trạng khóc khó dỗ
1 tháng tuổi
0,075a
Không khóc
40 (80,0)
32 (64,0)
1,25
(0,97 – 1,61)
Có khóc
10 (20,0)
18 (36,0)
2 tháng tuổi
0,001a
Không khóc
48 (98,0)
38 (76,0)
1,29
(1,10 – 1,51)
Có khóc
1 (2,0)
12 (24,0)
Thời gian ngủ/ngày trong 7 ngày
cuối tháng đầu
16,89 ± 2,11
16,19 ± 1,79
0,076b
cuối tháng thứ 2
16,29 ± 1,97
15,94 ± 2,03
0,388b
a Chi bình phương b Kiểm định T-test
Tại thời điểm 2 tháng tuổi, nhóm massage có
số trẻ không có tình trạng khóc khó dỗ cao gấp
1,29 lần so với nhóm chứng. Không có sự khác
biệt giữa 2 nhóm về thời gian ngủ/ngày (Bảng 4).
BÀN LUẬN
Nhóm massage và nhóm chứng có sự tương
đồng hoàn toàn về các đặc điểm nền của cả mẹ
lẫn con, thỏa được các điều kiện cần và đủ cho
thiết kế RCT không làm mù.
Các đặc điểm phát triển thể chất của trẻ
Ở cả 2 thời điểm, kết quả nghiên cứu đề cho
thấy liệu pháp massage không có ảnh hưởng lên
sự phát triển thể chất của trẻ. Kết quả này khác
với kết quả nghiên cứu năm 2010 của Serrano tại
Chile(4) trên 100 trẻ sơ sinh đủ tháng, đã cho thấy
tại thời điểm 2 tháng tuổi, trẻ ở nhóm massage
tăng cân vượt trội hơn nhóm chứng, nhưng sau
thời điểm này thì sự khác biệt không còn nữa.
Đối tượng và phương pháp can thiệp của 2
nghiên cứu giống nhau, nhưng kết quả khác
nhau, có thể do sự khác biệt về chủng tộc cũng
như cách thức nuôi con ở những nền văn hóa
khác nhau. Vì vậy, cần có nhiều nghiên cứu hơn
trên đối tượng tương đồng để đưa ra chứng cứ
về hiệu quả của liệu pháp massage trên sự phát
triển thể chất của trẻ đủ tháng.
Các đặc điểm về tiêu hóa và tính khí của trẻ
Về số lần đi tiêu/ngày
Biến số này được sử dụng trong nghiên cứu
vì khách quan, cụ thể, đếm được và dễ ghi nhận.
Kết quả nghiên cứu của chúng tôi chưa cho thấy
hiệu quả của liệu pháp massage trên vấn đề đi
tiêu của trẻ. Nghiên cứu của Zaki NA, cũng thực
hiện trên đối tượng trẻ sơ sinh đủ tháng vàng da,
liệu pháp massage được thực hiện bởi nhân viên
y tế 5 ngày liền, và các biến số được khảo sát
trong 5 ngày này(5), đã ghi nhận số lần đi tiêu của
nhóm massage có sự khác biệt rõ rệt giữa 2
nhóm. Tuy nhiên, trong nghiên cứu của chúng
tôi, trung bình số lần đi tiêu/ngày không có sự
khác biệt; và kết quả tương tự ở thời điểm 2
tháng tuổi. Nghiên cứu của chúng tôi theo dõi
trong khoảng thời gian dài hơn, là 2 tháng sau
sinh, trong khi nghiên cứu của Zaki NA chỉ theo
dõi trong 5 ngày (của thời kỳ sơ sinh); theo y văn
thì số lần đi tiêu của trẻ thường giảm dần một
cách sinh lý từ lúc mới sinh cho tới 3 tháng tuổi.
Điều này có thể lý giải được sự khác nhau giữa
kết quả của 2 nghiên cứu.
Về tổng số lần ọc trong 7 ngày
Nghiên cứu của chúng tôi ghi nhận trung vị
tổng số lần ọc trong 7 ngày của 2 nhóm có sự
khác biệt đáng kể, cả tại thời điểm 1 tháng và 2
tháng tuổi (p <0,05). Điều này cho thấy liệu pháp
massage có hiệu quả cải thiện vấn đề ói ọc của
trẻ. Giáo trình của Hiệp hội Massage Nhũ nhi
Quốc tế hướng dẫn bà mẹ lựa chọn thời điểm
phù hợp để massage, nên massage chẳng những
không gây ói ọc thêm mà còn có hiệu quả giảm