Khóa luận tốt nghiệp: Đánh giá hiện trạng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý môi trường hệ sinh thái đất ngập nước vườn quốc gia Xuân Thủy

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN KHOA MÔI TRƯỜNG

Triệu Trọng Bảo

ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG HỆ SINH THÁI ĐẤT NGẬP NƯỚC VƯỜN QUỐC GIA XUÂN THỦY

Khóa luận tốt nghiệp đại học hệ chính quy

Ngành: Khoa học môi trường

(Chương trình đào tạo chuẩn)

Hà Nội - 2020

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN KHOA MÔI TRƯỜNG

Triệu Trọng Bảo

ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP

NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG HỆ SINH THÁI ĐẤT NGẬP NƯỚC VƯỜN QUỐC GIA XUÂN THỦY

Khóa luận tốt nghiệp đại học hệ chính quy

Ngành: Khoa học môi trường

(Chương trình đào tạo chuẩn)

Cán bộ hướng dẫn: TS. Đào Văn Hiền

Hà Nội - 2020

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên, em xin trân trọng cảm ơn TS. Đào Văn Hiền, Giảng viên Khoa

Môi trường, Trường Đại học Khoa học tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội đã tận tình

hướng dẫn em trong quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn.

Xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy, cô trong bộ môn Quản lý môi

trường, Khoa môi trường và Đại học Khoa học Tự nhiên Hà Nội đã trang bị đầy đủ

kiến thức cho em trong quá trình học tập để em có thể thực hiện nội dung khóa luận.

Cuối cùng, em xin gửi lời cảm ơn đến người dân các xã Giao Thiện, Giao An,

Giao Lạc, Giao Xuân, Giao Hải đã nhiệt tình hỗ trợ, cung cấp thông tin để em có thể

hoàn thành luận văn của mình.

Do giới hạn kiến thức và khả năng lý luận của bản thân còn nhiều thiếu sót và

hạn chế, kính mong sự chỉ dẫn và đóng góp của các Thầy, Cô để bài luận văn của em

được hoàn thiện hơn.

Em xin chân thành cảm ơn!

Sinh viên

Triệu Trọng Bảo

DANH MỤC VIẾT TẮT

BQL Ban quản lý

ĐNN Đất ngập nước

IUCN Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế

UNESCO Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc

VQG Vườn Quốc gia

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1. Diện tích, dân số và mật độ dân số 5 xã vùng đệm VQG Xuân Thủy ........ 13

Bảng 2. Cơ cấu ngành nghề của 5 xã vùng đệm VQG Xuân Thủy ......................... 14

Bảng 3: Sản lượng, giá trị của hoạt động nuôi trồng và khai thác thủy sản trong

vùng lõi Vườn Quốc gia Xuân Thủy ...................................................................... 17

Bảng 4. Địa điểm khai thác của người dân (Tỷ lệ %) ............................................. 18

Bảng 5: Sản lượng khai thác trung bình của một số loại thủy sản (kg) ................... 19

Bảng 6. Ý kiến của người dân về nguyên nhân ảnh hưởng đến công tác quản lý môi

trường hệ sinh thái ĐNN tại VQG Xuân Thủy ....................................................... 27

iii

Bảng 7. Danh sách người dân được khảo sát .......................................................... 38

DANH MỤC HÌNH

Hình 1. Ranh giới hành chính VQG Xuân Thủy .................................................... 8

Hình 2. Các loại hình khai thác thủy sản của người dân vùng đệm ........................ 18

Hình 3. Biểu đồ khu vực nuôi trồng thủy sản của người dân .................................. 20

Hình 4. Các hành vi vi phạm tại VQG Xuân Thủy do người dân quan sát.............. 20

Hình 5. Mức độ quan tâm của người dân đối với ĐNN .......................................... 21

Hình 6. Hình thức tìm hiểu về ĐNN của người dân ............................................... 21

Hình 7. Hành động của người dân khi thấy các hành vi vi phạm tại VQG Xuân

Thủy ...................................................................................................................... 22

Hình 8. Mức độ tuân thủ của người dân đối với các chính sách bảo tồn và phát triển

ĐNN ...................................................................................................................... 22

Hình 9: Sơ đồ bộ máy quản lý VQG Xuân Thủy.................................................... 23

Hình 10. Sự tán thành của người dân đối với chính sách quản lý ........................... 24

Hình 11. Đánh giá của người dân về công tác quản lý môi trường hệ sinh thái ĐNN

tại VQG Xuân Thủy .............................................................................................. 24

Hình 12. Mức độ phổ biến các chính sách quản lý môi trường tới người dân ......... 26

Hình 13. Nồng độ dầu mỡ khoáng trong nước mặt khu vực VQG Xuân Thuỷ năm

2010 ...................................................................................................................... 28

Hình 14. Sinh viên phỏng vấn trực tiếp người dân ................................................. 40

Hình 15. Sinh viên phỏng vấn trực tiếp người dân ................................................. 41

Hình 16. Sinh viên phỏng vấn trực tiếp người dân ................................................. 41

Hình 17. Rừng ngập mặn trong VQG ................................................................... 41

MỞ ĐẦU .......................................................................................................................... 1

CHƯƠNG I: TỔNG QUAN ............................................................................................ 3

1.1. Khái quát về ĐNN .................................................................................................. 3

1.1.1. Khái niệm về ĐNN ...................................................................................................... 3

1.1.2. Lợi ích của ĐNN ......................................................................................................... 4

1.2. Tổng quan về quản lý môi trường hệ sinh thái ĐNN ở Việt Nam ............................ 4

1.2.1. Định nghĩa quản lý môi trường .................................................................................. 4

1.2.2. Nguyên tắc quản lý môi trường hệ sinh thái ĐNN ................................................. 5

1.2.3. Quản lý nhà nước về bảo tồn và sử dụng bền vững các vùng ĐNN ..................... 6

1.3. Tổng quan về VQG Xuân Thủy .............................................................................. 7

1.3.1. Lịch sử hình thành VQG Xuân Thủy ........................................................................ 7

1.3.2. Vị trí địa lý ................................................................................................................... 7

1.3.3. Đặc điểm đa dạng sinh học VQG Xuân Thủy ......................................................... 8

1.3.4. Đặc điểm về thổ nhưỡng VQG Xuân Thủy ........................................................... 10

1.3.5. Đặc điểm về khí tượng VQG Xuân Thủy .............................................................. 11

1.3.6. Đặc điểm thủy văn VQG Xuân Thủy ..................................................................... 11

1.3.7. Đặc điểm kinh tế - xã hội của người dân vùng đệm VQG Xuân Thủy .............. 12

CHƯƠNG II: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................... 15

2.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................... 15

2.2. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................. 15

2.3. Nội dung nghiên cứu ............................................................................................. 15

2.4. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................... 15

2.4.1.

Phương pháp tổng hợp và kế thừa tài liệu .............................................................. 15

2.4.2.

Phương pháp điều tra, phỏng vấn và khảo sát thực địa ........................................ 15

2.4.3.

Phương pháp phân tích tổng hợp và xử lý số liệu ................................................. 16

CHƯƠNG III: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN .............................................................. 17

3.1. Các hoạt động của người dân liên quan đến VQG Xuân Thủy ............................... 17

3.1.1. Khai thác và nuôi trồng thủy sản ............................................................................. 17

3.1.2. Các hoạt động có tác động tiêu cực đến VQG Xuân Thủy .................................. 20

3.1.3. Mức độ quan tâm, nhận thức của người dân về giá trị của ĐNN ........................ 21

3.1.4.

Sự tham gia của người dân trong công tác bảo vệ VQG Xuân Thủy ................. 21

3.2. Hiện trạng quản lý môi trường hệ sinh thái ĐNN tại VQG Xuân Thủy .................. 23

3.2.1. Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý ............................................................................... 23

MỤC LỤC

3.2.2. Đánh giá của người dân về hiệu quả công tác quản lý môi trường VQG Xuân Thủy

...................................................................................................................... 24

3.3. Những khó khăn, bất cập trong công tác quản lý môi trường hệ sinh thái ĐNN tại VQG Xuân Thủy ............................................................................................................. 25

3.3.1. Những vấn đề tồn tại trong công tác quản lý môi trường hệ sinh thái ĐNN ..... 25

3.3.2. Nguyên nhân ảnh hưởng đến công tác quản lý môi trường VQG Xuân Thủy .. 25

3.4. Đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý môi trường hệ sinh thái ĐNN tại VQG Xuân Thủy ........................................................................................ 29

3.4.1. Tăng cường năng lực cho ban quản lý .................................................................... 29

3.4.2. Nâng cao vai trò cộng đồng về bảo tồn và sử dụng bền vững tài nguyên ĐNN VQG Xuân Thủy. ...................................................................................................................... 29

3.4.3. Xây dựng kế hoạch, chính sách phát triển kinh tế - xã hội cho cộng đồng địa phương ...................................................................................................................................... 30

3.4.4. Tăng cường kiểm soát chất lượng môi trường ....................................................... 30

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................................ 31

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 33

PHỤ LỤC....................................................................................................................... 35

MỞ ĐẦU

1. Đặt vấn đề

Vườn Quốc gia Xuân Thủy nằm ở phía Đông Nam huyện Giao Thủy, tỉnh

Nam Định, được công nhận là khu Ramsar đầu tiên của Việt Nam từ năm 1989 và

được công nhận là trung tâm của Khu dự trữ sinh quyển Đồng bằng sông Hồng từ

năm 2005. Đây là vùng đất ngập nước cửa sông ven biển tiêu biểu nên có nhiều kiểu

hệ sinh thái với các đặc trưng khác nhau về điều kiện tự nhiên, nơi cư trú và quần xã

sinh vật. Với những tiềm năng phong phú về đa dạng sinh học, Vườn Quốc gia Xuân

Thủy mang lại những lợi ích lớn về kinh tế cho con người, là nơi nuôi dưỡng các loài

thủy sản có giá trị kinh tế cao, đồng thời cung cấp nguồn lợi sinh vật hàng ngày cho

cộng đồng dân cư, tuy nhiên, do tác động của biến đổi khí hậu và đặc biệt là không

có phương pháp sử dụng tài nguyên bền vững nên các hoạt động khai thác nguồn lợi

tự nhiên của cộng đồng dân cư vùng đệm tác động lên hệ sinh thái đất ngập nước khá

gay gắt, điều này ít nhiều đã ảnh hưởng đến chất lượng môi trường của hệ sinh thái

đất ngập nước tại Vườn Quốc gia Xuân Thủy.

Với mong muốn đóng góp thông tin và cơ sở khoa học trong việc bảo tồn,

quản lý môi trường hệ sinh thái đất ngập nước theo hướng phát triển bền vững., em

quyết định lựa chọn đề tài “Đánh giá hiện trạng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu

quả quản lý môi trường hệ sinh thái đất ngập nước Vườn Quốc gia Xuân Thủy”.

Đề tài luận văn nhằm đánh giá hiện trạng quản lý môi trường hệ sinh thái đất ngập

nước, từ đó đề ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý môi

trường hệ sinh thái đất ngập nước tại Vườn Quốc gia Xuân Thủy.

2. Mục đích nghiên cứu

- Đánh giá hiện trạng công tác quản lý môi trường hệ sinh thái đất ngập nước

tại Vườn Quốc gia Xuân Thủy.

- Xác định những khó khăn, bất cập trong công tác quản lý môi trường hệ sinh

thái đất ngập nước.

- Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý môi trường hệ sinh

thái đất ngập nước tại Vườn Quốc gia Xuân Thủy.

3. Ý nghĩa của đề tài

a. Ý nghĩa khoa học

- Luận văn là tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu khác có liên quan đến

quản lý môi trường hệ sinh thái đất ngập nước tại Vương Quốc gia Xuân Thủy và

những địa điểm khác có hệ sinh thái đất ngập nước tương tự.

- Nêu lên thực trạng quản lý môi trường hệ sinh thái đất ngập nước tại Vườn

Quốc gia Xuân Thủy, những khó khăn, bất cập gây cản trở công tác quản lý.

- Đóng góp các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý môi trường

hệ sinh thái đất ngập nước tại Vườn Quốc gia Xuân Thủy.

b. Ý nghĩa thực tiễn

Vùng đất ngập nước là một hệ sinh thái có độ đa dạng sinh học cao có vai trò

quan trọng đối với động thực vật đặc biệt là con người, tuy nhiên hệ sinh thái đất ngập

nước đang bị suy thoái do chịu những tác động tiêu cực từ biến đổi khí hậu và áp lực

từ phát triển kinh tế - xã hội. Hiện nay, công tác quản lý môi trường hệ sinh thái đất

ngập nước đã đạt những kết quả nhất định, bên cạnh đó vẫn tồn tại những bất cập

khiến ban quản lý và người dân vùng đệm có sinh kế phụ thuộc vào đất ngập nước

tại Vườn Quốc gia Xuân Thủy vẫn đang gặp những khó khăn trong việc cân bằng

giữa bảo tồn và khai thác tài nguyên đất ngập nước.

Đề tài nghiên cứu của luận văn xuất phát từ nhu cầu bảo tồn và sử dụng bền

vững các vùng đất ngập nước của nước ta và thế giới, đặc biệt vùng đất ngập nước

Vườn Quốc gia Xuân Thủy được công nhận là khu Ramsar đầu tiên của Việt Nam

bởi Công ước Ramsar. Kết quả nghiên cứu của luận văn được kỳ vọng sẽ đem lại

những hiệu quả trong công tác quản lý môi trường hệ sinh thái đất ngập nước tại

Vườn Quốc gia Xuân Thủy, Nam Định.

CHƯƠNG I: TỔNG QUAN

1.1. Khái quát về ĐNN

1.1.1. Khái niệm về ĐNN

Hiện nay, trên thế giới có rất nhiều định nghĩa khác nhau về ĐNN, tuỳ thuộc

vào sự khác nhau về loại hình cùng với những mục đích nghiên cứu và quản lý khác

nhau mà mỗi cá nhân, tổ chức lại có cách tiếp cận khác nhau về ĐNN.

Theo các nhà khoa học Canada: "ĐNN là đất bão hòa nước trong thời gian

dài đủ để hỗ trợ cho các quá trình thủy sinh. Đó là những nơi khó tiêu thoát nước, có

thực vật thủy sinh và các hoạt động sinh học thích hợp với môi trường ẩm ướt" [2].

Theo các nhà khoa học New Zealand: "ĐNN là một khái niệm chung để chỉ

những vùng đất ẩm ướt từng thời kỳ hoặc thường xuyên. Những vùng ngập nước ở

mức cạn và những vùng chuyển tiếp giữa đất và nước. Nước có thể là nước ngọt,

nước lợ hoặc nước mặn. ĐNN ở trạng thái tự nhiên hoặc đặc trưng bởi các loài thực

vật và động vật thích hợp với điều kiện sống ẩm ướt" [2].

Theo các nhà khoa học Australia: "ĐNN là những vùng đầm lầy, bãi lầy than

bùn, tự nhiên hoặc nhân tạo, thường xuyên, theo mùa hoặc theo chu kỳ, nước tĩnh

hoặc nước chảy, nước ngọt, nước lợ hoặc nước mặn, bao gồm cả những bãi lầy và

những khu RNM lộ ra khi thủy triều xuống thấp" [2].

Định nghĩa do các kỹ sư quân đội Mỹ đề xuất và là định nghĩa chính thức tại

Mỹ: "ĐNN là những vùng đất bị ngập hoặc bão hòa bởi nước bề mặt hoặc nước ngầm

một cách thường xuyên và thời gian ngập đủ để hỗ trợ cho tính ưu việt của thảm thực

vật thích nghi điển hình trong những điều kiện đất bão hòa nước" [2].

Định nghĩa được ghi tại Điều 1 của Công ước Ramsar (Công ước về các vùng

ĐNN có tầm quan trọng quốc tế, 1971) là định nghĩa được chấp nhận rộng rãi nhất:

“ĐNN bao gồm những vùng đầm lầy, đầm lầy than bùn, những vực nước tự nhiên hay

nhân tạo, những vụng ngập nước tạm thời hay thường xuyên, những vực nước tĩnh

hoặc chảy, nước ngọt, nước lợ hay nước mặn và cả những vùng nước biển có độ sâu

không quá 6m khi thủy triều xuống”.

Ở Việt Nam, theo Điều 2 khoản 8, Nghị định 66/2019/NĐ-CP về bảo tồn và

sử dụng bền vững các vùng ĐNN: “Vùng ĐNN là vùng đầm lầy, vùng đất than bùn,

vùng ngập nước thường xuyên hoặc ngập nước tạm thời theo mùa, kể cả các vùng

ven biển, ven đảo có độ sâu không quá 06 mét khi ngấn nước thủy triều thấp nhất.”

Như vậy, định nghĩa ĐNN được ghi tại Nghị định 66/2019/NĐ-CP đã có sự

đồng nhất với định nghĩa ĐNN của Công ước Ramsar, điều này thể hiện sự thống

nhất trong cách tiếp cận quản lý, bảo tồn và sử dụng bền vững ĐNN của Việt Nam

đối với Công ước này.

1.1.2. Lợi ích của ĐNN

- ĐNN cung cấp nước sạch: Chỉ 3% lượng nước trên thế giới là nước sạch và

phần lớn đã bị đóng băng. Mỗi người cần tới 20-50 lít nước mỗi ngày để sử dụng cho

mục đích sinh hoạt hàng ngày. ĐNN bổ sung các tầng nước ngầm, là nguồn cung cấp

nước sạch quan trọng cho con người [2].

- ĐNN cung cấp lương thực: Mỗi năm, con người tiêu thụ trung bình 19kg cá,

trong đó phần lớn lượng cá tiêu thụ từ các khu ĐNN ven biển. Gạo trồng ở các khu

ĐNN là nguồn thức ăn chủ yếu của gần 3 tỷ người, cung cấp 20% nguồn thực phẩm

trên toàn cầu [2].

- ĐNN có thể lọc các chất độc hại: Các loài thực vật trong vùng ĐNN có thể

giúp hấp thụ một số chất ô nhiễm từ hoạt động nông nghiệp (phân bón, thuốc trừ sâu),

khai thác mỏ (kim loại nặng) và các chất độc từ hoạt động công nghiệp [2].

- ĐNN là vùng đệm giúp giảm thiểu thiên tai: Những vùng ĐNN (như đất than

bùn và bãi cỏ ẩm ướt ở các lưu vực sông) lưu trữ nước mưa, nước chảy tràn khi mưa

bão giúp giảm thiếu lũ lụt và hỗ trợ cấp nước khi hạn hán. Rừng ngập mặn, đầm lầy

nước mặn và rạn san hô giúp giảm thiếu tác động từ các cơn bão [2].

- ĐNN chứa đựng giá trị đa dạng sinh học cao: ĐNN là môi trường sống của

hơn 100.000 loài nước ngọt, là môi trường sống cần thiết của nhiều loài động vật bò

sát, lưỡng cư, đặc biệt là nơi cư trú và di cư của nhiều loài chim [2].

- ĐNN tạo nên nguồn sinh kế bền vững: Gần 62 triệu người trên thế giới phụ

thuộc trực tiếp mưu sinh từ đánh bắt và nuôi trồng thủy sản để kiếm sống. ĐNN được

quản lý bền vững sẽ cung cấp các sản phẩm và sinh kế bền vững cho con người [2].

- ĐNN lưu trữ Cacbon: Chỉ riêng đất than bùn lưu trữ tới 30% lượng cacbon

trong đất. Con số này gấp hai lần lượng cacbon được lưu trữ trong các khu rừng [2].

1.2. Tổng quan về quản lý môi trường hệ sinh thái ĐNN ở Việt Nam

1.2.1. Định nghĩa quản lý môi trường

Theo PGS.TS Lưu Đức Hải và TS. Nguyễn Ngọc Sinh “Quản lý môi trường

là một hoạt động trong lĩnh vực quản lý xã hội; có tác động điều chỉnh các hoạt động

của con người dựa trên sự tiếp cận có hệ thống và các kỹ năng điều phối thông tin,

đối với các vấn đề mội trường có liên quan đến con người; xuất phát từ quan điểm

định lượng, hướng tới phát triển bền vững và sử dụng hợp lý tài nguyên” [5].

Với định nghĩa trên, quản lý môi trường gồm ba khía cạnh: Tổng hợp các biện

pháp tiếp cận hệ thống thích hợp, tác động và điều chỉnh các hoạt động của con người

với mục đích chính là giữ cân bằng quan hệ giữa môi trường và phát triển, giữ nhu

cầu của con người và chất lượng môi trường, giữa hiện tại và khả năng chịu đựng của

Trái Đất. Quản lý môi trường được thực hiện bằng các biện pháp luật pháp, chính

sách, công nghệ, kinh tế, văn hóa, giáo dục,… Các biện pháp này có thể đan xen, phối

hợp, tích hợp với nhau và được thực hiện ở mọi quy mô: toàn cầu, khu vực, quốc gia,

tỉnh, huyện, cơ sở sản xuất, hộ gia đình,… [5].

1.2.2. Nguyên tắc quản lý môi trường hệ sinh thái ĐNN

Công tác quản lý môi trường nhằm đảm bảo môi trường sống trong lành, phục

vụ sự phát triển bền vững và góp phần bảo tồn các tài nguyên trên Trái Đất. Nguyên

tắc quản lý là những quan điểm, tư tưởng chỉ đạo, tiêu chuẩn hành vi buộc các tổ chức

phải tuân theo trong quá trình quản lý. Các nguyên tắc chủ yếu của công tác quản lý

môi trường bao gồm [5]:

- Hướng tới sự phát triển bền vững.

- Kết hợp các mục tiêu quốc tế - quốc gia - vùng lãnh thổ và cộng đồng dân cư

trong việc quản lý môi trường.

- Quản lý môi trường xuất phát từ quan điểm tiếp cận hệ thống và cần được

thực hiện bằng nhiều biện pháp và công cụ tổng hợp đa dạng và thích hợp.

- Phòng ngừa tai biến, suy thoái môi trường cần được ưu tiên hơn việc phải xử

lý hồi phục môi trường nếu để xảy ra ô nhiễm

Theo đó, việc quản lý vùng ĐNN phải tuân theo những nguyên tắc được quy

định tại điều 3 của Nghị định 66/2019/NĐ-CP về bảo tồn và sử dụng bền vững các

vùng ĐNN bao gồm [3]:

- Việc bảo tồn và sử dụng vùng ĐNN phải được thực hiện trên nguyên tắc tiếp

cận hệ sinh thái, bảo đảm duy trì toàn vẹn cấu trúc, chức năng, đặc tính sinh thái và

đa dạng sinh học của vùng ĐNN.

- Kết hợp sử dụng, khai thác với bảo tồn, ưu tiên bảo tồn đối với các vùng

ĐNN có hệ sinh thái đặc thù, đa dạng sinh học cao, có chức năng duy trì nguồn nước

và cân bằng sinh thái, có tầm quan trọng quốc tế, quốc gia.

- Tăng cường vai trò, sự tham gia của cộng đồng dân cư sinh sống trên, xung

quanh vùng ĐNN và các bên liên quan trong bảo tồn, sử dụng bền vững vùng ĐNN.

- Đảm bảo cơ chế chia sẻ lợi ích công bằng, hợp lý về quyền lợi và nghĩa vụ

giữa các bên liên quan trong việc sử dụng dịch vụ hệ sinh thái ĐNN.

1.2.3. Quản lý nhà nước về bảo tồn và sử dụng bền vững các vùng ĐNN

Tại Việt Nam, quản lý của nhà nước về bảo tồn và sử dụng bền vững các vùng

ĐNN gồm 7 nội dung chính [3]:

- Ban hành, tổ chức thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật về bảo tồn và

sử dụng bền vững các vùng ĐNN; các quy định của Công ước Ramsar.

- Xây dựng, tổ chức thực hiện chiến lược, quy hoạch, kế hoạch về bảo tồn và

sử dụng bền vững các vùng ĐNN trên phạm vi cả nước và từng địa phương.

- Thống kê, kiểm kê; điều tra, đánh giá, xây dựng và quản lý cơ sở dữ liệu về

các vùng ĐNN; quan trắc, theo dõi diễn biến chất lượng môi trường và đa dạng sinh

học của các vùng ĐNN quan trọng; lập, thẩm định, ban hành và điều chỉnh Danh mục

các vùng ĐNN quan trọng trên phạm vi toàn quốc.

- Tổ chức lập, thẩm định, thành lập và quản lý các khu bảo tồn ĐNN; đề cử

công nhận và quản lý khu Ramsar; hướng dẫn quản lý các vùng ĐNN quan trọng nằm

ngoài khu bảo tồn.

- Tổ chức việc nghiên cứu, ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ, hợp tác

quốc tế, đào tạo nhân lực cho bảo tồn và sử dụng bền vững các vùng ĐNN.

- Thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm pháp luật về bảo tồn và sử dụng bền

vững các vùng ĐNN quan trọng.

- Tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao nhận thức và huy động

sự tham gia của các bên liên quan, cộng đồng về bảo tồn và sử dụng bền vững các

vùng ĐNN.

1.3. Tổng quan về VQG Xuân Thủy

1.3.1. Lịch sử hình thành VQG Xuân Thủy

Tháng 01/1989 vùng bãi bồi ngập nước ở cửa sông Hồng thuộc huyện Xuân

Thuỷ được công nhận gia nhập công ước Ramsar. Đây là khu Ramsar thứ 50 của thế

giới, là khu Ramsar đầu tiên của Đông Nam Á và đầu tiên của Việt Nam [1].

Năm 1992, UBND huyện Xuân Thuỷ thành lập Trung tâm tài nguyên môi

trường nhằm giúp Chính phủ thực hiện tốt cam kết quốc tế về quản lý bảo tồn khu

Ramsar Xuân Thuỷ [1].

Ngày 19/01/1995, được sự uỷ quyền của Chính phủ, Bộ Lâm nghiệp (Nay là

Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn) phê duyệt Luận chứng kinh tế kỹ thuật Khu

bảo tồn thiên nhiên ĐNN Xuân Thuỷ, trực thuộc chi cục Kiểm lâm Nam Hà, nằm

trong hệ thống các VQG và khu bảo tồn thiên nhiên của Việt Nam [1].

Ngày 02/01/2003, Thủ tướng Chính phủ ban hành quyết định số 01/QĐ-TTg

về việc Chuyển hạng khu bảo tồn thiên nhiên ĐNN Xuân Thuỷ thành VQG Xuân

Thuỷ (VQG là cấp bảo tồn thiên nhiên cao nhất trong hệ thống bảo tồn thiên nhiên

của nước ta hiện nay) [1].

Tháng 12/2004, Tổ chức UNESCO công nhận Khu dự trữ sinh quyển đồng

ven biển châu thổ sông Hồng, trong đó VQG Xuân Thuỷ là vùng lõi có tầm quan

trọng đặc biệt của khu dự trữ sinh quyển thế giới này [1].

1.3.2. Vị trí địa lý

VQG Xuân Thủy nằm ở phía Đông Nam huyện Giao Thủy, tỉnh Nam Định, tại cửa Ba Lạt của sông Hồng, có tọa độ từ 20o10’ đến 20o15’ vĩ độ Bắc và từ 106o20’ đến 106o32’ kinh độ Đông [6]. Phía Đông - Bắc giáp với sông Hồng, phía Tây - Bắc giáp các xã: Giao Thiện, Giao An, Giao Lạc, Giao Xuân và Giao Hải, phía Đông -

Nam và Tây - Nam giáp với biển Đông.

Tổng diện tích VQG Xuân Thủy là 15.100 ha với 7.100 ha vùng lõi và 8.000

ha vùng đệm, trong đó 12.000 ha thuộc Khu Ramsar. Vùng lõi của VQG Xuân Thủy

bao gồm phần bãi trong của Cồn Ngạn, Cồn Lu, Cồn Xanh, diện tích đất nổi khi triều

kiệt là 3.100 ha và đất còn ngập nước là 4.000 ha. Vùng đệm VQG Xuân Thuỷ có

diện tích 7.233,6 ha, bao gồm 960 ha còn lại của Cồn Ngạn (ranh giới tính từ phía

trong đê Vành Lược đến lạch sông Vọp), 2.632 ha của Bãi Trong cùng với phần diện

tích tự nhiên rộng 3.641,6 ha của 5 xã: Giao Thiện, Giao An, Giao Lạc, Giao Xuân

và Giao Hải [6].

Hình 1: Ranh giới hành chính VQG Xuân Thủy [6]

1.3.3. Đặc điểm đa dạng sinh học VQG Xuân Thủy

a. Hệ thực vật trên cạn

Đã ghi nhận tại khu vực nghiên cứu ở VQG Xuân Thủy có sự phân bố của 115

loài thực vật bậc cao có mạch, bao gồm các loài cây ngập mặn chủ yếu và các loài

tham gia vào rừng ngập mặn, các loài từ nội địa di cư đến và thích nghi được với điều

kiện tại VQG Xuân Thủy thuộc 101 chi, 41 họ [7].

b. Thực vật nổi

Theo Phan Nguyên Hồng và cộng sự (2007), tại cửa Bà Lạt và ven biển Giao

Thủy đã thống kê được 112 loài thuộc 43 chi, 20 họ của 5 ngành tảo: Tảo Mắt

(Euglenophyta), tảo Lục (Chlorophyta), tảo Giáp (Pyrrophyta), vi khuẩn Lam

(Cyanobacteria) và tảo Silic (Bacillariophyta), trong đó tảo Silic bao luôn chiếm ưu

thế cả về số lượng họ, chi và loài [7].

c. Động vật nổi

Theo Phan Nguyên Hồng và cộng sự (2007), đã xác định được 55 loài thuộc

40 giống: Giáp xác (Copepoda, Cladocera và Amphipoda) 45 loài, chiếm 81,8% tổng

số loài; Crystoflagellata 1 loài, Polychaeta 1 loài, Mollusca 5 loài (chiếm 9,1%) và

các đại diện khác (2 loài, chiếm 3,64%) [7].

d. Động vật đáy

Tại VQG Xuân Thủy đã thống kê được 350 loài động vật đáy thuộc 6 ngành

(Annelida, Arthropoda, Brachiopoda, Cnidaria, Mollusca, Sipuncula), 11 lớp, 38 bộ,

106 họ, 206 giống. Hầu hết các loài động vật không xương sống đáy cỡ lớn ở khu

vực là những loài nhiệt đới phân bố rộng ở ven biển phía Tây Thái Bình Dương [7].

e. Côn trùng

Theo số liệu phân tính các vật mẫu nghiên cứu thu được từ chuyến điều tra

tháng 12/2012, bước đầu đã xác định tổng số 245 loài và dạng loài côn trùng thuộc

13 bộ, 81 họ cho VQG Xuân Thủy. Trong đó, nhiều nhất là bộ Cánh vảy Lepidoptera

có 89 loài, chiếm 36,32%; tiếp đến là bộ Cánh cứng Coleoptera: 58 loài, chiếm

23,67%; bộ Hai cánh Diptera: 23 loài, chiếm 9,39%; bộ Cánh khác Heteroptera: 21

loài, chiếm 8,57%; bộ Cánh màng Hymenoptera: 18 loài, chiếm 7,35%; bộ Cánh

thẳng Orthoptera: 17 loài, chiếm 6,94%; và ít nhất là các bộ Gián (Blatodea), Cánh

gân (Neuroptera), Cánh da (Dermaptera), Cánh tơ (Thysanoptera), mỗi bộ chỉ ghi

nhận được 1 loài, chiếm 0,41% [7].

f. Cá

Trên cơ sở phân tính, tổng hợp các dẫn liệu đã có từ trước tới nay, đã ghi nhận

tổng số 122 loài cá thuộc 13 bộ, 46 họ đã thấy ở vùng nước thuộc khu vực VQG Xuân

Thủy. Trong đợt khảo sát tháng 12/2012 đã xác định được 82 loài cá. Trong số 122

loài cá đã biết, có 3 loài cá được ghi trong Sách Đỏ Việt Nam và Danh lục Đỏ Việt

Nam (2007) [7].

g. Bò sát - Ếch nhái

Trong đợt khảo sát tháng 12/2012 ở khu vực ngoài đê thuộc VQG Xuân Thuỷ,

đã quan sát thấy 26 loài bò sát-ếch nhái (9 loài ếch nhái thuộc 5 họ, 1 bộ và 17 loài

bò sát thuộc 8 họ, 2 bộ). Trong đó, có 6 loài quý, hiếm và có giá trị bảo tồn (chiếm

23% tổng số loài): 4 loài được ghi trong Sách Đỏ Việt Nam (2007) và Nghị định số

32/2006/NĐ-CP (2006), 1 loài được ghi trong Danh lục Đỏ IUCN (2012) ở bậc nguy

cấp (EN) là loài Vích [7].

h. Chim

Qua điều tra khảo sát thực địa và kế thừa kết quả các công trình nghiên cứu về

chim ở VQG Xuân Thuỷ, đã thống kê được 220 loài chim thuộc 41 họ của 11 bộ,

trong đó có 14 loài ưu tiên bảo tồn. Trong đợt khảo sát tháng 12/2012, đã bổ sung 1

loài cho danh sách chim của VQG Xuân Thủy so với các dẫn liệu trước đây là Diều

trắng (Elanus caeruleus) [7].

i. Thú

Phan Nguyên Hồng và Hoàng Thị Sản (1993) liệt kê được 17 loài thú ở Vườn

Quốc gia Xuân Thuỷ. Một số thú ăn thịt cỡ nhỏ tồn tại nhưng không phát triển, ví dụ:

Các loài thuộc họ Chồn (Mustelidae) (Rái cá thường (Lutra lutra) và Rái cá vuốt bé

(Aonyx cinera), họ Cầy (Viverridae), họ Mèo (Felidae). Một loài thuộc họ Cá voi

(Cetaceae) thu được mẫu vào mùa thu năm 1995 nhưng chưa xác định được tên [7].

1.3.4. Đặc điểm về thổ nhưỡng VQG Xuân Thủy

Lớp thổ nhưỡng của VQG Xuân Thủy nói chung được hình thành chủ yếu từ

nguồn phù sa bồi lắng của sông Hồng. Các trầm tích bề mặt trải qua những quá trình

mặn hóa, phèn hóa, bồi tụ và lắng đọng đã tạo thành đất đai của VQG Xuân Thủy,

gồm 4 nhóm đất chính với 12 loại [10]:

Nhóm đất phèn gồm đất phèn tiềm năng và đất phèn hoạt tính chiếm diện tích

khá lớn trong khu vực. Chúng có thành phần cơ giới trung bình với lớp phủ chủ yếu

là thực vật ưa mặn, chua như sú, vẹt.

2-, HCO3

2-, CO3

Nhóm đất mặn gồm 4 loại: đất mặn ít, đất mặn trung bình, đất mặn nhiều và

đất mặn sú vẹt. Tổng muối hoà tan từ 0,25 - 1%, thành phần muối kim loại kiềm chủ -, được ưu tiên để trồng RNM phòng hộ và nuôi trồng yếu là Cl-, SO4 thủy sản. Đất mặn ít chủ yếu để trồng lúa cho năng suất khá cao.

Nhóm đất phù sa bao gồm đất phù sa được bồi giàu dinh dưỡng; đất phù sa

không được bồi, không glay hoặc glay yếu có thành phần cơ giới cát pha, thịt nhẹ

hoặc thịt trung bình; đất phù sa không được bồi, glay trung bình hoặc mạnh; và đất

phù sa không được bồi, glay mạnh và ngập úng vào mùa mưa. Loại đất này rất phù

hợp để trồng lúa nước, cây xen canh và cây ăn quả.

Nhóm đất cát được hình thành do tác động của biển, sông, dòng chảy nội đồng

và gió, phân bố ở các bãi cát và cồn cát ven biển. Đất nghèo dinh dưỡng, có phản ứng ít chua (pHKCl = 5,5 - 6,0) bao gồm đất cát thô hình thành trên các cồn cát trẻ ở biển

và các cồn cát cổ nằm sâu trong đất liền. Chúng chủ yếu được sử dụng để trồng rừng

phi lao chắn gió, xây dựng khu du lịch, bãi tắm, vật liệu lót để nuôi trồng thủy sản.

Cồn cát cũ được cải tạo thích hợp với nhiều loài cây trồng cạn.

1.3.5. Đặc điểm về khí tượng VQG Xuân Thủy

VQG Xuân Thủy nằm trong khu vực khí hậu nhiệt đới gió mùa, mang những

nét chung của khí hậu đồng bằng ven biển Bắc Bộ, có 4 mùa rõ rệt: Xuân, Hạ, Thu,

Đông.

- Nhiệt độ: Trung bình năm khoảng 230 - 240C. Mùa đông nhiệt độ trung bình là 18,90C, các tháng lạnh nhất là các tháng 1 và 2. Mùa hạ, nhiệt độ trung bình là 270C, tháng nóng nhất là tháng 7 với nhiệt độ trung bình là 29,40C [8].

- Độ ẩm: Tương đối cao, trung bình năm khoảng 80 - 85%, tháng có độ ẩm

cao nhất (90%) là tháng 2, tháng có độ ẩm thấp nhất (81%) là tháng 11 [8].

- Nắng: Hàng năm trung bình có tới 250 ngày nắng, tổng số giờ nắng hàng

năm khoảng từ 1.650 - 1.700 giờ. Mùa hạ có số giờ nắng cao khoảng 1.100 - 1.200

giờ, chiếm khoảng 70% số giờ nắng trong năm [8].

- Mưa: Tổng lượng mưa trung bình cả năm là 1700 – 1800 mm. Lượng mưa

phân bố không đều theo mùa, mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 10, chiếm khoảng 80%

lượng mưa cả năm; các tháng mưa nhiều là các tháng 7, 8, 9. Mùa khô từ tháng 11

đến tháng 4 năm sau, chiếm khoảng 20% lượng mưa cả năm. Các tháng ít mưa nhất

là tháng 12, 1, 2; có tháng hầu như không có mưa [8].

- Hướng gió: Hướng gió thịnh hành thay đổi theo mùa, tốc độ gió trung bình

cả năm khoảng 2 – 2,3 m/s. Mùa đông hướng gió thịnh hành là gió Đông Bắc với tần

suất 60 – 70%, tốc độ gió trung bình 2,4 – 2,6 m/s, những tháng cuối mùa đông gió

có xu hướng chuyển dần về phía Đông. Mùa hè hướng gió thịnh hành là hướng Đông

Nam, với tần suất 50 – 70%, tốc độ gió trung bình 1,9 – 2,2 m/s, đầu mùa hạ thường

xuất hiện các đợt gió Tây khô, nóng [8].

- Bão: Hàng năm thường chịu ảnh hưởng của bão hoặc áp thấp nhiệt đới, bình

quân 4 – 6 cơn bão/năm (từ tháng 6 đến tháng 10) [8].

1.3.6. Đặc điểm thủy văn VQG Xuân Thủy

Khu vực VQG Xuân Thủy có 2 sông nhánh chính trong khu vực bãi triều là

sông Vọp và sông Trà, ngoài ra có một số lạch nhỏ cấp thoát nước tự nhiên.

Sông Vọp: Chảy từ cửa Ba Lạt ra biển Giao Hải dài khoảng 12km, là ranh giới

ngăn cách giữa Cồn Ngạn và Bãi Trong. Năm 1986, đập Vọp đã ngăn sông Vọp thành

hai phần Đông Vọp và Tây Vọp. Vì vậy không có nước lưu thông nhiều năm, lòng

sông Vọp ở phía sông Hồng đã bị phù sa lấp đầy. Năm 2002, cầu Vọp được mở nhưng

lưu lượng nước qua sông Vọp hiện tại vẫn còn nhỏ [6].

Sông Trà: Chảy từ cửa Ba Lạt xuống phía Nam ra biển Đông gặp sông Vọp ở

biển Giao Hải, dài khoảng 12km và là ranh giới ngăn cách giữa Cồn Ngạn và Cồn

Lu. Sông Trà bị lấp ở đoạn giữa (từ Cồn Tàn - Bãi Nứt đến cuối Cồn Ngạn) do sóng

biển đẩy giồng cát ở khu vực Ba Mô (Cồn Lu) tràn qua vùng bãi bồi ngập nước và đã

lấp đầy đoạn sông Trà (đoạn giữa sông Trà bị lấp dài gần 3km). Như vậy, sông Trà

chỉ lưu thông khi thủy triều ngập tràn qua bãi Sú Vẹt. Đây cũng là một hạn chế lớn

cho điều kiện thủy văn của khu vực, ảnh hưởng tiêu cực đến sự tồn tại và phát triển

kém hiệu quả của loài động thực vật ở khu cuối Cồn Ngạn và Cồn Lu [6].

Sông Hồng có tổng lượng nước bình quân là 114.109m3/năm và dòng bùn cát là 115 triệu tấn/năm. Dòng bùn cát này góp phần bồi đắp lên châu thổ sông Hồng với

tốc độ tiến ra biển bình quân 17-93m/năm. Vào mùa lũ, dòng chảy này chiếm tới 75-

90% tổng lượng nước cả năm và mang tới 90% lượng bùn cát. Vào mùa kiệt, vùng

của sông bị thu hẹp, thủy triều lên đưa nước mặn vào lục địa theo các dòng sông [10].

Thủy triều ở khu vực thuốc chế độ “nhật triều” với chu kỳ khoảng 23 giờ, biên

độ triều trung bình 150 đến 180cm, thủy triều lớn nhất đạt đến 3,3m, nhỏ nhất là 0m.

Biến thiên thủy triều trong khoảng nửa tháng có 1 lần triều cường, 1 lần triều kém,

đôi khi cũng có1 tháng xảy ra 3 lần triều kém, 2 lần triều cường hoặc ngược lại. Biến

độ triều lớn nhất vào mùa khô và thường xuất hiện vào tháng 12 năm trước đến tháng

2 năm sau [10].

Độ mặn: Biến động từ 11‰ đến 30‰. Sự biến thiên của độ mặn còn phụ thuộc

vào các tháng trong năm và không gian cụ thể của từng vùng bãi. Cự ly xâm nhập

mặn ở hàm lượng 1‰ NaCl vào sâu tới 20km và ở hàm lượng 4‰ tới 10km [6].

1.3.7. Đặc điểm kinh tế - xã hội của người dân vùng đệm VQG Xuân Thủy

Theo số liệu thống kê năm 2013 của 5 xã vùng đệm VQG Xuân Thủy có số hộ là 13.478 người, 50.637 hộ với tổng diện tích là 40,33km2. Mật độ dân cư trung bình là 1.256 người/km2, xã có mật độ dân cư lớn nhất là Giao Lạc 1.515 người/km2 và xã Giao Thiện có mật độ dân cư thấp nhất là Giao Thiện với 952 người/km2 (Số liệu được trình bày ở bảng 1)

Bảng 1. Diện tích, dân số và mật độ dân số 5 xã vùng đệm VQG Xuân Thủy [6]

STT Xã Số hộ Diện tích (km2) Dân số (người) Mật độ (người/km2)

Giao Thiện 11,8 2.862 11.230 952 1

Giao An 8,35 2.909 10.761 1.288 2

Giao Lạc 7,05 2.651 10.680 1.515 3

Giao Xuân 7,58 2.869 10.519 1.388 4

Giảo Hải 5,55 2.187 7.447 1.342 5

Tổng 40,33 13.478 50.637 1.256

Theo số liệu của Phòng Thống kê huyện Giao Thủy năm 2014, tỷ lệ tăng dân

số của 5 xã vùng đệm tương đối đồng đều, bình quân qua các năm là 1,02% [6].

Bảng 2 cho thấy các hoạt động kinh tế chính trong vùng gồm: sản xuất nông

nghiệp, nuôi trồng và khai thác nguồn lợi thủy sản, tiểu thủ công nghiệp, thương mại

và dịch vụ. Người dân vùng đệm tập trung chủ yếu vào sản xuất nông nghiệp chiếm

78,6%, ngành nghề lớn thứ 2 là thủy sản chiếm 16,2%, còn lại là công nghiệp, tiểu

thủ công nghiệp chiếm 3,2% và thương mại, dịch vụ chiếm 2,0%.

Bảng 2. Cơ cấu ngành nghề của 5 xã vùng đệm VQG Xuân Thủy [6]

Cơ cấu ngành nghề Phần trăm

Nông nghiệp 78,6

Thủy sản 16,2

Công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp 3,2

Kinh doanh và dịch vụ 2,0

Nguồn thu nhập của người dân từ trồng lúa chiếm 39,4% thu nhập hộ gia đình

trung bình, tiếp theo là thủy sản chiếm 36,1% thu nhập của gia đình, dịch vụ và du

lịch chiếm 14,6% thu nhập của gia đình, chăn nuối chiếm 10% và công nghiệp chiếm

5% thu nhập của gia đình. Như vậy, có thể thấy nguồn thu nhập chính của người dân

các xã vùng đệm chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp và khai thác nuôi trồng thủy

- hải sản [6].

CHƯƠNG II: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tượng nghiên cứu

Khóa luận nghiên cứu về công tác quản lý môi trường hệ sinh thái ĐNN tại

VQG Xuân Thủy

2.2. Phạm vi nghiên cứu

VQG Xuân Thủy Xã Giao Thiện - Huyện Giao Thủy - Tỉnh Nam Định cụ thể

là khu vực vùng đệm bao gồm 05 xã Giao Thiện, Giao An, Giao Lạc, Giao Xuân và

Giao Hải.

2.3. Nội dung nghiên cứu

- Đánh giá thực trạng công tác quản lý môi trường hệ sinh thái ĐNN tại VQG

Xuân Thủy.

- Đề xuất các giải pháp để nâng cao hiệu quả công tác quản lý ĐNN tại VQG

Xuân Thủy.

2.4. Phương pháp nghiên cứu

2.4.1. Phương pháp tổng hợp và kế thừa tài liệu

Luận văn đã được kế thừa kết quả, tài liệu tham khảo của các luận văn thạc sỹ,

công trình nghiên cứu, các bài báo khoa học, số liệu thống kê, giáo trình hoặc các

xuất bản khoa học liên quan đến vấn đề nghiên cứu, bản đồ…của các tác giả, nhà

khoa học, Trường Đại học, các Cơ quan quản lý về VQG Xuân Thủy.

Một số nguồn thông tin được sử dụng là: Thông tin trên các mạng lưới truyền

thông đại chúng phổ biến qua truyền hình, truyền thanh, báo chí, internet,…; các ghi

chép thực tế thông qua quá trình thực địa tại khu vực nghiên cứu;

Toàn bộ các dữ liệu khoa học đó đã được thu thập, thống kê để làm rõ hơn nội

dung nghiên cứu.

2.4.2. Phương pháp điều tra, phỏng vấn và khảo sát thực địa

Thời gian khảo sát: 9/5/2020 đến 15/5/2020

Địa điểm khảo sát: 5 xã vùng đệm gồm Giao Thiện, Giao Lạc, Giao An,

Giao Xuân, Giao Hải của VQG Xuân Thủy, Nam Định

Nội dung khảo sát:

- Đặc điểm tự nhiên của khu vực và hoạt động sử dụng tài nguyên ĐNN

của người dân sinh sống tại 5 xã vùng đệm.

- Mức độ quan tâm của người dân địa phương đối với bảo tồn và phát triển

ĐNN.

- Công tác quản lý hệ sinh thái ĐNN của BQL VQG Xuân Thủy đặc biệt

là việc phổ biến chính sách quản lý ĐNN đối với người dân.

Phỏng vấn trực tiếp thông qua Phiếu khảo sát. Đối tượng phỏng vấn là

những người dân sinh sống trong khu vực vùng đệm 50 phiếu. Tổng số lượng

Phiếu thu về là 50 phiếu nhằm đánh giá thực trạng kết quả quản lý, bảo vệ hệ sinh

thái ĐNN của người dân.

Mẫu phiếu khảo sát và danh sách người dân tham gia khảo sát được trình

bày tại phần Phụ lục của luận văn. Đối tượng phỏng vấn được lựa chọn ngẫu nhiên

đảm bảo tính đại diện theo độ tuổi, giới tính, nghề nghiệp,… nhằm tìm hiểu về

công tác quản lý môi trường hệ sinh thái ĐNN của BQL, mức độ quan tâm của

người dân về việc bảo tồn ĐNN. Kết quả điều tra sẽ được trình bày trong chương

3 của luận văn.

2.4.3. Phương pháp phân tích tổng hợp và xử lý số liệu

Các số liệu, tài liệu thu thập từ các luận văn thạc sỹ, công trình nghiên cứu và

từ quá trình điều tra, phỏng vấn được tổng hợp, phân tích một cách khoa học, logic

nhằm sử dụng một cách hiệu quả nhất các thông tin. Các số liệu, dữ liệu này sẽ được

thống kê thông qua phần mềm Microsoft Office Excel 2013.

CHƯƠNG III: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

3.1. Các hoạt động của người dân liên quan đến VQG Xuân Thủy

3.1.1. Khai thác và nuôi trồng thủy sản

Các vùng ĐNN Xuân Thủy đã và đang mang lại cho cộng đồng địa phương

những nguồn lợi thủy sản to lớn. Điều này không chỉ đáp ứng đủ nhu cầu cho địa

phương mà còn góp phần nâng cao thu nhập và đời sống cho họ. Tuy nhiên, trong

tương lai để khai thác và sử dụng hợp lý tài nguyên thủy sản trong khu vực cần phải

nghiêm cấm các hoạt động khai thác mang tính hủy diệt và cần phải có những đề án,

quy hoạch cụ thể.

Tổng sản lượng nuôi trồng thủy sản là 17.770 tấn, trong đó sản lượng nuôi

trồng trong vùng lõi là 10.832 tấn, thu nhập từ hoạt động nuôi trồng trong vùng lõi là

299,440 tỷ đồng. Sản lượng khai thác thủy sản tự nhiên là 1.459 tấn mang lại thu nhập

là 12,420 tỷ đồng (Bảng 3).

Bảng 3: Sản lượng, giá trị của hoạt động nuôi trồng và khai thác thủy sản

trong vùng lõi Vườn Quốc gia Xuân Thủy

Diện tích/ Số Tổng giá trị (tỷ Hoạt động Sản lượng (tấn) người đồng)

Hoạt động nuôi 814ha 10.832 299,440 trồng thủy sản

Hoạt động khai thác 690 người 1.459 12,420 thủy sản tự nhiên

Tổng 12.291 311,860

(Nguồn: Sinh viên thu thập được tại BQL trong đợt điều tra khảo sát thực địa

5/2020)

a. Khai thác thủy sản

Qua hình 2 có thể thấy trong số các hộ tham gia khai thác thủy sản trung bình

có 75,66% số hộ khai thác thủ công và tự do ngoài bãi, số hộ tham gia đánh bắt cá

biển chiếm 26,88% tập chung chủ yếu ở xã Giao Hải chiếm 66,67%. Các hộ đánh bắt

bằng hình thức đăng đáy trung bình chiếm 7,3% và tập chung nhiều xã Giao Lạc

chiếm 25%.

Giao Lạc

Giao Hải

Giao Xuân

Giao An

Giao Thiện

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Khai thác thủ công ngoài bãi

Đánh cá biển

Khai thác đánh bắt thủy sản tự nhiên trong VQG

Đăng đáy

Khác

Hình 2. Các loại hình khai thác thủy sản của người dân vùng đệm

(Nguồn: Sinh viên thu thập tại BQL trong đợt điều tra khảo sát thực địa 5/2020)

Theo số liệu từ bảng 4, địa điểm mà người dân đánh bắt rất đa dạng nhưng tập

trung ở Rừng ngập mặn tự nhiên, khu vực bãi bồi Cồn Lu và vùng biển. Tùy vào vị

trí địa lý của các xã mà khu vực khai thác cho các hộ dân của các xã khác nhau. Bảng

4 chỉ ra rằng địa điểm khai thác của người dân xã Giao thiện và Giao Hải là đa dạng

nhất. Trong khi đó người dân các xã khác chỉ khai thác được ở một số nơi. Ví dụ, xã

Giao Lạc người dân ở đây chỉ khai thác ở các bãi bồi Cồn Ngạn và Cồn Lu.

Bảng 4. Địa điểm khai thác của người dân (Tỷ lệ %)

Địa điểm Giao Giao Giao Giao Giao

Thiện An Xuân Hải Lạc

Ao kênh và rừng nuôi trồng 2,7 0 0 1,28 0

Bãi trong Cồn Ngạn 2,7 15,79 0 0 25

Rừng ngập mặn Cồn Ngạn 5,41 63,16 0 3,85 0

Bãi bồi 29,73 10,53 0 1,28 0

Rừng ngập mặn tự nhiên 21,62 10,53 34,88 17,95 0

Bãi bồi Cồn Lu 16,22 46,51 25,64 75 0

Rừng phi lao 0 0 2,33 0 0

Sông rạch trong rừng ngập mặn 16,22 0 9,3 0 0

Biển 0 2,7 6,98 47,44 0

Cồn Xanh và các cồn cát 0 2,7 0 2,56 0

Tổng 100 100 100 100 100

(Nguồn: Sinh viên thu thập tại BQL trong đợt điều tra khảo sát thực địa 5/2020)

Bảng 5 cho thấy các sản phẩm khai thác tự nhiên của cộng đồng địa phương

cũng rất đa dạng như: tôm, cua biển, ốc, các loài cá có giá trị, các loài nhuyễn thể hai

mảnh vỏ (ngao giấy, ngao dầu, móng tay, sam hai mảnh...). Cộng đồng địa phương

luôn chủ động trang bị cho mình những trang thiết bị hiện đại trong khai thác nên sản

lượng khai thác thủy sản trong vùng năm sau luôn cao hơn năm trước.

Bảng 5. Sản lượng khai thác trung bình của một số loại thủy sản (kg)

Loại thủy sản kg/ngày N Thấp nhất Cao nhất

Tôm 25 0,3 9,6 50

Ngao giống 13 0,1 5,51 50

Ngao thịt 49 0,5 5,34 18

Nhuyễn thể 47 0,4 10,67 100

Cá 65 0,2 17,32 150

Cua biển 29 0,1 1,03 6

2000 0,2 44 315,26 Thủy sinh khác (Nguồn: Sinh viên thu thập tại BQL trong đợt điều tra khảo sát thực địa 5/2020)

b. Nuôi trồng thủy sản

Khu vực nuôi trồng thủy sản của người dân cũng rất đa dạng, nhưng nuôi nhiều

nhất là Bãi trong (chiếm 31,94% số hộ nuôi trồng thủy sản), các hộ nuôi ở Cồn Lu chiếm 26,39%, và một số nơi khác như các ao kênh, ruộng đồng chiếm 11,11%, Cồn

Ngạn chiếm 13,89%. Ngoài ra, có những hộ nuôi thủy sản trong các khu vực rừng

ngập mặn Cồn Ngạn (rừng trồng) chiếm 8,33% và nuôi trong rừng ngập mặn tự nhiên

chiếm 5%. Bãi triều không có rừng ngập mặn ở phân khu phục hồi sinh thái của VQG

Xuân Thủy cuối Cồn Lu rộng được sử dụng để nuôi ngao, vạng rộng khoảng 700 ha

Bãi trong

8.33%

5.00%

11.11%

Cồn Lu

3.34%

Cồn Ngạn

13.89%

Ao kênh, ruộng đồng

31.94%

Khu vực rừng ngập mặn Cồn Ngạn (rừng trồng) Khu vực rừng ngập mặn tự nhiên

26.39%

Bãi triều không có rừng ngập mặn

(Số liệu được trình bày ở hình 3).

Hình 3. Biểu đồ khu vực nuôi trồng thủy sản của người dân

(Nguồn: Sinh viên thu thập tại BQL trong đợt điều tra khảo sát thực địa 5/2020)

3.1.2. Các hoạt động có tác động tiêu cực đến VQG Xuân Thủy

Theo thực tế khảo sát, các hoạt động có tác động tiêu cực diễn ra chủ yếu tại

khu ĐNN Xuân Thủy mà người dân quan sát thấy là những hoạt động khai thác nguồn

lợi thủy sản bằng các công cụ mang tính hủy diệt. Cụ thể, theo kết quả khảo sát, 7%

hoạt động đánh bắt nguồn lợi thủy sản bằng hóa chất, 48% hoạt động đánh bắt nguồn

lợi thủy sản bằng kích điện, 44% là hoạt động đánh bắt nguồn lợi thủy sản bằng lờ

bát quái, bẫy chim, thú hoang tại vùng lõi chiếm 1% (kết quả khảo sát được trình bày

Đánh bắt nguồn lợi thủy sản bằng hóa chất

44%

Đánh bắt nguồn lợi thủy sản bằng kích điện

Bẫy chim, thú hoang tại vùng lõi

48%

Đánh bắt nguồn lợi thủy sản bằng lờ bát quái

ở hình 4).

Hình 4. Các hành vi vi phạm tại VQG Xuân Thủy do người dân quan sát

3.1.3. Mức độ quan tâm, nhận thức của người dân về giá trị của ĐNN

Qua quá trình khảo sát, có tới 64% người dân quan tâm đến những nội dung

bảo tồn và phát triển bền vững ĐNN trong đó 62% người dân quan tâm vì có hoặc có

thể liên quan đến bản thân, gia đình và 2% là quan tâm để biết, tìm hiểu còn lại 36%

là người dân không quan tâm, ít quan tâm đến ĐNN (kết quả khảo sát được trình bày

Quan tâm để biết và tìm hiểu

36%

Quan tâm vì có/có thể liên quan đến bản thân, gia đình

62%

Không quan tâm

ở hình 5).

Hình 5. Mức độ quan tâm của người dân đối với ĐNN

Hình 6 là kết quả khảo sát về các hình thức phổ biến thông tin về ĐNN cho

người dân, 12% biết đến ĐNN thông qua sách, báo, tờ rơi, 27% người dân là thông

qua đài phát thanh, truyền hình, internet, còn lại 61% là qua các cuộc họp do xã, thôn

12%

Sách, báo, tờ rơi

Đài phát thanh, truyền hình, internet

27%

61%

Qua các cuộc họp do xã, thôn tổ chức

tổ chức.

Hình 6. Hình thức tìm hiểu về ĐNN của người dân

3.1.4. Sự tham gia của người dân trong công tác bảo vệ VQG Xuân Thủy

Cộng đồng dân cư sống tại vùng đệm của VQG Xuân Thủy đóng vai trò rất

lớn trong việc bảo tồn và phát triển khu ĐNN Xuân Thủ, tuy nhiên người dân vẫn

khá thờ ơ trước những hành vi sai quy định diễn ra tại VQG Xuân Thủy và trước

những kế hoạch, chính sách quản lý.

Cụ thể, khi nhìn thấy những người thực hiện các hành vi được cho là sai trái

ảnh hưởng đến VQG Xuân Thủy có người dân 40% không làm gì, 20% phản ánh đến

BQL và có 40% người dân sẽ phản ánh đến trưởng thôn hoặc chủ tịch xã. Nguyên

nhân chủ yếu khiến người dân không làm gì khi thấy các hành vi có ảnh hưởng tiêu

cực đến hệ sinh thái ĐNN là do việc đó không ảnh hưởng gì đến mình hoặc là khi

Phản ánh đến trưởng thôn/ chủ tịch xã

40%

Phản ánh đến ban quản lý VQG Xuân Thủy

Không làm gì

20%

báo cáo thì cũng không xử lý nghiêm (kết quả khảo sát được trình bày ở hình 7).

Hình 7. Hành động của người dân khi thấy các hành vi vi phạm tại VQG Xuân

Thủy

Kết quả khảo sát về việc thực hiện các kế hoạch, chính sách bảo tồn và phát

triển bền vững ĐNN của người dân tại 5 xã vùng đệm VQG Xuân Thủy cho thấy 50% người dân hoàn toàn tuân thủ, 16% người dân tuân thủ một phần còn lại 34% người

Chưa tuân thủ

34%

Tuân thủ một phần

50%

Hoàn toàn tuân thủ

16%

dân chưa tuân thủ (kết quả khảo sát được trình bày ở hình 8).

Hình 8. Mức độ tuân thủ của người dân đối với các chính sách bảo tồn và phát

triển ĐNN

3.2. Hiện trạng quản lý môi trường hệ sinh thái ĐNN tại VQG Xuân Thủy

3.2.1. Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý

Phòng kinh tế - hành chính

Khoa học - kỹ thuật và hợp tác quốc tế

UBND tỉnh Nam Định

Sở NN và PTNT

Ban quản lý VQG

Phòng khoa học - kỹ thuật

Quản lý bảo vệ tài nguyên và môi trường

Du lịch sinh thái

Hình 9: Sơ đồ bộ máy quản lý VQG Xuân Thủy

Sau khi tham gia Công ước Ramsar, BQL VQG Xuân Thủy đã có nhiều điểu

chỉnh nhân sự, bộ máy nhằm đảm bảo thống nhất công tác quản lý, nâng cao hiệu quả

trong công tác bảo vệ tài nguyên môi trường và phát triển bền vững cho VQG Xuân

Thủy. Lực lượng biên chế của BQL VQG Xuân Thủy gồm có 19 người với tổ chức

cụ thể như sau:

 Ban giám đốc gồm: 1 Giám đốc phụ trách chung và trực tiếp phụ trách công tác “Tài vụ, khoa học, kế hoạch, hợp tác quốc tế,…”; 1 Phó giám đốc giúp Giám

đốc trực tiếp phụ trách công tác “Bảo vệ tài nguyên, kỹ thuật, hành chính và du lịch

sinh thái,…”.

- Khoa học - kỹ thuật và hợp tác quốc tế có 4 người thực hiện các hoạt

 Phòng khoa học - kỹ thuật gồm 12 người được chia thành các bộ phận:

- Bộ phận quản lý bảo vệ tài nguyên và môi trường gồm 5 người thực

động về khoa học - kỹ thuật và hợp tác quốc tế;

hiện công tác quản lý bảo vệ tài nguyên và môi trường nói chung của

- Bộ phận du lịch sinh thái gồm 3 người thực hiện các hoạt động và dịch

VQG Xuân Thủy

vụ về du lịch sinh thái và tuyên truyền giáo dục môi trường cho du

khách và cộng đồng địa phương.

 Phòng kinh tế - hành chính gồm 5 người thực hiện các hoạt động về quản lý tài chính, hành chính và dịch vụ mọi mặt nhằm đảm bảo nguồn lực cho các hoạt

động của công tác quản lý bảo tồn thiên nhiên của VQG Xuân Thủy.

3.2.2. Đánh giá của người dân về hiệu quả công tác quản lý môi trường VQG Xuân

Thủy

Đối với những chính sách quản lý môi trường hệ sinh thái ĐNN do BQL ban

hành đều được sự tán thành của người dân vùng đệm, cụ thể 94% người dân được

khảo sát tán thành còn lại 6% là người dân không có ý kiến (kết quả khảo sát được

Tán thành

Không tán thành

Không có ý kiến

94%

trình bày ở hình 10).

Hình 10. Sự tán thành của người dân đối với chính sách quản lý

Thực tế điều tra cho thấy hiệu quả của công tác quản lý vẫn chưa cao. Cụ thể,

17% người dân đánh giá công tác quản lý rất hiệu quả, có 46% người dân đánh giá công tác quản lý có hiệu quả trung bình và 37% còn lại là kém hiệu quả (kết quả khảo

Rất hiệu quả

17%

Hiệu quả trung bình

37%

Kém hiệu quả

46%

sát được trình bày ở hình 11).

Hình 11. Đánh giá của người dân về công tác quản lý môi trường hệ sinh thái

ĐNN tại VQG Xuân Thủy

3.3. Những khó khăn, bất cập trong công tác quản lý môi trường hệ sinh thái ĐNN tại VQG Xuân Thủy

3.3.1. Những vấn đề tồn tại trong công tác quản lý môi trường hệ sinh thái ĐNN

- Chất lượng nguồn nhân lực quản lý của VQG Xuân Thủy để thực hiện công

tác bảo tồn và phát triển bền vững ĐNN còn ít nhiều hạn chế. Lực lượng quản lý tài

nguyên môi trường của VQG Xuân Thủy chưa đủ quyền hạn để quán xuyến tất cả

những lĩnh vực cần phải quan tâm bảo vệ như: tài nguyên rừng, thủy sản, môi trường,

cảnh quan du lịch,…

- Các hoạt động chặt phá rừng ngập mặn của dân cư xung quanh VQG đã

không còn, tuy nhiên các hoạt động đánh bắt bằng phương tiện hủy diệt như kích

điện, lờ bát quái tăng mạnh.

- Các hoạt động tuyên truyền, phổ biến giáo dục nâng cao nhận thức cộng đồng

về bảo tồn và phát triển bền vững ĐNN đã được tổ chức nhiều nhưng chất lượng của

các hoạt động còn thiếu hiệu quả.

3.3.2. Nguyên nhân ảnh hưởng đến công tác quản lý môi trường VQG Xuân Thủy

a. Công tác quản lý môi trường ở VQG Xuân Thủy còn nhiều bất cập

BQL VQG Xuân Thủy có số lượng khá ít (19 người) và chất lượng chưa đáp

ứng được đòi hỏi thực tế. Đặc biệt, khi có công việc đòi hỏi phải tập trung nhiều nhân

lực thì đơn vị phải dốc toàn bộ lực lượng để giải quyết nên tính chuyên môn không

cao, hiệu quả công việc thấp. Bên cạnh hạn chế về số lượng, năng lực đội ngũ cán bộ

công chức của VQG Xuân Thuỷ và cán bộ các cấp ở địa phương cũng chưa đáp ứng

được yêu cầu của nhiệm vụ; còn thiếu các chuyên gia và các kỹ năng cơ bản trong

các lĩnh vực chuyên sâu của nghiệp vụ bảo tồn thiên nhiên như: chủ trì các công trình

nghiên cứu khoa học, phát triển cộng đồng, phát triển du lịch sinh thái... Đội ngũ cán

bộ địa phương chưa có đủ kiến thức về bảo tồn thiên nhiên và phát triển bền vững

nên việc hợp tác để quản lý VQG cũng như phát triển vùng đệm chưa đạt hiệu

quả mong muốn.

Hạt Kiểm lâm VQG thuộc Chi cục Kiểm lâm Nam Định chỉ có chức năng quản

lý bảo vệ rừng thuộc lĩnh vực lâm nghiệp, vì vậy việc bảo vệ tài nguyên môi trường

nói chung ở VQG hết sức phức tạp và gặp nhiều khó khăn. Lực lượng Kiểm lâm

mỏng chỉ có 4 người, trực thuộc Chi cục Kiểm lâm nên không có đủ thẩm quyền để

xử lý các vi phạm xâm hại tài nguyên - môi trường ở khu vực.

Theo số liệu thống kê từ BQL Vườn Quốc gia Xuân Thủy từ 2003 đến năm

2013 cho thấy tổng nguồn vốn đầu tư cho khu vực là 211,873 tỷ đồng nhưng nguồn

vốn chi cho hoạt động bảo tồn chỉ chiếm chưa tới 10%. Phần lớn các nguồn kinh phí

mà BQL được cấp là nguồn vốn xây dựng cơ bản để phục vụ cho việc xây dựng cơ

sở hạ tầng, điện, đường và mua sắm trang thiết bị. Mặc dù nguồn vốn chi cho hoạt

động bảo tồn tăng qua các năm nhưng con số này nhỏ hơn rất nhiều so với tổng nguồn

vốn mà Đơn vị được đầu tư.

b. Sự tham gia của người dân trong công tác quản lý môi trường chưa hiệu

40%

60%

Có Không

quả

Hình 12. Mức độ phổ biến các chính sách quản lý môi trường tới người dân

Hình 12 là kết quả khảo sát người dân 5 xã vùng đệm về mức độ phổ biến các

chính sách, kế hoạch quản lý môi trường về hệ sinh thái ĐNN cho thấy có 40% người

dân không được phổ biến chính sách, kế hoạch quản lý của BQL hay các cấp chính

quyền (kết quả khảo sát được trình bày ở hình 12). Đây là một trong số nguyên nhân

khiến sự tham gia của người dân vào công tác quản lý môi trường tại VQG chưa đạt

hiệu quả cao.

Qua quá trình khảo sát người dân có thể thấy 4 nguyên nhân chủ yếu dẫn đến

công tác quản lý môi trường có hiệu quả chưa cao bao gồm: công tác tuyên truyền tới

người dân chưa tốt, người dân chưa nhận thức được tầm quan trọng của ĐNN, do áp

lực mưu sinh của bà con và thiếu các nguồn lực hỗ trợ (về tài chính, cơ sở vật chất,

nhân lực,…) (Kết quả khảo sát được trình bày ở bảng 6).

Các chính sách quản lý đều được người dân tán thành nhưng lại chưa sát với

thực tế, chưa hiểu được áp lực sinh kế của người dân, đây là nguyên nhân dẫn đến

34% người dân được khảo sát không tuân thủ theo chính sách quản lý và 16% chỉ

tuân thủ một phần.

Bảng 6. Ý kiến của người dân về nguyên nhân ảnh hưởng đến công tác quản lý

môi trường hệ sinh thái ĐNN tại VQG Xuân Thủy

Kết quả Nguyên nhân khảo sát

17 Công tác tuyên truyền với người dân chưa tốt

14 Người dân chưa nhận thức được vai trò của hệ sinh thái ĐNN

25 Ảnh hưởng đến sinh kế của bà con

10 Thiếu các nguồn lực hỗ trợ (tài chính, cơ sở vật chất, nhân lực, …)

c. Áp lực từ gia tăng dân số

Theo số liệu các xã và BQL VQG cung cấp ước tính sơ bộ cho thấy số người khai thác nguồn lợi thuỷ sản tự do ở vùng bãi bồi Cồn Ngạn – Cồn Lu vào ngày cao điểm (mùa hè) khoảng 1000-3000 người. Số liệu thống kê từ niên giám

thống kê huyện Giao Thủy 2012 và UBND các xã vùng đệm 2013 cho thấy, tổng số người vào vùng lõi Vườn Quốc gia Xuân Thủy khai thác tài nguyên thường xuyên là 690 người (chiếm 8,75 % tổng số lao động trong vùng) [10].

Tổng số hộ có thu nhập trực tiếp từ nguồn lợi tự nhiên trong khu vực

khoảng 3000 hộ (tương đương 1/3 số hộ hiện có ở vùng đệm). Điều đó cho thấy do số lượng dân cư tăng thì nhu cầu khai thác hải sản cũng tăng tương ứng gây tác động tới nguồn lợi sinh vật tự nhiên và đa dạng sinh học. Đây chính là áp lực lớn đối với công tác bảo tồn và phát triển bền vững tài nguyên tự nhiên ĐNN tại

khu vực [10].

d. Ô nhiễm môi trường từ các hoạt động sinh kế

Theo kết quả quan trắc của Dự án CORIN Asia và Sở Tài nguyên và Môi trường Nam Định (2010), khu vực VQG Xuân Thuỷ đã bắt đầu có xuất hiện dầu

mỡ khoáng, tập trung chủ yếu ở sông Vọp và Sông Hồng. Kết quả phân tích hàm lượng dầu mỡ khoáng tại khu vực nuôi ngao ở Cồn Lu có nơi lên đến 0,06 mg/l, thậm chí 0,09 mg/l (vùng màu đỏ, nâu đỏ ở bản đồ dưới), nơi có nhiều hoạt động tàu máy chở cát và phun cát lên bãi nuôi, cũng như hoạt động của các máy xúc cải tạo bãi. Nồng độ dầu mỡ khoáng tại khu vực VQG Xuân Thuỷ năm 2010 trung bình tới 0.045mg/l. Đây là một yếu tố cảnh báo môi trường đối với cả khu vực nuôi ngao ở bãi triều thuộc VQG Xuân Thuỷ [10].

Hình 13. Nồng độ dầu mỡ khoáng trong nước mặt khu vực VQG Xuân Thuỷ năm 2010 [10]

3.4. Đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý môi trường hệ sinh thái ĐNN tại VQG Xuân Thủy

3.4.1. Tăng cường năng lực cho ban quản lý

- Tranh thủ các hỗ trợ cả ở trong nước và quốc tế để đào tạo, nâng cao trình độ

và năng lực quản lý đội ngũ cán bộ về chuyên môn, trách nhiệm trong các cơ quan

quản lý nhà nước; đặc biệt chú trọng đào tạo nâng cao trình độ cán bộ cấp huyện xã

về quản lý và bảo tồn đối với ĐNN.

- Tăng số lượng nhân sự cho BQL.

- Tăng cường đa dạng hoá các nguồn tài chính, đầu tư cho bảo tồn đa dạng

sinh học, bao gồm từ nguồn ngân sách nhà nước, nguồn tài trợ quốc tế, vốn ODA.

- Đẩy mạnh áp dụng các cơ chế tài chính mới để hỗ trợ cho công tác bảo tồn

như chi trả dịch vụ môi trường.

- Khuyến khích, huy động sự tham gia của cộng đồng, doanh nghiệp đầu tư tài

chính cho bảo tồn đa dạng sinh học.

Nâng cao vai trò cộng đồng về bảo tồn và sử dụng bền vững tài nguyên

3.4.2. ĐNN VQG Xuân Thủy.

- Xây dựng và tổ chức thực hiện các chương trình tuyên truyền, giáo dục về

bảo vệ môi trường, sử dụng bền vững ĐNN phù hợp với từng đối tượng khác nhau

(học sinh tiểu học, phổ thông, thanh niên,…)

- Nâng cao ý thức và trách nhiệm của cộng đồng về hệ sinh thái ĐNN VQG

Xuân Thủy thông qua các hoạt động bảo vệ các loài động vật hoang dã và sử dụng

bền vững tài nguyên ĐNN.

- Phát triển các mô hình cộng đồng quản lý bền vững vùng ĐNN quan trọng.

Nâng cao trách nhiệm và đảm bảo chia sẻ công bằng lợi ích của cộng đồng trong bảo

tồn, sử dụng bền vững vùng ĐNN.

- Đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền, nâng cao nhận thức về bảo tồn và sử

dụng bền vững ĐNN cho cộng đồng bằng các phương thức truyền thông, đặc biệt là

các phương thức truyền thông mới, có hiệu quả cao.

Xây dựng kế hoạch, chính sách phát triển kinh tế - xã hội cho cộng đồng

3.4.3. địa phương

- VQG xây dựng các dự án vùng đệm để tạo cơ chế chính sách thích hợp, tích

cực hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội vùng đệm. Từng bước tạo thu nhập thay thế cho

cộng đồng tại chỗ, giảm dần áp lực về sinh kế của người dân.

- Hỗ trợ đầu tư xây dựng các công trình và các hoạt động phát triển có thiên

hướng thân thiện với môi trường nhằm xây dựng ý thức bảo vệ môi trường và phát

triển bền vững kinh tế - xã hội ở địa phương.

- Tạo thu nhập thay thế cho cộng đồng để họ có được cuộc sống đảm bảo ở

ngay tại vùng đệm. Từng bước phấn đấu giảm sức ép về khai thác tài nguyên – môi

trường của cộng đồng địa phơng từ vùng đệm lên vùng lõi của VQG Xuân Thuỷ.

- Thúc đẩy các phương thức quản lý, đồng quản lý các vùng ĐNN quan trọng

với sự tham gia của cộng đồng dân cư, chính quyền các cấp và các bên có liên quan

trong bảo tồn và sử dụng bền vững các vùng ĐNN.

3.4.4. Tăng cường kiểm soát chất lượng môi trường

- Thực hiện quan trắc môi trường đất, nước, đa dạng sinh học định kỳ tại khu

ĐNN để có những biện pháp khắc phục kịp thời nếu chất lượng môi trường có dấu

hiệu suy thoái.

- Chuẩn bị các phương án, giải pháp ứng phó trước sự cố thiên tai, biến đổi

khí hậu.

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ

KẾT LUẬN

Vườn Quốc gia Xuân Thủy là vùng ĐNN cửa sông ven biển tiêu biểu nên có

nhiều kiểu hệ sinh thái với các đặc trưng khác nhau về điều kiện tự nhiên, nơi cư trú

và quần xã sinh vật. Với những tiềm năng phong phú về đa dạng sinh học, Vườn

Quốc gia Xuân Thủy mang lại những lợi ích lớn về kinh tế cho con người, là nơi nuôi

dưỡng các loài thủy sản có giá trị kinh tế cao, đồng thời cung cấp nguồn lợi sinh vật

hàng ngày cho cộng đồng dân cư. Hiện nay các vấn đề về biến đổi khí hậu, ô nhiễm

môi trường, gia tăng dân số và sử dụng ĐNN không bền vững của con người ngày

càng phức tạp càng tạo áp lực lớn lên vùng ĐNN tại VQG.

Công tác quản lý đã đạt được những thành công nhất định góp phần cải thiện

hệ sinh thái ĐNN của VQG Xuân Thủy. Tuy nhiên vẫn còn một số vấn đề cần phải

được khắc phục:

- Nguồn nhân lực quản lý của VQG Xuân Thủy để thực hiện công tác bảo tồn

và phát triển bền vững ĐNN còn ít nhiều hạn chế.

- Người dân sử dụng các phương tiện mang tính hủy diệt để khai thác nguồn

lợi thủy sản.

- Sự tham gia của người dân trong công tác quản lý và bảo vệ môi trường vẫn

chưa tích cực dẫn đến chất lượng công tác quản lý chưa được đánh giá cao.

- Các hoạt động tuyên truyền, phổ biến giáo dục nâng cao nhận thức cộng đồng

còn chưa thực sự hiệu quả.

Chính vì vậy, hệ sinh thái ĐNN ở đây đang rất cần có một phương pháp quản

lý chặt chẽ, toàn diện hơn để có thể bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và sử dụng ĐNN

một cách khôn khéo, tạo điều kiện cho phát triển kinh tế xã hội hướng tới phát triển

bền vững.

KHUYẾN NGHỊ

- Các cơ quan nhà nước quản lý nhà nước ở Trung ương và địa phương tiếp

tục quan tâm xây dựng, ban hành các cơ chế chính sách để quản lý có hiệu quả vùng

ĐNN VQG Xuân Thủy.

- Kiện toàn tổ chức bộ máy, tạo điều kiện đào tạo, nâng cao trình độ và năng

lực đội ngũ cán bộ quản lý.

- Xử lý nghiêm và kịp thời các hành vi vi phạm diễn ra tại khu ĐNN VQG

Xuân Thủy.

- Tăng cường hiệu quả của công tác tuyên truyền, phổ biến về tầm quan trọng

của ĐNN VQG Xuân Thủy đến người dân các xã vùng đệm.

- Thực hiện nhiều cách thức để khuyến khích người dân tham gia vào công tác

bảo tồn và phát triển bền vững hệ sinh thái ĐNN tại VQG Xuân Thủy.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tài liệu tiếng Việt

1. Nguyễn Viết Cách (2011), “Kinh nghiệm quản lý Vườn Quốc gia - khu Ramsar

Xuân Thủy”, Đất ngập nước và biến đổi khí hậu, Kỷ yếu Hội thảo Quốc gia, tr.

281-288.

2. Trương Đức Cảnh (2016), Nghiên cứu tình trạng suy thoái và đề xuất giải pháp

phục hồi khu đất ngập nước Xuân Thủy, Nam Định, Luận văn thạc sỹ khoa học

Môi trường, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên - Đại học Quốc gia Hà Nội.

3. Chính phủ (2019), Nghị định 66/2019/NĐ-CP về bảo tồn và sử dụng bền vững các

vùng đất ngập nước.

4. Nguyễn Thị Thu Cúc (2016), Thực trạng nguồn lợi thủy sản vùng cửa sông Hồng

và các giải pháp sử dụng bền vững: Trường hợp xã Giao Hải huyện Giao Thủy

tỉnh Nam Định, Luận văn thạc sỹ khoa học Môi trường, Trung tâm nghiên cứu

tài nguyên và môi trường - Đại học Quốc gia Hà Nội.

5. Lưu Đức Hải, Nguyễn Ngọc Sinh (2005), Quản lý môi trường cho sự phát triển

bền vững, NXB Đại học Quốc Gia Hà Nội.

6. Trần Linh Hải (2015), Nghiên cứu tính đa dạng sinh học Vườn Quốc gia Xuân

Thủy làm cơ sở khoa học định hướng cho bảo tồn và phát triển, Luận văn thạc

sỹ khoa học Môi trường, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên - Đại học Quốc

gia Hà Nội.

7. Hoàng Thị Thanh Nhàn, Hồ Thanh Hải, Lê Xuân Cảnh (2013), “Đa dạng sinh học

Vườn Quốc gia Xuân Thủy, tỉnh Nam Định”, Hội nghị khoa học toàn quốc về

sinh thái và tài nguyên sinh vật lần thứ 5, tr. 587-594.

8. Sở Xây dựng tỉnh Nam Định (2017), Quy hoạch xây dựng vùng huyện Giao Thuỷ

- tỉnh Nam Định đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050.

9. Hoàng Văn Thắng, Lê Diên Dực (2006), Hệ thống phân loại đất ngập nước, Cục

Bảo vệ Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường

10. Vườn Quốc gia Xuân Thủy (2014), Báo cáo hiện trạng đa dạng sinh học Vườn

Quốc gia Xuân Thủy.

11. Vườn Quốc gia Xuân Thủy, Quy hoạch quản lý và phát triển Vườn Quốc gia

Xuân Thủy 2004 - 2020.

Tài liệu tiếng Anh

12. Asian Coastal Resources Institute Foundation (CORIN-Asia) (2010), Wetlands

Management: capacity building at the local-level towards poverty reduction in Xuan

Thuy National Park, Nam Dinh, Vietnam.

13. APHA - AWWA - WPCF, 1999. Standard Methods for the Examination of Water and Westewater, 20th edition. Washington, DC20005.

PHỤ LỤC

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN

PHIẾU KHẢO SÁT

Cộng đồng dân cư tại vùng đệm VQG Xuân Thủy

(Chỉ dùng cho mục đích khoa học)

Kính thưa: Quý Ông/Bà

Để phục vụ cho luận văn tốt nghiệp về đánh giá hiện trạng quản lý đất ngập nước vườn quốc gia Xuân Thủy, rất mong Quý Ông/Bà vui lòng trả lời phiếu khảo sát bằng cách đánh dấu (X) vào ô lựa chọn hoặc điền cách thông tin chi tiết vào dòng đã lựa chọn.

Xin cảm ơn Quý Ông/Bà!

Ngày khảo sát:

I. Thông tin cá nhân:

Họ và tên: ...................................................................................................

Tuổi: ...........................................................................................................

Địa chỉ: .......................................................................................................

Nghề nghiệp: ..............................................................................................

II. Câu hỏi khảo sát:

Câu 1: Mức độ quan tâm của ông/bà về những nội dung bảo tồn, phát triển đất ngập nước Xuân Thủy

☐Quan tâm để biết và tìm hiểu

☐Quan tâm vì có/có thể liên quan đến bản thân, gia đình

☐Không quan tâm (vui lòng ghi rõ lý do): ............................................................

Câu 2: Ông/Bà được nghe, đọc, phổ biến về tầm quan trọng của đất ngập nước tại Xuân Thủy qua các hình thức nào sau đây?

☐Không được phổ biến

☐Sách, báo, tờ rơi

☐Đài phát thanh, đài truyền hình, Internet

☐Qua các cuộc họp do xã, thôn tổ chức

☐Qua hình thức khác (vui lòng ghi rõ): ................................................................

Câu 3: Ông/Bà cho biết những hoạt động nào dưới đây có diễn ra tại khu đất ngập nước Xuân Thủy

☐Đánh bắt nguồn lợi thủy sản bằng hóa chất

☐Đánh bắt nguồn lợi thủy sản bằng điện

☐Bẫy chim, thú hoang tại vùng lõi

☐Chặt cây tại rừng ngập mặn

☐Khai thác trái phép tài nguyên sinh vật trong vùng lõi

☐Hoạt động khác (vui lòng ghi rõ): ......................................................................

Câu 4: Ông/Bà làm gì khi thấy người thực hiện hành vi ông/bà cho là trái quy định, không được phép?

☐Phản ánh đến trưởng thôn/ trưởng xã

☐Phản ảnh đến BQL VQG

☐Không làm gì

Câu 5: Ông/Bà có được phổ biến các chính sách quản lý của BQL VQG hay không?

☐Có

☐Không

Nếu câu trả lời là “có” ông/bà vui lòng trả lời tiếp các câu sau:

Câu 6: Ông/Bà có tán thành với chính sách quản lý của BQL VQG hay không?

☐Đồng ý

☐Không đồng ý

Câu 7: Ông/Bà đã tuân thủ theo những quy định, chính sách mà BQL VQG đưa ra hay chưa?

☐Chưa tuân thủ (Xin cho biết lý do: .................................................................... )

☐Tuân thủ một phần (Xin cho biết lý do:.............................................................. )

☐Hoàn toàn tuân thủ

Câu 8: Ông/bà đánh giá như thế nào về công tác quản lý ĐNN của BQL VQG?

☐Rất hiệu quả

☐Hiệu quả trung bình

☐Kém hiệu quả

Câu 9: Theo ông/bà nguyên nhân nào ảnh hưởng đến công tác quản lý ĐNN tại VQG Xuân Thủy?

☐Nội dung quản lý chồng chéo

☐Công tác tuyên truyền tới người dân chưa tốt

☐Chưa nhận thức được vai trò của ĐNN

☐Nguyên nhân khác (Vui lòng ghi rõ: ..................................................................

..............................................................................................................................

.............................................................................................................................. )

Câu 10: Đề xuất, kiến nghị của ông/bà để nâng cao hiệu quả quản lý ĐNN: ..........

..............................................................................................................................

Người cung cấp thông tin

Bảng 7. Danh sách người dân được khảo sát

STT Họ và tên Địa chỉ

1 Trần Xuân Phú Xã Giao Thiện

2 Phạm Văn Thắng Xã Giao Thiện

3 Phạm Văn Trinh Xã Giao Thiện

4 Trần Văn Huấn Xã Giao An

5 Trần Xuân Hạnh Xã Giao Thiện

6 Phạm Văn Tiệp Xã Giao Thiện

7 Lương Văn Tiến Xã Giao Thiện

8 Đinh Văn Rạng Xã Giao Lạc

9 Trần Thị Tươi Xã Giao Hải

10 Vũ Thị Vỹ Xã Giao Hải

11 Đinh Văn Bổn Xã Giao An

12 Trần Xuân Định Xã Giao An

13 Trịnh Văn Đáp Xã Giao An

14 Phan Văn Tiếp Xã Giao Thiện

15 Trần Thị Lợi Xã Giao Xuân

16 Đinh Văn Trang Xã Giao Xuân

17 Trần Thị Trang Xã Giao Lạc

18 Lại Quốc Việt Xã Giao Thiện

19 Ngô Văn Long Xã Giao Lạc

20 Vũ Văn Ly Xã Giao Lạc

21 Trần Thị Lan Xã Giao Lạc

22 Phạm Xuân Thu Xã Giao Lạc

23 Đinh Văn Toàn Xã Giao Lạc

24 Ngô Văn Trang Xã Giao Lạc

25 Trần Ngọc Diệp Xã Giao Xuân

26 Nguyễn Văn Tới Xã Giao Xuân

27 Đỗ Văn Hưng Xã Giao Thiện

28 Trần Thị Hường Xã Giao An

29 Trần Văn Bá Xã Giao Xuân

30 Phạm Văn Chung Xã Giao Hải

31 Phạm Văn Cường Xã Giao Hải

32 Đinh Công Đức Xã Giao Hải

33 Vũ Văn Hiển Xã Giao Xuân

34 Mai Văn Tuấn Xã Giao Xuân

35 Đỗ Văn Hải Xã Giao An

36 Trần Ngọc Việt Xã Giao An

37 Phan Văn Nghĩa Xã Giao Hải

38 Nguyễn Văn Thưởng Xã Giao Hải

39 Hoàng Văn Tuyển Xã Giao An

40 Đinh Văn Khiển Xã Giao An

41 Hoàng Văn Thức Xã Giao Hải

42 Trần Văn Trường Xã Giao Xuân

43 Nguyên Văn Minh Xã Giao Hải

44 Trần Văn Phúc Xã Giao Xuân

45 Trần Văn Đức Xã Giao Xuân

46 Trần Văn Hậu Xã Giao An

47 Trịnh Văn Tưởng Xã Giao Xuân

48 Đinh Thế Huynh Xã Giao Thiện

49 Nguyễn Văn Quý Xã Giao Thiện

50 Đinh Ngọc Chinh Xã Giao Thiện

Một số hình ảnh đi điều tra khảo sát

Hình 14: Sinh viên phỏng vấn trực tiếp người dân

Hình 15: Sinh viên phỏng vấn trực

tiếp người dân

Hình 16: Sinh viên phỏng vấn trực

tiếp người dân

Hình 17. Rừng ngập mặn trong VQG

Khóa luận tốt nghiệp: Đánh giá hiện trạng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý môi trường hệ sinh thái đất ngập nước vườn quốc gia Xuân Thủy

Tags:

Đất ngập nước