Không lạm dụng các thuốc phòng
và trị loãng xương
Gần đây, một trào lưu chỉ định và kê đơn các loại thuốc được cho
là có tác dụng phòng và điều trị chứng loãng xương (osteopenia) đang
bùng phát trên toàn cầu. Số người Việt Nam dùng các thuốc này ngày
càng nhiều, nhưng rất ít khi họ được giải thích và thông tin về tác dụng
thật sự cũng như những nguy hiểm tiềm tàng do việc lạm dụng thuốc có
thể gây ra.
Chỉ dùng khi cần thiết
Một trong những nguyên nhân chính làm nhiều bác sĩ kê đơn cho
bệnh nhân các loại thuốc phòng và chống loãng xương là việc coi hiện tượng
giảm dần canxi trong xương cùng với tuổi tác ở mỗi người bình thường
thành một bệnh lý. Cũng tương tự như việc một số bác sĩ và các hãng dược
phẩm coi chu kỳ kinh nguyệt, thai nghén và sinh sản của phụ nữ ngày nay
như một bệnh lý và luôn tìm cách can thiệp bằng các loại thuốc, phẫu thuật,
thử nghiệm... Nhiều khi các biện pháp này là không cần thiết và gây hại
nhiều hơn có lợi cho phụ nữ.
Một điều chúng ta cần ý thức là: hiện tượng loãng xương có thể làm
tăng khả năng gãy xương nhưng cũng có thể không. Nhiều tình huống và
bệnh lý khác có nguy cơ gây gãy xương cho người lớn tuổi mà không liên
quan gì đến loãng xương như: kém thị lực, bị hội chứng kích thích bàng
quang dẫn đến phải đi tiểu nhiều, điều kiện ăn ở đi lại, chăm sóc...
Theo nhiều chuyên gia có kinh nghiệm thuộc chuyên ngành xương
khớp: các bác sĩ không nên chỉ định dùng thuốc để điều trị loãng xương ở
người có chỉ số khoáng chất < (- 2) mà vẫn khỏe mạnh và không có triệu
chứng bệnh tật nào.
Tác dụng thực sự của các thuốc phòng loãng xương
Nhóm dược phẩm phổ biến và được chỉ định nhiều nhất cho người
được chẩn đoán loãng xương do tuổi tác, bệnh tật (các bệnh ung thư) và cả
thuốc men (chủ yếu là corticosteroid) là bisphosphonat với các biệt dược nổi
tiếng như fosamax, actonel, reclast, boniva... Đôi khi liệu pháp nội tiết tố
estrogen, các dược phẩm có khả năng kích thích cảm thụ quan của estrogen
hoặc SERMs như evista hoặc thuốc kích thích tăng sản của xương như
forteo cũng được chỉ định.
Trong khi các thuốc này đã được chấp nhận vì có khả năng làm tăng
nồng độ canxi trong xương thì một số nhà nghiên cứu đã đưa ra câu hỏi mà
hiện nay vẫn chưa có câu trả lời chính xác: Liệu các thuốc này có làm xương
chắc và ít gãy hơn không? Theo các nghiên cứu của họ, đại bộ phận các
thuốc này chỉ ngăn cản sự đào thải của các khối canxi không còn liên kết với
xương chứ không làm được việc tăng sức khỏe và sự hàn gắn của canxi vào
các mô xương.
Và những tác dụng phụ do thuốc gây ra
Sau một thời gian sử dụng các thuốc phòng loãng xương, đặc biệt là
nhóm bisphosphonat (fosamax, actonel, boniva) cho thấy một số tác dụng
phụ rất nguy hiểm có thể xảy ra như: loét và thủng thực quản, dạ dày, ruột.
Một nguy hiểm tiềm tàng khác của fosamax đã được các nha sĩ phát hiện là
khả năng gây hoại tử xương hàm và có thể dẫn đến tàn phế, thậm chí tử
vong cho người sử dụng thuốc. Fosamax cùng hai dược phẩm aredia và
zometa đã bị buộc phải dán nhãn đen để cảnh báo về tác dụng phụ nguy
hiểm này. Hai nghiên cứu được đăng tải trên tạp chí y khoa New England
Journal of Medicine còn cho thấy fosamax làm tăng các trường hợp bị loạn
nhịp tim và rung nhĩ ở phụ nữ lên tới 50%. Ngoài ra, một số tác dụng phụ
không nguy hiểm có thể xảy ra và làm ảnh hưởng không tốt tới chất lượng
cuộc sống của người dùng thuốc đó là: ợ chua, đau bụng, tiêu chảy, đầy hơi,
trào axít thực quản, táo bón và nhiều rối loạn tiêu hóa khác.
Các thuốc tác dụng qua estrogen và cảm thụ quan của nội tiết tố này
cần được theo dõi và nghiên cứu kỹ hơn nhiều trước khi có thể khẳng định
về hiệu quả và độ an toàn. Sử dụng lâu dài các chất can thiệp vào các nội tiết
tố và cảm thụ quan của nó đã dẫn tới nhiều biến chứng không có lợi cho sức
khỏe và cả những bệnh tật nguy hiểm như ung thư, bệnh tim mạch... tương
tự như các biến chứng xảy ra cho phụ nữ được chỉ định liệu pháp estrogen
điều trị hội chứng tiền mãn kinh.
Forteo là thuốc duy nhất có khả năng làm tăng trưởng mô xương và có
thể làm chắc xương, nhưng các nghiên cứu đã cho thấy nó còn có thể kích
thích sự hình thành tế bào ung thư xương.
Cần làm gì để phòng và trị loãng xương?
Một chế độ dinh dưỡng có nhiều rau, hoa quả tươi cung cấp đầy đủ
cho cơ thể khoáng chất magiê, canxi, vitamin K, glycine đã được chứng
minh trên các nghiên cứu cơ bản và dịch tễ là có tác dụng tích cực cho việc
phòng chống loãng xương. Tập luyện ít nhất 2 lần/tuần và tiếp xúc điều độ
với ánh nắng mặt trời để có đủ vitamin D cũng giúp xương không bị loãng
và đỡ bị gãy xương. Những người có thị lực kém, người phải đi tiểu nhiều
do hội chứng kích thích bóng đái cần được chăm sóc và hết sức cẩn thận để
không bị té ngã trong sinh hoạt hằng ngày.