Hình ảnh Dòng sông - Bến nước - Con đò trong Ca cổ cải lương Nam bộ

Hình ảnh Dòng sông - Bến nước -

Con đò trong Ca cổ cải lương Nam bộ

"Dòng sông - Bến nước - Con đò" là hình ảnh biểu trưng quen thuộc

và độc đáo gắn liền với đất và người Nam bộ.

Từ xưa, ca dao - dân ca đã từng ca ngợi vẻ đẹp cũng như tác dụng của

đối tượng này. Đây là giọng hò của cô gái chèo đò giao liên trong kháng

chiến chống Pháp:

"Anh đi bộ đội cụ Hồ

Đi ngang qua sông nước chảy

Để em mượn cái lồ ồ (xuồng) đưa anh".

Trong một câu khác:

"Xuồng tôi đưa bộ đội cụ Hồ

Qua sông Vàm Cỏ, ghé đập ông Chủ Đồ thăm em!"

Ca cổ cải lương Nam bộ cũng khắc hoạ những hình ảnh ấy nhưng với

góc độ và khía cạnh nghệ thuật đặc sắc, mang tính mộc mạc, dân dã của một

vùng quê trữ tình. Đồng bằng sông Cửu Long chiếm đến 12% lãnh thổ, hình

thành một thế giới nước. Đấy là thế giới của những ngôi làng nhỏ bé mà ta

chỉ tiếp cận được bằng ghe, xuồng qua những lối sông xanh ngắt. Dòng

Mékong huyền thoại của chín con rồng thiêng thuở nào vẫn luôn chảy không

ngừng ra biển cả, là một phần đời sống của người dân Nam bộ. Dòng sông

nuôi dưỡng sự tồn tại nguyên sơ và bất khả xâm phạm của những cư dân

sinh sống bằng nghề chài lưới và làm ruộng. Vì thế, không ai hiểu tường tận

và đồng cảm sâu sắc với dòng sông nơi này bằng chính những người bản xứ,

đặc biệt là giới văn nghệ sĩ. Trong đó có các tác giả bài ca vọng cổ viết về đề

tài này, ta thấy: Viễn Châu, Trọng Nguyễn, Minh Thuỳ, Phạm Minh Tuấn,

Tô Minh Giới v.v…

Hoà cùng niềm vui chung với người dân Nam bộ nhân dịp cầu Mỹ

Thuận vừa được khánh thành, Tô Minh Giới đã ca ngợi vẻ đẹp của chiếc cầu

thế kỷ đồng thời bày tỏ tình cảm của mình đối với dòng sông đã từng gắn bó

với đất và người xứ Vĩnh: "Dòng Mỹ Thuận hôm nay sao êm ả lững lờ. Bởi

chiếc phà năm xưa không còn sang bến đợi nên sông nước dạt dào không vỗ

nhịp đêm đêm …" (Chiếc cầu quê em).

Thời gian cứ lướt đi trên những cửa hiệu trôi nổi, trên những phiên

chợ bềnh bồng. Chỉ có mỗi một cách đo thời gian, đấy là bằng vẻ chậm chạp

của những chuyến phà lơ lững trên con nước gần như bất động. Tác giả như

hiểu được tâm trạng ấy của dòng sông cho nên mới thệ ước rằng: "Nếu phải

em hoá thành dòng sông. lấp lánh. Anh nguyện đứng mãi trên cầu để soi

bóng bên em" (Chiếc cầu quê em)

Những kỷ niệm thân thương nơi quê nhà thời thơ ấu đáng để chúng ta

nhớ và ghi khắc trong lòng. Trong sâu thẳm những hoài niệm ấy, hình ảnh

"Bến nước – Dòng sông" lại hiện lên hoà cùng nỗi nhớ, nỗi ray rứt khôn

nguôi: "Nhớ nỗi đau thương hằn sâu từ muôn thuở, nhớ bến nước dòng sông

nơi làng nhỏ thâm tình…" (Tình mẹ với quê hương – Minh Thuỳ).

Như một tất yếu của cuộc sống, nơi nào có dòng sông thì nơi ấy sẽ có

bến nước. Dòng sông - bến nước đã gắn bó keo sơn như lòng người Việt

Nam trước sau như một: "Cây điệp bên sông sơ rơ vì pháo giặc, nay mấy

cành tươi lại nở nụ hoa hồng. Nhà mẹ đơn sơ bên bến nước xuôi dòng"

(Giây phút ngậm ngùi - Viễn Châu).

Cuộc đời của mẹ đã chịu quá nhiều đau thương mất mát trong khói

lửa chiến tranh. Nay mẹ lại phải sống cuộc sống đạm bạc trong ngôi nhà cũ

kỷ và đơn sơ. Nhưng đối với mẹ đấy là niềm vui, nguồn động viên để mẹ

tiếp tục sống. Bởi dòng sông và bến nước ấy đã cùng mẹ sớm chiều tâm sự

những vui buồn trong cuộc sống.

Nhắc đến Nam bộ, kể nhiều về vùng sông nước Nam bộ mà chỉ có vậy

thì quả thật chưa am hiểu nhiều về nơi này. Bởi Nam bộ đâu chỉ có dòng

sông, bến nước mà vô cùng sôi động và nhộn nhịp vì sự có mặt của những

chiếc xuồng, chiếc ghe luôn ngày đêm tấp nập. Do xuất thân từ miền quê

sông nước Nam bộ nên hầu hết các tác phẩm của soạn giả Viễn Châu đã

phản ánh một số nét đặc thù nơi đây, nhất là trong bài ca vọng cổ:

"Trên con thuyền cũ kỷ, nếu ai muốn sang bến sông này lão đưa rước

dùm cho" (Ông lão chèo đò). Hay "Điệp ơi mai lên chốn thành đô nhà xe

rực rỡ, xin đừng quên bến đò ngang con sông nhỏ chốn quê xưa em vò võ

mong chờ…" (Lan và Điệp).

Nhìn chung, ca cổ cải lương vốn là âm nhạc cổ truyền của dân tộc, là

món ăn tinh thần không thể thiếu được của người Nam bộ nói riêng, người

Việt Nam nói chung. Ca cổ là môn nghệ thuật chính yếu của dân tộc: Có

những bài ca trữ tình sâu lắng ca ngợi quê hương đất nước, truyền thống dân

tộc, ca ngợi nét đẹp trong tâm hồn con người; ca ngợi làng quê sông nước

Nam bộ cùng tình yêu đôi lứa son sắt thuỷ chung. Qua đó, giúp ta cảm nhận

một cách đầy đủ và sâu sắc miền quê Nam bộ. Hình ảnh "Dòng sông - Bến

nước – Con đò" sẽ mãi là những hình ảnh đẹp trong ký ức của mỗi chúng ta

không chỉ qua lời ca điệu hát mà nó sẽ còn khắc sâu vào trái tim, vào tiềm

thức của người Việt Nam hôm nay và mai sau, nhất là với người Nam bộ.