SKKN: Hướng dạy học truyện ngắn Chí Phèo của Nam Cao ở nhà trường THPT theo đặc trưng loại thể

SKKN năm học 2010-2011 GV: Lưu Quốc Hương - THPT Chuyên tỉnh Lào Cai

phÇn më ®Çu

I- Lý do chän ®Ò tμi:

NghÞ quyÕt héi nghÞ lÇn thø hai Ban chÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng

kho¸ VIII ®· nhÊn m¹nh ®Õn viÖc “§æi míi m¹nh mÏ ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc

- §µo t¹o, kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu, rÌn luyÖn thµnh nÕp t− duy

s¸ng t¹o cña ng−êi häc. Tõng b−íc ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p tiªn tiÕn vµ

ph−¬ng tiÖn hiÖn ®¹i vµo qu¸ tr×nh d¹y häc…”.

Trong “LuËt gi¸o dôc” ®· nhÊn m¹nh tíi yªu cÇu vµ ®æi míi ph−¬ng

ph¸p gi¸o dôc lµ “Ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng, t− duy

s¸ng t¹o cña häc sinh, båi d−ìng n¨ng lùc tù häc, lßng say mª häc tËp vµ ý

chÝ v−¬n lªn”.

Muèn ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ gi¸o dôc cao nhÊt, viÖc gi¶ng d¹y v¨n häc

ph¶i tiÕn hµnh sao cho phï hîp víi ®Æc tr−ng cña bé m«n, võa mang b¶n

chÊt x· héi, v−µ lµ mét hiÖn t−îng thÈm mü, hiÖn t−îng nghÖ thuËt.

Lo¹i thÓ v¨n häc lµ mét vÊn ®Ò thuéc h×nh thøc nghÖ thuËt cña v¨n

häc, cã liªn quan kh¨ng khÝt ®Õn néi dung. Mçi t¸c phÈm v¨n häc ®Òu tån

t¹i d−íi h×nh thøc mét lo¹i thÓ nhÊt ®Þnh, ®ßi hái mét ph−¬ng ph¸p, mét

c¸ch thøc ph©n tÝch gi¶ng d¹y phï hîp víi nã. V× vËy, vÊn ®Ò lo¹i thÓ v¨n

häc trong thùc tÕ gi¶ng d¹y ë tr−êng phæ th«ng ®Æt ra kh«ng nh÷ng nh− mét

vÊn ®Ò tri thøc mµ chñ yÕu cßn lµ vÊn ®Ò vÒ ph−¬ng ph¸p.

Trong thùc tiÔn s− ph¹m chØ ra r»ng viÖc d¹y häc v¨n ë nhµ tr−êng

ViÖt Nam chóng ta hiÖn nay ®· béc lé kh«ng Ýt nh÷ng h¹n chÕ vÒ nhiÒu

mÆt. Thùc tr¹ng c¸c giê d¹y v¨n hiÖn nay cßn ®¬n ®iÖu, tÎ nh¹t, khiÕn häc

sinh kh«ng høng thó häc v¨n dÉn ®Õn chÊt l−îng c¸c giê häc v¨n ngµy cµng

gi¶m sót. C¸c t¸c phÈm v¨n häc thùc sù cã gi¸ trÞ ch−a cã ®−îc chç ®øng

xøng ®¸ng trong lßng nh÷ng ng−êi yªu v¨n ch−¬ng.

Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng dÉn tíi thùc tr¹ng trªn lµ

khi ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n häc chóng ta kh«ng x¸c ®Þnh ®óng “chÊt cña

- 1 -

lo¹i” trong thÓ. V× vËy, khi khai th¸c t¸c phÈm v¨n häc kh«ng nh÷ng kh«ng

lµm cho t¸c phÈm trë nªn sèng ®éng, giµu søc gîi mµ tr¸i l¹i lµm cho t¸c

phÈm kh« khan, t¸c phÈm chÕt cøng

T¸c gia Nam Cao trong nÒn v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i vµ trong nhµ

tr−êng phæ th«ng. ¤ng lµ mét nhµ v¨n lín. C¸c t¸c phÈm cña Nam Cao ®·

thÓ hiÖn mét chñ nghÜa nh©n v¨n cao c¶, mét phong c¸ch nghÖ thuËt ®a

d¹ng, phong phó.

Víi t¸c phÈm “ChÝ PhÌo” trong ch−¬ng tr×nh THPT, ®©y lµ mét

truyÖn ng¾n hay. Nh−ng khi gi¶ng d¹y, phÇn lín gi¸o viªn chØ ®i s©u khai

th¸c, kh¸m ph¸ gi¸ trÞ hiÖn thùc chung nhÊt mµ ch−a chó ý ®Õn chiÒu s©u

kÞch tÝnh hiÖn thùc cña t¸c phÈm, ch−a khai th¸c ®−îc chiÒu s©u t− t−ëng

t¸c phÈm, gi¸ trÞ nghÖ thuËt rÊt riªng cña truyÖn.

Yªu cÇu cã tÝnh cÊp thiÕt hiÖn nay lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®óng “chÊt cña

lo¹i” trong thÓ khi ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n ch−¬ng. Bëi “Gi¶ng d¹y t¸c

phÈm v¨n ch−¬ng theo lo¹i thÓ chÝnh lµ mét ph−¬ng diÖn lín cña viÖc gi¶ng

d¹y t¸c phÈm v¨n häc trong sù thèng nhÊt gi÷a h×nh thøc vµ néi dung, mét

sù gi¶ng d¹y ®i ®óng víi quy luËt vµ b¶n chÊt cña v¨n häc, ®ång thêi b¶o

®¶m hiÖu qu¶ gi¸o dôc cao nhÊt” .

XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do trªn chóng t«i quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi

“H−íng d¹y häc truyÖn ng¾n “ChÝ PhÌo” cña Nam Cao ë nhμ tr−êng

THPT theo ®Æc tr−ng lo¹i thÓ”. Hy väng r»ng tõ viÖc øng dông lý luËn hiÖn

®¹i trong thùc tiÔn gi¶ng d¹y t¸c phÈm “ChÝ PhÌo” cña Nam Cao ®¹t kÕt qu¶

tèt, gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ d¹y häc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng

trong nhµ tr−êng phæ th«ng. Mong muèn cña chóng t«i muèn t×m ra ph−¬ng

ph¸p, biÖn ph¸p d¹y häc thÝch hîp trong “ChÝ PhÌo” nãi riªng, tõ ®ã ¸p dông

vµo d¹y häc c¸c thÓ lo¹i truyÖn ng¾n kh¸c trong nhµ tr−êng phæ th«ng.

II. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò:

Nam Cao xuÊt hiÖn trong ch−¬ng tr×nh phæ th«ng víi t− c¸ch lµ t¸c

gia, ®−îc kh¼ng ®Þnh lµ mét trong sè Ýt nh÷ng g−¬ng mÆt næi bËt cña v¨n

- 2 -

xu«i hiÖn ®¹i, lµ c©y bót tiªu biÓu nhÊt, xuÊt s¾c nhÊt cña giai ®o¹n v¨n häc

hiÖn thùc phª ph¸n ViÖt Nam (1930-1945). NhiÒu t¸c phÈm cña Nam Cao

®· ®¹t tíi “mÉu mùc”, “cæ ®iÓn” cho thÓ lo¹i truyÖn ng¾n còng nh− truyÖn

dµi. Do vËy, Nam Cao vµ c¸c t¸c phÈm cña «ng lu«n lµ mèi quan t©m tr¨n

trë cña nhiÒu gi¸o viªn d¹y v¨n vµ cña häc sinh.

VÒ tµi liÖu h−íng dÉn gi¶ng d¹y vµ häc tËp: Bªn c¹nh c¸c s¸ch gi¸o

khoa, s¸ch gi¸o viªn vµ s¸ch tham kh¶o còng cã mét sè cuèn s¸ch tham

kh¶o vµ h−íng dÉn cña mét sè nhµ ph−¬ng ph¸p nh−: Cuèn “Nam Cao –

mét ®êi v¨n” cña Lª TiÕn Dòng (Héi nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y v¨n häc TP.

HCM ph¸t hµnh n¨m 2001); “Ph©n tÝch t¸c phÈm Nam Cao trong nhµ

tr−êng” cña NguyÔn V¨n Tïng (NXBGD, H, 1997) “Nhµ v¨n vµ t¸c phÈm

trong nhµ tr−êng – Nam Cao” V¨n Gi¸ tuyÓn chän vµ biªn so¹n (NXBGD,

H, 1999); “Ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y t¸c phÈm v¨n ch−¬ng theo lo¹i thÓ”

NguyÔn ViÕt Ch÷ (NXB §HSP 2002); … Cã thÓ nãi ®©y lµ nh÷ng tµi liÖu

bæ Ých vµ thiÕt thùc cho c«ng viÖc gi¶ng d¹y vµ häc tËp vÒ c¸c t¸c phÈm cña

Nam Cao trong nhµ tr−êng phæ th«ng.

Nghiªn cøu, kh¸m ph¸ nh÷ng t¸c phÈm cña Nam Cao. PGS – TS

NguyÔn ThÞ Thanh H−¬ng cã bµi “Nh÷ng t¸c ®éng thÈm mÜ tiÒm tµng trong

t¸c phÈm cña Nam Cao” ®· ®Ò cËp tíi nh÷ng t¸c ®éng thÈm mü rÊt quan

träng trong c¸c s¸ng t¸c cña Nam Cao: “C¸ch thÓ hiÖn thùc tiÔn rÊt míi cña

Nam Cao tr−íc hÕt lµ do kÕt qu¶ cña sù nhËn thøc vÒ x· héi, vÒ ®iÒu kiÖn

sèng cña quÇn chóng nh©n d©n… Kh¶ n¨ng t¸c ®éng tiÕp theo cßn thÓ hiÖn

ë chç «ng ®· gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò vÒ sè phËn con ng−êi, quyÒn sèng,

quyÒn lµm ng−êi, kh¸t väng ®êi th−êng, quan ®iÓm nghÖ thuËt s©u s¾c…

Mét kh¶ n¨ng t¸c ®éng thÈm mü n÷a lµ c¸ch x©y dùng nh©n vËt cña «ng.

Nh©n vËt cña Nam Cao thËt cô thÓ, sinh ®éng, ®a d¹ng, cã c¸ tÝnh ®éc ®¸o

vµ rÊt “l¹”. Nh©n vËt ChÝ PhÌo trong truyÖn ng¾n cïng tªn lµ mét vÝ dô cã

tÝnh chÊt ®iÓn h×nh…”. Bªn c¹nh ®ã, t¸c gi¶ bµi viÕt cßn nhÊn m¹nh: “D¹y

t¸c phÈm cña Nam Cao ë phæ th«ng lµ ph¶i gióp häc sinh lÜnh héi ®−îc gi¸

- 3 -

trÞ nh©n v¨n, nh©n b¶n, chñ nghÜa nh©n ®¹o vµ nh÷ng t¸c ®éng gi¸o dôc

thÈm mü trong t¸c phÈm. Trªn c¬ së ®ã, häc sinh sÏ nh×n l¹i qu¸ khø, hiÓu

hiÖn t¹i, x©y dùng mét x· héi tèt ®Ñp h¬n.

§Ó d¹y häc truyÖn ng¾n “ChÝ PhÌo” trong ch−¬ng tr×nh THPT ®óng

h−íng vµ khoa häc th× tÊt yÕu cÇn ph¶i t×m ra c¸c ph−¬ng ph¸p, biÖn ph¸p

thÝch hîp ®Ó d¹y häc truyÖn ng¾n thùc sù ®óng lµ mét truyÖn ng¾n giµu

kÞch tÝnh. Vµ ®ã lµ mét viÖc lµm hÕt søc cÇn thiÕt cã ý nghÜa lín nh»m n©ng

cao chÊt l−îng d¹y häc truyÖn ng¾n nãi riªng vµ d¹y häc v¨n nãi chung ë

nhµ tr−êng phæ th«ng hiÖn nay.

III. NhiÖm vô nghiªn cøu:

NhiÖm vô nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ t×m ra h−íng d¹y häc truyÖn ng¾n

“ChÝ PhÌo” theo ®Æc tr−ng thi ph¸p lo¹i thÓ, nh»m n©ng cao chÊt l−îng vµ

hiÖu qu¶ cña viÖc d¹y häc truyÖn ng¾n nµy trong ch−¬ng tr×nh THPT. §Ò tµi

gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô sau:

Nghiªn cøu thi ph¸p t− t−ëng cña Nam Cao trong truyÖn ng¾n “ChÝ

PhÌo” theo h−íng t×nh huèng kÞch tÝnh cña truyÖn ng¾n giµu gi¸ trÞ hiÖn thùc.

Qua ®ã kh¸m ph¸ gi¸ trÞ hiÖn thùc, chiÒu s©u nghÖ thuËt, t− t−ëng cña t¸c phÈm.

Kh¶o nghiÖm thùc tr¹ng d¹y vµ häc t¸c phÈm “ChÝ PhÌo” hiÖn nay

trong nhµ tr−êng THPT.

ThiÕt kÕ gi¸o ¸n gi¶ng d¹y t¸c phÈm ChÝ PhÌo theo h−íng lµ mét

truyÖn ng¾n tù sù nhiÒu kÞch tÝnh giµu gi¸ trÞ hiÖn thùc ,®Ò xuÊt mét sè biÖn

ph¸p nh»m n©ng cao chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ cña viÖc d¹y häc t¸c phÈm ChÝ

PhÌo trong ch−¬ng tr×nh THPT.

VI. Môc ®Ých nghiªn cøu:

Môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi nµy lµ t×m ra nh÷ng ph−¬ng ph¸p vµ biÖn ph¸p tèi −u nhÊt gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng, hiÖu qu¶ cña viÖc d¹y – häc t¸c phÈm ChÝ PhÌo ë nhµ tr−êng THPT. Tõ ®ã ¸p dông vµo viÖc d¹y – häc c¸c t¸c phÈm hiÖn thùc nhiÒu kÞch tÝnh kh¸c trong ch−¬ng tr×nh THPT.

VII. §ãng gãp cña s¸ng kiÕn:

- 4 -

Tõ viÖc t×m ra nh÷ng ph−¬ng ph¸p, biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó d¹y häc truyÖn ng¾n “ChÝ PhÌo” thµnh c«ng. §Ò tµi cßn më ra nh÷ng h−íng tiÕp cËn, nh÷ng biÖn ph¸p cã tÝnh kh¶ thi trong viÖc vËn dông vµo d¹y häc c¸c truyÖn ng¾n hiÖn thùc nhiÒu kÞch tÝnh cña Nam Cao ë nhµ tr−êng THPT nãi riªng vµ c¸c truyÖn ng¾n hiÖn thùc cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c trong ch−¬ng tr×nh THPT.

VIII: giíi h¹n cña ®Ò tμi:

ë ®Ò tµi nµy chØ tËp trung nghiªn cøu vµo viÖc x¸c ®Þnh ®Æc tr−ng lo¹i thÓ truyÖn ng¾n “ChÝ PhÌo” mµ cô thÓ lµ chÊt tù sù giµu kÞch tÝnh trong truyÖn ®Ó ®i tíi c¸ch tiÕp cËn, gi¶ng d¹y ®óng h−íng vµ ®¹t hiÖu qu¶. Qua ®ã, vËn dông c¸c ph−¬ng ph¸p, biÖn ph¸p phï hîp trong viÖc d¹y häc t¸c phÈm ChÝ PhÌo cña Nam Cao ë nhµ tr−êng THPT.

néi dung

Ch−¬ng I - Cë së lÝ luËn

I. X¸c ®Þnh lo¹i thÓ v¨n häc lμ vÊn ®Ò mÊu chèt khi d¹y

häc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng.

1. ThÓ lo¹i t¸c phÈm v¨n ch−¬ng.

§Ó viÖc tiÕp nhËn ®óng h−íng, chÝnh x¸c vµ gi¶ng d¹y ®¹t hiÖu qu¶

mét t¸c phÈm v¨n ch−¬ng th× sù hiÓu biÕt nh÷ng kiÕn thøc vÒ lo¹i thÓ lµ rÊt

cÇn thiÕt. Bëi lÏ, cã nh÷ng hiÓu biÕt kiÕn thøc ®óng vÒ lo¹i thÓ chóng ta míi

cã nh÷ng c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh ®−îc nh÷ng tÝnh chÊt cña lo¹i ë trong mét thÓ

nhÊt ®Þnh nµo ®ã vµ khai th¸c “tróng” “®óng” träng t©m néi dung t¸c phÈm

vµ t− t−ëng cña nhµ v¨n göi g¾m ë trong t¸c phÈm ®ã.

Kh¸c víi t¸c phÈm tr÷ t×nh, t¸c phÈm tù sù ®−îc t¸i hiÖn qua nh÷ng

c¶m xóc, t©m tr¹ng, ý nghÜ cña con ng−êi, ®−îc thÓ hiÖn trùc tiÕp qua

nh÷ng lêi lÏ béc b¹ch, thæ lé, t¸c phÈm tù sù ph¶n ¸nh ®êi sèng trong tÝnh

kh¸ch quan cña nã, qua con ng−êi, hµnh vi, sù kiÖn ®−îc kÓ l¹i bëi mét

ng−êi kÓ chuyÖn nµo ®ã. §óng nh− Arixtot nhËn xÐt: “ThÕ giíi cña t¸c

phÈm tù sù lµ thÕ giíi tån t¹i bªn ngoµi ng−êi trÇn thuËt. Ng−êi trÇn thuËt

- 5 -

kÓ l¹i c¸c sù kiÖn vµ con ng−êi nh− lµ nh÷ng g× x¶y ra bªn ngoµi m×nh,

kh«ng phô thuéc vµo t×nh c¶m, ý muèn cña anh ta”.

Trong khi ph©n lo¹i t¸c phÈm v¨n ch−¬ng, th«ng th−êng vÉn tån t¹i

ba c¸ch:

Thø nhÊt lµ ph©n lo¹i t¸c phÈm v¨n ch−¬ng dùa vµo ph−¬ng thøc t¸i

hiÖn ®êi sèng, c¸ch ph©n lo¹i nµy chia t¸c phÈm ra lµm ba lo¹i: tù sù, tr÷

t×nh, kÞch.

Thø hai lµ ph©n lo¹i t¸c phÈm v¨n ch−¬ng theo ®Ò tµi, chñ ®Ò. C¸ch

ph©n lo¹i nµy chia c¸c t¸c phÈm thµnh ba ®Ò tµi, chñ ®Ò víi ba m¶ng: lÞch

sö, thÕ sù, ®êi t−.

Thø ba lµ ph©n lo¹i t¸c phÈm v¨n ch−¬ng dùa trªn thÓ thøc cÊu t¹o

v¨n b¶n ng«n tõ. C¸ch ph©n lo¹i nµy chia ra lµm hai lo¹i chÝnh: v¨n vÇn vµ

v¨n xu«i.

Trong ba c¸ch ph©n lo¹i trªn, th× c¸ch ph©n lo¹i thø nhÊt lµ hîp lý v×

®· l−u ý ®Õn ph−¬ng thøc t¸i hiÖn ®êi sèng, cÊu t¹o h×nh t−îng, g¾n liÒn víi

®Æc tr−ng h×nh t−îng trong t¸c phÈm v¨n ch−¬ng. Cßn c¸ch ph©n lo¹i thø

hai vµ thø ba th× qu¸ thiªn vÒ néi dung ®Ò tµi, chñ ®Ò.

Trong t¸c phÈm tù sù ph¶i cã lêi trÇn thuËt cña ng−êi trÇn thuËt, nã lµ

sîi d©y dÉn, liªn kÕt c¸c yÕu tè trong truyÖn víi nhau. Ng−êi trÇn thuËt lµ

ng−êi biÕt tÊt c¶, ng−êi ®øng ngoµi. Kh¸ch quan mµ thuËt l¹i c©u chuyÖn, t−

t−ëng, t×nh c¶m cña hä göi g¾m mét c¸ch kÝn ®¸o qua cèt truyÖn. T¸c phÈm

tù sù ph¶i cã cèt truyÖn mµ kÓ chuyÖn th× ¾t ph¶i cã truyÖn, truyÖn ®ã ®−îc

s¾p xÕp thµnh cèt truyÖn. §ã lµ sù ph¸t triÓn cña hµnh ®éng, tiÕn tr×nh c¸c

sù viÖc, c¸c biÕn cè trong t¸c phÈm. DÖt nªn cèt truyÖn lµ hµnh ®éng cña

c¸c nh©n vËt (hµnh ®éng lµ sù thÓ hiÖn c¸c xóc c¶m, ý nghÜ, ý ®Þnh cña con

ng−êi vµo c¸c hµnh vi, ho¹t ®éng, lêi nãi, cö chØ, ®iÖu bé, nÐt mÆt… cña

nh©n vËt. Trong ®ã cã c¶ hµnh ®éng bªn trong vµ hµnh ®éng bªn ngoµi. Nhê

sù ph¸t triÓn cña cèt truyÖn mµ nh©n vËt lu«n cã nh÷ng m©u thuÉn (xung

®ét) vµ xu h−íng vËn ®éng gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn. Cèt truyÖn ®−îc kÕt

- 6 -

cÊu b»ng tr×nh tù liªn tiÕp tr−íc vµ sau cña c¸c sù kiÖn, t×nh tiÕt hoÆc lu«n

t¹o ra nh÷ng t×nh tiÕt míi g©y bÊt ngê, hÊp dÉn víi b¹n ®äc.

T¸c phÈm tù sù cã kh¶ n¨ng thÓ hiÖn nh©n vËt ®a d¹ng, tuú theo c¸ch

kÓ mµ nh©n vËt tù sù cã thÓ ®−îc miªu t¶ rÊt cô thÓ, tØ mØ hoÆc cã thÓ g©y

nªn nh÷ng Ên t−îng s©u s¾c nhÊt trong mét phÇn hoÆc toµn bé cuéc ®êi víi

nh÷ng quan hÖ x· héi, tÝnh c¸ch, t©m tr¹ng, sè phËn.

2. Nh÷ng biÓu hiÖn cña lo¹i trong thÓ truyÖn ng¾n:

TruyÖn ng¾n nãi chung kh«ng ph¶i v× truyÖn cña nã ng¾n mµ v× c¸ch

n¾m b¾t cuéc sèng cña thÓ lo¹i, t¸c gi¶ truyÖn ng¾n th−êng h−íng tíi kh¾c

ho¹ mét hiÖn t−îng, ph¸t hiÖn mét nÐt b¶n chÊt trong quan hÖ nh©n sinh hay

®êi sèng t©m hån con ng−êi. TruyÖn ng¾n th−êng rÊt Ýt nh©n vËt, Ýt sù kiÖn

phøc t¹p. Tõ khi xuÊt hiÖn, tån t¹i vµ ph¸t triÓn cho tíi ngµy nay, ®· cã

nhiÒu c¸ch quan niÖm vµ ph©n lo¹i thÓ truyÖn ng¾n mµ ë ®ã tuú vµo viÖc

c¨n cø néi dung hay h×nh thøc cña t¸c phÈm v¨n ch−¬ng. Dùa vµo néi dung

ph©n chia ra truyÖn ng¾n sö thi (Rõng xµ nu – NguyÔn Trung Thµnh; sè

phËn mét con ng−êi – M.S«l«kh«p); truyÖn ng¾n thÕ sù (Vò Träng Phông –

NguyÔn C«ng Hoan); truyÖn ng¾n ®êi t− (Nam Cao, Th¹ch Lam). Dùa vµo

khuynh h−íng c¶m xóc ph©n chia ra: truyÖn ng¾n trµo phóng (NguyÔn

C«ng Hoan); truyÖn ng¾n tr÷ t×nh (Th¹ch Lam). Dùa vµo cèt truyÖn ph©n

chia thµnh: truyÖn ng¾n sù kiÖn (NguyÔn C«ng Hoan); truyÖn ng¾n t©m lý

(Nam Cao)…

Trªn c¬ së dùa vµo néi dung – h×nh thøc cña t¸c phÈm mµ cã nhiÒu

c¸ch ph©n chia lo¹i trong thÓ truyÖn ng¾n nh− vËy. Song chóng ta còng cÇn

hiÓu r»ng: truyÖn ng¾n lµ h×nh thøc ng¾n cña tù sù, c¸i chÝnh cña truyÖn

ng¾n kh«ng ph¶i lµ ë hÖ thèng sù kiÖn mµ ë c¸i nh×n tù sù ®èi víi cuéc ®êi.

Nh©n vËt truyÖn ng¾n th−êng lµ hiÖn th©n cho mét tr¹ng th¸i quan hÖ x·

héi, ý thøc x· héi hoÆc tr¹ng th¸i tån t¹i cña con ng−êi. Cèt truyÖn cña

truyÖn ng¾n th−êng hÊp dÉn nh−ng chøc n¨ng cña nã la ®Ó nhËn ra mét ®iÒu

g×, c¸i chÝnh cña truyÖn ng¾n lµ g©y ra mét Ên t−îng s©u ®Ëm vÒ t×nh ng−êi.

- 7 -

YÕu tè cã ý nghÜa bËc nhÊt cña truyÖn ng¾n lµ chi tiÕt cã dung l−îng lín vµ

hµnh v¨n mang nhiÒu Èn ý. Néi dung cña thÓ lo¹i truyÖn ng¾n bao trïm hÇu

hÕt c¸c ph−¬ng diÖn cña ®êi sèng: ®êi t−, thÕ sù hay sö thi.

NÕu t¸c phÈm tr÷ t×nh ph¶n ¸nh hiÖn thùc trong sù c¶m nhËn chñ

quan vÒ nã, th× t¸c phÈm tù sù l¹i t¸i hiÖn ®êi sèng trong toµn bé tÝnh kh¸ch

quan cña nã. T¸c phÈm tù sù ph¶n ¸nh hiÖn thùc qua bøc tranh më réng cña

®êi sèng trong kh«ng gian, thêi gian, qua c¸c sù kiÖn biÕn cè x¶y ra trong

cuéc ®êi con ng−êi.

Trong t¸c phÈm tù sù nhµ v¨n còng thÓ hÞªn t− t−ëng vµ t×nh c¶m cña

m×nh. Nh−ng ë ®©y t− t−ëng vµ t×nh c¶m cña nhµ v¨n th©m nhËp s©u s¾c vµo

sù kiÖn vµ hµnh ®éng bªn ngoµi cña con ng−êi tíi møc gi÷a chóng d−êng

nh− kh«ng cã sù ph©n biÖt nµo c¶. Nhµ v¨n kÓ l¹i, t¶ l¹i nh÷ng g× x¶y ra bªn

ngoµi m×nh, khiÕn cho ng−êi ®äc cã c¶m gi¸c r»ng hiÖn thùc ®−îc ph¶n ¸nh

trong t¸c phÈm tù sù lµ mét thÕ giíi t¹o h×nh x¸c ®Þnh ®ang tù ph¸t triÓn,

tån t¹i bªn ngoµi nhµ v¨n, kh«ng phô thuéc vµo ý muèn cña nhµ v¨n.

Ph−¬ng thøc ph¶n ¸nh hiÖn thùc qua c¸c sù kiÖn, biÕn cè vµ hµnh vi

con ng−êi lµm cho t¸c phÈm tù sù trë thµnh mét c©u chuyÖn vÒ ai ®ã hay vÒ

mét c¸i g× ®ã. Cho nªn t¸c phÈm tù sù bao giê còng cã cèt truyÖn. G¾n liÒn

víi cèt truyÖn lµ mét hÖ thèng nh©n vËt ®−îc kh¾c ho¹ ®Çy ®ñ nhiÒu mÆt

h¬n h¼n nh©n vËt tr÷ t×nh vµ kÞch.

Trong t¸c phÈm tù sù, cèt truyÖn ®−îc triÓn khai, nh©n vËt ®−îc kh¾c

ho¹ nhê mét hÖ thèng chi tiÕt nghÖ thuËt phong phó ®a d¹ng, bao gåm chi

tiÕt sù kiÖn xung ®ét, chi tiÕt néi t©m, ngo¹i h×nh cña nh©n vËt, chi tiÕt tÝnh

c¸ch, ngo¹i c¶nh…

Nguyªn t¾c ph¶n ¸nh hiÖn thùc trong tÝnh kh¸ch quan ®· ®Æt trÇn

thuËt vµo vÞ trÝ cña nh©n tè tæ chøc ra thÕ giíi nghÖ thuËt cña t¸c phÈm tù

sù. §ßi hái nhµ v¨n ph¶i s¸ng t¹o ra h×nh t−îng ng−êi trÇn thuËt. VÒ ph−¬ng

diÖn thÓ lo¹i v¨n häc, trªn c¬ së ph−¬ng thøc ph¶n ¸nh tù sù ®· h×nh thµnh

lo¹i h×nh tù sù. Dùa vµo trªn chØ néi dung hoÆc h×nh thøc ®Ó chia c¸c t¸c

- 8 -

phÈm tù sù ra thµnh c¸c thÓ lo¹i nhá. Chia theo néi dung ta cã: c¸c t¸c

phÈm mang chñ ®Ò lÞch sö d©n téc, thÕ sù ®¹o ®øc, ®êi t−; chia theo h×nh

thøc ta cã: anh hïng ca, truyÖn, tiÓu thuyÕt, truyÖn ng¾n, ngô ng«n…

Nh÷ng ®Æc ®iÓm nãi trªn lµm cho t¸c phÈm tù sù trë thµnh lo¹i v¨n

häc cã kh¶ n¨ng quan träng trong ®êi sèng tinh thÇn cña con ng−êi hiÖn ®¹i.

Nam Cao ®−îc coi lµ ®¹i diÖn cña v¨n häc hiÖn thùc phª ph¸n trong

giai ®o¹n cuèi, chÝnh «ng ®· ®Æt nh÷ng m¶ng mµu cuèi cïng hoµn chØnh

bøc tranh cña v¨n häc hiÖn thùc c¶ vÒ mÆt ph¶n ¸nh x· héi còng nh− kh¶

n¨ng biÓu hiÖn nghÖ thuËt. V¨n Nam Cao lµ phøc hîp, lµ tæng hoµ nh÷ng

cùc ®èi nghÞch: bi vµ hµi, tr÷ t×nh vµ triÕt lý, cô thÓ vµ kh¸i qu¸t.

C¸i hiÖn thùc h»n dÊu vÕt trªn nh÷ng trang viÕt cña Nam Cao lµ mét

hiÖn thùc cô thÓ ®Æc thï: x· héi ViÖt Nam vµo nh÷ng n¨m 1940 ®ang x¸o

trén , qu»n qu¹i trong chÆng cuèi cña qu¸ tr×nh bÇn cïng ho¸. Nh÷ng c¬n

®ãi triÒn miªn, lµng xãm vËt vê, sè phËn tµn lôi, sù tha ho¸ cña nh©n c¸ch,

sù tuyÖt väng ®æ vì cña nh÷ng c¸ nh©n… TruyÖn ng¾n “ChÝ PhÌo” nh− mét

thø qu¶ l¹ cña mét phong c¸ch ®· chÝn ngay tõ ®Çu.

NÕu truyÖn ng¾n tr÷ t×nh víi nÐt næi bËt lµ tÝnh “phi cèt truyÖn”,

truyÖn kh«ng kÓ l¹i ®−îc v× cèt truyÖn kh«ng tiªu biÓu. Th× truyÖn ng¾n tù

sù cèt truyÖn rÊt râ nÐt, trong mçi cèt truyÖn l¹i ®−îc ®an cµi bëi c¸c chi

tiÕt, sù kiÖn, ph¶n ¸nh trong mèi quan hÖ x· héi, cuéc ®êi víi nh÷ng xung

®ét, m©u thuÉn gay g¾t. Cèt truyÖn ®ãng vai trß trong t¸c phÈm tù sù.

Trong t¸c phÈm tù sù, c¸c nhµ v¨n th−êng lùa chän nh©n vËt rÊt kü,

thùc hiÖn bè côc, s¾p xÕp cèt truyÖn. Sö dông giäng ®iÖu c©u chuyÖn, c¸ch

kÓ vµ giäng ®iÖu nh©n vËt sao cho phï hîp.

Bªn c¹nh sù næi bËt vÒ cèt truyÖn, t¸c phÈm tù sù cßn næi bËt ë c¸ch

x©y dùng nh©n vËt. Th«ng qua nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt, c¸c t¸c gi¶ tù

sù nh»m kh¸i qu¸t tÝnh c¸ch, c¸ tÝnh ®iÓn h×nh, con ng−êi ®iÓn h×nh vµ

trong hoµn c¶nh ®iÓn h×nh. Trong “T¾t ®Ìn” cña Ng« TÊt Tè, lµ mét “®o¶n

thiªn tiÓu thuyÕt” (NguyÔn Tu©n), cã søc kh¸i qu¸t x· héi cao. MÆc dï chØ

- 9 -

viÕt vÒ n¹n thuÕ th©n, thø thuÕ v« lý, d· man, ë mét lµng quª cô thÓ, mét gia

®×nh cô thÓ vµ c©u chuyÖn ®−îc diÔn ra trong vµi ngµy nh−ng t¸c gi¶ ®·

ph¶n ¸nh x· héi n«ng th«n ®−¬ng thêi mét c¸ch tËp trung, ®iÓn h×nh nhÊt,

lµm næi bËt lªn thùc tr¹ng cña c¸i x· héi Êy.Nh÷ng nh©n vËt trong t¸c phÈm

tù sù ngoµi tÝnh cô thÓ, ®iÓn h×nh th× cßn bao hµm mét ý nghÜa kh¸i qu¸t

réng lín. §Ó lµm ®−îc ®iÒu nµy c¸c t¸c gi¶ hiÖn thùc vËn dông, sö dông c¸c

chi tiÕt, t×nh tiÕt, sù kiÖn, ®Ó x©y dùng nh©n vËt

Ng«n ng÷ vµ giäng ®iÖu trong truyÖn ng¾n hiÖn thùc ®a d¹ng vµ

phong phó, ®©y lµ mét ®Æc ®iÓm cña thÓ lo¹i truyÖn ng¾n nãi chung kh«ng

thÓ kh«ng ®Ò cËp. Cã thÓ nãi ng«n ng÷ trong c¸c t¸c phÈm cña Nam Cao lµ

ng«n ng÷ hoµ ©m, phèi khÝ cña nhiÒu lo¹i ng«n ng÷ kh¸c nhau. Sù thµnh

th¹o cña Nam Cao trong viÖc sö dông ng«n ng÷ ®èi tho¹i mang ®Çt chÊt v¨n

xu«i, ®êi th−êng. Ngoµi viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng tù sù cßn ®Ó kh¾c ho¹ tÝnh

c¸ch, néi t©m nh©n vËt. C¸c nhµ nghiªn cøu d−êng nh− ®· thèng nhÊt khi

nhËn ®Þnh giäng ®iÖu cña Nam Cao lµ sù tæng hîp cña nhiÒu chÊt liÖu,

giäng ®iÖu vµ kh«ng lÉn víi bÊt cø ai: Giäng nghiªm nghÞ, trÇm t−, triÕt lý,

hµi h−íc, chua ch¸t, bi quan….NÐt ®éc ®¸o vµ tµi t×nh cña Nam Cao lµ sù

pha trén cña giäng ®iÖu ®ã rÊt xuÊt s¾c trong mçi t¸c phÈm cña m×nh.

C©u v¨n tù sù hiÖn thùc mang nh÷ng nÐt kh¸c l¹: C©u v¨n ®øt nèi, ®ay

nghiÕn, c¾n døt, nghÑn ngµo, ®au ®ín ®Çy kÞch tÝnh. ChÝnh ®Æc ®iÓm ®ã ®·

t¹o cho thÓ lo¹i tù sù mét c¸ch thÓ hiÖn, ph¶n ¸nh cuéc sèng ch©n thùc, sèng

®éng cô thÓ cã ý nghÜa kh¸i qu¸t cao vÒ gi¸ trÞ hiÖn thùc ®−îc ph¶n ¸nh.

Nh− vËy, viÖc x¸c ®Þnh tÝnh chÊt cña lo¹i trong t¸c phÈm v¨n häc lµ

viÖc lµm v« cïng quan träng kh«ng chØ trong c«ng viÖc gi¶ng d¹y t¸c phÈm

v¨n ch−¬ng trong nhµ tr−êng mµ cßn rÊt cÇn thiÕt kh«ng thÓ thiÕu trong

c«ng t¸c nghiªn cøu. X¸c ®Þnh ®−îc tÝnh chÊt cña lo¹i trong thÓ, biÕt ®−îc

t¸c phÈm ®ã thuéc vÒ thÓ nµo (tù sù, tr÷ t×nh, kÞch) chóng ta sÏ cã c¸ch tiÕp

cËn vµ gi¶ng d¹y t¸c phÈm ®ã phï hîp ®¹t kÕt qu¶.

- 10 -

II. truyÖn ng¾n “ChÝ PhÌo” trong ch−¬ng tr×nh THPT: (cid:31)ChÝ

PhÌo(cid:31) (cid:31) mét truyÖn ng¾n khã d¹y vμ khã häc v× ch−a ®óng lo¹i thÓ

B¶n chÊt cña qu¸ tr×nh d¹y häc bao gåm ho¹t ®éng d¹y cña gi¸o viªn

(ho¹t ®éng tæ chøc, ®Þnh h−íng, h−íng dÉn, ®iÒu khiÓn…) vµ ho¹t ®éng häc

cña häc sinh bao gåm (ho¹t ®éng chñ ®éng, tù gi¸c, tÝch cùc…) nh»m

chiÕm lÜnh tri thøc, h×nh thµnh kü n¨ng, kü x¶o… Nh− vËy, trong qu¸ tr×nh

d¹y – häc, ®ång thêi ho¹t ®éng cña gi¸o viªn vµ häc sinh ®−îc diÔn ra. XÐt

vÒ chÊt l−îng, hiÖu qu¶ gi¶ng d¹y th× c¶ hai ho¹t ®éng nµy ®Òu cã vÞ trÝ, vai

trß v« cïng quan träng. XÐt ë ph−¬ng diÖn ho¹t ®éng cña gi¸o viªn, chÊt

l−îng giê d¹y nãi chung vµ d¹y häc v¨n nãi riªng phô thuéc nhiÒu vµo kh¶

n¨ng, tr×nh ®é hiÓu biÕt, søc s¸ng t¹o céng víi nghÖ thuËt s− ph¹m khoa häc

cua ng−êi d¹y.

Song, xÐt vÒ gãc ®é t¸c phÈm “ChÝ PhÌo ” cña Nam Cao ë nhµ tr−êng

PT th× ®©y lµ mét truyÖn ng¾n hay, ®éc ®¸o. Mét t¸c phÈm v¨n häc cµng

hay,cµng ®Æc s¾c bao nhiªu th× viÖc tiÕp cËn, chiÕm lÜnh ®−îc toµn bé chiÒu

s©u cña gi¸ trÞ cña nã cµng khã kh¨n bÊy nhiªu.

V¨n b¶n trong SGK ®· t¹o thuËn lîi cho gi¸o viªn vµ häc sinh trong

qu¸ tr×nh d¹y vµ häc, cã ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕp nhËn t¸c phÈm mét c¸ch trän vÑn

c¶ vÒ néi dung vµ h×nh thøc nghÖ thuËt. Song trªn thùc tÕ, thêi gian dµnh

cho d¹y häc truyÖn ng¾n “ChÝ PhÌo ” trªn líp chØ cã hai tiÕt mµ dung l−îng

cña t¸c phÈm th× rÊt dµi, néi dung chuyÓn t¶i cña t¸c phÈm lµ rÊt nhiÒu. Lµm

thÕ nµo mµ qua thêi gian d¹y häc ®ã, c¶ ho¹t ®éng d¹y cña gi¸o viªn vµ

ho¹t ®éng häc cña häc sinh tiÕp cËn trän vÑn ®−îc toµn bé néi dung vµ nghÖ

thuËt cña t¸c phÈm. §ã lµ mét khã kh¨n rÊt lín.

B−íc tiÕp cËn, gi¶ng d¹y t¸c phÈm bao giê còng ph¶i ®i tõ h×nh thøc

nghÖ thuËt ®Õn néi dung t− t−ëng cña t¸c phÈm. H−íng tiÕp cËn nh− vËy

míi ph©n tÝch, kh¸m ph¸ ®Õn tËn cïng chiÒu s©u cña t¸c phÈm. §Ó tiÕp cËn

®−îc ®Çy ®ñ gi¸ trÞ cña t¸c phÈm th× kh«ng thÓ bá qua kh©u ®äc, cã ®äc míi

cã thÓ hiÓu, n¾m b¾t ®−îc t¸c phÈm. C¸i khã kh¨n lµ gi¸o viªn ph¶i lµm sao

- 11 -

cho häc sinh ®äc, tãm t¾t t¸c phÈm, ph©n bè thêi gian cho hîp lý, lùa chän

néi dung cÇn ph©n tÝch ph¶i ®óng, ®ñ, s©u s¾c, x©y dùng hÖ thèng c©u hái

ph¶i tiªu biÓu, s¸t hîp víi néi dung cÇn chuyÓn t¶i.

C¸i ®éc ®¸o, ®Æc s¾c cña truyÖn ng¾n nµy chÝnh lµ ë : Ng«n ng÷ kÓ

chuyÖn biÕn hãa kh«n l−êng, kÕt cÊu truyÖn, kiÓu x©y dùng nh©n vËt, kh¶

n¨ng ph¶n ¸nh hiÖn thùc mét c¸ch ch©n thùc, réng lín…Tõ t×nh c¶m, th¸i

®é cña t¸c gi¶ biÓu hiÖn chñ yÕu ë chÝnh b¶n th©n c©u chuyÖn, ë xu h−íng

ph¸t triÓn vµ kÕt thóc cña sù viÖc. Dùng lªn h×nh ¶nh ChÝ PhÌo trong truyÖn

ng¾n cïng tªn, Nam Cao ®· ph¶n ¸nh rÊt trung thùc t×nh tr¹ng l−u manh tha

hãa cña mét bé phËn n«ng d©n nghÌo khæ, sù tha hãa ë h×nh ¶nh ng−êi lÉn

tÝnh ng−êi.

C¸i khã tiÕp theo lµ gi¸o viªn ch−a x¸c ®Þnh ®óng “chÊt cña lo¹i”

trong “thÓ” truyÖn ng¾n Nam Cao. §©y lµ mét truyÖn ng¾n tù sù nhiÒu kÞch

tÝnh, nã ®−îc biÓu hiÖn ra ë ng«n ng÷, tÝnh c¸ch, giäng ®iÖu, h×nh ¶nh, hµnh

®éng, m©u thuÉn, tªn truyÖn…®Ò rÊt kÞch tÝnh. Do ®ã viÖc gi¶ng d¹y chØ ®i

vµo khai th¸c, kh¸m ph¸, t×m hiÓu c¸c nh©n vËt mét c¸ch ®¬n thuÇn.

ChÝ PhÌo lµ mét truyÖn ng¾n ®a tÝnh c¸ch, ®a giäng ®iÖu: “C¶nh ngé

nµo - ng«n ng÷ Êy. TÝnh c¸ch nµo – lêi lÏ Êy. §ã lµ mét yªu cÇu c¬ b¶n cña

chñ nghÜa hiÖn thùc. Tr−íc m¾t ta, thÕ giíi nh©n vËt cña Nam Cao qu¶ lµ

®«ng ®óc, nh−ng kh«ng hÒ lÉn vµo nhau. Mçi ng−êi mét d¹ng. C¶ mét s©n

khÊu ®êi, gåm nhiÒu d¹ng ” . B¸ KiÕn – mét nh©n vËt víi tÝnh c¸ch – giäng

®iÖu cña mét con ng−êi gian hïng, nhiÒu ©m m−u, x¶o quyÖt víi nh÷ng thñ

®o¹n gian ¸c, “biÕt mÒm n¾n r¾n vu«ng”, “mét ng−êi kh«n ngoan chØ bãp

®Õn nöa chõng”… ThÞ Në còng ®−îc nhµ v¨n x©y dùng víi mét tÝnh c¸ch,

giäng ®iÖu riÕng biÖt: nh÷ng thay ®æi trong t©m lý khi gÆp ChÝ PhÌo. Con

ng−êi “ngí ngÈn”, “xÊu ma chª quû hên”… Êy ®©u cã l¾m lêi. Êy thÕ mµ

giäng nµng còng rµnh m¹ch l¾m, nµng còng cã c¸ tÝnh ®ã, nghe lªn lµ biÕt

®Ých thÞ cña ai råi “Võa thæ h¶?”, “§i vµo nhµ nhÐ?”, … Nh©n vËt Tù L·ng,

vî Binh Chøc, bµ c« ThÞ Në còng cã nh÷ng tÝnh c¸ch vµ giäng ®iÖu riªng.

- 12 -

ChÝ PhÌo lµ nh©n vËt chÝnh, nh©n vËt trung t©m cña t¸c phÈm. ë nh©n vËt

ChÝ PhÌo tËp trung nhiÒu nÐt kh¸c nhau: ®ã lµ mét con ng−êi ph¸ ph¸ch,

nh−ng còng lµ mét con ng−êi biÕt yªu th−¬ng. TÝnh c¸ch , giäng ®iÖu cña

nh©n vËt ChÝ PhÌo ®−îc Nam Cao ph¸t triÓn mét c¸ch logic qua qu¸ tr×nh

t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a c¸c tÝnh c¸ch cña nh÷ng nh©n vËt kh¸c nhau. §ã lµ

vÊn ®Ò gÆp khã kh¨n cña gi¸o viªn trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y, lµm sao ng−êi

d¹y kh¾c häa ®−îc tÝnh c¸ch, giäng ®iÖu cña tõng nh©n vËt trong t¸c phÈm.

Mét khã kh¨n n÷a trong qu¸ tr×nh d¹y – häc truyÖn ng¾n nµy lµ viÖc

n¾m b¾t ®−îc ®Æc ®iÓm t©m sinh lý häc sinh ®Ó mµ lùa chän néi dung gi¶ng

d¹y sao cho phï hîp víi sù nhËn thøc cña c¸c em. Häc sinh líp 11 THPT lµ

løa tuæi mµ c¸i t«i c¸ nh©n béc lé mét c¸ch m¹nh mÏ, sù c¶m nhËn, ®¸nh

gi¸ cña c¸c em phÇn nhiÒu lµ c¶m tÝnh, Ýt t− duy l«gic. Gi¸o viªn ph¶i lµm

sao gióp c¸c em cã nh÷ng ph−¬ng ph¸p, c¸ch thøc tiÕp cËn t¸c phÈm ®óng

vÞ trÝ, vai trß cña ng−êi häc. Ng−êi d¹y th−êng xuyªn thay ®æi ph−¬ng ph¸p,

biÖn ph¸p phï hîp trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y, l«i cuèn häc sinh theo sù ®Þnh

h−íng cña m×nh.

Trªn ®©y lµ nh÷ng khã kh¨n c¬ b¶n trong d¹y häc truyÖn ng¾n ChÝ

PhÌo cña Nam Cao ë nhµ tr−êng THPT. VÊn ®Ò quan träng cã ý nghÜa then

chèt lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc “chÊt cña lo¹i” trong “thÓ” truyÖn ng¾n Nam

Cao vµ sù thay ®æi, vËn dông mét c¸ch linh ho¹t mét sè ph−¬ng ph¸p vµ

biÖn ph¸p còng nh− x©y dùng bµi gi¶ng hÖ thèng, lùa chän néi dung phï

hîp cña mét truyÖn ng¾n nhiÒu kÞch tÝnh.

- 13 -

ch−¬ng II.

T×nh h×nh d¹y häc truyÖn ng¾n (cid:31)chÝ phÌo(cid:31)

trong nhμ tr−êng phæ th«ng

I. §èi t−îng kh¶o nghiÖm

Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh kh¶o nghiÖm vÒ d¹y häc truyÖn ng¾n ChÝ

PhÌo cña Nam Cao ë khèi líp 11 – THPT, chóng t«i tËp trung kh¶o nghiÖm

trªn c¬ së ®èi t−îng: + Gi¸o viªn trùc tiÕp gi¶ng d¹y

+ Häc sinh khèi líp 11 – THPT

II. T− liÖu kh¶o nghiÖm

* S¸ch gi¸o khoa v¨n häc líp 11 - Ch−¬ng tr×nh chuÈn vµ n©ng cao

* S¸ch gi¸o viªn v¨n häc líp 11 - Ch−¬ng tr×nh chuÈn vµ n©ng cao

* Gi¸o ¸n so¹n gi¶ng cña mét sè thÇy c« trùc tiÕp gi¶ng d¹y truyÖn

ng¾n ChÝ PhÌo cña Nam Cao.

* §Ò bµi v¨n:

- H·y ph©n tÝch, b×nh luËn, mét chi tiÕt (h×nh ¶nh) trong t¸c phÈm ChÝ

PhÌo mµ em thÝch ? Cã thÓ ®Æt mét tªn kh¸c cho bµi viÕt cña em?

- H·y ph©n tÝch h×nh t−îng nh©n vËt ChÝ PhÌo ®Ó lµm næi bËt bi kÞch

cña mét con ng−êi bÞ tõ chèi quyÒn lµm ng−êi?

− Tõ h×nh t−îng ChÝ PhÌo cña Nam Cao, h·y nãi râ gi¸ trÞ hiÖn thùc

vµ gi¸ trÞ nh©n ®¹o cña t¸c phÈm?

* PhiÕu ®iÒu tra: ( dµnh cho GV )

1. Trong qu¸ tr×nh d¹y häc truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo cña Nam Cao, c¸c

thÇy (c«) ®· vËn dông nh÷ng ph−¬ng ph¸p, biÖn ph¸p nµo?

2. Víi truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo cña Nam Cao ®−îc ph©n phèi lµm 2 tiÕt

d¹y trªn líp, c¸c thÇy (c«) ®· tËp trung khai th¸c nh÷ng vÊn ®Ò g×?

Víi ®èi t−îng häc sinh:

1. Trong qu¸ tr×nh ®äc t¸c phÈm ChÝ PhÌo, t×nh c¶m cña em víi ChÝ

PhÌo cã thay ®æi kh«ng ?

2. Giai ®o¹n nµo trong cuéc ®êi ChÝ lµm em xóc ®éng nhÊt?

- 14 -

3. ChÊt kÞch tÝnh cña truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo ®−îc biÓu hiÖn râ ë nh÷ng

ph−¬ng diÖn nµo?

4. Em h·y kÓ tãm t¾t cuéc ®êi ChÝ PhÌo?

III. Qu¸ tr×nh kh¶o nghiÖm vμ kÕt qu¶ kh¶o nghiÖm

− Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, tiÕn hµnh lµm ®Ò tµi nµy, chóng t«i tiÕn

hµnh kh¶o nghiÖm trong n¨m häc 2009 - 2010, 2010 - 2011 trªn ®èi t−îng HS

Tr−êng THPT Chuyªn Lµo Cai. KÕt qu¶ nh− sau:

1. S¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n 11 (tËp 1)

Ng−êi biªn so¹n ®· cè g¾ng ®−a ra ®−îc hÖ thèng c©u hái h−íng dÉn

häc bµi truyÖn ng¾n "ChÝ PhÌo" mét c¸ch s¸t thùc, ®Ò cËp tíi nh÷ng vÊn ®Ò

trung t©m cña truyÖn nh−: Chñ ®Ò, nçi thèng khæ cña ng−êi n«ng d©n bÞ ¸p

bøc, t×nh c¶m, t×nh yªu th−¬ng ch©n thµnh vµ nh÷ng phÈm chÊt cao quý cña

con ng−êi, ý nghÜa t− t−ëng cña truyÖn, nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt cña

nhµ v¨n... Nh×n mét c¸ch tæng thÓ, th× hÖ thèng c¸c c©u hái mµ ng−êi biªn

so¹n x©y dùng ®· t¹o cho häc sinh sù høng thó, kÝch thÝch kh¶ n¨ng t− duy,

sù suy nghÜ cña ng−êi häc.

Song, ®Ó hiÓu vµ n¾m ch¾c ®−îc ®Æc tr−ng lo¹i thÓ, thi ph¸p truyÖn

ng¾n Nam Cao thÓ hiÖn trong t¸c phÈm, hiÓu ®−îc chiÒu s©u cña truyÖn c¶

vÒ néi dung, t− t−ëng cña mét truyÖn ng¾n nhiÒu kÞch tÝnh, giµu hiÖn thùc,

hiÓu ®−îc nh÷ng sè phËn ®au khæ cña c¸c nh©n vËt kh¸c trong truyÖn còng

nh− lßng c¶m th−¬ng, niÒm tin cña t¸c gi¶ ®èi víi chÝnh nh÷ng con ng−êi

®au khæ ®ã. HÖ thèng c©u hái nh− ë s¸ch gi¸o khoa sau bµi häc t¸c phÈm

nµy ch−a thùc sù khoa häc, ch−a thÓ hiÖn ®−îc ®Çy ®ñ ý nghÜa t− t−ëng cña

t¸c phÈm nhiÒu kÞch tÝnh. Nh÷ng vÊn ®Ò ch−a phï hîp trªn, dÉn ®Õn viÖc

tiÕp nhËn t¸c phÈm cña gi¸o viªn còng nh− häc sinh kh«ng ®−îc trän vÑn.

Ng−êi d¹y vµ ng−êi häc míi chØ hiÓu ®−îc sè phËn, bi kÞch cña ChÝ PhÌo

mµ ch−a hiÓu ®−îc nh÷ng sè phËn, bi kÞch cña ThÞ Në, Tù L·ng, Binh

Chøc, N¨m Thä... c©u hái chØ tËp trung vµo lßng c¶m th«ng mµ ch−a thÊy

hÕt ®−îc niÒm tin lín lao ë con ng−êi.

- 15 -

Cã thÓ nãi, kh«ng chØ t¸c phÈm "ChÝ phÌo" nãi riªng cã hÖ thèng c©u

hái ®Òu chØ ®i tõ néi dung ®Õn h×nh thøc, c¸c c©u hái vÒ gi¸ trÞ néi dung ®Æt

ë trªn, tiÕp sau lµ c¸c c©u hái nghÖ thuËt mµ cßn ë nhiÒu t¸c phÈm kh¸c

còng n»m trong t×nh tr¹ng nµy. Thùc tÕ, ®ã lµ ranh giíi gi÷a néi dung vµ

nghÖ thuËt cña t¸c phÈm.

2. S¸ch gi¸o viªn Ng÷ v¨n 11 (tËp 1)

Môc ®Ých, ý nghÜa cña viÖc biÖn so¹n s¸ch gi¸o viªn lµ ®−a ®Õn cho

gi¸o viªn vµ häc sinh tham kh¶o, ®Þnh h−íng cho gi¸o viªn trong qu¸ tr×nh

gi¶ng d¹y, tuú theo tr×nh ®é, kh¶ n¨ng, t©m huyÕt cña mçi gi¸o viªn mµ cã

sù tham kh¶o, môc ®Ých ý nghÜa sö dông bµi d¹y kh¸c nhau. Thùc tÕ, cã

gi¸o viªn tham kh¶o, tiÕp thu mét c¸ch cã chän läc trong giê d¹y, cã gi¸o

viªn sö dông tuú ë tõng møc ®é cô thÓ. §iÒu dÔ nhËn thÊy vµi trß, tÇm quan

träng ë SGV lµ dï sö dông nã nh− thÕ nµo th× ®ã còng lµ vÊn ®Ò gióp gi¸o

viªn ®Þnh h−íng giê d¹y mét c¸ch tèi −u.

ViÖc ®Þnh h−íng t×m hiÓu truyÖn ng¾n "ChÝ PhÌo" cña Nam Cao tõ

s¸ch gi¸o viªn v¨n 11, chóng t«i nhËn thÊy s¸ch gi¸o viªn ®· tËp trung khai

th¸c truyÖn ng¾n nµy ë nh÷ng vÊn ®Ò sau:

T×m hiÓu, ph©n tÝch nh©n vËt ChÝ PhÌo, tµi liÖu h−íng dÉn tËp trung

khai th¸c, qu¸ tr×nh tha ho¸ cña ChÝ tõ mét con ng−êi l−¬ng thiÖn trë thµnh

con quü d÷ cña lµng Vò §¹i. §ã lµ sù tha ho¸ c¶ vÒ ngo¹i h×nh lÉn b¶n chÊt

bªn trong cña ChÝ PhÌo. Bªn trong cña mét con ng−êi t−ëng nh− kh«ng cßn

tÝnh ng−êi Êy, nhµ v¨n vÉn cã thÓ tin t−ëng ë tia s¸ng l−¬ng tri, kh¸t khao

®ßi quyÒn sèng, quyÒn ®−îc lµm ng−êi l−¬ng thiÖn...

Víi nh©n vËt B¸ KiÕn, s¸ch gi¸o viªn tËp trung khai th¸c ®−îc b¶n

chÊt nham hiÓm cña con ng−êi B¸ KiÕn., Tµi liÖu h−íng dÉn ®· chØ ra

h−íng tiÕp cËn gi¸ trÞ hiÖn thùc khi ®Æt nh©n vËt trong mèi quan hÖ víi

nhau. M©u thuÉn n«ng d©n víi ®Þa chñ phong kiÕn gay g¾t, Nam Cao ®· x©y

dùng nªn mét bøc tranh hiÖn thùc réng lín mang ý nghÜa kh¸i qu¸t vÒ t×nh

- 16 -

tr¹ng l−u manh cña ng−êi n«ng d©n vµ hiÖn t−îng ®Ì nÐn ¸p bøc cña bän

c−êng hµo ë n«ng th«n lóc bÊy giê.

VÒ mÆt nghÖ thuËt, s¸ch gi¸o viªn h−íng dÉn còng tËp trung ®i s©u vµ

khai th¸c nh÷ng thµnh c«ng trong c¸ch x©y dùng nh©n vËt ®iÓn h×nh ho¸,

trong hoµn c¶nh ®iÓn h×nh, lèi kÓ chuyÖn hÊp dÉn, lèi ph©n tÝch t©m lý nh©n

vËt, ng«n ng÷ giäng ®iÖu ®éc ®¸o. §iÒu nµy mang ®Õn cho truyÖn chiÒu s©u

nh©n ®¹o vµ nh©n v¨n cña Nam Cao. Nh×n chung, ë tµi liÖu nµy, víi vai trß

®Þnh h−íng, gióp gi¸o viªn tham kh¶o, phÇn nµo ®· tËp trung khai th¸c

®−îc ý nghÜa c¬ b¶n réng lín cña t¸c phÈm, b¸m s¸t vµo néi dung t− t−ëng

còng nh− h×nh thøc cña truyÖn ®Ó lµm næi bËt ®−îc nh÷ng biÓu hiÖn chÊt

kÞch cña t¸c phÈm hiÖn thùc giµu hiÖn thùc.

Tuy nhiªn, s¸ch h−íng dÉn ®Þnh h−íng t×m hiÓu t¸c phÈm th× ng−êi

biªn so¹n míi ®Ò cËp ®Õn gi¸ trÞ hiÖn thùc, nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt

mµ ch−a lµm s¸ng râ, ch−a bµn ®Õn gi¸ trÞ hiÖn thùc nhiÒu kÞch tÝnh ®−îc

thÓ hiÖn qua ng«n ng÷ cña mçi nh©n vËt. tÝnh c¸ch giäng ®iÖu trong mèi

quan hÖ gi÷a c¸c nh©n vËt, ch−a ®i s©u vµo cèt truyÖn, t©m lý nh©n vËt, kÕt

cÊu t¸c phÈm, nghÖ thuËt trÇn thuËt, ý nghÜa t− t−ëng cña truyÖn ng¾n nµy

to¸t ra tõ nh©n vËt chÝnh: ChÝ PhÌo.

§iÒu quan träng vµ cÇn thiÕt ë ®©y lµ s¸ch gi¸o viªn ch−a ®Ò cËp ®Õn

tÝnh míi mÎ cña truyÖn ng¾n nµy tõ gãc ®é lo¹i thÓ, ch−a thùc sù gióp cho

gi¸o viªn khai th¸c t¸c phÈm tù sù nhiÒu kÞch tÝnh, ®Æc biÖt lµ ch−a khai

th¸c ®Çy ®ñ ®©y lµ mét truyÖn ng¾n kh¼ng ®Þnh tµi n¨ng cña Nam

Nh×n mét c¸ch kh¸i qu¸t, th× c¸c tµi liÖu tham kh¶o ®Þnh h−íng d¹y

vµ häc t¸c phÈm "ChÝ phÌo" tõ SGK cho tíi s¸ch h−íng dÉn t¸c phÈm nµy

®Òu ®· ph¶n ¸nh ®−îc nh÷ng néi dung chÝnh, c¬ b¶n cña truyÖn tõ néi dung

cho tíi h×nh thøc. Tõ gi¸ trÞ hiÖn thùc nh©n ®¹o cho tíi ®Æc s¾c nghÖ thuËt

cña t¸c phÈm. Thùc tÕ, ph¶i kh¼ng ®Þnh th× ®©y lµ nh÷ng yªu cÇu, lµ tÇm

quan träng nhÊt, cÇn thiÕt ®Ó gióp cho ng−êi d¹y còng nh− ng−êi häc tiÕp

nhËn t¸c phÈm ®óng h−íng.

- 17 -

Tõ gãc ®é SGK vµ SGV: khi ph©n tÝch h×nh t−îng nh©n vËt ChÝ PhÌo,

tµi liÖu h−íng dÉn ë ®©y chñ yÕu tËp trung lµm næi bËt bi kÞch cña mét con

ng−êi bÞ tõ chèi quyÒn lµm ng−êi, ChÝ PhÌo tõ mét ng−êi n«ng d©n l−¬ng

thiÖn trë thµnh kÎ l−u manh, con quû d÷ cña lµng Vò §¹i. Néi dung mµ t¸c

phÈm ®Ò cËp trªn ®©y lµ ®óng, song chóng t«i thiÕt nghÜ vÉn ch−a ®ñ, ch−a

thÊy ®−îc m©u thuÉn kÞch tÝnh gi÷a c¸c nh©n vËt, cÇn ph¶i ®Æt nh©n vËt ChÝ

PhÌo trong mèi quan hÖ víi c¸c nh©n vËt xung quanh tõ B¸ KiÕn cho tíi ThÞ

Në, bµ c« ThÞ Në, Tù L·ng... th× míi thÊy ®−îc ®Çy ®ñ giäng ®iÖu, tÝnh

c¸ch cña nh©n vËt trung t©m nµy. Cã ®−îc nh− vËy míi thÊy hÕt chiÒu s©u

t− t−ëng còng nh− toµn bé gi¸ trÞ cña t¸c phÈm. T− liÖu h−íng dÉn míi chØ

giíi thiÖu nh÷ng nÐt c¬ b¶n vÒ sè phËn cña ChÝ PhÌo, chØ thÊy ë ChÝ PhÌo lµ

mét con ng−êi hung d÷, chØ biÕt r¹ch m¹ch ¨n v¹, kªu lµng.... Mµ ch−a lµm

næi bËt ®−îc nh÷ng suy nghÜ, nh÷ng nÐt trong t©m lý cña ChÝ PhÌo. ChÝ

PhÌo giÕt B¸ KiÕn råi tù s¸t, c¸i chÕt cña ChÝ PhÌo thËt ®au ®ín, c¸i chÕt

cña mét con ng−êi ®· kh«ng t×m ra ®−îc con ®−êng sèng l−¬ng thiÖn cho

m×nh: "m¾t h¾n trîn ng−îc, måm h¾n ng¸p ng¸p, muèn nãi, nh−ng kh«ng

ra tiÕng. ë cæ h¾n, thØnh tho¶ng m¸u vÉn cø øa ra".

VÒ ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo: C¸c s¸ch h−íng

dÉn, ®Þnh h−íng t×m hiÓu d¹y t¸c phÈm nµy ®· nªu ®−îc nh÷ng nÐt ®Æc s¾c

vÒ mÆt nghÖ thuËt nh−: NghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt, ®Æc biÖt lµ diÔn t¶

t©m lý nh©n vËt, cã thÓ nãi ®©y lµ nÐt ®éc ®¸o, ®Æc s¾c cña Nam Cao khi

x©y dùng nh©n vËt. §Æc biÖt lµ nh©n vËt ChÝ PhÌo - trung t©m cña t¸c phÈm.

§iÒu mµ c¸c tµi liÖu ch−a lµm s¸ng râ ®−îc nh÷ng thµnh c«ng cña Nam Cao

qua t¸c phÈm nµy lµ: nghÖ thuËt x©y dùng cèt truyÖn, kÕt cÊu truyÖn (®i

th¼ng vµo vÊn ®Ò, vßng trßn - khÐp kÝn); nghÖ thuËt miªu t¶ chiÒu s©u t©m

lý nh©n vËt qua qu¸ tr×nh diÔn biÕn ©m lý phøc t¹p cña nh©n vËt, sö dông

h×nh thøc ®éc tho¹i néi t©m réng r·i, bót ph¸p trÇn thuËt, biÕn ho¸ linh

ho¹t..

- 18 -

§óng nh− nhµ nghiªn cøu Lª V¨n Tr−¬ng trong lêi tùa cho "§«i løa

xøng ®«i", ®· viÕt: "Nam Cao kh«ng nãi c¸i ng−êi ta ®· nãi, kh«ng t¶ theo

lèi ng−êi ta ®· t¶. ¤ng ®· d¸m b−íc ch©n vµo lµng v¨n víi nh÷ng c¹nh s¾c

cña riªng m×nh".

VÊn ®Ò quan träng, cã ý nghÜa then chèt lµ vÊn ®Ò x¸c ®Þnh ®−îc "chÊt

cña lo¹i" trong “thÓ” (lo¹i thÓ truyÖn ng¾n) nµy. C¸c s¸ch h−íng dÉn tham

kh¶o, ®Þnh h−íng ph©n tÝch t¸c phÈm "ChÝ PhÌo", ®· ®Ò cËp kh¸ nhiÒu tíi

mèi t×nh ChÝ PhÌo - ThÞ Në. §©y lµ vÊn ®Ò, khÝa c¹nh rÊt quan träng trong

cuéc ®êi ChÝ PhÌo, song cÇn ph¶i nhËn thÊy ë ®©y lµ t×nh ng−êi ®èi víi nhau

chø kh«ng thÓ coi ®©y lµ mét t×nh t×nh yªu ®¬n thuÇn, cÇn ®Æt t×nh huèng,

chi tiÕt nµy trong hoµn c¶nh x· héi phong kiÕn lóc bÊy giê. Gi¸ trÞ hiÖn thùc

cïng víi gi¸ trÞ nh©n ®¹o cña truyÖn ng¾n nhiÒu kÞch tÝnh ®−îc tr¶i réng suèt

chiÒu dµi cña truyÖn: kÕt cÊu, ng«n ng÷, giäng ®iÖu, mèi quan hÖ, m©u thuÉn

gi÷a c¸c nh©n vËt víi nhau, ®Æc biÖt lµ giäng ®iÖu, tÝnh c¸ch cña tõng nh©n

vËt ®· mang ®Õn cho t¸c phÈm nh÷ng mµn kÞch hÊp dÉn ®éc gi¶. CÇn chó ý

tíi giäng kÓ vÒ tÝnh bi kÞch ®au ®ín cña nh÷ng ng−êi n«ng d©n hiÒn lµnh v«

téi nh− ChÝ PhÌo, bÞ ®Çy ®o¹ ®Õn mÊt c¶ nh©n h×nh lÉn nh©n tÝnh, chØ cßn mét

c¸ch lµ ®øng lªn ®ßi quyÒn sèng, quyÒn ®−îc lµm ng−êi.

ChÝ PhÌo lµ mét nh©n vËt ®iÓn h×nh ®Æc s¾c trong s¸ng t¸c cña Nam

Cao. Cuèi t¸c phÈm lµ hµnh ®éng ChÝ PhÌo cÇm dao ®©m chÕt B¸ KiÕn, råi

tù s¸t. Cã thÓ nãi ®©y lµ hµnh ®éng lÊy m¸u röa thï, mét hµnh ®éng cã tÝnh

tÊt yÕu: ban ®Çu ChÝ PhÌo v¸c dao ®Þnh ®Õn nhµ ThÞ Në ®Þnh giÕt bµ c« thÞ

nh−ng ChÝ l¹i x«ng th¼ng tíi nhµ B¸ KiÕn ®ßi l−¬ng thiÖn. C©u nãi, hµnh

®éng cuèi cïng cña ChÝ PhÌo tr−íc khi vÒ víi quü d÷ lµ kh«ng thÓ tr¸nh

khái..."Tao muèn lµm ng−êi l−¬ng thiÖn!.... kh«ng ®−îc! ai cho tao l−¬ng

thiÖn..! chØ cßn mét c¸ch... biÕt kh«ng! chØ cßn mét c¸ch lµ... c¸i nµy biÕt

kh«ng!... H¾n rót dao ra x«ng vµo...B¸ KiÕn chØ kÞp kªu mét tiÕng. ChÝ PhÌo

võa chÐm tói bôi võa kªu lµng thËt to..".

- 19 -

C¸i chÕt cña ChÝ PhÌo lµ nçi thèng khæ, lµ tiÕng kªu cøu thèng thiÕt

cña mét bé phËn ng−êi n«ng d©n bÞ tha ho¸ trong x· héi cò. §ã lµ c¸ch gi¶i

quyÕt duy nhÊt cña Nam Cao vÒ sè phËn cña hä. ChÝnh v× vËy, cÇn ph¶i xem

xÐt t¸c phÈm trªn ph−¬ng diÖn lo¹i thÓ truyÖn ng¾n nhiÒu kÞch tÝnh, giµu

hiÖn thùc, cã x¸c ®Þnh ®−îc ®iÒu ®ã míi cã thÓ hiÓu hÕt ®−îc c¸i chÕt cña

ChÝ PhÌo trong t¸c phÈm nãi riªng còng nh− toµn bé truyÖn nãi chung ë

chiÒu s©u hiÖn thùc vµ nh©n ®¹o. Qua c¸i chÕt cña ChÝ PhÌo, Nam Cao ®·

ph¸t hiÖn ra ®iÓm s¸ng dï leo lÐt cßn sãt l¹i trong t©m hån, nh©n c¸ch cßn

l¹i cña ng−êi n«ng d©n bÞ tha ho¸, trùc tiÕp c¶nh c¸o lßng ng−êi Ých kû,

ngoa ngo¾t mµ ®¹i diÖn lµ bµ c« ThÞ Në vµ gi¸n tiÕp tè c¸o c¸i x· héi nh¬

nhíp ®· ®Èy nh©n c¸ch con ng−êi vµo chç b¨ng ho¹i...

Nh− trªn ®· tr×nh bµy râ rµng vµ cô thÓ vÒ tµi liÖu tham kh¶o, tµi liÖu

h−íng dÉn t×m hiÓu, ph©n tÝch t¸c phÈm "ChÝ PhÌo" cña Nam Cao cßn nhiÒu

®iÓm h¹n chÕ trong viÖc tiÕp cËn chiÔm lÜnh t¸c phÈm tõ néi dung cho tíi

h×nh thøc nghÖ thuËt. C¶ vÒ mÆt néi dung vµ h×nh thøc nghÖ thuËt cña t¸c

phÈm míi chØ ®−îc nhËn xÐt vÒ nh©n vËt mµ ch−a lµm cho nh©n vËt giµu

kÞch tÝnh nµy sèng ®éng trong t©m hån ng−êi ®äc.

4. KÕt qu¶ kh¶o nghiÖm tõ phÝa gi¸o viªn

4.1. Qua nh÷ng c©u hái

ë c©u hái thø nhÊt, c¸c thÇy c« ®Òu cã chung mét quan ®iÓm: Khi

tiÕn hµnh d¹y truyÖn ng¾n "ChÝ PhÌo" cña Nam Cao chñ yÕu lµ sö dông

ph−¬ng ph¸p thuyÕt gi¶ng, ®Æt c©u hái ph¸t vÊn, ®èi tho¹i cßn c¸c ph−¬ng

ph¸p vµ biÖn ph¸p kh¸c nh−: ®äc diÔn c¶m t¸c phÈm, so s¸nh, ®èi chiÕu vÒ

thi ph¸p lo¹i thÓ, ho¹t ®éng b×nh gi¶ng trong qu¸ tr×nh d¹y, hÇu nh− kh«ng

®−îc sö dông. Trªn thùc tÕ, nh÷ng ph−¬ng ph¸p, biÖn ph¸p nµy gióp cho

häc sinh c¶m nhËn t¸c phÈm mét c¸ch s©u s¾c nhÊt mµ l¹i kh«ng ®−îc vËn

dông trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y.

Gi¶i ®¸p c©u hái cña chóng t«i: V× sao c¸c ph−¬ng ph¸p, biÖn ph¸p

®äc diÔn c¶m, ph−¬ng ph¸p so s¸nh b×nh gi¶ng l¹i kh«ng ®−îc vËn dông

- 20 -

trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y ChÝ PhÌo mµ chØ sö dông víi ph−¬ng ph¸p thuyÕt

gi¶ng, ph¸t vÊn? Ph¶i nãi r»ng ®©y lµ mét truyÖn ng¾n rÊt dµi, thêi gian d¹y

t¸c phÈm lµ hai tiÕt, kh«ng thÓ ®äc t¸c phÈm ë trªn líp ®−îc, v¶ l¹i ®a sè

c¸c em ®Òu ®· ®äc tr−íc ë nhµ. ViÖc ®äc t¸c phÈm lµ rÊt cÇn thiÕt vµ quan

träng, nh−ng theo t«i, vÊn ®Ò chÝnh cña giê häc lµ lµm thÕ nµo ®Ó c¸c em

häc sinh hiÓu ®−îc gi¸ trÞ néi dung còng nh− gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña t¸c

phÈm. Bªn c¹nh "§êi thõa" viÕt vÒ chñ ®Ò ng−êi tri thøc, th× "ChÝ PhÌo"

(chñ ®Ò vÒ n«ng d©n) lµ nh÷ng t¸c phÈm xuÊt s¾c cña Nam Cao. ë ChÝ

PhÌo, Nam Cao ®· ph¶n ¸nh m©u thuÉn gi÷a ng−êi n«ng d©n (ChÝ PhÌo) víi

giai cÊp ®Þa chñ phong kiÕn lµ (B¸ KiÕn), bi kÞch cña ng−êi n«ng d©n bÞ l−u

manh ho¸... vµ cßn nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c mµ t¸c phÈm ph¶n ¸nh. Nªn ph−¬ng

ph¸p sö dông tèi −u khi d¹y truyÖn ng¾n nµy lµ thuyÕt gi¶ng + c©u hái ph¸t

vÊn, h−íng dÉn häc sinh tiÕp nhËn, kh¸m ph¸.

TÇm quan träng cña viÖc sö dông ph−¬ng ph¸p, biÖn ph¸p thuyÕt

gi¶ng, ph¸t vÊn, gîi t×m trong qu¸ tr×nh d¹y truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo nãi riªng

vµ c¸c t¸c phÈm v¨n ch−¬ng nãi chung, lµ gióp häc sinh hiÓu, n¾m ®−îc vµ

c¶m nhËn mét c¸ch ®óng ®¾n, s©u s¾c, ph¸t huy ®−îc tÝnh tÝch cùc chñ ®éng

t×m tßi, s¸ng t¹o trong giê häc lµ vÊn ®Ò rÊt ®óng ®¾n vµ cÇn thiÕt. Song,

gi¸o viªn chØ cã vËn dông nh÷ng ph−¬ng ph¸p trªn trong giê d¹y mµ bá qua

c¸c ph−¬ng ph¸p, biÖn ph¸p ®äc diÔn c¶m, so s¸nh theo lo¹i thÓ, b×nh gi¶ng,

mét ®iÒu ch¾c ch¾n r»ng giê häc sÏ kh«ng ®¹t ®−îc kÕt qu¶ tèt, ®Æc biÖt lµ

sÏ kh«ng khai th¸c ®−îc chiÒu s©u c¬ b¶n cña t¸c phÈm, nh÷ng nÐt ®éc ®¸o,

riªng biÖt cña t¸c phÈm...

§Ó tiÕp nhËn, c¶m thô ®−îc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng th× ho¹t ®éng ®äc

trong ®ã cã ®äc diÔn c¶m lµ rÊt cÇn thiÕt. Víi truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo cña

Nam Cao, th× ®©y lµ mét truyÖn ng¾n chøa ®ùng nhiÒu giäng ®iÖu, nhiÒu

tÝnh c¸ch kh¸c nhau: Giäng cña nhµ v¨n, giäng cña nh©n vËt, giäng cña d©n

lµng Vò §¹i.. ë mçi nh©n vËt ®Òu cã nh÷ng giäng riªng, giäng l¹nh lïng,

giäng c¶m th−¬ng, giäng ®ay nghiÕn... §ã chÝnh lµ nh÷ng thµnh c«ng lín

- 21 -

cña t¸c gi¶ trong viÖc thÓ hiÖn giäng ®iÖu tÝnh c¸ch nh©n vËt, t¹o cho t¸c

phÈm kh«ng khÝ ®Çy kÞch tÝnh. Cã ®−îc sù vËn dông ho¹t ®éng ®äc diÔn

c¶m trong giê häc th× míi cã thÓ t¹o ra ®−îc kh«ng khÝ, ©m h−ëng cña t¸c

phÈm, võa rÌn cho häc sinh c¸ch ®äc diÔn c¶m, ®ång thêi l¹i gióp häc sinh

hiÓu h¬n vÒ t¸c phÈm.

C¸c biÖn ph¸p so s¸nh, gi¶ng - b×nh trong mét giê häc kh«ng thÓ

kh«ng ®−îc vËn dông mét c¸ch s¸ng t¹o. §Ó khai th¸c s©u ®−îc gi¸ trÞ néi

dung còng nh− nghÖ thuËt cña t¸c phÈm ChÝ PhÌo, ®Æc biÖt ®Ó gióp häc sinh

hiÓu s©u vÒ gi¸ trÞ hiÖn thùc cña mét truyÖn ng¾n nhiÒu kÞch tÝnh, ®a giäng

®iÖu th× cÇn ph¶i so s¸nh víi mét sè t¸c phÈm nh−: "L·o H¹c" cña Nam

Cao, "T¾t ®Ìn" cña" Ng« TÊt Tè. Cã ®−îc sù so s¸nh, ®èi chiÕu víi c¸c t¸c

phÈm trªn míi thÊy hÕt ®−îc chiÒu s©u, gi¸ trÞ næi bËt còng nh− thµnh c«ng

cña mét c©y bót tµi n¨ng. Cïng víi ph−¬ng ph¸p so s¸nh th× biÖn ph¸p ho¹t

®éng b×nh gi¶ng trong giê d¹y còng kh«ng thÓ bá qua. Bëi cã b×nh gi¶ng

míi thÊy hÕt ®−îc, míi c¶m nhËn ®−îc c¸i hay c¸i ®Ñp, c¸i ®Æc s¾c vÒ t−

t−ëng, t×nh c¶m, c¶m xóc vÒ t¸c phÈm. Trªn thùc tÕ, ®èi víi hai tiÕt d¹y

truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo cña Nam Cao, hÇu nh− c¸c thÇy c« gi¸o l¹i kh«ng sö

dông mét c¸ch ®ång bé, linh ho¹t víi c¸c ph−¬ng ph¸p, biÖn ph¸p trªn.

§iÒu nµy dÉn tíi hiÖu qu¶ giê d¹y kh«ng ®−îc nh− ý muèn, thËm trÝ dÉn tíi

viÖc häc sinh kh«ng cã høng thó; kh«ng khÝ giê häc kh«ng s«i næi...

KÕt qu¶ thu ®−îc tõ viÖc kh¶o s¸t c©u hái thø hai: Trong hai giê d¹y

truyÖn ChÝ PhÌo, c¸c thÇy c« ®· tËp trung khai th¸c nh÷ng vÊn ®Ò g×? Chóng

t«i nhËn thÊy, phÇn lín gi¸o viªn ®Òu chØ ra nh÷ng néi dung khi khai th¸c

truyÖn ng¾n nµy: Bi kÞch cña ChÝ PhÌo, nçi thèng khæ cña ng−êi n«ng d©n,

qu¸ tr×nh tha ho¸ cña mét ng−êi l−¬ng thiÖn trë thµnh con quû d÷ cña lµng

Vò §¹i, ®Æc s¾c vÒ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt. Nh×n chung, c¸c thÇy c«

gi¸o ®· tËp trung chó ý khai th¸c ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ néi dung

còng nh− h×nh thøc nghÖ thuËt cña truyÖn.

- 22 -

Víi mét t¸c phÈm tù sù nhiÒu kÞch tÝnh ®Æc s¾c, chøa ®ùng gi¸ trÞ

hiÖn thùc, gi¸ trÞ nh©n ®¹o lín lao, cïng víi nh÷ng ®Æc s¾c vÒ nghÖ thuËt

nh− ë ChÝ PhÌo. §©y lµ mét trong nh÷ng t¸c phÈm ®−îc giíi nghiªn cøu

quan t©m, c¸c thÇy c« gi¸o trùc tiÕp gi¶ng d¹y còng ®· bµn nhiÒu ë mét sè

bµi viÕt ®−îc ®¨ng t¶i. Vµ nh− vËy, viÖc khai th¸c truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo víi

nh÷ng vÊn ®Ò nh− kÕt qu¶ ®iÒu tra ë trªn ch−a thÓ ®¸p øng yªu cÇu, néi

dung khai th¸c cßn nhiÒu thiÕu sãt. §©y lµ nguyªn nh©n hÖ qu¶ cña viÖc

phô thuéc hoµn toµn vµo SGK mét c¸ch m¸y mãc, thiÕu s¸ng t¹o, dÉn ®Õn

khai th¸c néi dung nghÌo nµn.

Do kh«ng s¾p xÕp, bè trÝ thêi gian hîp lý, kh«ng nhËn ra ®−îc nh÷ng

néi dung cÇn tËp trung, chó träng khai th¸c. Thêi gian cã h¹n, t¸c phÈm dµi

nªn kh©u ®äc cña häc sinh bÞ bá qua, néi dung kiÕn thøc nhiÒu nªn gi¸o

viªn chØ chó ý tíi thuyÕt gi¶ng vµ häc sinh nghe, ghi. Do s¸ch gi¸o viªn,

s¸ch h−íng dÉn bá qua thi ph¸p t− t−ëng nhµ v¨n, phong c¸ch nhµ v¨n nªn

gi¸o viªn kh«ng chó ý s©u, quan t©m khai th¸c néi dung t¸c phÈm víi "c¸i

®−îc ph¶n ¸nh" mµ quªn mÊt tíi c¸ch ph¶n ¸nh, ph−¬ng thøc ph¶n ¸nh cña

t¸c phÈm. Thùc tÕ d¹y häc ChÝ PhÌo cña Nam Cao nh− trªn qu¶ cßn nhiÒu

thiÕu sãt, chóng ta cÇn ph¶i cã nh÷ng suy nghÜ, nh÷ng ph−¬ng ph¸p, nh÷ng

biÖn ph¸p d¹y häc phï hîp, ®¹t hiÖu qu¶ vÒ truyÖn ng¾n.

4.2. KÕt qu¶ kh¶o nghiÖm tõ gi¸o ¸n, vë ghi, bμi lμm cña häc sinh vμ

c¸c tiÕt d¹y häc t¸c phÈm ChÝ PhÌo

Qua c¸c gi¸o ¸n vµ c¸c tiÕt dù giê cña c¸c thÇy c« gi¸o hÇu hÕt gi¸o

viªn ®Òu chØ tËp trung khai th¸c ChÝ PhÌo víi mét truyÖn ng¾n hiÖn thùc

®¬n thuÇn. HÖ thèng c©u hái ë bµi so¹n cßn h¹n chÕ.

Trong ChÝ PhÌo (Nam Cao) ë líp 11 tr−êng THPT, ®−îc ph©n phèi

trong ch−¬ng tr×nh d¹y lµm hai tiÕt. Thêi gian hai tiÕt d¹y truyÖn ng¾n nµy,

mçi ng−êi thÇy cã nh÷ng c¸ch vËn dông ph−¬ng ph¸p, biÖn ph¸p d¹y häc

tèi −u, nh»m ®Þnh h−íng cho giê d¹y ®¹t hiÖu qu¶.Trªn thùc tÕ th× ®a sè

gi¸o viªn chØ d¹y truyÖn ng¾n nµy theo c¸ch h−íng dÉn chung chung tõ

- 23 -

SGK, vËn dông c¸c ph−¬ng ph¸p, biÖn ph¸p cßn h¹n chÕ, giê d¹y tÎ nh¹t,

néi dung khai th¸c s¬ sµi ë c¶ gi¸ trÞ néi dung vµ gi¸ trÞ nghÖ thuËt,.. TÊt c¶

nh÷ng thiÕu sãt trªn ®©y ë c¸c giê ®−îc thÓ hiÖn ngay chÝnh ë kh©u so¹n

gi¸o ¸n cña gi¸o viªn.

Gi¸o ¸n míi chØ lµ nh÷ng néi dung mµ gi¸o viªn sÏ gi¶ng d¹y truyÒn

®¹t cho häc sinh, chø thùc tÕ kh«ng ph¶i lµ mét ®Ò c−¬ng chi tiÕt cô thÓ víi

nh÷ng c«ng viÖc cña thµy trß. Gi¸o ¸n ch−a b¸m s¸t lo¹i thÓ cña t¸c phÈm.

Nguyªn nh©n cña viÖc so¹n vµ d¹y truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo cña Nam

Cao cßn nhiÒu thiÕu sãt nh− vËy lµ do: Gi¸o viªn qu¸ phô thuéc vµo SGV,

s¸ch h−íng dÉn mét c¸ch m¸y mãc, thiÕu tÝnh s¸ng t¹o trong giê d¹y.

Kh«ng ®Þnh l−îng thêi gian cho tõng phÇn cña bµi d¹y, néi dung khai th¸c

vÒ t¸c phÈm cßn bÞ vªnh, t¸c phÈm dµi, thêi gian cã h¹n, gi¸o viªn chØ tËp

trung thuyÕt gi¶ng, nªn ho¹t ®éng cña häc sinh trong giê häc cßn bÞ thô

®éng. Ho¹t ®éng ®äc diÔn c¶m cña giê häc ch−a ®−îc gi¸o viªn chó ý qu©n

t©m, gi¸o viªn ch−a x¸c ®Þnh ®−îc néi dung nµo lµ cÇn nhÊn m¹nh.

Nguyªn nh©n: phÇn lín gi¸o viªn hiÖn nay ch−a hiÓu s©u, hiÓu kü,

hiÓu nhuÇn nhuyÔn vÒ t¸c phÈm, nªn sù rung c¶m chñ quan c¸ nh©n ®−îc

béc lé, kh¶ n¨ng rung c¶m vÒ t¸c phÈm v× thÕ cßn h¹n chÕ. MÆt kh¸c, hÖ

thèng c©u hái ch−a hîp lý; ch−a ph©n lo¹i c©u hái cho tõng ®èi t−îng häc

sinh. Gi¸o viªn chØ tËp trung x©y dùng c©u hái ph¸t hiÖn mµ ch−a chó ý x©y

dùng c©u hái t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò, c©u hái gîi më , c©u hái h×nh dung

t−ëng t−îng. Do ®ã, còng ch−a t¹o ®−îc t©m thÕ, kh«ng khÝ trong giê häc.

§iÓm s¸ng thÈm mü cña t¸c phÈm còng lµ mét vÎ ®Öp ®éc ®¸o trong

sù s¸ng t¹o cña nhµ v¨n. Song, gi¸o viªn ch−a nhËn thøc s©u s¾c vÊn ®Ò c¶m

thô, thËm chÝ gi¸o viªn cßn ch−a ph¸t hiÖn ra ®−îc nh÷ng ®iÓm s¸ng thÈm

mü cña t¸c phÈm. Ho¹t ®éng liªn m«n còng ch−a ®−îc gi¸o viªn chó ý, ®©y

lµ h×nh thøc më réng, ®µo s©u h¬n ®èi víi sù hiÓu biªt cña häc sinh.

5. KÕt qu¶ kh¶o nghiÖm thu ®−îc tõ phÝa häc sinh

Nh÷ng mÆt ®· lμm ®−îc:

- 24 -

Sù c¶m th«ng cña c¸c em häc sinh víi truyÖn ng¾n nµy ®· ®¹t ®−îc

nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n thÓ hiÖn kh¸ râ sau khi c¸c em ®−îc häc t¸c phÈm

trªn líp. ViÖc ®Þnh h−íng, tæ chøc, ®iÒu khiÓn cña gi¸o viªn trong qu¸ tr×nh

d¹y häc t¸c phÈm nµy ®· gióp cho c¸c em häc sinh tõ chç ch−a hiÓu râ,

ch−a nhËn thøc ®óng vÒ truyÖn ng¾n nµy tíi viÖc häc sinh ®· thÓ hiÖn ®−îc

nh÷ng suy nghÜ, c¶m nhËn, hiÓu biÕt cña m×nh vÒ t¸c phÈm qua nh÷ng c©u

tr¶ lêi, sù lý gi¶i cña c¸c em ë trªn. Song sè häc sinh hiÓu t−êng tËn, nhËn

thøc s©u s¾c vÒ t¸c phÈm qua nh÷ng c©u tr¶ lêi, sù lý gi¶i kh¸ râ ë trªn cßn

ch−a nhiÒu.

Nh÷ng mÆt cßn h¹n chÕ:

Sè l−îng häc sinh hiÓu s©u s¾c, cã ý thøc t×m tßi, kh¸m ph¸ chiÒu s©u

t¸c phÈm ë trªn líp cßn rÊt Ýt. Sè l−îng häc sinh tr¶ lêi nh÷ng c©u hái trong

giê häc mµ gi¸o viªn ®−a ra cßn thiÕu khoa häc, thËm chÝ cßn cã nh÷ng em

kh«ng hiÓu, kh«ng nhËn thøc ®−îc néi dung vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm,

hiÓu vµ c¶m nhËn truyÖn ng¾n nµy cßn m¸y mãc, sai lÖch..

T×nh tr¹ng häc sinh ch−a hiÓu th©m chÝ cßn hiÓu kh«ng ®óng vÒ t¸c

phÈm, sù c¶m nhËn cßn tuú tiÖn. T©m thÕ vµ ý thøc cña c¸c em tr−íc nh÷ng

c©u hái cßn tÎ nh¹t, sù nh×n nhËn vÒ t¸c phÈm cßn thô ®éng.

iV. ph©n tÝch kÕt qu¶ kh¶o nghiÖm:

ViÖc ®iÒu tra, kh¶o nghiÖm vÒ t×nh h×nh d¹y häc truyÖn ng¾n ChÝ

PhÌo cña Nam Cao ë nhµ tr−êng THPT trªn c¸c ®èi t−îng: Gi¸o viªn, häc

sinh, chóng t«i nhËn thÊy r»ng: ViÖc d¹y cña gi¸o viªn vµ viÖc häc cña häc

sinh hiÖn nay lµ ch−a æn: Giê d¹y tiÕn hµnh mét c¸ch ®¬n ®iÖu, tÎ nh¹t,

ch−a tho¸t ra khái t×nh tr¹ng vâ ®o¸n , rËp khu«n mét c¸ch m¸y mãc. T¸c

®éng hiÖu qu¶ cña t¸c phÈm v¨n ch−¬ng ®èi víi häc sinh sau giê häc lµ rÊt

Ýt, kh¶ n¨ng tiÕp nhËn t¸c phÈm cña häc sinh ch−a cao. Tõ thùc tÕ kh¶o s¸t

t×nh h×nh d¹y häc t¸c phÈm ChÝ PhÌo nh− ë trªn, chóng t«i rót ra ®−îc

nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh, c¬ b¶n d−íi ®©y:

- 25 -

1. Gi¸o viªn ch−a chó ý ®Õn c¸ tÝnh s¸ng t¹o cña nhμ v¨n còng

nh− ®Æc tr−ng lo¹i thÓ cña truyÖn ng¾n giμu kÞch tÝnh

Nam Cao lµ nhµ v¨n hiÖn thùc ®Çu tiªn vµ s©u s¾c nhÊt ®· ®Æt vÊn ®Ò

con ng−êi, sè phËn con ng−êi, nh©n c¸ch con ng−êi bÞ tha ho¸, chµ ®¹p;

truyÖn Nam Cao thuéc lo¹i truyÖn t©m lý, Ýt biÕn cè nh−ng l¹i giÇu chÊt

truyÖn, nã cã søc ¸m ¶nh, kh¬i gîi v× nhµ v¨n ®· ®ông tr¹m tíi vÊn ®Ò cña

con ng−êi chø kh«ng chØ bã hÑp trong khu«n khæ cña mét sù viÖc, mét hiÖn

t−îng. Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt cña truyÖn Nam Cao lµ «ng ®· sö

dông rÊt tµi t×nh c¶ mét hÖ thèng c¸c t×nh huèng truyÖn d−íi d¹ng t×nh

huèng nhËn thøc lùa chän g¾n chÆt víi nh÷ng t×nh huèng t©m lý. C¸c truyÖn

ng¾n cña Nam Cao ®Òu ®Æt nh©n vËt tr−íc t×nh huèng x¶y ra nhiÒu c¸ch lùa

chän, nhiÒu quyÕt ®Þnh, nhiÒu lèi tho¸t. Nam Cao ®Èy nh©n vËt cña m×nh

vµo mét hoµn c¶nh råi ®Ó cho nh©n vËt hµnh ®éng trong nhiÒu mèi liªn hÖ

næi vµ ch×m, cã thÓ sÏ thÕ nµy hoÆc còng cã thÓ sÏ thÕ kh¸c nh−ng thùc ra

b¾t nh©n vËt ph¶i nhËn thøc t×nh thÕ cña m×nh vµ lùa chän con ®−êng tho¸t

ra khái t×nh huèng ®ã nh− mét tÊt yÕu ph¶i nh− thÕ - ChÝ PhÌo chÝnh lµ mét

trong nh÷ng t¸c phÈm mang nh÷ng ®Æc ®iÓm nh− thÕ. Do vËy, d¹y häc ChÝ

PhÌo kh«ng thÓ ®¬n ®iÖu, tÎ nh¹t... mµ ph¶i b¸m s¸t vµo ®Æc tr−ng thi ph¸p

lo¹i thÓ, phong c¸ch t¸c gi¶.

Qua thùc tÕ kh¶o s¸t gi¸o ¸n cña gi¸o viªn vµ dù giê trªn líp, chóng

t«i nhËn thÊy gi¸o viªn so¹n bµi vµ gi¶ng d¹y t¸c phÈm ChÝ PhÌo vÉn theo

lèi d¹y truyÒn thèng, khai th¸c néi dung t¸c phÈm vÉn chØ b¸m s¸t vµo s¸ch

gi¸o viªn, ng−êi d¹y chØ tËp trung t×m hiÓu nh©n vËt chÝnh råi ®Ò cËp ®Õn

phÇn néi dung vµ nghÖ thuËt t¸c phÈm.

"ChÝ PhÌo" cña Nam Cao lµ mét truyÖn ng¾n nhiÒu giäng ®iÖu, nhiÒu

tÝnh c¸ch. TÝnh nhiÒu giäng ®iÖu, nhiÒu tÝnh c¸ch nµy ®−îc chi phèi bëi cÊu

tróc ®èi tho¹i trong t¸c phÈm. Trong nh÷ng s¸ng t¸c vÒ chñ ®Ò n«ng d©n cña

m×nh, Nam Cao ®· x©y dùng thµnh c«ng mét sè nh©n vËt, trong ®ã ChÝ

PhÌo lµ mét ®iÓn h×nh, thÓ hiÖn ®−îc ®Çy ®ñ ®Æc tÝnh vÒ qu¸ tr×nh diÔn biÕn

- 26 -

t©m lý tÝnh c¸ch nh©n vËt. Thùc chÊt cña hiÖn t−îng ChÝ PhÌo lµ vÊn ®Ò

n«ng d©n, vÊn ®Ò giai cÊp. Trong suèt bµi gi¶ng, gi¸o viªn chØ tËp trung

thuyÕt tr×nh néi dung vµ nghÖ thuËt t¸c phÈm "ChÝ PhÌo" mµ kh«ng cã sù

liªn hÖ so s¸nh víi mét sè t¸c phÈm kh¸c cña Nam Cao, ®Ó tõ ®ã lµm næi

bËt gi¸ trÞ t¸c phÈm. Gi¸o viªn ch−a lµm s¸ng tá ®−îc gi¸ trÞ néi dung t¸c

phÈm còng nh− ®Æc s¾c nghÖ thuËt, nªn ch−a thÊy ®−îc ë t¸c phÈm nµy

chøa ®ùng nhiÒu kÞch tÝnh, nhiÒu giäng ®iÖu....

B−íc tiÕp cËn, gi¶ng d¹y t¸c phÈm v¨n ch−¬ng bao giê còng ph¶i ®i

tõ h×nh thøc nghÖ thuËt ®Õn néi dung t− t−ëng t¸c phÈm. H−íng tiÕp cËn

nh− vËy míi ph©n tÝch, kh¸m ph¸ ®Õn tËn cïng chiÒu s©u t¸c phÈm. Gi¸o

viªn chØ chó träng khai th¸c c¸i ®−îc ph¶n ¸nh mµ ch−a khai th¸c c¸i c¸ch

ph¶n ¸nh, ph−¬ng thøc ph¶n ¸nh. C¸ch ph¶n ¸nh, ph−¬ng thøc ph¶n ¸nh

trong "ChÝ PhÌo" cña Nam Cao lµ rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt trong qu¸ tr×nh

gi¶ng d¹y. C«ng viÖc cña ng−êi d¹y còng nh− ng−êi häc v¨n lµ ph¶i xuÊt

ph¸t tõ quan ®iÓm nghÖ thuËt cña nhµ v¨n, tõ thÕ giíi nghÖ thuËt cña nhµ

v¨n vÒ con ng−êi vµ cuéc sèng. ChÝnh v× vËy, viÖc gi¶ng d¹y t¸c phÈm ChÝ

PhÌo nãi riªng, t¸c phÈm v¨n ch−¬ng nãi chung nÕu xa rêi thi ph¸p, phong

c¸ch nhµ v¨n th× sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng d¹y theo kiÓu t¸n ngÉu, c«ng thøc, vâ

®o¸n, thiÕu c¬ së khoa häc.

C¸ch ph¶n ¸nh hiÖn thùc, nh÷ng t©m niÖm míi vÒ nghÖ thuËt, giäng

®iÖu, ng«n ng÷, chi tiÕt nghÖ thuËt, cÊu tróc t¸c phÈm, mçi ng−êi, mçi c¶nh,

mçi t©m tr¹ng cã ®êi sèng cô thÓ vµ còng rÊt cô thÓ. Cã nhËn ra vµ hiÓu

®−îc thi ph¸p còng nh− phong c¸ch truyÖn Nam Cao míi cã h−íng tiÕp cËn,

gi¶ng d¹y ®óng h−íng, ®¸p øng ®−îc viÖc chuyÓn t¶i gi¸ trÞ néi dung còng

nh− nghÖ thuËt cña t¸c phÈm tíi ng−êi häc. Tõ ®ã kh¼ng ®Þnh t− t−ëng lín

lao cña t¸c phÈm, søc ng©n vang cña truyÖn ChÝ PhÌo nãi riªng vµ truyÖn

ng¾n Nam Cao nãi chung.

§Ó kh¾c ho¹ ®Çy ®Æn, s©u s¾c gi¸ trÞ hiÖn thùc nhiÒu kÞch tÝnh cña t¸c

phÈm th× nghÖ thuËt lµ mét yÕu tè quan träng. Cã hiÓu ®−îc vµ thÊy ®−îc

- 27 -

nh÷ng thµnh c«ng míi mÎ vÒ gi¸ trÞ nghÖ thuËt nµy míi cã thÓ d¹y ®¹t hiÖu

qu¶. Song thùc tÕ, qua kh¶o s¸t th× hÇu nh− c¸c thÇt c« gi¸o ®Ò chØ tËp trung

khai th¸c gi¸ trÞ néi dung t¸c phÈm, ph©n tÝch nh©n vËt råi cuèi cïng phÇn

nghÖ thuËt. C¸i gi¸ trÞ cña néi dung t¸c phÈm, c¸i hay ë chiÒu s©u mçi nh©n

vËt còng nh− toµn bé t− t−ëng t¸c phÈm ®−îc lµm thµnh bëi tµi n¨ng, nghÖ

thuËt cña t¸c gi¶. §iÒu nµy còng cho thÊy, viÖc gi¸o viªn ch−a hiÓu ®−îc thi

ph¸p, phong c¸ch truyÖn ng¾n cña Nam Cao, nªn viÖc gi¶ng d¹y t¸c phÈm

ChÝ PhÌo kÐm hiÖu qu¶, néi dung ph©n tÝch cßn rÊt s¬ sµi, ch−a ®µo s©u chiÒu

s©u t− t−ëng t¸c phÈm, häc sinh hiÓu rÊt m¬ hå thËm trÝ cßn sai vÒ t¸c phÈm.

2. Giê d¹y häc ®¬n ®iÖu xa c¸ch víi nhËn thøc thÈm mü cña häc sinh.

Gi¶ng d¹y v¨n häc lµ mét bé phËn cña gi¸o dôc thÈm mü v¨n häc cña

nhµ tr−êng THPT. Ng−êi gi¸o viªn d¹y v¨n cã nhiÖm vô ph¶i ¸p dông mét

c¸ch tèi −u søc m¹nh cña t¸c phÈm v¨n ch−¬ng ®Ó gi¶ng d¹y vµ gi¸o d−ìng

thÈm mü cho häc sinh.

Thùc tÕ giê d¹y häc v¨n cña gi¸o viªn hiÖn nay chØ chó träng say s−a

thuyÕt gi¶ng, liÖt kª néi dung ph©n tÝch mét c¸ch ®¬n thuÇn, häc sinh th×

thô ®éng nh− mét b×nh chøa ®ùng kiÕn thøc, ngåi nghe vµ ghi chÐp. ThËm

chÝ, gi¸o viªn coi t¸c phÈm ChÝ PhÌo nh− mét t¸c phÈm tÜnh t¹i, bÊt biÕn.

Gi¸o viªn lµ ng−êi c¶m thô gióp häc sinh, lêi gi¶ng cña gi¸o viªn lÊn ¸t

ng«n ng÷ t¸c phÈm. D¹y häc v¨n mµ phÇn lín thêi gian lµ ho¹t ®éng thuyÕt

gi¶ng cña gi¸o viªn th× thËt lµ tai h¹i, nÕu chØ thuyÕt gi¶ng, ®Æt c©u hái råi

gäi häc sinh tr¶ lêi mµ thiÕu ®i nh÷ng lêi b×nh gi¸ trÞ c©u ch÷, lêi v¨n trong

t¸c phÈm th× kh«ng thÓ thiÕu ®−îc chiÒu s©u t− t−ëng cña t¸c phÈm, kh«ng

thÓ kh¬i gîi ®−îc c¶m xóc, t×nh c¶m tõ phÝa b¹n ®äc. Mét khi kh«ng thÓ

tr¸nh khái t×nh tr¹ng vËn dông mét c¸ch m¸y mãc, mï mê mét sè thñ ph¸p

biÖn ph¸p trong giê d¹y.

C¸c giê d¹y häc v¨n cña gi¸o viªn ë trªn líp ch−a x©y dùng, lËp ra

®−îc hÖ thèng ph−¬ng ph¸p thùc sù kÕ ho¹ch vµ phï hîp ®Ó gióp häc sinh

chiÕm lÜnh t¸c phÈm v¨n ch−¬ng. §iÒu ®Æc biÖt cÇn ®−îc quan t©m lµ: giê

- 28 -

d¹y t¸c phÈm v¨n ch−¬ng mµ gi¸o viªn kh«ng hÒ quan t©m g× ®Õn ®Æc tr−ng

lo¹i thÓ. C¸c ph−ong ph¸p thuyÕt tr×nh, vÊn ®¸p rÊt ®−îc gi¸o viªn quan t©m

nh−ng biÖn ph¸p ®äc diÔn c¶m, so s¸nh, b×nh gi¸.... d−êng nh− l¹i kh«ng

®−îc gi¸o viªn chó ý. §iÒu nµy dÉn tíi giê d¹y häc s¸o rçng, kh«ng thÊy

®−îc c¸i hay, c¸i ®Æc s¾c, c¸i riªng cña truyÖn ng¾n ngµy. Giê häc t¸c phÈm

nhÊt thiÕt lµ mét quy tr×nh ®−îc thiÕt kÕ b»ng mét hÖ thèng thao t¸c, hÖ

thèng c¸c viÖc lµm ®Ó häc sinh cã ®−îc sù häat ®éng trÝ tuÖ tõ tri gi¸c, ng«n

ng÷, t−ëng t−îng, liªn t−ëng, so s¸nh, ph©n tÝch... phï hîp víi quy luËt c¶m

thô v¨n ch−¬ng.

T×nh thÇn ®æi míi ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y nãi chung vµ bé m«n v¨n nãi

riªng víi yªu cÇu c¬ b¶n ®Æt ra: Trong mét giê d¹y nãi chung vµ bé m«n v¨n

nãi riªng, giê d¹y - häc lu«n t¹o ra sù tÝch cùc ho¸ trong ho¹t ®éng nhËn thøc

cña häc sinh chÝnh lµ ë hÖ thèng nh÷ng c©u hái t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò.

3. Gi¸o viªn ch−a cã ®−îc c¸c biÖn ph¸p thÝch hîp víi ®Æc tr−ng

lo¹i thÓ cña t¸c phÈm

Môc ®Ých cña giê d¹y häc nãi chung vµ giê d¹y häc v¨n nãi riªng lµ

gióp häc sinh t¸i hiÖn néi dung, h×nh thøc nghÖ thuËt t¸c phÈm vµ c¶m nhËn

t¸c phÈm mét c¸ch s©u s¾c, toµn diÖn. Yªu cÇu cña giê d¹y häc lµ ph¶i x©y

dùng ®−îc hÖ thèng c©u hái ®¶m b¶o tÝnh khoa häc, phï hîp víi ®Æc ®iÓm

t©m lý løa tuæi, víi ®Æc tr−ng riªng biÖt cña tõng t¸c phÈm v¨n häc.

Thùc tÕ qua giê gi¶ng d¹y t¸c phÈm "ChÝ PhÌo" cña gi¸o viªn ë

tr−êng PT lo¹i c©u hái ®−îc gi¸o viªn tËp trung sö dông lµ nh÷ng c©u hái

nÆng vÒ miªu t¶, t¸i hiÖn. Giai ®o¹n nµo trong cuéc ®êi ChÝ PhÌo ®Ó l¹i cho

em Ên t−îng s©u s¾c nhÊt?.. Nh÷ng c©u hái c¶m thô, c©u hái t¹o t×nh huèng

vÊn ®Ò, c©u hái gîi më ch−a ®−îc gi¸o viªn quan t©m chó ý ®óng møc vµ

dÉn tíi viÖc häc sinh ®øng ngoµi t¸c phÈm. HÇu hÕt gi¸o viªn ch−a nhËn

thøc ®−îc viÖc t¹o ra t×nh huèng trong giê d¹y lµ t¹o ®−îc tr¹ng th¸i t©m lý

cµn thiÕt cho qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao.

ChÝ PhÌo cña Nam Cao lµ mét truyÖn ng¾n hiÖn thùc, nhiÒu tÝnh c¸c,

nhiÒu giäng ®iÖu, t×nh huèng truyÖn sinh ®éng, hÊp dÉn... Do ®ã, khi gi¶ng

d¹y gi¸o viªn cÇn chó ý khai t¸c mét c¸ch triÖt ®Ó hÖ thèng nh÷ng c©u hái

- 29 -

t¹o t×nh huèng, c©u hái gîi mëi hiÓu biÕt, tõng b−íc dÉn d¾t häc sinh ®i s©u

vµo khai th¸c träng t©m t¸c phÈm, chiÕm lÜnh chiÒu s©u t¸c phÈm. §iÒu nµy

sÏ gióp häc sinh hiÓu t¸c phÈm mét c¸ch s©u s¾c, toµn diÖn h¬n.

Kh¸c víi c¸c m«n häc kh¸c ë trong nhµ tr−êng, m«n v¨n lµ mét m«n

nghÖ thuËt, chÊt liÖu cña nã lµ ng«n tõ nghÖ thuËt. V¨n ch−¬ng lµ thÕ giíi

cña t×nh c¶m, c¶m xóc vµ nh÷ng rung ®éng trong t©m hån con ng−êi. §Ó

häc v¨n vµ hiÓu ®−îc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng nhÊt thiÕt b¹n ®äc ph¶i cã mét

t©m hån ®ång ®iÖu vÒ t×nh c¶m, c¶m xóc, ph¶i cã mét t©m thÕ tho¶i m¸i.

Muèn cho giê d¹y häc v¨n thµnh c«ng, mét trong nh÷ng yªu cÇu quan träng

kh«ng thÓ thiÕu ®ã lµ gi¸o viªn cÇn t¹o ra bÇu kh«ng khÝ v¨n ch−¬ng, t¹o

t©m thÕ cho giê häc.

Giê d¹y - häc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng kh«ng thÓ thµnh c«ng nÕu nh−

gi¸o viªn kh«ng chó ý tíi nh÷ng viÖc lµm, thao t¸c quen thuéc vµ cÇn thiÕt

nh− chuÈn bÞ tèt so¹n gi¸o ¸n, t¹o ra bÇu kh«ng khÝ cho giê d¹y... Giê d¹y

v¨n cÇn t¹o dùng mét bÇu kh«ng khÝ cëi më, l«i cuèn sù say mª cña häc

sinh. Trªn thùc tÕ, c¸c giê v¨n hiÖn nay rÊt tÎ nh¹t, bÇu kh«ng khÝ trÇm

l¾ng, kh«ng ®Ó l¹i cho c¸c em häc sinh nh÷ng Ên t−îng sau bµi d¹y.

T¸c phÈm ChÝ PhÌo hay nªn míi khã d¹y. Song ®Ó hiÓu vµ d¹y truyÖn

ng¾n ®−îc thµnh c«ng, ng−êi gi¸o viªn cÇn t¹o cho häc sinh giê häc s«i næi,

khoa häc, tõ kh©u vµo bµi ®Ó g©y sù chó ý, t¹o t×nh huèng vµ mét Ên t−îng

hay vÒ giê häc; tiÕp n÷a lµ gi¸o viªn cÇn ph¶i x©y dùng ®−îc mét hÖ thèng

c©u hái sinh ®éng, ®óng träng t©m, t¹o ra sù tranh luËn cÇn thiÕt trong giê

häc. §ã lµ nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc, h÷u hiÖu gióp cho giê häc thµnh

c«ng.

Ch−¬ng III

nh÷ng ph−¬ng ph¸p vμ biÖn ph¸p d¹y häc

truyÖn ng¾n “ChÝ phÌo” cña nam cao

A- Ph−¬ng ph¸p vμ biÖn ph¸p:

I- Nh÷ng yªu cÇu cã tÝnh nguyªn t¾c:

- 30 -

1/ B¸m s¸t ®Æc tr−ng lo¹i thÓ truyÖn ng¾n giμu kÞch tÝnh.

N«ng th«n vµ ®êi sèng cña ng−êi n«ng d©n lµ mét trong nh÷ng

nguån ®Ò tµi phong phó cña v¨n häc. §Ò tµi ng−êi tri thøc vµ ®Ò tµi n«ng

d©n lµ hai ®Ò tµi tiªu biÓu trong sù nghiÖp v¨n ch−¬ng cña Nam Cao.

Cïng víi “L·o H¹c”, “Mét b÷a no”, “D× H¶o”,… “ChÝ PhÌo” lµ t¸c

phÈm tiªu biÓu cho thi ph¸p t− t−ëng nghÖ thuËt cña Nam Cao. ë ®ã, tËp

trung søc m¹nh nghÖ thuËt cña Nam Cao. Nam Cao còng nh− c¸c c©y bót

“t¶ ch©n”, “x· héi” ®−¬ng thêi – Quan t©m tr−íc hÕt tíi viÖc ®i s©u thÓ hiÖn

tÝnh c¸ch khèn khæ cña ng−êi nghÌo bÞ ¸p bøc. Nhµ v¨n tõng t©m niÖm

r»ng, t¸c phÈm cña m×nh ph¶i lµ “nh÷ng tiÕng ®au khæ kia tho¸t ra tõ nh÷ng

kiÕp lÇm than” (Tr¨ng s¸ng). Nam Cao kh«ng ®i s©u vµo n¹n s−u thuÕ, n¹n

chiÕm ®o¹t ruéng ®Êt, n¹n t« tøc, thiªn tai ®Þch ho¹…mµ ë “ChÝ PhÌo” nhµ

v¨n ®i vµo mét ph−¬ng tiÖn kh¸c: Ng−êi n«ng d©n bÞ x· héi tµn ph¸ vÒ t©m

hån, huû diÖt c¶ nh©n tÝnh, do ®ã bÞ phñ nhËn gi¸ trÞ, t− c¸ch lµm ng−êi. Nçi

thèng khæ ghª gím cña “ChÝ PhÌo” kh«ng ph¶i ë chç tÊt c¶ cuéc ®êi ng−êi

n«ng d©n cè cïng nµy chØ lµ mét sè 0: Kh«ng nhµ cöa, kh«ng cha mÑ,

kh«ng hä hµng th©n thÝch…mµ chÝnh lµ ë chç anh ®· bÞ x· héi r¹ch n¸t c¶

bé mÆt ng−êi, c−íp ®i linh hån ng−êi, ®Ó bÞ lo¹i ra khái x· héi loµi ng−êi.

Trªn bèi c¶nh chung cña v¨n häc hiÖn thùc thêi kú 1940 – 1945,

“ChÝ PhÌo” lµ mét hiÖn t−îng ®ét xuÊt. “ChÝ PhÌo” thùc sù lµ mét bøc tranh

x· héi réng lín v× tr−íc hÕt nã ®· ph¬i bµy ra ¸nh s¸ng c¸c mèi quan hÖ x·

héi phøc t¹o cña hiÖn thùc, ®· miªu t¶ trung thùc nh÷ng quan hÖ thùc.

Trong qu¸ tr×nh d¹y häc truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo, yªu cÇu cã ý nghÜa

then chèt ®èi víi hiÖu qu¶ giê d¹y cña gi¸o viªn lµ ph¶i b¸m s¸t vµo ®Æc

tr−ng lo¹i thÓ cña mét truyÖn ng¾n nhiÒu kÞch tÝnh, sinh ®éng, hÊp dÉn.

ChÊt l−îng cña t¸c phÈm thÓ hiÖn râ ë: Ng«n ng÷ kÓ chuyÖn biÕn hãa kh«n

l−êng, sù ®an xen hßa lÉn gi÷a ng«n ng÷ ng−êi kÓ chuyÖn vµ ng«n ng÷

nh©n vËt; KÕt cÊu t¸c phÈm nµy trµn ®Çy kÞch tÝnh: h×nh ¶nh cña c¸i lß g¹ch

cò ë ®Çu vµ cuèi truyÖn; kiÓu x©y dùng nh©n vËt nhiÒu tÝnh c¸ch, nhiÒu

- 31 -

giäng ®iÖu; M©u thuÉn xung ®ét kÞch tÝnh; H×nh ¶nh kÞch; §èi tho¹i vµ ®éc

tho¹i gi÷a c¸c nh©n vËt vµ ngay ë néi t©m nh©n vËt; Hµnh ®éng cña nh©n

vËt ®Çy kÞch tÝnh… Cã hiÓu, n¾m ®−îc ®Æc tr−ng lo¹i thÓ cña t¸c phÈm

nhiÒu kÞch tÝnh nh− vËy, th× giê d¹y sÏ ®¹t ®−îc kÕt qu¶ tèt, tr¸nh t×nh tr¹ng

vâ ®o¸n, thiÕu c¬ së khoa häc… Khai th¸c ®−îc chÊt kÞch cña truyÖn ng¾n

nµy, sÏ gióp ta hiÓu s©u, hiÓu râ h¬n vÒ ngßi bót hiÖn thùc Nam Cao.

§i s©u vµo cuéc ®êi l−u manh ho¸ - võa tiªu biÓu cho sè phËn cùc

khæ cña ng−êi n«ng d©n bÞ ®Ì nÐn, bãc lét, võa tiªu biÓu cho sù tha ho¸ phæ

biÕn trong c¸i x· héi tµn ph¸ t©m hån con ng−êi. Ngßi bót Nam Cao ®· ®¹t

tíi søc m¹nh phª ph¸n m·nh liÖt, s©u s¾c hiÕm cã. VÏ nªn h×nh ¶nh ng−êi

n«ng d©n l−u manh ®Çy thó tÝnh, Nam Cao kh«ng hÒ b«i nhä n«ng d©n, mµ

tr¸i l¹i ®· ®i s©u vµo ®êi sèng t©m hån cña nh©n vËt ®Ó ph¸t hiÖn vµ kh¼ng

®Þnh nh©n phÈm ®Ñp ®Ï cña ng−êi n«ng d©n ngay trong khi häc bÞ r¹ch n¸t

c¶ bét mÆt ng−êi, giÕt chÕt t©m hån ng−êi.

ChÝ PhÌo ®· giÕt chÕt kÎ thï, nh−ng råi còng tù giÕt m×nh. §©y kh«ng

ph¶i lµ hµnh ®éng thuÇn tuý b¶n n¨ng, mµ Ýt nhiÒu ®· mang ý nghÜa vµ tÝnh

chÊt cña mét sù tr¶ thï giai cÊp. C¸i kÕt thóc d÷ déi cña thiªn truyÖn cã mét

ý nghÜa x· héi s©u s¾c. Nã lµ b¶n c¸o tr¹ng bän thèng trÞ c−êng hµo gian ¸c

vµ luËn téi c¶ c¸i chÕ ®é x· héi tµn b¹o, ®en tèi x· héi thùc d©n phong kiÕn.

HiÓu ®−îc ®Æc tr−ng thi ph¸p lo¹i thÓ truyÖn ng¾n Nam Cao, x¸c ®Þnh

®−îc c¸i riªng, c¸i ®éc ®¸o vÒ gi¸ trÞ nh©n v¨n s©u s¾c cña truyÖn ng¾n “ChÝ

PhÌo” sÏ lµ thuËn lîi gióp cho gi¸o viªn cã ®−îc h−íng ®i ®óng ®¾n trong

viÖc h−íng dÉn häc sinh tiÕp nhËn, kh¸m ph¸, c¶m thô néi dung vµ nghÖ

thuËt cña t¸c phÈm. Kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc thi ph¸p t− t−ëng, kh«ng n¾m

®−îc nh÷ng biÓu hiÖn ®Çy kÞch tÝnh cña t¸c phÈm th× h−íng ®i cña gi¸o viªn

sÏ chÖch, häc sinh kh«ng hiÓu ®−îc gi¸ trÞ, chiÒu s©u, vÎ ®Ñp riªng, ®éc ®¸o

cña truyÖn ng¾n nµy. HiÓu ®−îc thi ph¸p t− t−ëng trong Nam Cao, b¸m s¸t

vµo ®ã lµ c¸ch tèt nhÊt trong viÖc ®Þnh h−íng ph©n tÝch t¸c phÈm ®¹t hiÖu

- 32 -

qu¶, ph¸t huy ®−îc kh¶ n¨ng nhiÒu mÆt cña nã ®èi víi qu¸ tr×nh nhËn thøc

cña häc sinh.

2/ Néi dung vμ ph−¬ng ph¸p d¹y häc phï hîp víi ®Æc tr−ng lo¹i

thÓ vμ ®¸p øng t©m lý tiÕp nhËn cña häc sinh líp 11 - THPT

Häc sinh ë mçi løa tuæi, mçi cÊp häc, bËc häc ®Òu cã nh÷ng ®Æc

®iÓm vÒ t©m sinh lý riªng, kh«ng gièng nhau. Chó ý tíi ®Æc ®iÓm t©m sinh

lý løa tuæi cña ng−êi häc tøc lµ cÇn ph¶i chó ý tíi ®iÒu kiÖn x· héi, m«i

tr−êng sèng, løa tuæi, së thÝch, høng thó, nhu cÇu, nguyÖn väng, tr×nh ®é

hiÓu biÕt, kinh nghiÖm cña mçi c¸ nh©n ng−êi häc, tõ ®ã ®Ò ra ph−¬ng

ph¸p, biÖn ph¸p thÝch hîp cïng víi néi dung d¹y häc hîp lý.

“ChÝ PhÌo ” – mét truyÖn ng¾n nhiÒu kÞch tÝnh, giµu hiÖn thùc. C¸i ®éc

®¸o, hÊp dÉn cña truyÖn ng¾n nµy kh«ng chØ ë cèt truyÖn mµ s©u s¾c h¬n lµ ë

sù biÓu hiÖn ë chÊt kÞch: lèi kÓ chuyÖn hÊp dÉn, giäng kÓ cña t¸c gi¶ hßa vµo

giäng kÓ nh©n vËt vµ ng−îc l¹i, kiÓu x©y dùng nh©n vËt víi nh÷ng tÝnh c¸ch,

giäng ®iÖu, m©u thuÉn, lèi ®èi tho¹i vµ ®éc tho¹i ®Çy kÞch tÝnh… Yªu cÇu gi¸o

viªn trong qu¸ tr×nh d¹y häc truyÖn ng¾n nµy ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc “chÊt cña

lo¹i” trong “thÓ” truyÖn ng¾n Nam Cao – ChÝ PhÌo , mét truyÖn ng¾n nhiÒu

kÞch tÝnh ®¹t ®Õn tÇm cña mét “®o¶n thiªn tiÓu thuyÕt”. Cã x¸c ®Þnh ®−îc nh−

vËy c¶ ng−êi d¹y vµ ng−êi häc sÏ hiÓu ®−îc ®Çy ®ñ h¬n, s©u s¾c h¬n vÒ gi¸ trÞ

néi dung còng nh− nghÖ thuËt míi mÎ cña t¸c phÈm.

Løa tuæi häc sinh 15 – 17 cã sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ vÒ thÓ lùc vµ trÝ

tuÖ, t×nh c¶m. HÖ thÇn kinh ®· ph¸t triÓn nªn n¨ng lùc c¶m nhËn c¸i ®Ñp cña

c¸c em t¨ng lªn râ rÖt. C¸c em hoµn toµn cã kh¶ n¨ng t− duy trõu t−îng vµ

ãc t−ëng t−îng t¸i hiÖn. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña t− duy viÖc sö dông

ng«n ng÷ cña c¸c em ®· tiÕn bé lªn rÊt nhiÒu. Sù nhËn thøc thÈm mü tuy

ch−a ph¸t triÓn cao nh−ng còng cã nh÷ng dÊu hiÖu ®¸ng mõng. C¸c em ®·

cã nh÷ng sù c¶m nhËn b−íc ®Çu, v× thÕ ®· ®−a ra ®−îc mét sè nhËn xÐt cã

tÝnh chÊt ®éc lËp khi lÜnh héi t¸c phÈm.

- 33 -

VÊn ®Ò truyÖn ng¾n “ChÝ PhÌo” lµ vÊn ®Ò n«ng d©n, vÊn ®Ò giai cÊp,

mét truyÖn ng¾n nhiÒu tÇng bi kÞch ®an xen vµo nhau, tÇng nµo còng sinh

®éng, hÊp dÉn. Yªu cÇu ®èi víi ng−êi gi¸o viªn ph¶i th−êng xuyªn thay ®æi

ph−¬ng ph¸p, biÖn ph¸p phï hîp trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y, l«i cuèn häc

sinh ®i theo sù ®Þnh h−íng gi¶ng d¹y cña m×nh.

Thùc tÕ viÖc d¹y – häc v¨n ë nhµ tr−êng phæ th«ng hiÖn nay lµ t×nh

tr¹ng gi¸o viªn b¾t buéc häc sinh ph¶i c¶m nhËn, tiÕp thu, nhËn thøc theo ý

riªng cña gi¸o viªn mµ kh«ng chó ý tíi ®Æc ®iÓm t©m sinh lý løa tuæi, kh¶

n¨ng c¶m nhËn cña c¸c em, kh«ng chó ý tíi vai trß cña ng−êi häc, chÝnh

gi¸o viªn ®¸nh mÊt ®i vai trß cña b¹n ®äc – häc sinh trong mèi quan hÖ

thÈm mü víi v¨n häc.

Ph©n tÝch c¬ chÕ d¹y häc v¨n trªn c¬ së nh÷ng liªn hÖ h÷u c¬ biÖn

chøng gi÷a nhµ v¨n – gi¸o viªn – häc sinh, chóng ta thÊy râ vai trß cña häc

sinh cã tÝnh quyÕt ®Þnh cho viÖc x¸c lËp mét qu¸ tr×nh gi¶ng v¨n tèi −u trong

nhµ tr−êng. Nãi vai trß cña häc sinh cã tÝnh quyÕt ®Þnh trong tiÕp nhËn, c¶m

thô v¨n ch−¬ng kh«ng cã nghÜa lµ h¹ thÊp vai trß cña gi¸o viªn, häc sinh

kh«ng thÓ c¶m nhËn mét c¸ch tù do, hiÓu t¸c phÈm thÕ nµo còng ®−îc, kh«ng

thÓ cã nh÷ng quan ®iÓm sai lÖch, thiÕu tÝnh v¨n ch−¬ng vÒ t¸c phÈm ®ã. Tr¸i

l¹i nã ph¶i ®−îc ®Þnh h−íng tõ phÝa ng−êi d¹y. Chç sai lÇm cña gi¸o viªn hiÖn

nay lµ ch−a nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ b¶n chÊt chñ thÓ häc sinh, häc sinh l©u nay

chØ ®−îc coi nh− lµ mét kh¸ch thÓ, mét ®èi t−îng tiÕp thô cña gi¸o viªn.

D¹y häc “ChÝ PhÌo” cña Nam Cao nãi riªng vµ d¹y – häc v¨n nãi

chung gi¸o viªn cÇn ph¶i hiÓu vµ n¾m ®−îc ®Æc ®iÓm t©m lý løa tuæi, tr×nh

®é tiÕp nhËn v¨n ch−¬ng cña häc sinh. Ng−êi gi¸o viªn cÇn ph¶i ®iÒu chØnh

néi dung, ph−¬ng ph¸p d¹y häc sao cho phï hîp víi kh¶ n¨ng tiÕp nhËn, së

thÝch cña häc sinh, cã nh÷ng ®Þnh h−íng ®óng ®¾n, khoa häc cña bµi d¹y.

3/ Qu¸ tr×nh d¹y häc ph¶i lμm râ vÎ ®Ñp cña truyÖn ng¾n tù sù

kÞch tÝnh phong phó vμ ®a d¹ng

- 34 -

ViÖc hiÓu vµ n¾m v÷ng ®Æc ®iÓm vÒ lo¹i thÓ truyÖn ng¾n nãi chung sÏ

gióp cho chóng ta hiÓu, c¶m thô s©u s¾c ®−îc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng. Kh«ng

hiÓu ®−îc lo¹i thÓ t¸c phÈm th× viÖc gi¶ng d¹y ch¾c ch¾n sÏ gÆp nhiÒu khã

kh¨n, thËm chÝ dÉn tíi giê d¹y sai lÖch, kh«ng hiÓu ®−îc néi dung, ý nghÜa

cña t¸c phÈm.

Yªu cÇu c¬ b¶n khi d¹y häc truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo, lµ ph¶i b¸m s¸t

vµo ®Æc ®iÓm lo¹i thÓ truyÖn ng¾n nhiÒu kÞch tÝnh, giµu hiÖn thùc cã phong

phó vµ ®a d¹ng, chÊt kÞch ®−îc biÓu hiÖn râ rµng theo suèt thiªn truyÖn.

PhÇn lín gi¸o viªn d¹y v¨n hiÖn nay vÉn chØ coi ®©y lµ mét truyÖn ng¾n

hiÖn thùc ®¬n thuÇn nªn trong qu¸ tr×nh d¹y häc bè côc cña bµi d¹y chñ yÕu

®i theo h−íng ph©n tÝch nh©n vËt.

- Nh©n vËt ChÝ PhÌo

- Nh©n vËt B¸ KiÕn

- C¸c nh©n vËt kh¸c

VÊn ®Ò cña truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo lµ vÊn ®Ò cña n«ng d©n, vÊn ®Ò giai

cÊp, mét truyÖn ng¾n ®an xen, chång chÐo nhiÒu tÇng bi kÞch, nh÷ng biÓu

hiÖn kÞch tÝnh sinh ®éng hÊp dÉn. §i s©u vµo d¹y häc truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo

theo h−íng mét truyÖn ng¾n hiÖn thùc cã kÞch tÝnh phong phó vµ ®a d¹ng,

khai th¸c ®−îc c¸c chÊt kÞch trong t¸c phÈm sÏ thÊy hÕt chiÒu s©u t− t−ëng

cña nhµ v¨n muèn göi g¾m trong t¸c phÈm:

* Tªn truyÖn kÞch", t×nh huèng truyÖn "kÞch"

− Më ®Çu t¸c phÈm lµ nh©n vËt h¾n, sinh ra trong t×nh tr¹ng trÇn

truång, x¸m ng¾t, bá bªn mét c¸i lß g¹ch cò. H¾n ph¶i qua tay nhiÒu ng−êi.

Tõ mét kÎ v« danh kh«ng cha, kh«ng mÑ, kh«ng nhµ cöa, kh«ng ng−êi th©n

thÝch, cuéc ®êi sèng chñ yÕu b»ng nh÷ng c¬n say, ph¸ ph¸ch...§−îc nhµ

v¨n ®Æt cho mét c¸i tªn ch©n thËt hµi h−íc, chua sãt. §ã lµ "ChÝ PhÌo".

− Nh÷ng t×nh huèng ®Çy kÞch tÝnh: r−îu say – ChÝ PhÌo võa ®i võa

chöi. Bao giê còng thÕ… ba lÇn ChÝ PhÌo ®Õn nhµ B¸ KiÕn lµ ba t×nh huèng

- 35 -

x¶y ra rÊt kh¸c nhau; cuéc gÆp gì ChÝ PhÌo vµ ThÞ Në ë bê s«ng - mét t×nh

huèng kÞch tÝnh chøa ®ùng nhiÒu t©m tr¹ng.

* TÝnh c¸ch nh©n vËt nhiÒu " kÞch" tÝnh

− ë nh©n vËt ChÝ PhÌo tËp trung nhiÒu nÐt kh¸c nhau: mét con ng−êi

ph¸ ph¸ch, nh−ng còng lµ mét con ng−êi biÕt yªu th−¬ng. Tõ kiÓu say, tiÕng

chöi, c¸ch chöi, r¹ch mÆt ¨n v¹, nh÷ng suy nghiÖm trong néi t©m cã nªn

vµo nhµ cô B¸ hay kh«ng, sù kh−íc tõ cña ThÞ Në... ®Òu rÊt "ChÝ PhÌo".

− Víi B¸ KiÕn, Nam Cao kh«ng trùc tiÕp cho nh©n vËt nµy béc lé tÝnh

c¸ch ra bªn ngoµi mµ chñ yÕu ®−îc th«ng qua nh÷ng suy nghiÖm cña mét

con ng−êi "bèn ®êi lµm tæng lý". Tõ giäng qu¸t, c¸i c−êi Tµo Th¸o, c¸i thãi

h¸o s¾c, ghen tu«ngcòng rÊt ... “B¸ KiÕn”

− ThÞ Në còng lµ mét tÝnh c¸ch sinh ®éng cña mét con ng−êi “xÊu ma

chª quû hên”, “nghÌo”, “dë h¬i”, “dßng gièng nhµ cã m¶ hñi”. ThÞ chØ giái

l−êm nguýt, cÊu vÐo, c©u nãi céc lèc ®óng víi con ng−êi cña thÞ – mét con

ng−êi rÊt “tù nhiªn”.

− Bµ c« ThÞ Në còng cã nh÷ng tÝnh c¸ch sinh ®éng cña mét con ng−êi

rÊt cay nghiÖt, nh÷ng quan niÖm rÊt v« lý: Bµ xØa xãi, ®ay nghiÕn, gµo lªn

nh− mét con mÑ d¹i tr−íc mèi quan hÖ cña ch¸u bµ (ThÞ Në) víi ChÝ PhÌo.

* M©u thuÉn giμu " kÞch" tÝnh

− M©u thuÉn trong néi bé giai cÊp thèng trÞ (B¸ KiÕn - §éi T¶o)

− M©u thuÉn gi÷a giai cÊp ®Þa chñ víi n«ng d©n (B¸ KiÕn – ChÝ PhÌo )

− Quan hÖ m©u thuÉn ë giai cÊp n«ng d©n (ChÝ PhÌo – bµ c« ThÞ Në)

* H×nh ¶nh" kÞch"tÝnh:

− ChÝ PhÌo say – võa ®i võa chöi.

− H×nh ¶nh ChÝ PhÌo vµ ThÞ Në gÆp nhau ë bê s«ng.

− H×nh ¶nh c¸i lß g¹ch ë ®Çu vµ cuèi t¸c phÈm.

− H×nh ¶nh khu«n mÆt ChÝ PhÌo, ThÞ Në ®−îc miªu t¶ thËt s©u s¾c.

− H×nh ¶nh b¸t ch¸o hµnh cña ThÞ Në.

- 36 -

* Ng«n ng÷, giäng ®iÖu cña t¸c gi¶ ®Çy " kÞch" tÝnh

− Lèi kÓ chuyÖn cña t¸c gi¶ biÕn hãa giäng phÇn lín lµ giäng cña

nh©n vËt hßa vµo giäng kÓ cña nhµ v¨n; tõ mét giäng c¨ng l¹i chuyÓn thµnh

giäng trïng;

− Mçi mét nh©n vËt, t¸c gi¶ ®Æt vµo ®ã mét giäng ®iÖu riªng, ®éc ®¸o,

hÊp dÉn, kh«ng lÉn vµo nhau.

* §èi tho¹i vμ ®éc tho¹i " kÞch" tÝnh

− Ba lÇn ChÝ PhÌo ®Õn nhµ B¸ KiÕn lµ ba ®o¹n ®èi tho¹i kÞch tÝnh.

− §èi tho¹i trÇn thuËt gi÷a t¸c gi¶ víi c¸c nh©n vËt ®ã lµ : ®o¹n kÓ vÒ

ChÝ PhÌo ¨n b¸t ch¸o hµnh cña ThÞ Në; ChÝ PhÌo võa ®i võa chöi;

− §éc tho¹i néi t©m nh©n vËt: Nh÷ng suy nghiÖm cña ChÝ PhÌo cã

nªn vµo nhµ B¸ KiÕn hay kh«ng? Nh÷ng suy nghiÖm trong néi t©m, t©m

tr¹ng cña ChÝ PhÌo khi bÞ ThÞ Në tõ chèi. ë B¸ KiÕn còng cã nh÷ng suy

nghiÖm, tÝnh to¸n vÒ c¸i nghÒ “bèn ®êi lµm tæng lý”; lêi ®éc tho¹i cña ThÞ

Në trong lÇn gÆp ChÝ PhÌo.

TÝnh chÊt bi ®¸t vµ sù bÕ t¾c trong sè phËn cña ChÝ PhÌo kh«ng ph¶i

ë chç ChÝ PhÌo cã oan, cã khæ lµ do bÞ l−u manh hãa, ChÝ PhÌo chØ biÕt

ph¶n kh¸ng cùc ®oan, kh«ng thÓ gi¶i quyÕt sù bÕ t¾c, luÈn quÈn cña ®êi

m×nh mµ cßn ë chç ChÝ PhÌo bÞ x· héi cù tuyÖt, kh«ng më ®−êng cho ChÝ

hoµn l−¬ng quay trë vÒ víi cuéc sèng l−¬ng thiÖn, ngay c¶ khi ChÝ khao

kh¸t muèn thay ®æi. Ph©n tÝch truyÖn ng¾n nµy, gi¸o viªn cÇn tËp trung

ph©n tÝch c¸c nh©n vËt: ChÝ PhÌo, B¸ KiÕn, ThÞ Në vµ c¸c nh©n vËt kh¸c,

mèi quan hÖ gi÷a c¸c nh©n vËt ®ã víi nhau; ®ång thêi ph¶i khai th¸c ®−îc

tÝnh c¸ch, giäng ®iÖu ng«n ng÷ nh©n vËt, sè phËn c¸c nh©n vËt… Cã ph©n

tÝch ®−îc nh− vËy míi thÊy ®−îc bi kÞch ®an xen chång chÐo nhau cña mçi

nh©n vËt trong t¸c phÈm, qua ®ã gi¸o viªn sÏ x¸c ®Þnh ®−îc chiÒu s©u t−

t−ëng, gi¸ trÞ hiÖn thùc nhiÒu kÞch tÝnh, thÊy ®−îc tÝnh chÊt khèc liÖt cña

m©u thuÉn giai cÊp.

- 37 -

Dùng lªn bøc tranh hiÖn thùc nhiÒu kÞch tÝnh, Nam Cao ®· t¹o ra

nh÷ng t×nh huèng, nh÷ng hµnh ®éng ®Çy bÊt ngê. §Ó cho ChÝ PhÌo ®©m

chÕt B¸ KiÕn, Nam Cao ®· chøng tá mét c¶m quan hiÖn thùc x· héi ®Æc biÖt

nh¹y bÐn, khoÎ kho¾n, hiÕm cã. Nhµ v¨n ®· c¶m thÊy tÝnh khèc liÖt cña mèi

xung ®ét giai cÊp ë n«ng th«n kh«ng g× cã thÓ xoa dÞu, cµng nÐn xuèng th×

cµng dÔ næ bïng. ChÝ PhÌo ®· chÕt qu»n qu¹i trªn vòng m¸u trong niÒm ®au

th−¬ng v« h¹n v× khao kh¸t lín lao, thiªng liªng lµ ®−îc lµm ng−êi l−¬ng

thiÖn ®· kh«ng thùc hiÖn ®−îc. Lêi nãi cuèi cïng cña ChÝ PhÌo, võa ®anh

thÐp, chÊt chøa phÉn né, võa mang s¾c th¸i triÕt häc vµ ©m ®iÖu bi thèng

®Çy ¸m ¶nh lµm ng−êi ®äc s÷ng sê vµ day døt kh«ng th«i… “Ai cho tao

l−¬ng thiÖn”

Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y ChÝ PhÌo, gi¸o viªn gióp häc sinh hiÓu

®−îc th¸i ®é cña t¸c gi¶ th«ng qua chÊt giäng cña nhµ v¨n trong t¸c phÈm,

giäng ®iÖu cña nh©n vËt, tÝnh c¸ch cña nh©n vËt ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc

t¸c gi¶ ®Æt ra trong t¸c phÈm. HiÓu vµ n¾m râ ®−îc ®Æc ®iÓm lo¹i thÓ truyÖn

ng¾n nµy, gi¸o viªn sÏ cã ®−îc c¸ch tiÕp nhËn, søc c¶m thô, kh¶ n¨ng khai

th¸c tíi tËn chiÒu s©u t¸c phÈm. Bªn c¹nh ®ã, x¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm lo¹i thÓ

cßn gióp cho ng−êi gi¸o viªn x¸c ®Þnh ®−îc h−íng ®i trong viÖc kh¸m ph¸

t¸c phÈm, t×m ra ®−îc nh÷ng ph−¬ng ph¸p, biÖn ph¸p d¹y häc phï hîp ®èi

víi truyÖn ng¾n nµy.

II. Mét sè ph−¬ng ph¸p, biÖn ph¸p thiÕt thùc trong d¹y

häc truyÖn ng¾n "ChÝ PhÌo"

1. §äc diÔn c¶m kÕt hîp víi ho¹t ®éng liªn m«n trong giê d¹y

häc t¸c phÈm (cid:31)ChÝ PhÌo(cid:31)

§äc trong nhµ tr−êng lµ ph−¬ng ph¸p ®äc cã bµi b¶n, cã c¬ së lý

thuyÕt vµ ph¶i luyÖn tËp thµnh nh÷ng kü n¨ng c¬ b¶n. Th«ng th−êng, viÖc

®äc v¨n trong nhµ tr−êng ®−îc chia lµm 3 møc ®é: ®äc ®óng, ®äc hay vµ

®äc diÔn c¶m. Mçi lÇn ®äc, mçi c¸ch ®äc lµ mét chÆng trªn con ®−êng ch¹y

tiÕp søc cña biÕt bao ®éc gi¶ ®Ó ®Õn víi t¸c phÈm v¨n ch−¬ng.

- 38 -

Kh©u ®äc diÔn c¶m th−êng lµ kh©u ®Çu tiªn do gi¸o viªn ®¶m nhiÖm

trong mét giê gi¶ng v¨n häc. §©y lµ mét ho¹t ®éng mang tÝnh khoa häc vµ

nghÖ thuËt cña gi¸o viªn, bëi gi¸o viªn lµ ng−êi ®· am t−êng t¸c phÈm, nªn

khi ®äc t¸c phÈm cho toµn thÓ häc sinh trong líp tøc lµ gi¸o viªn ®· truyÒn

nh÷ng c¶m xóc thÈm mü vÒ t¸c phÈm v¨n häc cña m×nh ®Õn häc sinh, ®Ó

trong tr¸i tim cña häc sinh còng ng©n lªn nh÷ng ©m thanh, nh÷ng h¬i thë

cña cuéc sèng, cña con ng−êi, cña thiªn nhiªn, mµ t¸c phÈm mang l¹i.

§äc diÔn c¶m lµ biÕt ph¸t huy −u thÕ vÒ chÊt giäng lµm cho næi lªn

c¸i hån cña t¸c phÈm, cña t¸c gi¶ vµ sù ®ång c¶m, nhËp th©n cña ng−êi ®äc.

Ng−êi ®äc ph¶i lµm sèng dËy nh÷ng c¶m xóc ngñ yªn trong ch÷ nghÜa vµ

truyÒn cho ®−îc nh÷ng vui buån, xóc ®éng, ©u lo cña nhµ v¨n ®Õn víi ng−êi

nghe th«ng qua sù ®ång c¶m xóc, ®ång thÓ nghiÖm cña m×nh. ViÖc ®äc

diÔn c¶m th−êng ®−îc sö dông trong suèt giê häc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng vµ

tuú theo tõng ®Æc tr−ng lo¹i thÕ v¨n häc mµ ®−a ra nh÷ng yªu cÇu, møc ®é

®äc kh¸c nhau.

TruyÖn ng¾n ChÝ PhÌo cña Nam Cao lµ mét truyÖn ng¾n hiÖn thùc

®Æc s¾c nhiÒu kÞch tÝnh, nhiÒu tÝnh c¸ch ®an xen nhiÒu giäng ®iÖu… §Ó ®äc

diÔn c¶m truyÖn ng¾n nµy, ng−êi ®äc cÇn chó ý lµm næi bËt tõng chÊt giäng

riªng cña mçi nh©n vËt: giäng cña t¸c gi¶, giäng kÓ, giäng t¶, giäng trÇn

thuËt, giäng ®èi tho¹i. Ng−êi ®äc ph¶i lµm næi bËt ®−îc giäng ®iÖu th¨ng

trÇm, lªn giäng, xuèng giäng trong viÖc thÓ hiÖn c¶m xóc, t×nh c¶m cña nhµ

v¨n ë tõng lêi v¨n suy t−, s©u l¾ng vµ ©m vang trong lßng b¹n ®äc.

Cã thÓ nãi nÐt ®éc ®¸o t¹o nªn phong c¸ch Nam Cao lµ sù pha trén

tµi t×nh c¸c giäng ®iÖu trong mçi t¸c phÈm cña «ng. Ng−êi ®äc nhËn ra trªn

nh÷ng trang viÕt cña Nam Cao giäng kh¸ch quan l¹nh lïng, xen lÉn ®ång

c¶m, sÎ chia, giäng tr÷ t×nh ®Çy chÊt th¬ hßa lÉn giäng v¨n xu«i phµm tôc,

giäng cay ®¾ng chua ch¸t xen lÉn hµi h−íc, tù trµo…

Bao trïm lªn toµn bé truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo lµ kiÓu giäng gi¸n tiÕp

cña ng−êi kÓ chuyÖn ph©n tÝch t©m lý nh©n vËt. §iÒu nµy mang l¹i nhiÒu

- 39 -

thuËn lîi cho ®éc gi¶ nh÷ng hiÖu qu¶ thiÕt thùc. §èi tho¹i trùc tiÕp cña c¸c

nh©n vËt rÊt hiÕm vµ phÇn lín lµ bÞ hßa tan trong lêi dÉn d¾t t©m tr¹ng cña

ng−êi kÓ truyÖn; lêi nöa trùc tiÕp xuÊt hiÖn nhiÒu xen trong nh÷ng biÕn tÊu

giäng ®iÖu ®ét ngét. Do vËy, yªu cÇu ng−êi ®äc buéc ph¶i thay ®æi giäng

®iÖu trong khi ®äc. Chóng ta h·y quan s¸t giäng cña ng−êi kÓ chuyÖn vµ

giäng cña ThÞ Në khi thÞ sang nhµ nh©n t×nh ®Ó ®æ c¬n tøc bëi bÞ bµ c«

m¾ng “ThÞ giËm ch©n xuèng ®Êt råi nhÈy cÉng lªn nh− th−¬ng ®ång”

(giäng cña ng−êi kÓ chuyÖn), “L¹i cßn c−êi” (lêi cña nh©n vËt ThÞ Në);

“H¾n thó vÞ qu¸, l¾c l− c¸i ®Çu c−êi,… Nã nh¹o thÞ, trêi ¬i: “ThÞ ®iªn lªn

mÊt, trêi ¬i lµ trêi” (giäng ng−êi kÓ chuyÖn).

§o¹n më ®Çu t¸c phÈm nµy lµ sù ®an xen, chuyÓn biÕn giäng ®iÖu

gi÷a ng−êi kÓ truyÖn vµ ChÝ: “H¾n võa ®i võa chöi. Bao giê còng thÕ cø

r−îu xong lµ h¾n chöi. B¾t ®Çu chöi trêi…” lµ lêi cña ng−êi kÓ chuyÖn.

TiÕp ®Õn lµ lêi cña nh©n vËt ChÝ dån dËp, nh÷ng suy luËn bªn trong dÇn

chuyÓn thµnh l«gic bªn ngoµi ë hµnh ®éng lêi nãi, giäng cña ChÝ t¨ng dÇn

lªn lÊn ¸t giäng ng−êi kÓ chuyÖn: “Tøc thËt! Tøc thËt! å thÕ nµy th× tøc thËt.

Tøc chÕt ®i mÊt.

Víi nh©n vËt ChÝ PhÌo, ng−êi ®äc cÇn ph¶i chó ý kh¾c ho¹ ®−îc

nhiÒu giäng ®iÖu, nhiÒu kiÓu giäng ®Ó nh»m lµm næi bËt lªn tÝnh c¸ch, t©m

tr¹ng cña nh©n vËt. ë nh©n vËt ChÝ PhÌo cã nhiÒu kiÓu giäng mµ tuú tõng

tr−êng hîp ®Ó mang ra ®èi phã. ChÝ cã giäng bªn trong cña ®éc tho¹i, ®éc

tho¹i néi t©m: … “biÕt ®©u c¸i l·o c¸o giµ nµy nã trë l¹i lõa h¾n vµo nhµ råi

l«i th«i?... Th«i d¹i g× mµ vµo miÖng cäp, h¾n cø ®øng ®©y nµy, cø l¹i l¨n ra

®©y nµy, l¹i kªu to¸ng lªn xem nµo… V¶ l¹i b©y giê r−îu ®· nh¹t råi, nÕu

ph¶i r¹ch mÆt mÊy nh¸t n÷a th× còng ®au. Th«i cø vµo! nã mµ ®Ëp ®Çu cßn

h¬n ë ngoµi. Cïng l¾m nã cã gië quÎ, h¾n còng chØ ®Õn ®i ë tï… Th«i cø

vµo”. Vµ giäng bªn ngoµi: Giäng cña tiÕng chöi… “Tøc m×nh, h¾n chöi

ngay tÊt c¶ lµng Vò §¹i”. Nh−ng c¶ lµng Vò §¹i ai còng tù nhñ “ch¾c nã

trõ m×nh ra”, “kh«ng ai lªn tiÕng c¶”. §Õn ®©y dßng t©m tr¹ng cña ChÝ biÕn

- 40 -

chuyÓn lêi cña ChÝ dån dËp h¬n. L«gÝc suy luËn bªn trong dÇn chuyÓn

thµnh l« gÝc bªn ngoµi ë hµnh vi lêi nãi, giäng cña ChÝ t¨ng d©n “Tøc thËt!

Tøc thËt! å! ThÕ nµy th× tøc thËt. Tøc chÕt ®i mÊt”. Giäng cña con ng−êi sî

sÖt khi h¬i r−îu ®· t¶n m¸t bay (ë trªn). Giäng dâng d¹c cña con ng−êi ®ßi

l−¬ng thiÖn…. “Tao kh«ng ®Õn ®©y xin 5 hµo… Tao ®· b¶o lµ tao kh«ng

®ßi tiÒn… Tao muèn lµm ng−êi l−¬ng thiÖn… Kh«ng ®−îc! Ai cho tao

l−¬ng thiÖn? Lµm thÕ nµo ®Ó mÊt ®−îc nh÷ng m¶nh chai trªn mÆt nµy! Tao

kh«ng thÓ lµ ng−êi l−¬ng thiÖn n÷a. BiÕt kh«ng! ChØ cßn mét c¸ch… biÕt

kh«ng! ChØ cßn mét c¸ch lµ…. c¸i nµy mµy biÕt kh«ng!

Víi B¸ KiÕn khi ®äc, ng−êi ®äc còng cÇn chó ý kh¾c ho¹ ®−îc nhiÒu

giäng ®iÖu ®Ó lµm næi bËt tÝnh c¸ch, b¶n chÊt cña con ng−êi gian hïng tµn

b¹o nµy. Tõ nh÷ng suy t− cña cô vµ giäng nãi cña cô tõ chç gäi “Anh ChÝ

¬i! Sao anh l¹i lµm ra thÕ?” c¸i c−êi nh¹t nh−ng tiÕng c−êi gißn gi· l¾m ®Õn

phµn nµn, theo lèi tiÖm tho¸i vµ lêi níi còng dÞu dÇn theo lèi ®ã “Anh ChÝ

¬i” vµ th©n mËt “C¸i anh nµy nãi míi hay! Ai lµm g× anh mµ anh ph¶i chÕt?

§êi ng−êi chø cã ph¶i con nghoÐ ®©u? L¹i say råi ph¶i kh«ng?” ®Õn th©n

mËt h¬n n÷a “VÒ bao giê thÕ? Sao kh«ng vµo t«i ch¬i? §i vµo nhµ uèng

n−íc… Ta nãi chuyÖn víi nhau… ChØ t¹i th»ng lý C−êng nãng tÝnh kh«ng

biÕt nghÜ tr−íc nghÜ sau. Ai, chø anh víi nã cßn cã hä kia ®Êy”. TiÕp ®Õn,

ng−êi ®äc cÇn chó ý ®äc ®Ó nhËn ra giäng suy nghiÖm cña B¸ KiÕn vÒ

nh÷ng kinh nghiÖm cña mét tæng lý giµ ®êi: “Kh«ng ph¶i cô ®Õn, chÝnh thËt

cô kh«n rãc ®êi, thø nhÊt sî kÎ anh hïng, thø nh× sî kÎ cè cïng liÒu th©n…

C¸i nghÒ lµm quan b¸m th»ng cã tãc ai b¸m th»ng träc ®Çu?... Bªn c¹nh

giäng suy nghiÖm tÝnh to¸n, B¸ KiÕn cßn cã giäng nãi qu¸t rÊt sung cña kÎ

thèng trÞ tµn ¸c, mµ thÓ hiÖn râ… “Råi nÐm bÑt n¨m hµo xuèng ®Êt, cô b¶o

h¾n, cÇm lÊy råi cót ®i cho r¶nh. Råi lµm lÊy mµ ¨n cø b¸m ng−êi ta m·i

thÕ nµy… Giái ! H«m nay míi thÊy anh kh«ng ®ßi tiÒn. ThÕ anh cÇn g×?... å

t−ëng g×! T«i chØ cÇn anh l−¬ng thiÖn cho thiªn h¹ nhê! D−íi ngßi bót Nam

Cao, giäng ®iÖu B¸ KiÕn kh«ng hÒ ®¬n gi¶n mµ tr¸i l¹i rÊt sinh ®éng, ®a

- 41 -

d¹ng thÓ hiÖn qua nh÷ng lÇn ®èi phã cña ChÝ PhÌo … “Cô cÊt tiÕng rÊt sung

hái: “C¸i g× mµ ®«ng thÕ nµy”…. cô qu¸t mÊy bµ vî ®ang x−ng xØa “c¸c bµ

®i vµo nhµ, ®µn bµ chØ l«i th«i, biÕt g×? Cô b¸ qu¸t, b¾t ®Çu bµo giê cô còng

qu¸t ®Ó thö d©y thÇn kinh cña ng−êi. Råi cô c−êi, cô vÉn tù phô h¬n ®êi c¸i

c−êi Tµo Th¸o. ChØ v× thÕ, trong khi ®äc, cÇn ®äc ®óng ®Ó nhËn râ giäng

®iÖu, tÝnh c¸ch cña tõng nh©n vËt. Cã nh− vËy, míi t¹o ra ®−îc chiÒu s©u

®Çy kÞch tÝnh, håi hép, hÊp dÉn.

§Õn nh©n vËt ThÞ Në, ng−êi ®äc cÇn lét t¶ ®−îc giäng ®iÖu cña mét

con ng−êi “ngí ngÈn” ®©u cã nhiÒu lêi. NÕu B¸ KiÕn cã giäng ®iÖu râ rµng,

cô thÓ, sinh ®éng ®Õn ®©u th× ng−îc l¹i ChÝ PhÌo, ThÞ Në l¹i lµ mét giäng

®iÖu kh¸c h¼n: Ýt nãi, thiÕu phÇn tù tin. Víi ChÝ PhÌo, ThÞ Në cã nãi th×

còng ch¼ng thµnh c©u có g×; chØ giái l−êm, cÊu vÐo. Êy thÕ mµ giäng nµng

còng rµnh m¹ch l¾m, nghe lªn lµ biÕt ®Ých thÞ ngay cña ai råi: “Võa thæ

h¶?”, “§i vµo nhµ nhД, ‘Th× ®øng lªn”. §iÒu quan träng lµ ng−êi ®äc ph¶i

hÕt søc chó ý ë giäng ®iÖu víi nh÷ng ®èi tho¹i “céc lèc” cña thÞ (mµ phÇn

lín lµ nh÷ng c©u hái thiÕu håi ©m) thÓ hiÖn ë ý nghÜa hôt hÉng cña th©n

phËn ng−êi ®µn bµ nµy.

Thùc tÕ d¹y häc truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo cña Nam Cao ë nhµ tr−êng

phæ th«ng, viÖc ®äc diÔn c¶m ®Ó kh¬i dËy kh«ng khÝ truyÖn ®Çy kÞch tÝnh

cña mét truyÖn ng¾n nhiÒu tÝnh c¸ch, nhiÒu giäng ®iÖu, sinh ®éng, hÊp dÉn

thÓ hiÖn ë tõng nh©n vËt trong t¸c phÈm lµ c«ng viÖc v« cïng cÇn thiÕt. Cã

®äc diÔn c¶m th× míi gióp b¹n ®äc – häc sinh hiÓu s©u h¬n ý ®å nghÖ thuËt

cña nhµ v¨n, t− t−ëng, t×nh c¶m cña t¸c gi¶ göi g¾m trong t¸c phÈm.

Qu¸ tr×nh c¶m thô t¸c phÈm v¨n ch−¬ng nãi chung, truyÖn ng¾n "ChÝ

PhÌo" cña Nam Cao nãi riªng, viÖc ®äc diÔn c¶m lµ mét kh©u v« cïng cÇn

thiÕt, kh«ng thÓ thiÕu trong qu¸ tr×nh d¹y häc truyÖn ng¾n nµy. Song ®Ó viÖc

tiÕp nhËn, c¶m thô truyÖn ng¾n nµy ®−îc s©u s¾c, nhiÒu chiÒu, trän vÑn h¬n

th× ng−êi gi¸o viªn cÇn ph¶i biÕt h−íng dÉn häc sinh ®äc diÔn c¶m kÕt hîp

víi ho¹t ®éng liªn m«n: gi¸o viªn cã thÓ tæ chøc cho häc sinh thi d−íi nhiÒu

- 42 -

h×nh thøc nh−: thi vÏ tranh vÒ c¸c nh©n vËt, thi diÔn kÞch vÒ mét giai ®o¹n

nµo ®ã tiªu biÓu nhÊt ®èi víi cuéc ®êi nh©n vËt chÝnh, thi ®äc diÔn c¶m qua

viÖc ph©n vai c¸c nh©n vËt… TÊt c¶ nh÷ng viÖc lµm, ho¹t ®éng nh− trªn, cã

t¸c dông rÊt lín ®èi víi häc sinh, gióp kh¬i gîi, ph¸t triÓn trÝ t−ëng t−îng

phong phó vÒ nh©n vËt, kÝch thÝch høng thó ë c¸c em trong qu¸ tr×nh häc

truyÖn ng¾n nµy.

2. Gi¸o viªn tõng b−íc dÉn d¾t, ®Þnh h−íng häc sinh c¶m thô t¸c

phÈm qua c©u hái gîi më

2.1. BiÖn ph¸p gîi më:

D¹y häc v¨n lµ mét ho¹t ®éng gîi më, dÉn d¾t, ®Þnh h−íng häc sinh

®Ó tõng b−íc chiÕm lÜnh néi dung, t− t−ëng cña t¸c phÈm. Träng t©m cña

ho¹t ®éng nµy lµ viÖc x©y dùng hÖ thèng c©u hái cã tÝnh gîi më, kÝch thÝch

sù t×m tßi, kh¸m ph¸, tranh luËn, lµm sèng dËy ë mçi häc sinh søc liªn

t−ëng, so s¸nh, suy luËn… Nh÷ng c©u hái ®−îc sö dông lµ nh÷ng c©u hái

cã ý nghÜa gîi ý, dÉn d¾t häc sinh tù chiÕm lÜnh dÇn t¸c phÈm. Muèn vËy,

gi¸o viªn ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc mét hÖ thèng c©u hái tõ dÔ ®Õn khã, tõ t¸i hiÖn

®Õn ph¸t hiÖn, tõ t×m tßi ®Õn suy luËn, kh¸i qu¸t.

2.2. §an xen gi÷a c©n hái c¶m thô vμ c©u hái gîi më

D¹y häc truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo, gi¸o viªn cã thÓ ®an xen g÷a c©u hái

c¶m thô vµ c©u hái gîi më ë tõng møc ®é kh¸c nhau

Gi¸o viªn cã thÓ dÉn d¾t gîi më häc sinh kh¸m ph¸ t¸c phÈm th«ng

qua nh÷ng c©u hái nh−: Em h·y kÓ tãm t¾t hoµn c¶nh xuÊt th©n cña ChÝ

PhÌo? Tr−íc khi vµo tï, ChÝ PhÌo ®· tõng cã nh÷ng −íc m¬ g×? Nguyªn

nh©n nµo ®Èy ChÝ PhÌo vµo con ®−êng l−u manh hãa? Qu¸ tr×nh l−u manh

hãa cña ChÝ PhÌo diÔn ra nh− thÕ nµo? ViÖc më ®Çu t¸c phÈm b»ng tiÕng

chöi cña t¸c phÈm cã ý nghÜa g×? C¸i chÕt cña ChÝ PhÌo vµ B¸ KiÕn cho em

biÕt ®iÒu g×?

C©u hái c¶m thô gãp phÇn rÊt quan träng trong viÖc gi¸o dôc nh©n

c¸ch, båi d−ìng t©m hån häc sinh th«ng qua giê häc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng.

- 43 -

Víi truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo cña Nam Cao, trong qu¸ tr×nh d¹y häc, gi¸o viªn

muèn kh¬i gîi ®−îc nh÷ng c¶m xóc cña häc sinh cÇn ph¶i ®Æt ra nh÷ng c©u

hái c¶m thô.

§äc xong t¸c phÈm, nh©n vËt nµo gîi cho em Ên t−îng s©u s¾c nhÊt?

Giai ®o¹n nµo trong cuéc ®êi ChÝ PhÌo lµm em xóc ®éng nhÊt?

C¸i chÕt cña nh©n vËt ChÝ PhÌo vµ B¸ KiÕn cã lµm cho em ng¹c nhiªn

kh«ng? V× sao?

Em thÊy buån hay vui khi h×nh ¶nh c¸i lß g¹ch cò ë cuèi t¸c phÈm l¹i

xuÊt hiÖn?

X©y dùng ®−îc hÖ thèng c©u hái c¶m thô nµy trong giê häc tøc lµ

ng−êi d¹y ph¶i chó ý ë ®èi t−îng häc sinh ®Ó t¹o ra ®−îc nh÷ng c¶m xóc

ban ®Çu ë n¬i häc sinh trong qu¸ tr×nh kh¸m ph¸, chiÕm lÜnh t¸c phÈm. C©u

hái c¶m thô lµ ph¶i thÓ hiÖn ®−îc sù rung c¶m cña c¸ nh©n häc sinh, ®ã lµ

nh÷ng c¶m xóc míi l¹, bÊt ngê, ph¶i lµ tiÕng nãi ph¸t ra tõ thÕ giíi s©u

th¼m trong t©m hån cña chÝnh c¸c em.

3. §äc thÓ hiÖn nh÷ng ®o¹n giμu kÞch tÝnh.

§äc v¨n lµ mét ho¹t ®éng ph©n tÝch t¸c phÈm b»ng ©m thanh. ViÖc

ph©n tÝch nµy thÓ hiÖn tr×nh ®é, n¨ng lùc, søc ®äc, søc hiÓu vµ kh¶ n¨ng

c¶m thô t¸c phÈm cña ng−êi ®äc. Bëi lÏ, ng«n ng÷ lµ c¸ch thÓ hiÖn trùc tiÕp

cña t− duy, nhµ v¨n khi viÕt t¸c phÈm ph¶i luyÖn ch÷, ®óc ch÷ ®Ó t¹o ra c¸c

tõ, c©u, nh»m kiÕn t¹o nen c¸c h×nh ¶nh, biÓu ®¹t yÕu tè nghÖ thuËt, sù c¶m

nhËn, am hiÓu cña nhµ v¨n tr−íc hiÖn thùc cuéc sèng.

ViÖc ®äc v¨n trong nhµ tr−êng ®−îc chia lµm ba møc ®é: ®äc ®óng,

®äc hay vµ ®äc diÔn c¶m. TruyÖn ng¾n ChÝ PhÌo cña Nam Cao lµ mét t¸c

phÈm hiÖn thùc ®éc ®¸o, ®Æc s¾c kh«ng chØ ë gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt

mµ trong ®ã cßn chøa ®ùng nhiÒu nÐt sinh ®éng, hÊp dÉn, nhiÒu kÞch tÝnh.

Mçi nh©n vËt lµ mét cuéc ®êi, mçi cuéc ®êi lµ mét tÝnh c¸ch, mçi tÝnh c¸ch

lµ mét giäng ®iÖu riªng. Do vËy, ng−êi ®äc cÇn chó ý lµm næi bËt tõng chÊt

giäng riªng cña mçi nh©n vËt (kh«ng ai gièng ai). Ng−êi ®äc ph¶i l−u ý ®Õn

- 44 -

giäng t¸c gi¶, giäng kÓ, t¶, giäng trÇn thuËt, ®èi tho¹i, ph¶i lªn giäng,

xuèng giäng trong viÖc thÓ hiÖn c¶m xóc, t×nh c¶m cña nhµ v¨n ë tõng lêi

v¨n suy t−, s©u l¾ng.

Trong qu¸ tr×nh d¹y häc truyÖn ng¾n nµy, gi¸o viªn cã thÓ ®äc thÓ

hiÖn ®o¹n v¨n chøa ®ùng nhiÒu nÐt tÝnh c¸ch kÞch tÝnh ®Çy t©m tr¹ng. TiÕng

chöi cña ChÝ ë ®Çu t¸c phÈm lµ sù ®an xen, chuyÓn biÕn giäng ®iÖu gi÷a

ng−êi kÓ chuyÖn vµ ChÝ : “H¾n võa ®i võa chöi. Bao giê còng thÕ cø r−îu

xong lµ h¾n chöi. B¾t ®Çu chöi trêi…” lµ lêi cña ng−êi kÓ chuyÖn. TiÕp ®Õn

lµ lêi cña nh©n vËt ChÝ dån dËp, nh÷ng suy luËn bªn trong dÇn trë thµnh

logic bªn ngoµi ë giäng ®iÖu chöi. Giäng cña ChÝ t¨ng lªn dÇn, lÊn ¸t giäng

cña ng−êi kÓ chuyÖn : “Tøc thËt ! Tøc thËt! å thÕ nµy th× tøc thËt. Tøc chÕt

®i mÊt…”. §o¹n v¨n ng¾n cho thÊy qua tiÕng chöi cña ChÝ thÓ hiÖn mét t©m

tr¹ng, mét th¸i ®é uÊt øc, bÊt m·n, ch¸n ®êi… §ã còng chÝnh lµ nçi lßng,

t©m tr¹ng cña nhµ v¨n.

ë nh©n vËt ChÝ PhÌo cã nhiÒu kiÓu giäng mµ tïy tõng tr−êng hîp ®i

mang ra ®èi phã: Giäng bªn trong cña ®éc tho¹i, ®éc tho¹i néi t©m tr−íc

nh÷ng toan tÝnh, do dù, sî sÖt khi h¬i r−îu ®· t¶n m¸t bay ®i: “BiÕt ®©u c¸i

l·o giµ nµy l¹i ch¼ng lõa h¾n vµo nhµ råi l«i th«i? Th«i d¹i g× mµ vµo miÖng

cäp, h¾n cø ®øng ®©y nµy, cø l¹i l¨n ra ®©y nµy, l¹i kªu to¸ng lªn xem

nµo… V¶ l¹i b©y giê r−îu ®· nh¹t råi, nÕu ph¶i r¹ch mÆt mÊy nh¸t n÷a th×

còng ®au. Th«i cø vµo! Nã mµ ®Ëp ®Çu cßn h¬n lµ ë ngoµi. Cïng l¾m nã cã

gië quÎ, h¾n còng chØ ®Õn ®i ë tï… Th«i cø vµo”.

“Cô d¾t ChÝ PhÌo ®øng dËy… l¹i kh«ng cho ¨n bïn”. [10/219]

“Khi ChÝ PhÌo më m¾t th× trêi ®· s¸ng…H¾n thÊy lßng rÊt vui. H¾n

bÑo ThÞ Në mét c¸i lµm thÞ nÈy h¼n ng−êi lªn” [10/227].

Song hµnh víi nh÷ng ®o¹n v¨n thÓ hiÖn nhiÒu kÞch tÝnh t©m tr¹ng lµ

nh÷ng ®o¹n v¨n s¾c s¶o trong qu¸ tr×nh miªu t¶ kÞch tÝnh tÝnh c¸ch nh©n

vËt.

- 45 -

Gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh ®äc thÓ hiÖn mét sè ®o¹n biÓu hiÖn râ nÐt

tÝnh c¸ch nh©n vËt: Ba lÇn ChÝ PhÌo ®Õn nhµ B¸ KiÕn lµ ba ®o¹n v¨n víi

nh÷ng lêi ®éc tho¹i trùc tiÕp thÓ hiÖn râ tÝnh c¸ch kÞch tÝnh cña ChÝ PhÌo vµ

B¸ KiÕn: víi ChÝ PhÌo lµ mét kiÓu tÝnh c¸ch kÞch bi hµi ë vïng n«ng th«n.

Cßn B¸ KiÕn lµ mét d¹ng tÝnh c¸ch kÞch cña mét kÎ gian hïng, th©m ®éc

víi nh÷ng ©m m−u, toan tÝnh cña mét kÎ ®· tõng cã “bèn ®êi lµm tæng lý”.

LÇn mét: ChÝ PhÌo vÒ h«m tr−íc, h«m sau ®· ngåi ë qu¸n uèng r−îu

víi thÞt chã – say. ChÝ xÕch c¸i chai ®Õn nhµ B¸ KiÕn r¹ch mÆt ¨n v¹, vßi

tiÒn: “èi lµng n−íc «i! Cøu t«i víi… èi lµng n−íc «i! Bè con th»ng B¸

KiÕn nã ®©m chÕt t«i! Th»ng Lý C−êng nã ®©m chÕt t«i råi, lµng n−íc

«i!...Tao chØ liÒu chÕt víi bè con mµy th«i. Nh−ng tao mµ chÕt th× cã th»ng

s¹t nghiÖp, mµ cßn rò tï ch−a biÕt chõng. §Ó ®èi phã víi ChÝ PhÌo mét tªn

cè n«ng liÒu lÜnh, hung h¨ng,ph¸ ph¸ch, chöi bíi…..B¸ kiÕn sö nhòn víi

h¾n ”Anh ChÝ ¬i ! sao anh l¹i lµm ra thÕ ? … “c¸i anh nµy nãi míi hay ! Ai

lµm g× ma anh ph¶i chÕt ? §êi ng−êi chø cã ph¶i con ngãe ®©u ? L¹i say råi

ph¶i kh«ng ?...VÒ bao giê thÕ ? Sao kh«ng vµo t«i ch¬i ? §i vµo nhµ uèng

n−íc …Ta nãi chuyÖn víi nhau thÕ nµo còng xong…”

§o¹n v¨n tõ : “H¾n vÒ h«m tr−íc, h«m sau… ®un n−íc mau lªn”.

LÇn hai: ChÝ PhÌo ®Õn xin ®i ë tï. Tõ qu¸n nhµ bµ hµng r−îu vÒ, ChÝ

PhÌo ®Õn gÆp nhµ cô B¸. LÇn nµy ChÝ PhÌo bÞ B¸ KiÕn lîi dông “ChÝ PhÌo

®Õn nhµ §éi T¶o ®ßi nî cho cô B¸”. Giäng v¨n kÓ chuyÖn cña t¸c gi¶ lóc

cao lóc thÊp, lóc c¨ng lóc trïng nh»m kh¾c häa râ nÐt tÝnh c¸ch, hµnh ®éng

cña mçi nh©n vËt. Kh«ng khÝ kÞch trong truyÖn diÔn ra dån dËp, liªn tiÕp

“… Uèng xong h¾n chïi miÖng… Håi Êy h¾n míi h¨m bÈy hay h¨m

t¸m…”.

LÇn thø ba ChÝ PhÌo ®Õn nhµ B¸ KiÕn ®ßi l−¬ng thiÖn khi l−¬ng tri ®·

trë vÒ trong ChÝ. Hµnh ®éng ChÝ PhÌo vung dao giÕt B¸ KiÕn råi tù s¸t ®·

cho thÊy rÊt râ tÝnh c¸ch ®iªn khïng, liÒu lÜnh, hung h·n cña ChÝ PhÌo.

Song ®ã lµ sù gi¶i tho¸t cña mét con ng−êi khao kh¸t muèn cã cuéc sèng

- 46 -

l−¬ng thiÖn mµ còng kh«ng ®−îc. “ChÝ PhÌo ®Êy hë? LÌ bÌ võa th«i chø, t«i

kh«ng ph¶i lµ c¸i kho… ë cæ h¾n, thØnh tho¶ng m¸u vÉn cø øa ra… ”

§Ó hiÓu, c¶m thô ®−îc ®Çy ®ñ truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo, viÖc ®äc nãi

chung vµ ®Æc biÖt lµ ®äc diÔn c¶m - ®äc ®Ó c¶m nhËn ra giäng ®iÖu, tÝnh

c¸ch cña tõng nh©n vËt, giäng c¨ng – trïng cña lèi kÓ chuyÖn biÕn hãa kh«n

l−êng cña t¸c gi¶. Ng−êi ®äc ph¶i lét t¶ ®−îc nhiÒu giäng ®iÖu cña tõng

nh©n vËt- tÝnh c¸ch sinh ®éng, hÊp dÉn. Cã nh− vËy íi thÊy ®−îc ChÝ PhÌo

lµ mét s©n khÊu ®êi gåm nhiÒu d¹ng: Mçi nh©n vËt – mçi cuéc ®êi; Mçi

cuéc ®êi lµ mét c¶nh ngé; Mçi c¶nh ngé – mét tÝnh c¸ch riªng.

4, KÕt hîp kÓ vμ ®äc xen kÏ víi c©u hái t−ëng t−îng nh÷ng ®iÓm

giμu kÞch tÝnh.

HÖ thèng c©u hái h×nh dung t−ëng t−îng nh»m gióp häc sinh cã ®iÒu

kiÖn t×m hiÓu s©u h¬n t¸c phÈm, lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt gióp b¹n ®äc – häc

sinh tiÕp nhËn t¸c phÈm trong qu¸ tr×nh häc t¸c phÈm. Th«ng qua kh¶ n¨ng

liªn t−ëng, t−ëng t−îng cña chÝnh b¶n th©n m×nh, c¸c em cã thÓ bæ sung

thªm vµ t¸c phÈm nh÷ng h×nh t−îng, khung c¶nh, t©m tr¹ng … tõ chÝnh vèn

sèng, kinh nghiÖm cña b¶n th©n.

Giai ®o¹n nµo trong cuéc ®êi ChÝ PhÌo ®Ó l¹i cho em Ên t−îng s©u

s¾c nhÊt? H·y minh häa b»ng lêi?

Qua c©u hái nµy, gi¸o viªn h−íng dÉn häc sinh kÓ vµ ®äc : “Sau khi

gÆp ThÞ Në, ë ChÝ PhÌo cã sù bõng tØnh cña l−¬ng tri. ThÞ Në thùc sù lµ mét

b−íc ngoÆt lín trong cuéc ®êi mµ tr−íc nhÊt lµ trong t©m lý cña ChÝ PhÌo.

Tuy chØ cã n¨m ngµy ng¾n ngñi nh−ng nã thùc sù lµ mét qu·ng ®êi kh¸c:

ChØ ®−îc sèng råi chÕt nh− mét con ng−êi”. BiÓu hiÖn lín nhÊt cña t×nh

ng−êi ë ThÞ Në lµ b¸t ch¸o hµnh. Vµ ®©y lµ mét chi tiÕt thiªn tµi cña Nam

Cao. ViÖc ThÞ Në ch¨m sãc ChÝ PhÌo khi bÞ c¶m giã ë ngoµi v−ên, thùc ra,

chØ lµ cö chØ cña mét lßng tèt b×nh th−êng cña mét con ng−êi dµnh cho mét

con ng−êi. Nh−ng trong hoµn c¶nh Êy, th× ®©y lµ mét lßng tèt hiÕm hoi. ChÝ

PhÌo ý thøc ®−îc sù hiÕm hoi muén m»n ®ã! Vµ h¾n nhËn ra ë ®ã h−¬ng vÞ

- 47 -

cña t×nh ng−êi. KÒ b¸t ch¸o hµnh lªn miÖng, h¾n ®· khãc. Nam Cao ®· t¶

b»ng nh÷ng lêi v¨n bÒ ngoµi l¹nh lïng mµ bªn trong ®Çy c¶m th−¬ng, xãt

xa: “Th»ng nµy rÊt ng¹c nhiªn. HÕt ng¹c nhiªn th× h¾n thÊy m¾t h×nh nh−

−¬n −ít”.

§äc ®o¹n: “ChÝ PhÌo më m¾t th× trêi còng ®· s¸ng l©u… Nh−ng sao

m·i ®Õn b©y giê h¾n míi nÕm mïi vÞ ch¸o? ” [10/227].

Anh (chÞ) t−ëng t−îng nh− thÕ nµo vÒ khu«n mÆt ChÝ PhÌo ®−îc nhµ

v¨n miªu t¶ trong t¸c phÈm?

Sau 7, 8 n¨m ë tï vÒ, ChÝ PhÌo ®· thay ®æi rÊt nhiÒu – mét con ng−êi

hoµn toµn kh¸c: ®Çu th× träc lèc, r¨ng c¹o tr¾ng hÕu, mÆt ®en, rÊt c¬ng

c¬ng, m¾t g−êm g−êm, mÆc quÇn n¸i ®en víi c¸i ¸o t©y vµng, ngùc phanh

®Çy nh÷ng nÐt ch¹m træ rång ph−îng, víi mét «ng t−íng cÇm chïy, c¶ hai

tay còng thÕ. Tr«ng gím chÕt: “H¾n vÒ líp nµy trong kh¸c h¼n… Tr«ng

gím chÕt !” [10/216]. C¶ lµng Vò §¹i ®Òu tr¸nh mÆt ChÝ PhÌo nh− tr¸nh

hñi, mét ®øa kh«ng cha kh«ng mÑ, kh«ng nhµ, kh«ng cöa, hä hµng th©n

thÝch, chØ cã nghÒ r¹ch mÆt ¨n v¹. Do ®ã, chóng ta dÔ hiÓu v× sao ChÝ cÇn

®Õn r−îu, nhiÒu r−îu, v× sao ph¶i uèng cho say, cµng say cµng tèt, råi chöi:

“B©y giê th× h¾n ®· thµnh ng−êi kh«ng tuæi råi… cuéc ®êi mµ h¾n còng ch¶

biÕt ®· dµi bao nhiªu n¨m råi” [10/225]

Bªn c¹nh c©u hái h×nh dung t−ëng t−îng t¸i hiÖn th× c©u hái h×nh

dung t−ëng t−îng t¸i t¹o gióp cho häc sinh ®i s©u khai th¸c t¸c phÈm mét

c¸ch cô thÓ vµ chi tiÕt, ®ßi hái ng−êi häc ngoµi sù ph¸t hiÖn cßn ph¶i cã sù

c¶m nhËn tinh tÕ vµ s¸ng t¹o. Nh÷ng c©u hái lo¹i nµy tËp trung vµo c¸c sù

kiÖn, biÕn cè cuéc ®êi nh©n vËt.

Em h×nh dung nh− thÕ nµo c¶nh nh©n vËt ChÝ PhÌo võa ®i võa chöi ë

®Çu t¸c phÈm?

Võa b−íc vµo lµng Vò §¹i ta b¾t gÆp mét ng−êi chöi trµn tÊt c¶. Tõ chöi

trêi cho ®Õn chöi ®êi, “chöi cha ®øa nµo kh«ng chöi nhau víi h¾n…®Õn ®øa

chÕt mÑ nµo ®Î ra h¾n cho h¾n khæ ®Õn thÕ nµy”. §ã chÝnh lµ ChÝ PhÌo! Ng−êi

- 48 -

ta th−êng chöi nhau vÒ nh÷ng oan øc tøc tèi, cô thÓ mµ khã ph©n trÇn, lý gi¶i vµ

cho dï chöi ®æng th× còng nh»m ®Õn mét ®èi t−îng hiÖn h÷u hoÆc v¾ng mÆt nµo

®ã. VËy mµ ë ®©y c¶ lµng Vò §¹i ai còng nghÜ “ch¾c nã trõ m×nh ra”: “H¾n võa

®i võa chöi…c¶ lµng Vò §¹i còng kh«ng ai biÕt” [10/215].

Hµnh ®éng cuèi cïng cña ChÝ PhÌo vung dao ®©m chÕt B¸ KiÕn råi tù

s¸t cã ®ét ngét víi em kh«ng? T¹i sao?

§ã kh«ng ph¶i lµ vô giÕt ng−êi míi cña ChÝ PhÌo, l−u manh l©u nay,

mµ cã thÓ nãi ®ã lµ hµnh ®éng lÊy m¸u röa thï cña ng−êi n«ng d©n cïng

khæ ®· thøc tØnh vÒ quyÒn sèng, uÊt øc vïng lªn. Hµnh ®éng ®ã rÊt bÊt ngê

víi B¸ KiÕn khiÕn l·o ph¶i sî tr−íc sù vïng lªn cña ng−êi n«ng d©n lao

®éng. ChÝ PhÌo ®· chÕt qu»n qu¹i trªn vòng m¸u trong niÒm ®au th−¬ng v«

h¹n v× khao kh¸t lín lao, thiªng liªng lµ ®−îc lµm ng−êi l−¬ng thiÖn “ChÝ

PhÌo ®Êy hë… ë cæ h¾n, thØnh tho¶ng m¸u vÉn cø øa ra” [10/233].

5. So s¸nh gîi më kÞch tÝnh trong d¹y häc truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo.

Trong nghiªn cøu phª b×nh v¨n häc, ph−¬ng ph¸p so s¸nh lµ mét

thuËt ng÷ rÊt quen thuéc, ®−îc sö dông réng r·i bëi hiÖu qu¶ cña nã ®em l¹i

lµ rÊt kh¶ thi. Trong d¹y häc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng, so s¸nh lµ mét biÖn

ph¸p ®−îc dïng kh¸ phæ biÕn, nã mang l¹i hiÖu qu¶ rÊt h÷u hiÖu… So s¸nh

sÏ gióp häc sinh më réng, kh¾c s©u kiÕn thøc v¨n häc cho chÝnh b¶n th©n

m×nh, thÊy ®−îc nh÷ng nÐt chung, nÐt riªng, sù kÕ thõa, ph¸t triÓn, ®Æc biÖt

lµ nh÷ng dÊu Ên s¸ng t¹o cña tõng t¸c gi¶ trong mçi t¸c phÈm.

Khi d¹y häc truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo cña Nam Cao, gi¸o viªn sö dông

biÖn ph¸p so s¸nh cÇn l−u ý ®Õn ®Æc tr−ng thi ph¸p lo¹i thÓ truyÖn Nam Cao

ë m¶ng ®Ò tµi viÕt vÒ ng−êi n«ng d©n lao ®éng th«ng qua truyÖn ng¾n nµy.

Gi¸o viªn cã thÓ so s¸nh ChÝ PhÌo víi truyÖn ng¾n “L·o H¹c” víi “T¾t ®Ìn”

(Ng« TÊt Tè), víi “AQ chÝnh truyÖn” cña (Lç TÊn). Qua sù so s¸nh ®ã, häc

sinh sÏ thÊy ®−îc nh÷ng nÐt míi mÎ, ®éc ®¸o, nÐt rÊt riªng cña nhµ v¨n

Nam Cao trong truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo nµy trªn nhiÒu ph−¬ng diÖn: néi dung

tõ, quan niÖm nghÖ thuËt quan niÖm nh©n sinh, lo¹i thÓ truyÖn ng¾n, kÕt

- 49 -

cÊu, giäng ®iÖu kÝch thÝch trong t¸c phÈm… So s¸nh chÝ PhÌo víi mét sè

truyÖn ng¾n hiÖn thùc trong ch−¬ng tr×nh gióp häc sinh kh¾c s©u h¬n nh÷ng

kiÕn thøc quan träng cña truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo nãi riªng, c¸c t¸c phÈm hiÖn

thùc nãi chung.

- So s¸nh h×nh t−îng nh©n vËt ChÝ PhÌo víi nh©n vËt ChÞ DËu, AQ ë

tÝnh c¸ch, giäng ®iÖu, hµnh ®éng.

- So s¸nh bi kÞch cña ChÝ PhÌo víi bi kÞch cña L·o H¹c, AQ.

- Gi¸o viªn tõng b−íc dÉn d¨t gîi më chÊt kÞch trong ChÝ PhÌo råi so

s¸nh ®èi chiÕu víi chÞ DËu trong (T¾t ®Ìn); AQ trong (AQ chÝnh truyÖn).

Ngay trong néi dung t¸c phÈm, gi¸o viªn cÇn cã sù ®èi chiÕu, so

s¸nh: Sù tµn khèc, d· man cña chÕ ®é thùc d©n phong kiÕn ®−¬ng thêi, bi

kÞch cña mét con ng−êi bÞ tõ chèi quyÒn lµm ng−êi…Qua ®ã häc sinh sÏ

thÊu hiÓu ®−îc chiÒu s©u gi¸ trÞ t¸c phÈm, thÊy ®−îc bi kÞch ®au ®ín cña

ChÝ PhÌo. Tõ ®ã, häc sinh sÏ gÇn víi nh©n vËt, ®ång c¶m víi nh©n vËt, hiÓu

®−îc s©u s¾c chiÒu s©u t− t−ëng cña t¸c gi¶ göi g¾m trong t¸c phÈm.

Sö dông ph−¬ng ph¸p so s¸nh, gi¸o viªn cã thÓ tù tiÕn hµnh so s¸nh

hoÆc gîi dÉn cho häc sinh so s¸nh råi nhËn xÐt. Gi¸o viªn cã thÓ lång vµo

qu¸ tr×nh ph©n tÝch t¸c phÈm hoÆc ®Æt ra cho häc sinh t×m hiÓu ë nhµ.So

s¸nh ph¶i lµm sao ®Ó s©u kiÕn thøc, më réng hiÓu biÕt cho häc sinh.

6. BiÖn ph¸p gi¶ng (cid:31) b×nh kh¾c häa nh÷ng ®iÓm cã phÈm chÊt

nghÖ thuËt cao, giμu kÞch tÝnh

Gi¶ng vµ b×nh d−êng nh− lµ mét viÖc lµm kh«ng thÓ thiÕu trong bÊt

kú giê d¹y häc t¸c phÈm v¨n häc. §©y lµ nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu nhÊt ®Ó

t¹o nªn chÊt v¨n, søc l«i cuèn trong mçi giê häc. BiÖn ph¸p nµy gióp cho

häc sinh thÊy ®−îc nh÷ng vÎ ®Ñp ®Æc biÖt vµ nh÷ng nÐt ®Ñp míi cña t¸c

phÈm. Träng t©m cña ho¹t ®éng b×nh gi¶ng t¸c phÈm v¨n ch−¬ng lµ c¸i míi

cña néi dung t− t−ëng vµ tri thøc nghÖ thuËt cã kh¶ n¨ng thøc tØnh c¸i ®Ñp,

c¸i cao th−îng ë con ng−êi” (20, 165). Do ®ã, ng−êi gi¸o viªn biÕt b×nh vµ

b×nh hay, giê d¹y v¨n nh÷ng ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh c«ng.

- 50 -

Trong giê d¹y häc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng cña gi¸o viªn, lêi gi¶ng,

b×nh cña gi¸o viªn kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ néi dung kiÕn thøc mµ cßn lµ kü

n¨ng tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n ch−¬ng, kh¶ n¨ng t− duy trong ng«n ng÷ lêi

nãi… Do vËy, n¨ng lùc b×nh gi¶ng cña gi¸o viªn lµ sù kÕt hîp hµi hoµ cña

kh¶ n¨ng am hiÓu t¸c phÈm v¨n ch−¬ng, sù rung ®éng cña t©m hån. Lêi

gi¶ng – b×nh ph¶i lµm s¸ng tá ®−îc ý nghÜa trong c©u ch÷, ®¸nh gi¸ thËt c«

®óc, hµm xóc vÒ mét chi tiÕt, mét h×nh ¶nh nµo ®ã cña t¸c phÈm.

Trong truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo cña Nam Cao, khi gi¶ng d¹y ng−êi gi¸o

viªn cÇn chó ý h−íng ®Õn gi¶ng – b×nh nh÷ng h×nh ¶nh, chi tiÕt ch¼ng h¹n

nh− sù thøc tØnh trong tÝnh c¸ch ChÝ PhÌo. Sù thøc tØnh, thøc dËy, lµm sèng

l¹i nh÷ng gi¸ trÞ, ng−êi theo h−íng vËn ®éng: c¶i thiÖn, c¸i tèt ®Ñp, c¸i cao

c¶, c¸i nh©n tÝnh chÕ ngù c¸i ¸c, c¸i xÊu, c¸i phi nh©n tÝnh…

Nh©n vËt trong t¸c phÈm ChÝ PhÌo, con ng−êi Êy bÞ ®Èy ra khái céng

®ång, tÝnh tõ sau khi anh bÞ nhµ tï lµm cho biÕn d¹ng vÒ h×nh ng−êi vµ tÝnh

ng−êi: “Ngay ®Õn c¸i thÎ cã biªn tªn tuæi h¾n còng kh«ng cã, trong sæ lµng

ng−êi ta vÉn khai h¾n vµo h¹ng d©n l−u t¸n l©u n¨m kh«ng vÒ lµng.”. Toµn

bé tÝnh c¸ch l¹c loµi Êy ®−îc nhµ v¨n kh¾c ho¹ b»ng hai chi tiÕt c¬ b¶n:

ngo¹i h×nh xÖch x¹c, mÐo mã, kh«ng cßn nguyªn mÆt ng−êi, øng xö víi ®êi

víi ng−êi b»ng chöi bíi; m¶nh chai r¹ch mÆt, dïng dao do¹ n¹t…

Sù kh¸t thÌm cña ChÝ PhÌo khi ®èi diÖn víi r−îu vµ ng−êi phô n÷

(ThÞ Në): “Råi ®ét nhiªn h¾n kh¸t, trêi ¬i! Sao mµ kh¸t! Kh¸t ®Õn nh− ch¸y

häng”. §©y lµ lóc ChÝ PhÌo nh×n ThÞ Në ngåi tªnh hªnh: “Tù nhiªn thÊy ø

lªn ®Çy miÖng bao nhiªu lµ n−íc d·i, mµ cæ l¹i kh«, h¾n nuèt õng ùc, h¾n

thÊy c¸i g× rén r¹o ran kh¾p ng−êi”, kh¸t thÌm biÕt kh¸t thÌm chÊt men say

cña ®êi, cña ng−êi, ®ã lµ dÊu hiÖu chît thøc cña nh©n tÝnh.

TØnh thøc, víi Nam Cao, lµ thÊu suèt c¶ th©n x¸c vµ câi lßng, c¶ t©m

hån vµ lý trÝ, c¶ kh¾c d©y cña thùc t¹i vµ ch¶y däc mét kiÕp ng−êi. §Õn tËn

cïng cña sù kh¸t: “Råi ®ét nhiªn h¾n kh¸t, trêi ¬i sao mµ kh¸t! Kh¸t ®Õn

nh− ch¸y häng…” ChÝ PhÌo ®· cËp ®Õn câi say: “Chóng uèng víi nhau rÊt

- 51 -

lµ nhiÒu. Vµ rÊt lµ nhiÒu. Ng−êi ta t−ëng nh− c¶ lµng Vò §¹i ph¶i nhÞn r−îu

®Ó cho chóng uèng”. §Õn tËn cïng cña câi say, ChÝ PhÌo ®· gÆp sù tho¶

thuª: “Ch−a bao giê ChÝ PhÌo ®−îc tho¶ thuª ®Õn thÕ, cuéc gÆp gì gi÷a ChÝ

PhÌo – ThÞ Në ®−îc t¸c gi¶ x©y dùng trªn mét khung c¶nh thËt tuyÖt vêi:

“Mét con s«ng con, n−íc lÆng vµ trong, kh¾p b·i trång toµn d©u, ®Çy gß,

v−ên toµn chuèi…Buæi s¸ng h«m sau vÉn khung c¶nh Êy, nh−ng l¹i rÊt trÇn

thÕ: n¾ng rùc rì, chim rÝu rÝt “tiÕng chim hãt ngoµi kia vui vÎ qu¸” xen lÉn

tiÕng c−êi nãi, tiÕng gâ m¸i chÌo ®uæi c¸… Nh÷ng tiÕng quen thuéc Êy

ngµy nµo ch¶ cã. Nh−ng h«m nay h¾n míi nghe thÊy…” Chao «i lµ buån!

§Ó cã thÓ gi¶i m· râ ®−îc nh÷ng chi tiÕt trªn ®©y, gi¸o viªn cÇn c¾t

nghÜa, ph©n tÝch cho häc sinh hiÓu ®−îc toµn bé h×nh t−îng nh©n vËt chÝnh

cña t¸c phÈm. Muèn b×nh, gi¸o viªn cã thÓ b»ng c¸ch kÓ mét c©u chuyÖn

mµ m×nh c¶m nhËn ®−îc tõ viÖc ®äc ®−îc mét t¸c phÈm hay Ên t−îng vÒ

mét chi tiÕt, mét h×nh ¶nh nµo ®ã cña t¸c phÈm.

Gi¸o viªn kh«ng nªn quan t©m chó ý mang tÊt c¶ nh÷ng hiÓu biÕt cña

m×nh víi cè g¾ng gi¶ng – b×nh sao cho thËt hay thËt hÊp dÉn, häc sinh chØ

ngåi nghe, ghi nhí mµ th«i. §iÒu quan träng lµ gi¸o viªn ph¶i biÕt sö dông

biÖn ph¸p gi¶ng – b×nh trong giê d¹y häc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng mét c¸ch

khoa häc – linh ho¹t sÏ ®em ®Õn cho giê d¹y ®Ëm chÊt v¨n, ph¸t huy ®−îc

tÝnh s¸ng t¹o cña ng−êi häc.

7. C¸c con ®−êng d¹y häc theo sù ph¸t triÓn cña kÞch tÝnh

7.1. Ph©n tÝch t¸c phÈm theo diÔn biÕn cèt truyÖn, nhÊn m¹nh

nh÷ng ®iÓm cã kÞch tÝnh

Tõ khi ChÝ PhÌo gÆp ThÞ Në ë bê s«ng, cho ®Õn khi kÕt thóc ®· cho

ta thÊy râ rµng sù tµn nhÉn ®ã cña cuéc ®êi d−íi chÕ ®é cò: c¸i buæi s¸ng

sau ®ªm, gÆp gì ®ã thùc sù lµ ®Æc biÖt, cã mét kh«ng hai trong cuéc ®êi u

tèi cña ChÝ PhÌo. ¸nh n¾ng rùc rì, tiÕng chim hãt vui, tiÕng c−êi nãi cña

nh÷ng ng−êi ®i chî, tiÕng anh thuyÒn chµi gâ m¸i chÌo ®uæi c¸ d−íi s«ng.

TÊt c¶ vÎ ®Ñp t−ng bõng, rén rµng ®ã cña cuéc sèng ®· thøc tØnh, kªu gäi

- 52 -

ChÝ PhÌo, kh¬i lªn trong ®¸y s©u cña lßng ChÝ kh¸t väng ®−îc sèng chan

hßa víi tÊt c¶ mäi ng−êi trong x· héi, sèng l−¬ng thiÖn trong lao ®éng vµ

t×nh th−¬ng yªu. Sau bao ngµy th¸ng ®iªn say vµ ®Ëp ph¸. Trong giê phót

yªn tÜnh ®ã ChÝ ®· m¬ −íc “cã mét c¸i gia ®×nh nhá, chång cuèc m−ín, cµy

thuª, vî dÖt v¶i” råi nu«i lîn ®Ó lµm vèn liÕng “®Ó kh¸ gi¶ mua d¨m ba sµo

ruéng lµm”. Nam Cao ®· thÊy ®−îc c¸i nguyÖn väng s©u xa nhÊt cña ng−êi

lao ®éng ë n«ng th«n – ng−êi cµy cã ruéng – nã vÉn cßn nguyªn vÑn trong

c¸i s©u kÝn nhÊt cña t©m hån ChÝ PhÌo, c¸i t©m hån ®· bÞ chÕ ®é phong kiÕn

tµn ph¸ nghiªm träng. H×nh t−îng ChÝ PhÌo tõ ®Çu thiªn truyÖn ®Õn ®Êy

bçng höng lªn mét chót ¸nh s¸ng l¹c quan. B¸t ch¸o hµnh nãng hæi vµ th¸i

®é cña ThÞ Në lµm cho ChÝ PhÌo ng¹c nhiªn, c¶m ®éng, vµ nhÊt lµ khao

kh¸t, hi väng: “h¾n cã thÓ t×m b¹n ®−îc, sao l¹i g©y kÎ thï? …Trêi ¬i! h¾n

thÌm l−¬ng thiÖn, h¾n muèn lµm hßa víi mäi ng−êi biÕt bao. ThÞ Në sÏ më

®−êng cho h¾n. ThÞ cã thÓ sèng yªn æn víi h¾n th× sao ng−êi kh¸c kh«ng

thÓ ®−îc? Hä sÏ thÊy r»ng h¾n còng cã thÓ kh«ng lµm h¹i ®−îc ai. Hä sÏ l¹i

nhËn h¾n vµo c¸i x· héi b»ng ph¼ng, th©n thiÖn cña nh÷ng ng−êi l−¬ng

thiÖn”. Nh−ng hy väng ®· trë thµnh tuyÖt väng. X· héi – qua th¸i ®é cña

ng−êi bµ c« ThÞ Në vµ cña c¶ ThÞ Në n÷a, ®· phò phµng cù tuyÖt kh¸t väng

®ã cña ChÝ PhÌo. Con ®−êng sèng l−¬ng thiÖn mµ ChÝ PhÌo ®· t−ëng nh−

tr¶i qua tr−íc m¾t m×nh thùc ra kh«ng hÒ cã, nã chØ nh− c¸i mÆt hå ¶o ¶nh

trªn xa m¹c mªnh m«ng mét buæi tr−a n¾ng ch¸y ®èi víi nh÷ng ng−êi l÷

hµnh ®ang kh¸t n−íc! D−íi chÕ ®é thuéc ®Þa, ng−êi bÞ kÎ bãc lét lµm cho xa

ng· ®Õn nçi muèn sèng l−¬ng thiÖn còng kh«ng ®−îc. KÕt luËn chua ch¸t

®ã rót ra mét c¸ch kh¸ch quan trong c¶nh cuèi cïng cña tÊm bi kÞch ChÝ

PhÌo ë ®Ønh ®iÓm cña cèt truyÖn, khi ChÝ v¸c dao ®©m chÕt B¸ KiÕn.

C¨m thï cao ®é, bÕ t¾c hoµn toµn, ChÝ PhÌo giÕt B¸ KiÕn råi ®ång thêi

tù s¸t. Hµnh ®éng ®ã x¶y ra tuy nhanh chãng vµ ®ét ngét, nh−ng ai còng

thÊy tÝnh chÊt tÊt yÕu ph¶i x¶y ra cña nã. Hîp víi logic cña sù ph¸t triÓn

tÝnh c¸ch, t©m lý nh©n vËt ChÝ PhÌo nãi riªng vµ néi dung c©u chuyÖn nãi

- 53 -

chung lÊy sù hñy diÖt cña ®êi m×nh ®Ó gi¶i quyÕt c¸i bÕ t¾c cña cuéc ®êi

m×nh, c¸i chÕt bi th¶m ®ã cña ChÝ PhÌo lµ c¶ mét sù phª ph¸n gay g¾t ®èi

víi chÕ ®é x· héi, thùc d©n phong kiÕn ®· chµ ®¹p lªn quyÒn sèng ch×nh

®¸ng cña con ng−êi. Sè phËn bi ®¸t cña ChÝ PhÌo ph¶n ¸nh sù khñng ho¶ng

trong ®êi sèng cña mét sè ng−êi xuÊt th©n lµ n«ng d©n cïng khæ.

Trong truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo, ng−êi trÇn thuËt ë ®©y cã lóc nhËp vµo

nh©n vËt ChÝ PhÌo hoÆc ®Ó nãi nªn tiÕng nãi uÊt øc cña b¶n th©n nh©n vËt v×

bÞ c« lËp, c« ®¬n tuyÖt ®èi; hoÆc ®Ó miªu t¶ nhiÒu tr¹ng th¸i t©m lý kh¸c

nhau cïng diÔn ra trong ChÝ khi B¸ KiÕn “Xö nhòn” mêi ChÝ vµo nhµ uèng

n−íc hay sau buæi s¸ng, sau ®ªm gÆp ThÞ Në … Cã lóc ng−êi trÇn thuËt l¹i

nhËp vµo nh©n vËt B¸ KiÕn hoÆc ®Ó nãi lªn nh÷ng suy ngÉm cña h¾n vÒ

“C¸i nghÒ lµm quan”, “NghÒ tæng lý” hoÆc ®Ó diÔn t¶ mét t©m tr¹ng ghen

tu«ng cña mét l·o giµ ®· ngoµi s¸u m−¬i, trong khi vî, bµ T−, “Cø trÎ, cø

ph©y ph©y, cø ®Ñp nh− míi ngoµi hai m−¬i… nh×n th× thÝch nh−ng mµ t−ng

tøc l¹, kh¸c g× miÕng thÞt bß lùt sùt khi rông gÇn hÕt r¨ng”… Cã khi ng−êi

trÇn thuËt l¹i nhËp vµo bµ c« ThÞ Në ®Ó diÔn t¶ t©m tr¹ng “uÊt øc” cña ng−êi

®µn bµ kh«ng chång khi thÊy ®øa ch¸u ngoµi ba m−¬i tuæi bÊt ngê cã ý

®Þnh ®i lÊy chång… vµ cã khi l¹i nhËp vai vµo ThÞ Në ®Ó nãi lªn tÊt c¶

nh÷ng c¶m xóc kh¸c l¹, kh«ng bao giê thÞ cã nÕu nh− kh«ng gÆp ChÝ PhÌo.

Lêi t¸c gi¶ vµ lêi nh©n vËt kh«ng t¸ch b¹ch mµ cã sù ®an xen, nhiÒu khi rÊt

khã ph©n biÖt. §Æc biÖt tõ quan ®iÓm cña nhiÖm vô nµy, mét c¸ch tù nhiªn

vµ uyÓn chuyÓn, t¸c gi¶ l¹i chuyÓn ngay sang quan ®iÓm cña nh©n vËt kh¸c

cho c©u chuyÖn triÓn khai, ph¸t triÓn mét c¸ch sinh ®éng, hÊp dÉn. C¶ nh−

vËy, ng−êi ®äc bÞ l«i cuèn vµo m¹ch truyÖn kh«ng døt ra ®−îc.

Th«ng qua nh÷ng lêi trÇn thuËt tù nhiªn cña nh©n vËt trong t¸c phÈm,

nhµ v¨n muèn thÓ hiÖn th¸i ®é, quan ®iÓm, nh÷ng suy nghÜ, sù nh×n nhËn

cña m×nh vÒ sè phËn cña mçi nh©n vËt mét phÇn nµo.. §ã chÝnh lµ chiÒu s©u

t− t−ëng cña t¸c phÈm. Bªn c¹nh ®ã theo cèt truyÖn, gi¸o viªn vµ häc sinh

cã thÓ khai th¸c ®−îc dông ý nghÖ thuËt cña nhµ v¨n th«ng qua viÖc kh¾c

- 54 -

ho¹ nh÷ng tÝnh c¸ch, sè phËn cña c¸c nh©n vËt, ®Æc biÖt lµ bi kÞch cù tuyÖt

quyÒn lµm ng−êi cña ChÝ PhÌo, mét sù gµo thÐt vÒ nçi bµng hoµng nh©n thÕ.

Qua ®ã còng gióp gi¸o viªn tiÕp tôc ®i s©u khai th¸c hiÖn t−îng nh©n vËt

®iÓn h×nh, cho nçi thèng khæ, ®au ®ín nhÊt cña ng−êi n«ng d©n lao ®éng

nghÌo bÞ chÕ ®é x· héi thùc d©n phong kiÕn ®µn ¸p.

7.2 D¹y häc ®Ò tμi nμy kh¬i gîi ®Ò tμi kh¸c

X¸c ®Þnh ®−îc ®Ò tµi mµ nhµ v¨n ®Ò cËp ®Õn trong t¸c phÈm, ta dÔ

dµng ph©n tÝch, so s¸nh ®èi chiÕu ®Ó xem ng−êi s¸ng t¹o ra nã khai th¸c

nh÷ng g× ë ®Ò tµi nµy, m−în ®Ò tµi nµy ®Ó thÓ hiÖn nh÷ng g×? VÊn ®Ò nµo lµ

chñ yÕu, bao trïm ®−îc thÓ hiÖn s©u s¾c nhÊt?

Sö dông con ®−êng ph©n tÝch t¸c phÈm tõ ®Ò tµi nµy kh¬i gîi ®Ò tµi

kh¸c häc truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo gi¸o viªn sÏ gióp häc sinh lµm næi bËt ®−îc

nÐt riªng, ®éc ®¸o cña nhµ v¨n qua m¶ng ®Ò tµi viÕt vÒ ng−êi n«ng d©n. Qua

®ã gi¸o viªn cã thÓ ®èi chiÕu, so s¸nh víi c¸c t¸c phÈm kh¸c cïng ®Ò tµi

cña t¸c gi¶ hoÆc c¸c t¸c gi¶ kh¸c cã cïng ®Ò tµi.

Trªn c¬ së nh÷ng xung ®ét giai cÊp ë n«ng th«n, Nam Cao ®· miªu t¶

mét c¸ch ch©n thùc vµ sinh ®éng qu¸ tr×nh bÞ bÇn cïng ho¸ vµ l−u manh

ho¸ cña mét bé phËn n«ng d©n. Th«ng qua nh÷ng nh©n vËt nh− ChÝ PhÌo,

ThÞ Në, ta cã thÓ h×nh dung ra mèi quan hÖ giai cÊp ë n«ng th«n trong qu¸

tr×nh biÕn chuyÓn vµ ®Êu tranh gay g¾t.

ChÝ PhÌo kh«ng ®−îc x· héi chÊp nhËn vµo cuéc sèng. Nã bÞ x· héi

g¹t ra ngoµi, nh− kiÓu kh¸c gièng, kh¸c loµi. LÇn ®Çu tiªn ChÝ PhÌo ®·

khãc. Nh÷ng giät n−íc m¾t ®au khæ cña con ng−êi Êy, bÊy l©u t−ëng bÞ kh«

c¹n ®i nay l¹i nhá giät ®Ó tõ gi· kiÕp ng−êi. Nh÷ng gi©y phót cuèi cïng cña

®êi ChÝ PhÌo khi ®èi mÆt víi B¸ KiÕn còng lµ lóc nh©n vËt cã ý thøc nhÊt

vÒ th©n phËn vµ tØnh t¸o nhËn ra kÎ thï. §au khæ h¬n c¶ ®ã còng lµ lóc khao

kh¸t ®−îc lµm ng−êi l−¬ng thiÖn. Nam Cao ®· s¸ng t¹o ChÝ PhÌo mét mÉu

h×nh míi cña ng−êi n«ng d©n biÕn chÊt. Nçi ®au khæ cña chÞ DËu, anh Pha

gîi nhiÒu xóc ®éng nh−ng h×nh nh− vÉn khu«n l¹i trong khu«n khæ nçi ®äa

- 55 -

®Çy cña giai cÊp. Cßn ChÝ PhÌo cña Nam Cao ®· ®Ò cËp vµ ®ông ®Õn mét

vÊn ®Ò th¼m s©u vµ xãt xa cña con ng−êi qua mét kiÕp ng−êi. Chñ ®Ò cña

ChÝ PhÌo lµ ®iÓn h×nh cña giai cÊp mµ ®Æt vÊn ®Ò cña con ng−êi víi nh÷ng

®au th−¬ng tñi nhôc tét cïng cña nã: Nam Cao ®· chØ ra khÝa c¹nh mµ Ýt t¸c

phÈm ®Ò cËp ®Õn, cã nh÷ng ng−êi ë giíi h¹n cuèi cïng. Cuéc ®êi còng cßn

nhiÒu ®au khæ, bÊt c«ng, nh−ng dï sao còng cã bao niÒm vui, nçi buån mµ

ngoµi trÇn thÕ kh«ng mét n¬i nµo cã. ChÝ PhÌo mong −íc ®−îc chÊp nhËn

vµo cuéc ®êi th−êng ®ã.

Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ gi©y phót cuèi ®êi ChÝ PhÌo nh− muèn gµo

lªn ®au khæ: “Tao muèn lµm ng−êi l−¬ng thiÖn!”. Con ng−êi ®ang bÞ mÊt

dÇn nh©n tÝnh, ®ang bÞ vËt hãa trong cuéc ®êi cò. Qua truyÖn ng¾n nµy Nam

Cao ®Æt ra mét vÊn ®Ò míi – kh¸c h¼n víi nh÷ng kªnh nhËn thøc th«ng tin

quen thuéc vÒ ng−êi n«ng d©n.

Thùc chÊt cña hiÖn t−îng ChÝ PhÌo lµ vÊn ®Ò n«ng d©n, vÊn ®Ò giai

cÊp. Nh©n vËt ChÝ PhÌo së dÜ cã ®−îc nh÷ng mÆt thµnh c«ng nhÊt ®Þnh,

chÝnh v× ®ã lµ sù kªt shîp kh¸ chÆt chÏ gi÷a con ng−êi ChÝ PhÌo cã nhiÒu

nÐt c¸ biÖt víi mét sè vÊn ®Ò x· héi réng r·i h¬n: qu¸ tr×nh bÞ bÇn cïng vµ

l−u m¹nh ho¸ cña mét bé phËn n«ng d©n nghÌo. Cã ®øng trªn quan ®iÓm

nhËn thøc ®ã míi thÊy hÕt ®−îc néi dung s©u s¾c vµ ý nghÜa x· héi cña t¸c

phÈm.

HiÖn t−îng ChÝ PhÌo ch−a hÕt chøng nµo bän ®Þa chñ c−êng hµo cßn

t¸c oai t¸c qu¸i trªn ®Çu d©n lµnh kh«ng cho ai ®−îc sèng. “Tre giµ m¨ng

mäc, cã bao giê hÕt nh÷ng th»ng du c«n”. Søc m¹nh phª ph¸n cña ChÝ PhÌo

tr−íc hÕt lµ ë chç ®· v¹ch ra thËt hïng hån c¸i quy luËt tµn b¹o, khñng

khiÕp trong x· héi thùc d©n, phong kiÕn. ®i vµo cuéc ®êi ng−êi n«ng d©n

l−u m¹nh ho¸ - võa tiªu biÓu cho sè phËn cùc khæ cña ng−êi n«ng d©n bÞ ®Ì

nÐn, võa tiªu biÓu cho sù tha ho¸ phæ biÕn trong c¸i x· héi tµn ph¸ t©m hån

con ng−êi, qua ®ã kh¼ng ®Þnh nh©n phÈm ®Ñp ®Ï cña ng−êi n«ng d©n ngay

trong khi hä bÞ r¹ch n¸t c¶ bé mÆt ng−êi, giÕt chÕt t©m hån ng−êi.

- 56 -

7.3. Ph©n tÝch t¸c phÈm theo sù ph¸t triÓn cña c¸c tÝnh c¸ch giμu

kÞch tÝnh

Tµi n¨ng cña Nam Cao lµ ë chç qua h×nh t−îng ChÝ PhÌo cho ta thÊy

®ã lµ mét qu¸ tr×nh tÊt yÕu, mét quy luËt kh«ng thÓ nµo c−ìng l¹i. TÝnh

c¸ch cña ChÝ PhÌo vËn ®éng theo nh÷ng ®éng lùc n»m ngay trong x· héi

b©y. DÉu cho c¸ nh©n ChÝ PhÌo cã riªng biÖt, ®Æc s¾c ®Õn ®©u th× ®©y còng

kh«ng bao giê lµ c©u chuyÖn chØ cña mét c¸ nh©n: ChÝ PhÌo, Binh Chøc, Tù

L·ng vµ dù b¸o nh÷ng hËu th©n cña ChÝ PhÌo, Nam Cao muèn gîi lªn trong

chóng ta sù h×nh dung vÒ mét x· héi lu«n lu«n, liªn tôc, huy diÖt phÇn tèt

®Ñp cña con ng−êi, mét x· héi mµ b¶n chÊt lµ sù chèng l¹i quyÒn ®−îc lµm

ng−êi l−¬ng thiÖn.

Giai ®o¹n ®Çu, sù vËn ®éng ph¸t triÓn tÝnh c¸ch ChÝ PhÌo kh¸ thuÇn

nhÊt: BÐ th× ®−îc ng−êi l−¬ng thiÖn nu«i. Lín th× sèng nh− mét ng−êi l−¬ng

thiÖn. ý thøc vÒ c¸i “ nhôc” cña ChÝ PhÌo khi bÞ vî B¸ KiÕn m¾ng chÝnh lµ

®iÓm s¸ng cña giai ®o¹n nµy, phÈm chÊt cña ChÝ PhÌo ®−îc ®Æt trong sù thö

th¸ch ®Çu tiªn cña hoµn c¶nh.

ChÝ PhÌo trë thµnh “con quû d÷ cña lµng Vò §¹i”, tÝnh c¸ch ChÝ míi

thùc sù ho¹t ®éng: ChÝ PhÌo lu«n nghiªng ng¶ gi÷a hai vùc ¸c – thiÖn. §¸ng

chó ý lµ sù kiÖn ChÝ PhÌo bÞ b¾t vµo tï. §©y lµ c¸i “nót th¾t” ®Çu tiªn cho

cèt truyÖn vµ lµ c¸i “®iÓm më” ®Çu cho sù ho¹t ®éng tÝnh c¸ch ChÝ PhÌo. Ba

lÇn ChÝ PhÌo v¸c dao tíi nhµ B¸ KiÕn lµ nh÷ng c¸i mèc quan träng trong sù

vËn ®éng tÝnh c¸ch cña ChÝ PhÌo: LÇn 1: ChÝ PhÌo ®Õn r¹ch mÆt ¨n v¹ ë nhµ

B¸ KiÕn; LÇn 2: ChÝ ®Õn xin ®i ë tï nh−ng kh«ng ®−îc; NÕu chi tiÕt “®i tï”

lµ yÕu tè chuyÓn hãa tÝnh c¸ch ChÝ tõ giai ®o¹n sang giai ®o¹n hai th× chi

tiÕt “b¸t ch¸o hµnh” lµ yÕu tè vËn ®éng tÝnh c¸ch ChÝ tõ giai ®o¹n hai sang

giai ®o¹n ba: Giai ®o¹n ba ChÝ v¸c dao ®Õn nhµ B¸ KiÕn ®ßi l−¬ng thiÖn khi

®· thøc tØnh vÒ l−¬ng tri.

Víi B¸ KiÕn, mét nh©n vËt cã tÝnh c¸ch gian hïng. X©y dùng nh©n

vËt B¸ KiÕn, Nam Cao tËp trung lµm næi bËt b¶n chÊt giai cÊp, b¶n chÊt x·

- 57 -

héi cña nh©n vËt ®ång thêi kh¾c häa nh÷ng nÐt tÝnh c¸ch sinh ®éng th«ng

qua ng«n ng÷, cö chØ, giäng ®iÖu, tiÕng c−êi Tµo Th¸o, nh÷ng suy nghiÖm

cña mét con ng−êi “bèn ®êi lµm tæng lý”.

ë nh©n vËt ThÞ Në còng ®−îc Nam Cao x©y dùng víi mét tÝnh c¸ch,

giäng ®iÖu riªng: ThÞ chØ giái l−êm nguýt, cÊu vÐo, kh«ng nhiÒu lêi. Song

nghe lªn chóng ta còng nhËn râ giäng ®iÖu cña ThÞ ®Çy c¸ tÝnh cña mét con

ng−êi: “xÊu”, “nghÌo”, “dë h¬i”, “thuéc dßng gièng nhµ cã m¶ hñi” –

giäng nãi cña thÞ “võa thæ h¶? §i vµo nhµ nhÐ…”.

Thiªn truyÖn kÕt thóc b»ng c¸i chÕt cña ChÝ PhÌo vµ h×nh ¶nh c¸i lß

g¹ch cò tho¸ng hiÖn ra trong ®Çu ThÞ Në. Do ®ã, nh©n vËt ChÝ PhÌo cã ý

nghÜa kh¸i qu¸t, cã ý nghÜa ®iÓn h×nh cho sè phËn ng−êi n«ng d©n tr−íc

CMT8. Qua h×nh t−îng ChÝ PhÌo, Nam Cao nªu lªn mét hiÖn t−îng kh¸ phæ

biÕn cã tÝnh quy luËt cña n«ng th«n ViÖt Nam x−a: Ng−êi lao ®éng l−¬ng

thiÖn khi bÞ x« ®Èy vµo con ®−êng còng sÏ quay l¹i chèng tr¶ b»ng con

®−êng l−u manh hãa. Khi x©y dùng nh©n vËt ChÝ PhÌo, ThÞ Në – nh÷ng con

ng−êi sèng d−íi ®¸y cña x· héi, nhµ v¨n Nam Cao ®· ph¸t hiÖn vµ kh¼ng

®Þnh phÈm chÊt ®Ñp ®Ï cña ng−êi n«ng d©n, ngay c¶ khi hä bÞ x· héi c−íp

®i c¶ bé mÆt ng−êi vµ linh hån ng−êi. §©y còng lµ c¸i nh×n míi mÎ, ®éc

®¸o cña Nam Cao vÒ ng−êi n«ng d©n so víi c¸c nhµ v¨n cïng thêi.

Trong qu¸ tr×nh d¹y häc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng nãi chung, ph©n tÝch

truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo cña Nam Cao trong nhµ tr−êng phæ th«ng nãi riªng

th× viÖc sö dông ba con ®−êng ph©n tÝch t¸c phÈm: theo cèt truyÖn; tõ ®Ò tµi

nµy kh¬i gîi ®Ò tµi kh¸c vµ sù vËn ®éng tÝnh c¸ch nh©n vËt vèn lµ nh÷ng

con ®−êng thuËn lîi nhÊt. Ng−êi gi¸o viªn ph¶i biÕt sö dông tèi −u nh÷ng

mÆt m¹nh cña c¸c con ®−êng ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n häc nµy nh»m ®¹t ®Õn

mét hiÖu qu¶ cao cho giê d¹y häc v¨n.

B. thiÕt kÕ gi¸o ¸n thÓ nghiÖm ®Ó d¹y häc truyÖn ng¾n “

ChÝ PhÌo” theo h−íng mét truyÖn ng¾n nhiÒu kÞch tÝnh.

I. ThiÕt kÕ gi¸o ¸n thÓ nghiÖm

- 58 -

ChÝ PhÌo

(Nam Cao)

Thêi gian d¹y: 2 tiÕt

Khèi líp d¹y: 11 THPT

A. Môc ®Ých (cid:31) yªu cÇu:

1. VÒ néi dung kiÕn thøc:

Gióp cho häc sinh n¾m ®−îc bi kÞch cù tuyÖt quyÒn ®−îc lµm ng−êi

cña ChÝ PhÌo .

Häc sinh hiÓu ®−îc nh÷ng nÐt ®éc ®¸o míi mÎ cña ngßi bót Nam Cao

trong viÖc thÓ hiÖn h×nh ¶nh ng−êi n«ng d©n tr−íc c¸ch m¹ng. §Æc tr−ng thi

ph¸p Nam Cao thÓ hiÖn trong t¸c phÈm th«ng qua ng«n ng÷, giäng ®iÖu,

miªu t¶, kh¾c häa tÝnh c¸ch nh©n vËt nhiÒu kÞch tÝnh.

Häc sinh hiÓu ®−îc gi¸ trÞ to lín vÒ t− t−ëng vµ nghÖ thuËt cña nhµ

v¨n, thÓ hiÖn qua c¸i nh×n c¶m th«ng, tr©n träng vµo mét niÒm tin ë chÝnh

nh÷ng kiÕp ng−êi khèn khæ.

2. VÒ kü n¨ng:

RÌn cho häc sinh kü n¨ng ph©n tÝch t¸c phÈm tõ nh÷ng nÐt ®Æc ®iÓm

riªng vÒ thi ph¸p lo¹i thÓ cña mét truyÖn ng¾n hiÖn thùc nhiÒu kÞch tÝnh, biÕt

c¶m nhËn vµ thÓ hiÖn ®−îc nhiÒu giäng ®iÖu, tÝnh c¸ch, nhiÒu hµnh ®éng cña

nh©n vËt qua nh÷ng t×nh huèng ®−îc t¸c gi¶ thÓ hiÖn trong t¸c phÈm.

3. VÒ gi¸o dôc:

Gi¸o dôc cho häc sinh lßng yªu th−¬ng, tr©n träng, c¶m th«ng víi

nh÷ng kiÕp ng−êi khèn khæ, khao kh¸t cuéc sèng l−¬ng thiÖn mµ cø bÞ cuéc

®êi tµn nhÉn cù tuyÖt.

B. TiÕn tr×nh bμi d¹y

Lêi vµo bµi:

Nam Cao lµ trong sè Ýt tªn tuæi næi bËt cña v¨n xu«i ViÖt Nam hiÖn

®¹i. ¤ng lµ ®¹i biÓu xuÊt s¾c nhÊt cña trµo l−u v¨n häc hiÖn thùc 1930 -

1945. ChÝ PhÌo lµ t¸c phÈm xuÊt s¾c nhÊt cña Nam Cao. Tªn tuæi Nam Cao

- 59 -

g¾n liÒn víi truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo. T¸c phÈm g©y Ên t−îng ®Ëm nÐt vÒ tÝnh

®Çy ®Æn, ®a d¹ng, nhiÒu mµu s¾c cña mét bøc tranh vÒ ®êi sèng x· héi n«ng

th«n. “ChÝ PhÌo” thùc sù lµ mét truyÖn ng¾n ®Çy hÊp dÉn tõ ®Çu cho tíi kÕt

thóc: kh«ng ph¶i chØ ë cèt truyÖn, nh©n vËt mµ cßn ë tÇm t− t−ëng cµng

ngµy ®−îc n©ng cao mét c¸ch bÊt ngê, víi nh÷ng t×nh tiÕt ®Çy kÞch tÝnh,

ng«n ng÷, giäng ®iÖu kÓ chuyÖn biÕn hãa kh«n l−êng.

§Ó hiÓu râ ®−îc nh÷ng gi¸ trÞ ®éc ®¸o, ®Æc s¾c cña mét truyÖn ng¾n

®Çy søc hÊp dÉn víi nh÷ng t×nh tiÕt bÊt ngê, ®Çy kÞch tÝnh. H«m nay, thÇy

cïng c¸c em t×m hiÓu vµ kh¸m ph¸ truyÖn nµy.

I. Giíi thiÖu chung

1. Hoμn c¶nh ra ®êi t¸c phÈm

Gi¸o viªn hái: Qua phÇn tiÓu dÉn trong s¸ch gi¸o khoa, em h·y cho

biÕt t¸c phÈm (cid:31)ChÝ PhÌo(cid:31) ®−îc viÕt ra trong hoμn c¶nh nμo? T¸c phÈm

cã liªn quan g× ®Õn (cid:31)lμng quª §¹i Hoμng(cid:31) cña nhμ v¨n Nam Cao?

- Gäi 1, 2 häc sinh tr¶ lêi.

- Gi¸o viªn gîi ý, ®Þnh h−íng tr¶ lêi: x· héi thùc d©n nöa phong kiÕn

®Çy rÉy nh÷ng bÊt c«ng, sù tµn b¹o vµ t¨m tèi cña x· héi cò ®· g©y nªn

nh÷ng ®au khæ cho ng−êi d©n ViÖt Nam. Cïng víi sù bÕ t¾c cña ng−êi trÝ

thøc lµ nçi khæ cña ng−êi n«ng d©n, hä ®· ph¶i chän mét cæ hai trßng, sèng

thoi thãp trong x· héi ngét ng¹t. T¸c phÈm lµ truyÖn kÓ vÒ “ng−êi thËt”,

“viÖc thËt” ë lµng §¹i Hoµng.

Qua c¸c nh©n vËt lÊy nguyªn mÉu tõ thùc tÕ vµ cã phÇn s¸ng t¹o, t¸c

gi¶ ®· ph¶n ¸nh cuéc sèng khæ cùc, bÞ ¸p bøc tµn tÖ bëi ¸ch c−êng hµo cña

ng−êi n«ng d©n ë quª h−¬ng ®· ¸m ¶nh, day døt Nam Cao tõ l©u. Bªn c¹nh

®ã Nam Cao ®· “v¹ch mÆt, chØ tªn” bän c−êng hµo ¸c b¸ - nh÷ng kÎ trùc

tiÕp ®Èy ng−êi n«ng d©n vµo chç bÇn cïng. Nam Cao ®· tá ra rÊt dòng c¶m,

ngoan c−êng tr−íc bän thèng trÞ.

2. Tªn t¸c phÈm:

TruyÖn ban ®Çu cã tªn "C¸i lß g¹ch cò".

- 60 -

N¨m 1941: khi in s¸ch ®· bÞ ®æi thµnh "§«i løa xøng ®«i"

N¨m 1946: T¸c gi¶ ®æi l¹i thµnh "ChÝ PhÌo"

Gi¸o viªn hái: V× sao nhμ xuÊt b¶n l¹i ®æi tªn t¸c phÈm lμ "§«i løa

xøng ®«i"?

- Häc sinh suy nghÜ tr¶ lêi

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng: trong bèi c¶nh x· héi lóc bÊy giê, t− t−ëng

l·ng m¹n vÉn cßn ¶nh h−ëng trong b¹n ®äc, ng−êi ta nh×n t¸c phÈm cña

Nam Cao b»ng con m¾t l·ng m¹n ®ã vµ c©u chuyÖn t×nh yªu cña ChÝ PhÌo –

ThÞ Në ®· lµm cho mét sè ng−êi th−ëng thøc mét c¸ch thÝch thó. C¸ch nh×n

nhËn ®ã rÊt hêi hît vµ sai l¹c.

Gi¸o viªn hái: V× sao Nam Cao kh«ng lÊy tªn "C¸i lß g¹ch cò" ? mμ

l¹i lÊy "ChÝ PhÌo" ? Tªn "ChÝ PhÌo" cã ý nghÜa nh− thÕ nμo?

- Häc sinh suy nghÜ tr¶ lêi

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng: C¸i tªn "C¸i lß g¹ch cò" ch−a chøa ®ùng hÕt

néi dung, ý nghÜa, t− t−ëng cña t¸c gi¶ ®· göi g¾m trong ®ã. C¸i mµ nhµ v¨n

muèn nãi tíi ë t¸c phÈm nµy, muèn quan t©m, göi g¾m tíi ®écgi¶ lµ vÊn ®Ò

con ng−êi, sè phËn ng−êi n«ng d©n tr−íc sù trµ ®¹p, h¾t hñi cña chÕ ®é

c−êng hµo ¸c b¸ mµ ®iÓn h×nh cña sè phËn ®ã lµ h×nh t−îng "ChÝ PhÌo". Do

®ã, t¸c gi¶ ®· dõng l¹i ë tªn t¸c phÈm "ChÝ PhÌo".

Gi¸o viªn hái: So víi nh÷ng truyÖn ng¾n ®−¬ng thêi th× "ChÝ PhÌo"

®· thÓ hiÖn sù t×m tßi, s¸ng t¹o, ®éc ®¸o cña Nam Cao nh− thÕ nμo?

§Ó tr¶ lêi c©u hái nµy, chóng ta sÏ ®i vµo tiÕp cËn, ph©n tÝch, c¾t

nghÜa gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt t¸c phÈm.

II. Ph©n tÝch t¸c phÈm

* H−íng dÉn häc sinh ®äc vμ tãm t¾t t¸c phÈm:

+ §äc kü t¸c phÈm: ë ®o¹n ®Çu cña t¸c phÈm lµ sù ®an xen nhiÒu

giäng ®iÖu, cÇn ®äc kü, ®äc ®óng ®Ó nhËn ra tõng giäng ®iÖu riªng: giäng

cña t¸c gi¶; giäng cña nh©n vËt; giäng bùc tøc, uÊt øc, cay ®¾ng, xãt xa cho

th©n phËn m×nh cña ChÝ PhÌo; giäng cña d©n lµng Vò §¹i.

- 61 -

− §äc diÔn c¶m ®o¹n kÓ vÒ lai lÞch cña ChÝ PhÌo

− Giäng kh¸ch quan l¹nh lïng khi miªu t¶ h×nh d¹ng bªn ngoµi cña ChÝ

PhÌo vµ ThÞ Në.

− Chó ý ®äc ®óng giäng cña nh©n vËt B¸ KiÕn: tõ giäng qu¸t rÊt sang

®Õn tiÕng c−êi khanh kh¸ch h¬n ng−êi... giäng nhÑ nhµng, ngon ngät cña

B¸ KiÕn khi dô dç ChÝ PhÌo, ...

− Chó ý ®äc ®óng giäng nhÌ nhÌ say r−îu cña ChÝ PhÌo vµ Tù L·ng,

giäng triÕt lý cña Tù L·ng.

− §äc víi giäng trong s¸ng, kháe kho¾n khi ®äc ®o¹n ChÝ PhÌo tØnh

sau c¬n say dµi vµ sau khi ChÝ PhÌo gÆp ThÞ Në.

− §äc víi giäng ch©n thµnh thiÕt tha ,xóc ®éng khi kÓ vÒ nh÷ng −íc

m¬ cña ChÝ PhÌo hay khi ChÝ PhÌo tá t×nh víi ThÞ Në.

− Chó ý ®äc víi giäng ch× chiÕt, ®ay nghiÕn cña bµ c« ThÞ Në.

− Giäng tØnh t¸o, s¾c l¹nh khi ChÝ PhÌo gÆp B¸ KiÕn ë cuèi t¸c phÈm.

Gi¸o viªn gäi häc sinh ®äc mét sè ®o¹n:

§o¹n "h¾n võa ®i võa chöi... c¶ lµng Vò §¹i còng kh«ng ai biÕt"

[10/215].

Vµ: "khi ChÝ PhÌo më m¾t th× trêi ®· s¸ng... H¾n thÊy lßng rÊt vui"

[10/227].

Gi¸o viªn hái: Cã hai c¸ch tãm t¾t t¸c phÈm

+ Tãm t¾t theo chi tiÕt

+ Tãm t¾t theo nh©n vËt chÝnh

B»ng mét trong hai c¸ch trªn, em h·y tãm t¾t t¸c phÈm?

- Häc sinh suy nghÜ tr¶ lêi:

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng: tãm t¾t theo nh©n vËt chÝnh: cuéc ®êi ChÝ

GÆp ThÞ Në

GiÕt B¸ KiÕn §ßi l−¬ng thiÖn

®i tï -> trë vÒ

Kh¸t väng l−¬ng thiÖn

PhÌo cã thÓ tãm t¾t ë nh÷ng chÆng sau:

Tõ nhá -> lín

- 62 -

Tha hãa – l−u manh hãa

L−¬ng thiÖn

1. "ChÝ PhÌo" (cid:31) truyÖn ng¾n hiÖn thùc ®a tÝnh c¸ch, ®a giäng ®iÖu

1.1. Nh©n vËt ChÝ PhÌo (cid:31) biÓu t−îng cña bi hμi kÞch ë n«ng th«n

Gi¸o viªn hái: Em h·y kÓ tãm t¾t hoµn c¶nh xuÊt th©n cña ChÝ PhÌo?

- Häc sinh suy nghÜ tr¶ lêi

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng: Lóc lät lßng, ChÝ lµ mét ®øa con hoang bÞ bá

r¬i trong mét c¸i lß g¹ch bá kh«ng, mét ®øa con bÊt h¹nh. Lín lªn, ChÝ qua

tay bao nhiªu ng−êi: anh ®i th¶ èng l−¬n, ng−êi ®µn bµ mï, b¸o phã cèi.

N¨m 20 tuæi ChÝ lµm canh ®iÒn cho nhµ Lý KiÕn. Cuéc ®êi ChÝ PhÌo c«

®¬n, bÊt h¹nh...

Gi¸o viªn hái: Em c¶m nhËn nh− thÕ nμo vÒ sù thay ®æi cña ChÝ PhÌo

sau 7, 8 n¨m ë tï vÒ?

- Häc sinh th¶o luËn, tr¶ lêi.

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng: Sau 7, 8 n¨m ë tï vÒ ChÝ lµ mét con ng−êi

kh¸c h¼n, kh«ng gièng nh− anh canh ®iÒn hiÒn lµnh ngµy x−a n÷a: §Çu th×

träc lèc, r¨ng c¹o tr¾ng hín, c¸i mÆt ®en vµ rÊt c¬ng c¬ng, m¾t g−êm....

Tr«ng gím chÕt. Hµnh ®éng cña ChÝ PhÌo còng thay ®æi: uèng r−îu – say,

chöi, r¹ch mÆt ¨n v¹, t¸c qu¸i cho bao nhiªu ng−êi d©n l−¬ng thiÖn…

Gi¸o viªn gäi häc sinh ®äc ®o¹n: “H¾n vÒ h«m tr−íc… chóng nã l¹i

kh«ng cho ¨n bïn…”

Gi¸o viªn hái: Em h·y cho biÕt tÝnh c¸ch, giäng ®iÖu cña ChÝ PhÌo

®−îc biÓu hiÖn qua nh÷ng chi tiÕt nμo?

- Häc sinh suy nghÜ, tr¶ lêi.

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng: ë nh©n vËt ChÝ PhÌo tËp trung nhiÒu nÐt kh¸c

nhau: ®ã lµ mét con ng−êi hung h·n, ph¸ ph¸ch, nh−ng còng lµ mét con

ng−êi biÕt yªu th−¬ng. NhiÒu lóc h¾n ®iªn cuång nhóng tay vµo téi ¸c

- 63 -

nh−ng khi c¬n r−îu tan, h¾n còng biÕt khao kh¸t, −íc nguyÖn ®−îc sèng

l−¬ng thiÖn. Cã lóc h¾n d−ng d−ng tù ®¾c “anh hïng lµng nµy cã th»ng nµo

b»ng ta”, thÊy m×nh oai, d¸m g©y sù víi cha con B¸ KiÕn “bèn ®êi lµm tæng

lý”, nh−ng còng cã lóc h¾n thÊy m×nh lµ mét th»ng tr¬ träi, kh«ng v©y c¸nh,

hä hµng th©n thÝch. ChÝ PhÌo – mét tÝnh c¸ch ®a d¹ng, phøc t¹p, mét c¸ tÝnh

®éc ®¸o. Tªn ChÝ PhÌo ®· trë thµnh danh tõ chung, tÝnh tõ chung. Mäi hµnh

®éng cña ChÝ PhÌo ®Òu rÊt … ChÝ PhÌo: say kiÓu ChÝ PhÌo, chöi kiÓu ChÝ

PhÌo, c−êi kiÓu ChÝ PhÌo, kªu lµng kiÓu ChÝ PhÌo,…

Gi¸o viªn hái: TÝnh c¸ch ChÝ PhÌo kh«ng chØ ®éc ®¸o mμ cßn ®a d¹ng,

phøc t¹p. TÝnh ®a d¹ng, phøc t¹p trong tÝnh c¸ch, giäng ®iÖu cña ChÝ PhÌo

ë ®©y lμ g×?

- Häc sinh suy nghÜ, th¶o luËn, tr¶ lêi.

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng: ChÝ PhÌo hung h¨ng, chöi bíi, r¹ch mÆt ¨n v¹,

kªu lµng… trong nh÷ng c¬n say, nh−ng khi r−îu ®· nh¹t, h¾n l¹i cã “c¸i sî

cè h÷u”, “do dù”, “c¸i sî cè h÷u trong lßng thøc dËy, c¸i sî xa x«i cña

ngµy x−a, h¾n thÊy qu¶ lµ t¸o b¹o…”. TÝnh c¸ch ChÝ PhÌo lu«n vËn ®éng,

ph©n tÝch hîp l«gic: tõ mét ng−êi d©n l−¬ng thiÖn, trë thµnh tªn l−u manh,

con quû d÷, råi tõ con quû d÷ ®ã ®−îc ®¸nh thøc trë vÒ víi l−¬ng tri.

TÝnh c¸ch nµo th× lêi lÏ Êy. ë ChÝ PhÌo cã nhiÒu kiÓu giäng mµ tïy

tõng tr−êng hîp ®Ó mang ra ®èi phã. Giäng bªn trong cña ChÝ lµ ®éc tho¹i

vµ ®éc tho¹i néi t©m (nh÷ng ®o¹n v¨n miªu t¶ nh÷ng toan tÝnh cña ChÝ

tr−íc cô B¸, nh÷ng hµnh vi bãp ch©n cho bµ Ba…). Vµ giäng bªn ngoµi

(giäng cña tiÕng chöi, giäng tá t×nh víi ThÞ Në, giäng cña con ng−êi sî sÖt

khi h¬i r−îu ®· tan, giäng cña con ng−êi dâng d¹c ®ßi l−¬ng thiÖn…). ChØ

b©y nhiªu giäng còng ®ñ ghi nhËn tÝnh chÊt c¬ cïng cña nh©n vËt nµy.

1.2. Nh©n vËt B¸ KiÕn (cid:31) mét tÝnh c¸ch kÞch gian hïng

Gi¸o viªn hái: Trong t¸c phÈm, Nam Cao kh«ng miªu t¶ ngo¹i h×nh

B¸ KiÕn. VËy ®iÒu g× ®· gióp em hiÓu ®−îc con ng−êi B¸ KiÕn?

- Häc sinh suy nghÜ, tr¶ lêi:

- 64 -

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng: X©y dùng nh©n vËt B¸ KiÕn, Nam Cao tËp

trung lµm næi bËt b¶n chÊt giai cÊp, b¶n chÊt x· héi cña nh©n vËt, ®ång thêi

kh¾c häa ®Çy nh÷ng nÐt tÝnh c¸ch sinh ®éng, ®éc ®¸o. B¶n chÊt x· héi cña

B¸ KiÕn chñ yÕu ®−îc biÓu hiÖn trong mèi quan hÖ gi÷a B¸ KiÕn víi §éi

T¶o – “m©u thuÉn cña mét ®µn c¸ tranh måi”. B¶n chÊt giai cÊp cña B¸

KiÕn ®−îc th«ng qua mèi quan hÖ gi÷a B¸ KiÕn – ChÝ PhÌo. Nam Cao

kh«ng ®Ó cho nh©n vËt B¸ KiÕn thÓ hiÖn trùc tiÕp tÝnh c¸ch, hµnh ®éng cña

m×nh mµ chñ yÕu ®−îc th«ng qua nh÷ng suy nghÜ thÇm kÝn trong néi t©m,

qua giäng qu¸t rÊt sang, lèi ngät nh¹t vµ nhÊt lµ c¸i c−êi Tµo Th¸o,… c¶

thãi h¸o s¾c, ghen tu«ng n÷a.

Gi¸o viªn hái: So víi nh©n vËt NghÞ QuÕ, NghÞ H¸ch cïng giai cÊp

mμ em ®· ®−îc biÕt, th× nh©n vËt B¸ KiÕn trong t¸c phÈm (cid:31)ChÝ PhÌo(cid:31) nμy

cã nh÷ng ®Æc ®iÓm g× kh¸c vÒ tÝnh c¸ch, giäng ®iÖu?

- Häc sinh suy nghÜ, th¶o luËn, tr¶ lêi

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng tr¶ lêi: ë t¸c phÈm “T¾t ®Ìn” (Ng« TÊt Tè),

nh©n vËt NghÞ QuÕ lµ mét tªn gian ¸c, hèng h¸ch nh−ng ®ã lµ c¸i ¸c thuÇn

tóy, ®¬n ®éc, thiÕu chiÒu s©u. Víi Nam Cao cã mét c¸ch thÓ hiÖn chiÒu s©u

cña c¸i ¸c: B¸ KiÕn võa lµ mét ng−êi cã quyÒn lùc, ©m m−u x¶o quyÖt,

“kh«n rãc ®êi”, biÕt c¸ch dïng ng−êi, trÞ ng−êi… cña mét ng−êi “bèn ®êi

lµm quan”. Song ë B¸ KiÕn lu«n tån t¹i trong sù bÊt an, kh«ng yªn æn, ghen

tu«ng, h¸o s¾c, sî vî,…

Gi¸o viªn hái: Nh÷ng chi tiÕt nμo nãi lªn tÝnh c¸ch, giäng ®iÖu gian

hïng cña B¸ KiÕn?

- Häc sinh th¶o luËn, tr¶ lêi:

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng, tr¶ lêi: Trong t¸c phÈm, Nam Cao ®· dµnh

nhiÒu trang ®Ó “cô tiªn chØ” lµng Vò §¹i ®éc tho¹i néi t©m vÒ c¸i “nghÒ lµm

quan”, “nghÒ tæng lý”: TrÞ kh«ng lîi th× cô dïng, cÇn ph¶i cã nh÷ng th»ng

®Çu bß ®Ó trÞ nh÷ng th»ng ®Çu bß. “Mét ng−êi kh«n ngoan chØ bãp ®Õn nöa

- 65 -

chõng. H·y ngÊm ngÇm ®Èy ng−êi ta xuèng s«ng, nh¶y råi d¾t nã lªn ®Ó nã

®Òn ¬n”.

D−íi ngßi bót cña Nam Cao, h×nh t−îng B¸ KiÕn hiÖn sinh ®éng, ®a

d¹ng, phøc t¹p, nhiÒu vÎ thÓ hiÖn ngay ë giäng nãi ngät nh¹t, giäng qu¸t

th¸o rÊt sang vµ c¶ c¸i c−êi Tµo Th¸o… Qua nh÷ng lÇn ®èi phã, lîi dông

ChÝ PhÌo: “… Cô cÊt tiÕng rÊt sang, hái: “C¸i g× mµ ®«ng thÕ nµy… C¸c bµ

®i vµo nhµ; ®µn bµ chØ l«i th«i, biÕt g×…B©y giê cô B¸ míi l¹i gÇn h¾n khÏ

lay vµ gäi: Anh ChÝ ¬i! sao anh l¹i lµm ra thÕ. Cô B¸ c−êi nh¹t nh−ng tiÕng

c−êi gißn gi· l¾m. Ng−êi ta b¶o cô h¬n ng−êi còng chØ bëi c¸i c−êi. “C¸i

anh nµy nãi hay! Ai lµm g× mµ anh ph¶i chÕt? §êi ng−êi chø cã ph¶i lµ con

ngãe ®©u? L¹i say råi ph¶i kh«ng? ”. Råi ®æi giäng, cô th©n mËt hái: “VÒ

bao giê thÕ? Sao kh«ng vµo t«i ch¬i? §i vµo nhµ uèng n−íc… Khæ qu¸, gi¸

t«i ë nhµ th× ®©u ®Õn nçi. Ta nãi chuyÖn víi nhau thÕ nµo còng xong… Ai,

chø anh víi nã cßn cã hä kia ®Êy…”.

Gi¸o viªn hái: Em cã nhËn xÐt g× vÒ tÝnh c¸ch, giäng ®iÖu B¸ KiÕn ®èi

tho¹i víi ChÝ PhÌo ë lÇn hai vμ lÇn ba khi ChÝ PhÌo ®Õn xin B¸ KiÕn ®i ë tï

vμ ®ßi l−¬ng thiÖn?

- Häc sinh suy nghÜ, ph¸t hiÖn, tr¶ lêi:

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng tr¶ lêi: LÇn hai vµ ba, ChÝ PhÌo ®Õn nhµ B¸

KiÕn xin ®i ë tï vµ ®ßi l−¬ng thiÖn. TÝnh c¸ch, giäng ®iÖu B¸ KiÕn còng béc

lé râ cña mét con ng−êi “tõng tr¶i”; “Anh ChÝ ®i ®©u ®Êy?”. Cô qu¸t ®Ó thö

d©y thÇn kinh cña ng−êi “Anh nµy l¹i say kh−ít råi”. Cô B¸ c−êi khanh

kh¸ch. Cô ®øng lªn vµ vç vai h¾n b¶o r»ng: “Anh bøa l¾m. Nh−ng nµy anh

ChÝ ¹, anh muèn ®©m ng−êi còng kh«ng khã g×. §éi T¶o cßn nî t«i 50 ®ång

®Êy, anh chÞu khã ®Õn ®ßi cho t«i…”. Cuèi t¸c phÈm, b¹n ®äc còng nhËn ra

mét giäng nãi, mét tÝnh c¸ch rÊt … B¸ KiÕn : “ChÝ PhÌo ®Êy hë? LÌ bÌ võa

th«i chø, t«i kh«ng ph¶i lµ c¸i kho. Råi nÐm toÑt 5 hµo xuèng ®Êt, cô b¶o

h¾n: CÇm lÊy mµ cót ®i cho r¶nh. Råi lµm mµ ¨n chø cø b¸m m·i ng−êi ta

thÕ nµy µ? … Th«i cÇm lÊy vËy t«i kh«ng cßn h¬n… Giái h«m nay t«i míi

- 66 -

thÊy anh kh«ng ®ßi tiÒn. ThÕ anh cÇn g×?... ¤ t−ëng g×! T«i chØ cÇn anh

l−¬ng thiÖn cho thiªn h¹ nhê…”.

Gi¸o viªn hái: Em h×nh dung vμ suy nghÜ nh− thÕ nμo vÒ c¸i chÕt cña

ChÝ PhÌo vμ B¸ KiÕn?

- Häc sinh suy nghÜ, th¶o luËn, tr¶ lêi:

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng, tr¶ lêi: Víi ChÝ PhÌo, vung dao ®©m chÕt B¸

KiÕn råi tù s¸t th× ®©y kh«ng ph¶i lµ vô giÕt ng−êi míi cña ChÝ PhÌo l−u

manh l©u nay, mµ cã thÓ nãi ®ã lµ hµnh ®éng lÊy m¸u röa thï cña ng−êi

n«ng d©n cïng khæ ®· ®−îc thøc tØnh vÒ l−¬ng tri. V× ChÝ PhÌo kh«ng thÓ

sèng m·i víi c¸i h×nh hµi con quû d÷ ë c¸i lµng quª nghÌo ®ãi nµy. MÆt

kh¸c, ChÝ PhÌo ®ßi l−¬ng thiÖn - ®ßi mét thø mµ ë giai cÊp thèng trÞ kh«ng

bao giê cã ®−îc. §Ó cho ChÝ PhÌo chÕt, nh©n vËt sÏ kh«ng r¬i tiÕp vµo con

®−êng téi lçi. §ã lµ mét gi¶i ph¸p h÷u hiÖu ®èi víi nh©n vËt trong hoµn

c¶nh nµy.

C¸i chÕt cña B¸ KiÕn ph¶n ¸nh mét quy luËt tÊt yÕu m©u thuÉn gi÷a

giai cÊp ®Þa chñ víi ng−êi n«ng d©n. Nam Cao ®· c¶m nhËn ®−îc tÝnh khèc

liÖt cña mèi xung ®ét giai cÊp ë n«ng th«n vµ kh«ng cã g× cã thÓ xoa dÞu,

cµng nÐn xuèng th× cµng dÔ bïng næ. Vµ khi næ bïng th× thËt ®¸ng sî cho

bän thèng trÞ.

Gi¸o viªn hái: Th¸i ®éi cña d©n lμng Vò §¹i tr−íc c¸i chÕt cña ChÝ

PhÌo vμ B¸ KiÕn nh− thÕ nμo?

- Häc sinh suy nghÜ, t×m tßi, ph¸t hiÖn, tr¶ lêi:

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng tr¶ lêi: C¶ lµng Vò §¹i nhao lªn, hä bµn t¸n

rÊt nhiÒu: NguyÒn rña, ®¸ng ®êi, cã ng−êi sî h·i, ¸m ¶nh, chÕt trong sù däa

n¹t vµ tranh dµnh. Cã kÎ ®ay nghiÕn,... Riªng chØ cã mét ng−êi ch«n ChÝ

PhÌo trong t©m t−ëng ®ã lµ ThÞ Në, mét ng−êi xÊu nhÊt l¹i cã t×nh ng−êi

lín lao, cao c¶ nhÊt, vÞ tha nhÊt, göi niÒm tin vµo lßng tèt b×nh th−êng.

1.3. Nh©n vËt ThÞ Në (cid:31) mét d¹ng tÝnh c¸ch bi hμi vμ khê d¹i

- 67 -

Gi¸o viªn gäi häc sinh ®äc ®o¹n “Ngåi mét lóc th× thÞ thÊy r»ng... thiÕt

thùc biÕt mÊy”.

Gi¸o viªn hái: Em suy nghÜ vμ c¶m nhËn nh− thÕ nμo vÒ nh©n vËt ThÞ

Në ®−îc Nam Cao miªu t¶ trong t¸c phÈm?

- Häc sinh suy nghÜ, tr¶ lêi.

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng, tr¶ lêi: Nam Cao miªu t¶ ThÞ Në víi h×nh

d¹ng thËt ®éc ®¸o tõ ngo¹i h×nh cho tíi tÝnh c¸ch, giäng ®iÖu: Tõ c¸i mÆt,

c¸i r¨ng, mòi... cã h×nh d¹ng kh«ng b×nh th−êng. ThÞ Në bÞ d©n lµng xa

l¸nh, thµnh kiÕn: “ThÞ xÊu nh− ma chª quû hên”, “thÞ nghÌo”, “thÞ dë

h¬i”,vµ nhÊt l¹i lµ “thuéc dßng gièng nhµ cã m¶ hñi”. “Ng−êi ta tr¸nh thÞ

nh− tr¸nh mét con vËt rÊt tëm”. Song nh÷ng c¸i ®ã trong con ng−êi thÞ ®Òu

lµ do thiªn t¹o.

Gi¸o viªn hái: Nh÷ng chi tiÕt nμo nãi lªn tÝnh c¸ch, giäng ®iÖu ThÞ

Në ®éc ®¸o, ®Æc biÖt?

- Häc sinh suy nghÜ, ph¸t hiÖn, tr¶ lêi

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng: ThÞ Në cã mét tËt kh«ng sao ch÷a ®−îc ®ã lµ

“cã lóc ®ét nhiªn muèn ngñ, ë bÊt cø ®©u hay ®ang lµm g×?”. VËy mµ sau

khi gÆp ChÝ PhÌo, thÞ vÒ nhµ “lªn gi−êng ®Þnh ngñ. Nh−ng thÞ nhí l¹i viÖc l¹

lïng tèi qua. ThÞ c−êi, thÞ thÊy kh«ng buån ngñ vµ thÞ cø l¨n ra l¨n vµo”.

Con ng−êi “xÊu ma chª quû hên”, “dë h¬i”… Êy ®©u cã l¾m lêi, cã

nãi th× còng ch¼ng thµnh c©u có g×, chØ giái l−êm, cÊu vÐo. Êy thÕ mµ giäng

nµng còng rµnh m¹ch l¾m, nµng còng cã c¸ tÝnh ®ã chø, nghe lªn lµ biÕt

®Ých thÞ cña ai råi: “Võa thæ h¶?”, “§i vµo nhµ nhÐ? ”, “th× ®øng lªn”.

1.4. Bãng d¸ng c¸c nh©n vËt kh¸c ®Çy kÞch tÝnh

Gi¸o viªn hái: Bμ c« ThÞ Në ®−îc Nam Cao dùng lªn cã dông ý g×?

TÝnh c¸ch vμ giäng ®iÖu cña nh©n vËt nμy ®−îc biÓu hiÖn qua nh÷ng chi tiÕt

nμo?

- Häc sinh t×m tßi, ph¸t hiÖn, tr¶ lêi

- 68 -

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng tr¶ lêi: Bµ c« ThÞ Në lµ mét ng−êi phô n÷ cay

nghiÖt, cã nh÷ng thµnh kiÕn v« lý. Mét ng−êi ®µn bµ 50 tuæi mµ vÉn kh«ng

lÊy ®−îc chång. ChÝnh v× thÕ mµ c« ch¸u bµ ®Õn v¬i ChÝ PhÌo bÞ bµ cÊm

®o¸n “Bµ coi ®ã lµ nçi nhôc cho «ng cha nhµ bµ. Bµ gµo lªn nh− mét con

mÑ d¹i. Bµ thÊy chua xãt, uÊt øc; ThËt ®èn m¹t. Ngoµi 50 tuæi mµ ch−a trãt

®êi. Ngoµi 30 tuæi ai l¹i cßn ®i lÊy chång. Ai ®êi l¹i cßn ®i lÊy chång! õ!

Mµ cã lÊy th× lÊy ai chø?... §µn «ng chÕt hÕt c¶ råi sao, mµ l¹i ®©m ®Çu vµo

lÊy mét th»ng kh«ng cha, kh«ng mÑ… Trêi ¬i! Nhôc nh· ¬i lµ nhôc nh·! Bµ

xØa xãi vµo mÆt c¸i con ch¸u 30 tuæi mµ ch−a trãt ®êi. §· nhÞn ®−îc ®Õn

n−íc nµy th× nhÞn h¼n, ai l¹i ®i lÊy th»ng ChÝ PhÌo”.

Tù L·ng lµ mét thÇy cóng, kiªm nghÒ ho¹n lîn. Hoµn c¶nh cña l·o rÊt

®Æc biÖt nªn l·o míi sinh ra ®· ch¸n ®êi: vî mÊt sím, con g¸i chöa hoang

bá nhµ ®i, l·o suèt ngµy say sØn. L·o còng bÞ mäi ng−êi xa l¸nh, h¾t hñi.

Lêi triÕt lý cña l·o vÒ sù v« lý cña kiÕp ng−êi còng lµ giäng ®iÖu cña mét

tÝnh c¸ch ch¸n tr−êng, bi quan: “Cã giµu, cã sang, cã lµm nªn æng c¶, bµ

lín n÷a, chÕt còng kh«ng ai gäi lµ “cô lín m¶”… chØ cã c¸i m¶ tÊt”.

2. Nh÷ng biÓu hiÖn cña chÊt kÞch trong truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo

2.1.Tªn truyÖn kÞch, t×nh huèng kÞch

Gi¸o viªn hái: Theo em, biÓu hiÖn chÊt kÞch cña tªn truyÖn ng¾n (cid:31)ChÝ

PhÌo(cid:31) lμ g×?

- Häc sinh suy nghÜ, ph¸t hiÖn, tr¶ lêi

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng tr¶ lêi: Më ®Çu t¸c phÈm lµ mét nh©n vËt cã

tªn “h¾n”, “H¾n võa ®i võa chöi... ” Sinh ra trong mét t×nh tr¹ng th©n h×nh

trÇn truång, x¸m ng¾t ®−îc bá bªn c¸c lß g¹ch cò. Lín lªn, ng−êi ta ®Æt cho

h¾n mét c¸i tªn rÊt l¹ lïng: “ChÝ PhÌo”.

Gi¸o viªn hái: Em h·y chØ ra nh÷ng t×nh huèng biÓu hiÖn chÊt kÞch

sinh ®éng nhÊt?

- Häc sinh t×m tßi, suy nghÜ, tr¶ lêi

- 69 -

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng: Trong “ChÝ PhÌo” cã nhiÒu t×nh huèng kÞch

tÝnh. Song næi bËt râ nhÊt ph¶i nãi tíi Nam Cao ®Èy nh©n vËt cña m×nh vµo

mét hoµn c¶nh ®Ó cho nã hµnh ®éng trong nhiÒu mèi liªn hÖ næi vµ ch×m,

cã thÓ sÏ thÕ nµy mµ còng cã thÓ kh¸c nh−ng thùc chÊt b¾t nã nhËn thøc

t×nh thÕ cña m×nh vµ lùa chän con ®−êng tho¸t ra khái t×nh huèng ®ã nh−

mét tÊt yÕu:

+ T×nh huèng ChÝ PhÌo say – chöi

+ Sau khi ra tï, ChÝ PhÌo x¸ch dao tíi nhµ B¸ KiÕn 3 lÇn mµ mçi lÇn

mang mµu s¾c bi kÞch kh¸c nhau, cuéc ®êi ChÝ sau mçi lÇn l¹i rÏ

ngoÆt mét lÇn.

2.2. KiÓu x©y dùng nh©n vËt víi nhiÒu tÝnh c¸ch kÞch, giäng ®iÖu kÞch

Gi¸o viªn hái: C¸i ®éc ®¸o, míi mÎ cña Nam Cao lμ kiÓu x©y dùng

nh©n vËt nhiÒu kÞch tÝnh. BiÓu hiÖn chÊt kÞch tÝnh ®ã ë mçi nh©n vËt ®−îc

kh¾c häa qua nh÷ng chi tiÕt nμo?

- Häc sinh suy nghÜ, tr¶ lêi

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng tr¶ lêi: “ChÝ PhÌo” , h×nh t−îng con ng−êi,

biÓu t−îng cña bi hµi kÞch ë n«ng th«n. §ã lµ mét con ng−êi hung h·n, ph¸

ph¸ch, nh−ng còng lµ mét con ng−êi biÕt yªu th−¬ng: say trµn tõ c¬n say

nµy sang c¬n say kh¸c, chöi bíi, h¨m däa, r¹ch mÆt ¨n v¹ ë nhµ B¸ KiÕn,…

nh−ng trong ChÝ vÉn cã mét c¸i sî cè h÷u, cã −íc m¬, khao kh¸t ®−îc hßa

cïng mäi ng−êi, ®−îc sèng nh− mét ng−êi l−¬ng thiÖn. Bªn c¹nh con ng−êi

®ã lµ mét ng«n ng÷, giäng ®iÖu cã lóc lµ cña kÎ say, ®iªn khïng… vµ còng

cã lóc ChÝ suy nghÜ, do dù.

Nh©n vËt B¸ KiÕn – mét tÝnh c¸ch kÞch gian hïng: Nam Cao miªu t¶

tÝnh c¸ch nh©n vËt B¸ KiÕn qua nh÷ng hµnh ®éng mµ chñ yÕu ®−îc th«ng

qua ng«n ng÷, giäng ®iÖu. §»ng sau tiÕng c−êi Tµo Th¸o, giäng qu¸t rÊt

sang, nh÷ng suy nghiÖm ®Çy ©m m−u thñ ®o¹n cña mét con ng−êi ®· tõng

“bèn ®êi lµm tæng lý”, c¶ thãi h¸o s¾c, ghen tu«ng… TÊt c¶ cho thÊy B¸

- 70 -

KiÕn lµ mét con ng−êi “kh«n rãc ®êi”, “mét tÝnh c¸ch gian hïng”, nhiÒu

©m m−u, thñ ®o¹n th©m ®éc, tµn ¸c…

ThÞ Në – mét d¹ng tÝnh c¸ch kÞch bi hµi vµ khê d¹i: ThÞ Në cã mét

tËt kh«ng sao ch÷a ®−îc ®ã lµ “cã lóc ®ét nhiªn muèn ngñ, ë bÊt cø ®©u hay

®ang lµm g×?”. ThÞ chØ giái l−êm nguýt, cÊu vÐo, ng«n ng÷, giäng ®iÖu cña

thÞ céc lèc. §ã lµ biÓu hiÖn cña mét ThÞ Në “xÊu ma chª quû hên”,

“nghÌo”, “dë h¬i”, nhÊt lµ “thuéc dßng gièng nhµ cã m¶ hñi”.

Bãng d¸ng c¸c nh©n vËt kh¸c ®Çy kÞch tÝnh: Bµ c« ThÞ Në – mét d¹ng

tÝnh c¸ch cña mét con ng−êi rÊt cay nghiÖt, cã nh÷ng thµnh kiÕn v« lý.

Nghe tin ch¸u bµ (ThÞ Në) ®Þnh lÊy ChÝ PhÌo, bµ nguyÒn rña, xØa xãi, bµ coi

®ã lµ mét nçi nhôc cho cha «ng nhµ bµ.

Tù L·ng lµ mét thÇy còng kiªm nghÒ ho¹n lîn. Do hoµn c¶nh mµ l·o

sinh ra ch¸n ®êi, r−îu chÌ. Suèt ngµy chØ biÕt uèng r−îu råi triÕt lý vÒ sù v«

nghÜa cña kiÕp ng−êi.

=> Mçi nh©n vËt lµ mét tÝnh c¸ch, mçi tÝnh c¸ch lµ mét giäng ®iÖu

riªng, kh«ng ai gièng ai. TÊt c¶ lµm cho c¸c nh©n vËt trong “ChÝ PhÌo” thËt

sinh ®éng, hÊp dÉn, nhiÒu tÝnh c¸ch, giäng ®iÖu.

2.3. M©u thuÉn kÞch, hμnh ®éng kÞch

Gi¸o viªn hái: Em h·y chØ ra nh÷ng m©u thuÉn kÞch trong truyÖn

ng¾n ChÝ PhÌo?

- Häc sinh t×m tßi, ph¸t hiÖn, tr¶ lêi

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng:

+ M©u thuÉn trong néi bé giai cÊp thèng trÞ (B¸ KiÕn - §éi t¶o)

+ M©u thuÉn gi÷a giai cÊp phong kiÕn víi giai cÊp n«ng d©n (ChÝ

PhÌo – B¸ KiÕn) (3 lÇn tíi nhµ B¸ KiÕn)

+ M©u thuÉn ë ngay chÝnh néi t©m mçi nh©n vËt: suy nghÜ, do dù.

Gi¸o viªn hái: Em h×nh dung vμ t−ëng t−îng nh− thÕ nμo vÒ hμnh

®éng cña mçi nh©n vËt?

- Häc sinh suy nghÜ, ph¸t hiÖn, tr¶ lêi

- 71 -

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng: Víi ChÝ PhÌo: say, chöi, kªu lµng... liÒu lÜnh,

hung h·n, ph¸ ph¸ch.

Víi B¸ KiÕn: Hµnh ®éng cña B¸ KiÕn thÓ hiÖn ngay trong nh÷ng ©m

m−u, thñ ®o¹n, nh÷ng tÝnh to¸n cña mét con mät giµ ®êi trong nh÷ng lÇn

ChÝ PhÌo ®èi mÆt víi B¸ KiÕn.

Víi ThÞ Në: Hµnh ®éng, th¸i ®é cña ThÞ Në khi gÆp ChÝ PhÌo, ¨n

n»m víi ChÝ PhÌo.

Hµnh ®éng cña bµ c« ThÞ Në tr−íc sù cÊm ®o¸n ®èi víi con ch¸u g¸i

bµ (ThÞ Në)

2.4. H×nh ¶nh kÞch, ng«n ng÷ giäng ®iÖu kÞch tÝnh

Gi¸o viªn hái: C¶m nhËn cña em nh− thÕ nμo vÒ nh÷ng h×nh ¶nh

®−îc t¸c gi¶ dùng lªn trong t¸c phÈm?

- Häc sinh suy nghÜ, tr¶ lêi

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng: Nh÷ng h×nh ¶nh mµ Nam Cao x©y dùng

trong t¸c phÈm thËt sinh ®éng, hÊp dÉn, trµn ®Çy kÞch tÝnh.

+ H×nh ¶nh mét th»ng say r−îu võa ®i võa chöi

+ H×nh ¶nh ChÝ PhÌo gÆp ThÞ Në ë b·i s«ng

+ H×nh ¶nh b¸t ch¸o hµnh – biÓu t−îng nghÖ thuËt ®éc ®¸o cña Nam

Cao

+ H×nh ¶nh c¸i lß g¹ch hiÖn ra ë ®Çu vµ cuèi t¸c phÈm.

Gi¸o viªn hái: C¸i ®éc ®¸o, míi mÎ cña t¸c gi¶ trong viÖc sö dông

ng«n ng÷ trong (cid:31)ChÝ PhÌo(cid:31) nμy lμ ë ®iÓm nμo?

- Häc sinh suy nghÜ tr¶ lêi

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng: §ã lµ sù hßa quyÖn gi÷a ng«n ng÷ ng−êi kÓ

chuyÖn vµ ng«n ng÷ nh©n vËt, ng«n ng÷ ®a ©m, phøc ®iÖu, hiÖn ®¹i. BiÖt tµi

cña Nam Cao, lµ kh¶ n¨ng th©m nhËp, biÕn hãa, nhËp vai vµo tÊt c¶ c¸c

nh©n vËt, suy nghÜ nãi n¨ng b»ng tiÕng nãi cña nh©n vËt. Giäng ®iÖu kÓ

chuyÖn lóc c¨ng, lóc trïng; lóc cao, lóc thÊp. §iÒu nµy lµm cho c©u chuyÖn

nhiÒu kÞch tÝnh. ë mèi nh©n vËt, t¸c gi¶ x©y dùng vµo ®ã mét thø ng«n ng÷

- 72 -

riªng, kh«ng ai gièng ai. Mçi nh©n vËt lµ mét cuéc ®êi, mçi cuéc ®êi lµ mét

c¶nh ngé, mçi c¶nh ngé lµ mét tÝnh c¸ch, mçi tÝnh c¸ch lµ mét giäng ®iÖu

ng«n ng÷ riªng.

2.5. §èi tho¹i vμ ®éc tho¹i kÞch

Gi¸o viªn hái: Em h·y cho biÕt nh÷ng biÓu hiÖn kÞch tÝnh trong ®èi

tho¹i vμ ®éc tho¹i?

- Häc sinh t×m tßi, ph¸t hiÖn, tr¶ lêi

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng: §èi tho¹i: Ba lÇn ChÝ PhÌo ®Õn nhµ B¸ KiÕn

lµ 3 ®o¹n ®èi tho¹i ®Çy kÞch tÝnh.

+ LÇn 1: ChÝ PhÌo ®Õn ¨n v¹, vßi tiÒn

+ LÇn 2: ChÝ PhÌo xin ®i ë tï

+ LÇn 3: §ßi l−¬ng thiÖn – giÕt B¸ KiÕn råi ChÝ PhÌo tù s¸t

Bªn c¹nh ®ã ®èi tho¹i trÇn thuËt gi÷a t¸c gi¶ víi c¸c nh©n vËt: §o¹n kÓ

vÒ ChÝ PhÌo võa ®i võa chöi, ®o¹n t¸c gi¶ kÓ vÒ ChÝ PhÌo ¨n b¸t ch¸o hµnh.

§éc tho¹i néi t©m nh©n vËt ®Çy kÞch tÝnh: ChÝ PhÌo cã nªn vµo nhµ

B¸ KiÕn kh«ng? Nh÷ng suy nghÜ, sù thay ®æi trong tÝnh c¸ch, t©m tr¹ng ChÝ

PhÌo khi bÞ ThÞ Në tõ chèi. ë nh©n vËt B¸ KiÕn víi nh÷ng suy nghiÖm vÒ

c¸i “nghÒ lµm quan”, “c¸ch dïng ng−êi vµ trÞ ng−êi”… lêi ®éc tho¹i cña

ThÞ Në còng nhiÒu kÞch tÝnh tr−íc t×nh huèng gÆp ChÝ PhÌo.

TiÓu kÕt: “ChÝ PhÌo” - mét bøc tranh hiÖn thùc réng lín mang ý

nghÜa kh¸i qu¸t cao vÒ t×nh tr¹ng l−u manh cña ng−êi n«ng d©n. Víi bót

ph¸p nghÖ thuËt ®éc ®¸o vµ ®éc tho¹i sinh ®éng, giµu chÊt kÞch… tÊt c¶ t¹o

cho “ChÝ PhÌo” vÎ ®Ñp cña mét truyÖn ng¾n giµu kÞch tÝnh – l«i cuèn nhiÒu

thÕ hÖ b¹n ®äc.

III. H−íng dÉn häc sinh tæng kÕt t¸c phÈm

Gi¸o viªn hái: Em h·y nªu nh÷ng nÐt ®Æc s¾c nhÊt vÒ gi¸ trÞ néi dung

vμ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm?

- Häc sinh nghÜ, tr¶ lêi:

- 73 -

- Gi¸o viªn ®Þnh h−íng: Víi bót ph¸p nghÖ thuËt ®éc ®¸o: lêi v¨n kÓ

chuyÖn, lèi ph©n tÝch t©m lý nh©n vËt s¾c s¶o, tinh tÕ, kÕt cÊu truyÖn ®éc ®¸o,

hÊp dÉn, ng«n ng÷ sinh ®éng ®an xen nhiÒu giäng ®iÖu, nhiÒu tÝnh c¸ch.

Nam Cao ®· x©y dùng nªn mét bøc tranh hiÖn thùc réng lín mang ý

nghÜa kh¸i qu¸t vÒ t×nh tr¹ng l−u manh cña ng−êi n«ng d©n vµ hiÖn t−îng

®Ì nÐn, ¸p bøc cña bän c−êng hµo ë n«ng th«n lóc bÊy giê. Cã thÓ nãi, “ChÝ

PhÌo” lµ mét ®Ønh cao c¶ vÒ gi¸ trÞ t− t−ëng vµ nghÖ thuËt, thÓ hiÖn t− t−ëng

nh©n ®¹o, nh©n v¨n s©u s¾c trong sù nghiÖp s¸ng t¸c v¨n häc cña Nam Cao

nãi riªng, nÒn v¨n xu«i ViÖt Nam nãi chung.

* Cñng cè bµi häc vµ dÆn dß

+ Gi¸o viªn tæ chøc cho häc sinh ®äc diÔn c¶m mét ®o¹n: “Khi ChÝ

PhÌo më m¾t th× trêi ®· s¸ng… H¾n thÊy lßng vui vui” [10/227].

+ VÒ nhµ: H·y viÕt mét ®o¹n v¨n ( kho¶ng 20 – 30 dßng ) ph©n tÝch

hoÆc b×nh gi¶ng mét chi tiÕt hoÆc h×nh ¶nh mµ em thÝch nhÊt khi ®äc

truyÖn: “ChÝ PhÌo”?

II. D¹y thÓ nghiÖm.

* C¸ch thøc tiÕn hµnh

Chóng t«i chän líp d¹y thùc nghiÖm

Trong tÊt c¶ c¸c tiÕt d¹y chóng t«i ®Òu ®i dù ®Çy ®ñ, nghiªm tóc vµ

sau mçi bµi d¹y chóng t«i ®Òu kiÓm tra kÕt qu¶ tiÕp nhËn cña häc sinh theo

yªu cÇu víi c¸c néi dung:

1. Träng t©m ph©n tÝch cña truyÖn ng¾n nµy lµ g×?

2. Trong truyÖn næi bËt lªn nh÷ng t×nh huèng c¶m xóc nµo?

3. C¶m nhËn cña em vÒ h×nh t−îng nh©n vËt ChÝ PhÌo?

4. Nh÷ng xung ®ét kÞch tÝnh trong truyÖn ®−îc thÓ hiÖn thÕ nµo?

5. Em h·y nªu ý nghÜa cña h×nh t−îng nh©n vËt ChÝ PhÌo?

III. KÕt qu¶ d¹y thùc nghiÖm

Häc sinh kh«ng ®¹t yªu

Líp

Sè häc sinh Häc sinh ®¹t yªu cÇu

cÇu

- 74 -

Sè häc sinh Tû lÖ % Sè häc sinh

Tû lÖ %

11To¸n

11 Ho¸

11 Sinh

11Anh

VÒ mÆt néi dung kiÕn thøc

Bµi thiÕt kÕ vµ d¹y thÓ nghiÖm ®· ®i theo h−íng tõ nh÷ng kiÕn thøc

kh¸i qu¸t ®Õn cô thÓ hãa: tõ cuéc ®êi, con ng−êi Nam Cao ®Õn nh÷ng ®Æc

s¾c riªng vÒ mÆt néi dung vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm... Nh÷ng chi tiÕt vÒ

cuéc ®êi, con ng−êi Nam Cao gióp häc sinh lý gi¶i ®−îc nh÷ng ®Æc ®iÓm

riªng biÖt trong truyÖn ng¾n cña Nam Cao – trong ®êi t− diÔn biÕn theo

dßng t©m tr¹ng.

Tõ viÖc thiÕt kÕ gi¸o ¸n nh− trªn, hiÖu qu¶ giê d¹y – häc t¸c phÈm

®−îc nªu lªn. C¶ ho¹t ®éng d¹y cña gi¸o viªn vµ ho¹t ®éng häc cña häc

sinh ®Òu ®−îc chñ déng, s¸ng t¹o, néi dung vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm ®Òu

®−îc häc sinh tiÕp nhËn mét c¸ch kh¸ ®Çy ®ñ vµ s©u s¾c. C¸ch thiÕt kÕ gi¸o

¸n nh− vËy ®· gãp phÇn kÐo gÇn l¹i nh÷ng kho¶ng c¸ch thÈm mü gi÷a c¸c

t¸c phÈm víi häc sinh, kh¾c phôc ®−îc t©m lý häc ®èi phã, thô ®éng, thiÕt

s¸ng t¹o ë c¸c em, gióp n©ng cao n¨ng lùc v¨n häc, nh÷ng kü n¨ng lµm v¨n

cho häc sinh qua viÖc c¶m nhËn, ph©n tÝch kÞch tÝnh, chiÒu s©u, néi t©m

nh©n vËt chÝnh. Tõ ®ã häc sinh sÏ cã thªm nh÷ng kinh nghiÖm trong viÖc

chiÕm lÜnh, tiÕp nhËn nh÷ng truyÖn ng¾n kh¸c cã cïng ®Ò tµi mét sè c¸ch

chñ ®éng, s¸ng t¹o, khoa häc.

H−íng dÉn häc sinh ph©n tÝch t¸c phÈm, bµi d¹y häc thùc nghiÖm

còng chó ý tíi ®Æc ®iÓm cña thÓ truyÖn (h×nh t−îng nh©n vËt) vµ ®Æc tr−ng

cña thÓ chuyÖn (diÔn biÕn trong néi t©m cña nh©n vËt). Bµi so¹n gi¶ng ®· ®i

theo ®óng tr×nh tù bi kÞch vÒ sè phËn nh©n vËt ChÝ PhÌo tõ mét con ng−êi

l−¬ng thiÖn trë thµnh con quû d÷ cña lµng Vò §¹i víi bao nhiªu mèi gi»ng

co, sãng giã trong sù ch×m næi cña kiÕp ng−êi.

- 75 -

Më ®Çu truyÖn ng¾n h×nh ¶nh mét nh©n vËt H¾n víi nh÷ng tÝnh c¸ch,

hµnh ®éng ®Çy kÞch tÝnh trong mét giäng v¨n cña ng−êi kÓ chuyÖn xen lÉn

víi giäng cña nh©n vËt. B−íc sang ®o¹n thø hai lµ kh«ng khÝ yªn ¶ ®−a ta vÒ

qu¸ khø xa vêi cña ChÝ. TiÕp theo lµ ®o¹n ba víi giäng v¨n gi÷a nh÷ng suy

nghiÖm tÝnh to¸n cña ChÝ cã nªn hay kh«ng vµo nhµ B¸ KiÕn. Song nh÷ng

suy nghiÖm cña ChÝ t¹o cho nÐt kÞch tÝnh chïng xuèng, “nh÷ng c¸i h¾n sî

lµ h·o c¶”. Mµn kÞch tiÕp diÔn b×nh th−êng khi t¸c gi¶ danh c¶ mét trang ®Ó

nãi vÒ nh÷ng suy nghiÖm cña B¸ KiÕn, nh÷ng suy nghiÖm cña mét tæng lý

giµ ®êi. §o¹n hai kh«ng dµi l¾m, nh»m ®Æc t¶ mét ®o¹n ®êi cña ChÝ. Tõ lóc

më ®Çu t¸c oai t¸c qu¸i cho tíi khi gÆp B¸ KiÕn nót kÞch ®· th¸o gì, ChÝ

PhÌo “nhËn ®i ngay“, “H¾n tøc kh¾c ®Õn nhµ §éi T¶o vµ cÊt tiÕng chöi

ngay ®Çu ngâ”. §o¹n n¨m lµ mét ®o¹n dµi nh»m diÔn tÊn kÞch ®au ®ín lóc

cao lóc thÊp víi mét giäng v¨n s¾c s¶o, ng«n ng÷ kÞch tÝnh thËt hÊp dÉn

trong khi miªu t¶ nh÷ng lêi lÏ, cö chØ, hµnh ®éng cña mét nh©n vËt diÔn ra

dån dËp. §o¹n kÕt thóc nh− mét khóc vÜ thanh b¸o hiÖu nh©n vËt ®· chÕt.

C¸i s©u s¾c, c¸i ®éc ®¸o ë kÞch tÝnh trong truyÖn ng¾n nµy lóc c¨ng, lóc

chïng, lóc cao, lóc thÊp chÝnh lµ nhê c¸i tµi trong viÖc sö dông ng«n ng÷

cña nhµ v¨n vµ ®Æc biÖt lµ viÖc diÔn t¶ t©m lý néi t©m nh©n vËt.

VÒ ph−¬ng ph¸p vµ biÖn ph¸p d¹y häc:

Bµi so¹n gi¶ng trªn ®©y ®· chó ý phèi hîp c¸c ph−¬ng ph¸p vµ biÖn

ph¸p mét c¸ch linh ho¹t. C¸c ph−¬ng ph¸p vµ biÖn ph¸p sö dông trong bµi

so¹n gi¶ng ®Òu ®−îc lùa chän, thanh läc cã chó ý tíi viÖc khai th¸c chiÒu

s©u kÞch tÝnh cña t¸c phÈm. §Æc ®iÓm trong giê häc gi¸o viªn lu«n chó ý tíi

nh÷ng thêi ®iÓm tranh luËn t¹o bÇu kh«ng khÝ v¨n ch−¬ng b»ng hÖ thèng

nh÷ng c©u hái nªu vÊn ®Ò, c©u hái mang nhiÒu Èn ý, ngoµi ra cßn thiÕu c©u

hái mang tÝnh chÊt gîi më, c©u hái ph¸t hiÖn.

Cïng víi nh÷ng ph−¬ng ph¸p, biÖn ph¸p lµ mét hÖ thèng c©u hái,

nh÷ng lêi dÉn d¾t, ®Þnh h−íng, nh÷ng lêi gi¶ng – b×nh sinh ®éng...Bµi thiÕt

kÕ ®· rÊt chó ý tíi viÖc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc

- 76 -

sinh trong giê häc. Giê häc x©y dùng sù tæ chøc, ®iÒu khiÓn, h−íng dÉn,

®Þnh h−íng cña gi¸o viªn nh»m gióp cho häc sinh tõng b−íc kh¸m ph¸ t¸c

phÈm mét c¸ch ®Çy ®ñ, trän vÑn c¶ vÒ mÆt néi dung t− t−ëng còng nh− nghÖ

thuËt.

Qua bµi thiÕt kÕ gi¸o ¸n vµ d¹y thÓ nghiÖm ®· cho thÊy tÝnh kh¶ thi

cña gi¸o ¸n. Tû lÖ phÇn tr¨m sè häc sinh hiÓu vµ n¾m ®−îc bµi häc lµ rÊt

kh¸, häc sinh ®· cã thªm nhiÒu kinh nghiÖm trong viÖc tiÕp cËn, chiÕm lÜnh

nh÷ng lo¹i thÓ truyÖn ng¾n ë nhµ tr−êng phæ th«ng.

kÕt luËn

Tr−íc hÕt ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng: VÊn ®Ò lo¹i thÓ v¨n häc trong thùc tÕ

gi¶ng d¹y ë tr−êng phæ th«ng ®Æt ra kh«ng nh÷ng nh− mét vÊn ®Ò tri thøc

mµ chñ yÕu cßn lµ mét vÊn ®Ò ph−¬ng ph¸p. Gi¶ng d¹y t¸c phÈm v¨n häc

theo lo¹i thÓ chÝnh lµ mét ph−¬ng diÖn lín cña viÖc gi¶ng d¹y t¸c phÈm v¨n

häc trong sù thèng nhÊt gi÷a h×nh thøc víi néi dung, mét sù gi¶ng d¹y ®i

®óng víi quy luËt vµ b¶n chÊt v¨n häc, ®ång thêi ®¶m b¶o hiÖu qu¶ gi¸o

dôc cao nhÊt. TruyÖn ng¾n lµ mét trong nh÷ng “thÓ lo¹i c¸i” trong ®êi sèng

s¸ng t¸c vµ phª b×nh v¨n häc, vµ cßn chiÕm mét vÞ trÝ quan träng trong v¨n

häc nhµ tr−êng. Do ®ã con ®−êng tiÕp cËn ®óng h−íng vµ d¹y häc thÓ lo¹i

nµy ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt lµ xuÊt ph¸t tõ chÝnh nh÷ng ®Æc tr−ng cña thi

ph¸p thÓ lo¹i.

Lý thuyÕt vÒ ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y t¸c phÈm v¨n ch−¬ng theo lo¹i

thÓ ®· kh¼ng ®Þnh: Mçi t¸c phÈm v¨n häc ®Òu tån t¹i d−íi h×nh thøc mét

lo¹i thÓ nhÊt ®Þnh, ®ßi hái mét ph−¬ng ph¸p, mét c¸ch thøc ph©n tÝch gi¶ng

d¹y phï hîp víi nã.

- 77 -

Thùc tr¹ng c¸c giê d¹y häc v¨n hiÖn nay cßn ®¬n ®iÖu, tÎ nh¹t khiÕn

häc sinh kh«ng høng thó häc v¨n dÉn ®Õn chÊt l−îng m«n v¨n ngµy cµng

gi¶m sót. C¸c t¸c phÈm v¨n häc thùc sù cã gi¸ trÞ ch−a cã ®−îc chç ®øng

xøng ®¸ng trong lßng ng−êi yªu nghÖ thuËt. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n

quan träng dÉn tíi thùc tr¹ng trªn lµ khi ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n häc chóng

ta kh«ng x¸c ®Þnh ®óng “chÊt cña lo¹i” trong “thÓ”. Xa rêi b¶n chÊt lo¹i thÓ

cña t¸c phÈm, thùc chÊt lµ xa rêi t¸c phÈm c¶ vª linh hån lÉn thÓ x¸c. V×

vËy, khi khai th¸c t¸c phÈm v¨n häc kh«ng nh÷ng kh«ng lµm cho t¸c phÈm

trë lªn sèng ®éng, giµu søc hÊp dÉn mµ ng−îc l¹i lµm cho t¸c phÈm kh«

khan, chÕt cøng. Bëi “Gi¶ng d¹y t¸c phÈm v¨n häc theo lo¹i thÓ chÝnh lµ

mét ph−¬ng diÖn lín cña viÖc gi¶ng d¹y t¸c phÈm v¨n häc trong sù thèng

nhÊt gi÷a h×nh thøc víi néi dung, mét sù gi¶ng d¹y ®i ®óng h−íng víi quy

luËt vµ b¶n chÊt cña v¨n häc, ®ång thêi b¶o ®¶m hiÖu qu¶ gi¸o dôc cao

nhÊt” [23/44].

Nam Cao lµ nhµ v¨n ®−îc ®¸nh gi¸ lµ trong sè Ýt nh÷ng g−¬ng mÆt

næi bËt nhÊt cña v¨n xu«i hiÖn ®¹i. MÆc dï thêi gian s¸ng t¸c kh«ng ph¶i lµ

dµi (chØ 15 n¨m, tõ 1936 - 1951) vµ khèi l−îng t¸c phÈm ®Ó l¹i kh«ng ph¶i

lµ lín nh−ng chóng ®· thËt sù trë thµnh “MÉu sè vÜnh h»ng” trong nÒn v¨n

häc d©n téc. NhiÒu t¸c phÈm cña Nam Cao ®· ®¹t tíi “mÉu mùc”, “cæ ®iÓn”

cho thÓ lo¹i truyÖn ng¾n còng nh− truyÖn dµi.

“ChÝ PhÌo” lµ mét diÖn m¹o rÊt míi l¹ vÒ nghÖ thuËt x©y dùng

truyÖn. Mét sù c¶ tÝnh hãa nh©n vËt triÖt ®Ó, mét kÕt cÊu phøc t¹p, ®i theo

dßng ch¶y t©m lý nhiÒu h¬n lµ dßng ch¶y thêi gian, mét giäng kÓ phong

phó vµ biÕn ¶o, mét c¸ch hµnh v¨n ®éc ®¸o vµ ®Êy hµm ý... TÊt c¶ ®· lµm

cho ChÝ PhÌo d−êng nh− v−ît tr−íc thêi gian, ®Ó mang mét d¸ng vÎ hiÖn

®¹i rÊt hiÕm cã trong v¨n xu«i lóc bÊy giê.

Qua thùc tÕ kh¶o nghiÖm vÒ t×nh h×nh d¹y häc truyÖn ng¾n “ChÝ

PhÌo” ë nhµ tr−êng Phæ th«ng hiÖn nay, chóng t«i ®Òu nhËn thÊy gi¸o viªn

ch−a chó ý ®Õn ®Æc tr−ng thi ph¸p lo¹i thÓ truyÖn ng¾n Nam Cao. Bªn c¹nh

- 78 -

®ã vÒ phÝa s¸ch gi¸o khoa, s¸ch tham kh¶o, s¸ch h−íng dÉn häc tËp còng

ch−a chó ý vÒ vÊn ®Ò nµy. MÆt kh¸c, chóng t«i còng ®· tiÕn hµnh nghiªn

cøu ®Æc tr−ng thi ph¸p lo¹i thÓ truyÖn ng¾n Nam Cao víi nh÷ng biÓu hiÖn

cña chÊt hiÖn thùc nhiÒu kÞch tÝnh, bi kÞch tr−íc nh÷ng sè phËn khèn khæ

cña ng−êi n«ng d©n lao ®éng. Trªn c¬ së ®ã t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p kh¾c

phôc t×nh tr¹ng d¹y häc “ChÝ PhÌo” ë trong nhµ tr−êng hiÖn nay nh»m gãp

phÇn n©ng cao d¹y häc truyÖn ng¾n ë nhµ tr−êng nãi chung vµ truyÖn ng¾n

Nam Cao nãi riªng.

Trong ®Ò tµi nghiªn cøu nµy, chóng t«i ®· m¹nh d¹n ®−a ra mét sè

ph−¬ng ph¸p, biÖn ph¸p: D¹y häc “ChÝ PhÌo” ph¶i b¸m s¸t vµo thi ph¸p lo¹i

thÓ truyÖn ng¾n cña Nam Cao; ®¶m b¶o phï hîp víi tr×nh ®é tiÕp nhËn cña

häc sinh; néi dung kiÕn thøc ph¶i ®¶m b¶o ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i truyÖn ng¾n

nhiÒu kÞch tÝnh. Qua ®ã nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o

cña häc sinh trong qu¸ tr×nh tiÕp cËn, chiÕm lÜnh t¸c phÈm. Ng−êi d¹y ph¶i

sö dông linh ho¹t mét sè ph−¬ng ph¸p vµ biÖn ph¸p khi d¹y häc truyÖn

ng¾n nµy: ®äc diÔn c¶m thÓ hiÖn nh÷ng ®iÓm giµu kÞch tÝnh; x©y dùng hÖ

thèng c©u hái n©ng cao møc ®é c¶m thô cña häc sinh; ph−¬ng ph¸p so s¸nh,

gi¶ng – b×nh.. Yªu cÇu ®æi míi d¹y häc nãi chung, gi¶ng d¹y t¸c phÈm v¨n

ch−¬ng theo lo¹i thÓ nãi riªng lµ vÊn ®Ò rÊt cÊp thiÕt trong t×nh h×nh hiÖn

nay. Th«ng qua viÖc so¹n gi¸o ¸n vµ d¹y thùc nghiÖm truyÖn ng¾n ChÝ

PhÌo, chóng t«i kh¼ng ®Þnh r»ng nh÷ng ph−¬ng ph¸p vµ biÖn ph¸p h−íng

dÉn gi¶ng d¹y t¸c phÈm nµy cã tÝnh kh¶ thi. Giê häc s«i næi, gi¸o viªn ®·

khai th¸c ®−îc vÊn ®Ò träng t©m “chÊt kÞch cña t¸c phÈm”, häc sinh hiÓu vµ

n¾m ®−îc néi dung, Ên t−îng cña c¸c em vÒ t¸c phÈm rÊt s©u s¾c, lßng

saymª, høng thó trong viÖc tiÕp nhËn vµ kh¸m ph¸ t¸c phÈm nhiÖt t×nh vµ

nghiªm tóc.

D¹y häc truyÖn ng¾n “ChÝ PhÌo” theo h−íng trªn cïng víi nh÷ng

ph−¬ng ph¸p vµ biÖn ph¸p d¹y häc cô thÓ phï hîp víi viÖc d¹y häc truyÖn

ng¾n nµy lµ viÖc v« cïng cÇn thiÕt vµ cã ý nghÜa lín. Mçi ng−êi gi¸o viªn

- 79 -

®øng tr−íc mét t¸c phÈm v¨n häc cô thÓ l¹i cã con ®−êng tiÕp cËn, chiÕm

lÜnh riªng. V× thÕ, ®Ò tµi cña chóng t«i coi nh− mét tµi liÖu tham kh¶o cho

häc sinh, sinh viªn vµ ®Æc biÖt rÊt thiÕt thùc ®èi víi gi¸o viªn tr−íc thùc tÕ

d¹y häc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng ë tr−êng trung häc phæ th«ng.

- 80 -