194
BỆNH LẬU
(Gonorrhea)
1. ĐẠI CƢƠNG
- Là bệnh lây truyền qua đƣờng tình dục thƣờng gặp. Bệnh do song cầu
khuẩn Gram âm có tên là Neisseria gonorrhoeae gây nên.
- Những năm gần đây bệnh lậu có xu hƣớng tăng. Theo ƣớc tính của Tổ chức
Y tế Thế giới (WHO), hằng năm trên toàn thế giới có khoảng 62 triệu ngƣời bệnh
lậu trong tổng số 390 triệu ngƣời bệnh mắc các bệnh lây truyền qua đƣờng tình dục.
- Bệnh thƣờng gặp ở ngƣời trẻ tuổi, tỷ lệ bệnh ở thành thị nhiều hơn nông
thôn. Biểu hiện chủ yếu ở bộ phận sinh dục, nhƣng cũng có thể ở các vị trí khác nhƣ
họng, hậu môn. Bệnh lậu ở nam thƣờng có triệu chứng, ở nữ thƣờng không có triệu
chứng hoặc triệu chứng không rõ ràng.
- Bệnh có thể phối hợp với một số tác nhân gây viêm niệu đạo khác trong đó
thƣờng gặp nhất là Chlamydia trachomatis, trùng roi, Ureaplasma, Mycoplasma.
2. NGUYÊN NHÂN
a) Tác nhân gây bệnh
- Song cầu khuẩn lậu đƣợc Neisser tìm ra năm 1879, có tên khoa học là
Neisseria gonorrhoae, có đặc điểm:
+ Hình hạt cà phê, sắp xếp thành từng cặp.
+ Bắt màu Gram âm nằm trong bạch cầu đa nhân.
+ Dài khoảng 1,6m, rộng 0,8m, khoảng cách giữa hai vi khuẩn 0,1m.
+ Nuôi cấy trên môi trƣờng thạch máu hoặc nƣớc báng phát triển nhanh. Hiện
nay thƣờng nuôi cấy trên môi trƣờng Thayer-Martin và làm kháng sinh đồ.
+ Sức đề kháng yếu: ra khỏi cơ thể chỉ tồn tại một vài giờ.
b) Cách lây truyền
Hầu hết các trƣờng hợp mắc lậu là do quan hệ tình dục với ngƣời bị bệnh qua
đƣờng âm đạo, hậu môn và đƣờng miệng. Một số ít trƣờng hợp có thể mắc lậu do
dùng chung chậu, khăn hoặc qua quần áo nhiễm lậu cầu khuẩn. Mẹ mắc lậu, nếu
không đƣợc điều trị có thể gây viêm kết mạc mắt do lậu cho trẻ sơ sinh khi sinh đẻ.
3. CHẨN ĐOÁN
a) Chẩn đoán xác định
- Lâm sàng
195
+ Bệnh lậu ở nam giới
Lậu cấp: ủ bệnh trung bình 3-5 ngày, sớm nhất là 1 ngày, chậm nhất là 2
tuần. Thời gian này ngƣời bệnh dù không có triệu chứng gì nhƣng vẫn có khả năng
lây lan cho ngƣời khác. Triệu chứng lâm sàng:
. Biểu hiện sớm nhất là cảm giác khó chịu dọc niệu đạo kèm đái dắt.
. Mủ có thể tự chảy ra hoặc đi tiểu ra mủ.
. Đái buốt, đái rắt.
. Miệng sáo, quy đầu viêm đỏ, có mủ chảy ra tự nhiên hoặc chảy ra khi vuốt
dọc từ gốc dƣơng vật.
. Toàn thân: có thể sốt, mệt mỏi.
Lậu mạn tính: thƣờng do lậu cấp không đƣợc điều trị hoặc điều trị không
đúng. Biểu hiện lâm sàng thƣờng khó nhận biết làm ngƣời bệnh không biết mình bị
bệnh. Có thể thấy các triệu chứng sau:
. Có giọt mủ vào buổi sáng khi chƣa đi tiểu gọi là "giọt mủ ban mai".
. Đái buốt không rõ ràng. Ngƣời bệnh có cảm giác nóng rát, dấm dứt dọc niệu
đạo.
. Đái rắt do viêm niệu đạo sau.
. Có thể có các biến chứng nhƣ viêm mào tinh hoàn, viêm tinh hoàn, viêm
tuyến tiền liệt, viêm túi tinh.
+ Bệnh lậu ở nữ
Lậu cấp: thời kỳ ủ bệnh ở nữ thƣờng kéo dài hơn, trung bình 5-7 ngày. Biểu
hiện lâm sàng thƣờng âm thầm không rõ ràng. Khám bộ phận sinh dục thấy: mủ ở
âm hộ, lỗ niệu đạo viêm đỏ có thể có mủ chảy ra, các lỗ tuyến Skène, Bartholin đỏ.
Cổ tử cung viêm đỏ có mủ nhày màu vàng hoặc vàng xanh.
Lậu mạn: triệu chứng nghèo nàn. Có thể ra "khí hƣ" giống bất cứ viêm nhiễm
nào ở bộ phận sinh dục. Tuy nhiên, có thể đƣa đến nhiều biến chứng nhƣ: viêm
niêm mạc tử cung, áp xe phần phụ, viêm tắc vòi trứng, viêm vùng hố chậu có thể
gây vô sinh, chửa ngoài tử cung.
+ Lậu ở một số vị trí khác
Lậu hầu họng: do quan hệ sinh dục-miệng, lâm sàng có đau họng, ngứa họng.
Khám thấy họng đỏ, có mủ, viêm họng cấp hoặc mạn, có thể kèm giả mạc.
Lậu hậu môn-trực tràng ở nam do quan hệ sinh dục-hậu môn. Ở nữ có thể do
quan hệ tình dục qua hậu môn hoặc do mủ chảy từ âm hộ xuống hậu môn. Lâm
196
sàng: ngƣời bệnh mót rặn, buồn đại tiện liên tục, lúc đầu còn có phân sau đó chỉ ra
chất nhày hoặc không, có thể lẫn máu.
Lậu mắt:
. Ở trẻ sơ sinh, xuất hiện sau đẻ 1-3 ngày. Có thể bị một hoặc cả hai mắt. Mắt
sƣng nề không mở đƣợc, có rất nhiều mủ từ mắt chảy ra, kết mạc, giác mạc viêm đỏ
và có thể loét, không điều trị kịp thời gây mù vĩnh viễn.
. Lậu mắt ở ngƣời lớn lây do dùng chung khăn, chậu rửa mặt với ngƣời bị
nhiễm lậu hoặc do chính ngƣời bệnh gây ra khi đi tiểu mủ dính vào tay rồi dụi lên
mắt. Biểu hiện: viêm kết mạc, giác mạc có mủ, mắt sƣng nề.
- Xét nghiệm
+ Nhuộm Gram thấy song cầu bắt màu Gram âm trong và ngoài bạch cầu đa
nhân trung tính.
+ Nuôi cấy trên môi trƣờng Thayer- Martin và làm kháng sinh đồ.
+ PCR (Polymerase Chain Reaction) với lậu cầu.
+ Cần làm các xét nghiệm để phát hiện các bệnh khác phối hợp nhƣ nhiễm
Chlamydia, trùng roi, Ureplasma, Mycoplasma, giang mai, nhiễm HIV.
b) Chẩn đoán phân biệt
- Viêm niệu đạo do Chlamydia, Ureplasma, Mycoplasma
- Viêm niệu đạo do tạp khuẩn
- Viêm niệu đạo do Candida
- Viêm niệu đạo do Trichomonas
4. ĐIỀU TRỊ
a) Nguyên tắc
- Điều trị sớm
- Điều trị đúng phác đồ
- Điều trị cả bạn tình
- Tuân thủ chế độ điều trị: không quan hệ tình dục, không làm việc nặng,
tránh thức khuya, không uống rƣợu bia và chất kích thích, không làm thủ thuật tiết
niệu trong thời gian điều trị.
- Điều trị đồng thời Chlamydia
b) Điều trị cụ thể
- Lậu cấp (lậu không biến chứng)
197
+ Cefixim uống 400mg liều duy nhất, hoặc
+ Ceftriaxon 250mg tiêm liều duy nhất, hoặc
+ Spectinomycin 2g tiêm bắp liều duy nhất.
Điều trị đồng thời Chlamydia với các thuốc sau:
+ Azithromycin 1g liều duy nhất, hoặc:
+ Doxycyclin 100mg x 2 lần/ngày x 7 ngày, hoặc:
+ Tetracyclin 500mg x 4 lần/ngày x 7 ngày, hoặc:
+ Erythromycin 500mg x 4 lần/ngày x 7 ngày, hoặc:
+ Clarithromyxin 250mg x 2 lần/ngày x 7 ngày.
Không dùng doxycyclin và tetraxyclin cho phụ nữ có thai và cho con bú, trẻ
dƣới 7 tuổi.
Điều trị bạn tình giống nhƣ điều trị cho ngƣời bệnh.
- Lậu mạn (lậu biến chứng)
+ Có biến chứng sinh dục tiết niệu: ceftriaxon 1g/ngày x 5-7 ngày. Phối hợp
với điều trị Chlamydia nhƣ phác đồ trên.
+ Có biến chứng nhiễm lậu toàn thân, viêm màng não cần cho ngƣời bệnh
nằm điều trị nội trú. Ceftriaxon 1-2 g/ngày, tiêm bắp hoặc tĩnh mạch x 10-14 ngày.
Phối hợp với điều trị Chlamydia nhƣ phác đồ trên.
+ Lậu mắt ở trẻ sơ sinh: ceftriaxon 50mg/kg tiêm bắp liều duy nhất, tối đa
không quá 125mg. Rửa mắt bằng nƣớc muối sinh lý. Điều trị lậu cho bố mẹ. Phòng
ngừa lậu mắt ở trẻ sơ sinh: rửa sạch mắt trẻ ngay sau khi đẻ. Nhỏ mắt bằng dung
dịch nitrat bạc 1%.
5. PHÒNG BỆNH
- Giáo dục cho cộng đồng thấy nguyên nhân, cách lây truyền, biến chứng và
cách phòng bệnh.
- Tập huấn chuyên môn cho các bác sĩ đa khoa, chuyên khoa da liễu và sản
phụ khoa để khống chế đến mức tối đa lậu mắt ở trẻ sơ sinh.
- Hƣớng dẫn tình dục an toàn: chung thủy một vợ, một chồng. Sử dụng bao
cao su khi quan hệ tình dục: dùng đúng cách và thƣờng xuyên. Thực hiện chƣơng
trình 100% sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục với đối tƣợng gái mại dâm.