Ki n trúc m ng trong h i h aế ả ộ ọ
là nh th nào?ư ế
Trong h i h a nói chung, b c c đ c xem nh là t ng thi tộ ọ ố ụ ượ ư ổ ế
k c u t và s p x p các y u t th giác. B c c bao hàmế ấ ứ ắ ế ế ố ị ố ụ
nhi u nhân t đ i l p cùng v i nh ng tác d ng t ng h ,ề ố ố ậ ớ ữ ụ ươ ỗ
hình và n n, sáng và t i, m t ph ng và hình kh i, góc nhìn vàề ố ặ ẳ ố
d n h ng, đ ng thái và tĩnh thái…ẫ ướ ộ Đ có đ c m t b c cể ượ ộ ố ụ
h p lý, vi c t ch c s p x p các m ng chính ph , m ngợ ệ ổ ứ ắ ế ả ụ ả
tr ng,... có ý nghĩa h t s c quan tr ng. Trong khuôn kh bàiố ế ứ ọ ổ
vi t này tôi không có tham v ng bàn lu n k đ n b c c c aế ọ ậ ỹ ế ố ụ ủ
tác ph m mà ch nêu lên m t s suy nghĩ v c u trúc c aẩ ỉ ộ ố ề ấ ủ
m ng trong sáng tác h i h a.ả ộ ọ
1. Quan ni m v m ngệ ề ả
Trên m t ph ng c a m t b c tranh, n u đ nguyên v n m tặ ẳ ủ ộ ứ ế ể ẹ ộ
màu tr ng c a gi y hay v i toan đ v thì ta có th g i đó làắ ủ ấ ả ể ẽ ể ọ
m ng tr ng. N u ta ch m lên đó m t ch m thì có th g i đóả ố ế ấ ộ ấ ể ọ
là đi m. N u ti p t c ch m nhi u đi m vào đó thì ta có thể ế ế ụ ấ ề ể ể
g i đó là m t m ng đ c t p h p b i nhi u đi m. T ng tọ ộ ả ượ ậ ợ ở ề ể ươ ự
nh v y, ta có m t t p h p là nét g m m t m ng đ c c uư ậ ộ ậ ợ ồ ộ ả ượ ấ
thành b i các nét.ở
Theo t đi n thu t ng m thu t ph thông, m t l ng màuừ ể ậ ữ ỹ ậ ổ ộ ượ
nào đó chi m di n tích nh t đ nh trên m t tranh, t o thànhế ệ ấ ị ặ ạ
m t m ng riêng, phân bi t rõ r t v i các m ng màu xungộ ả ệ ệ ớ ả
quanh nó… thì đó đ c g i làượ ọ m ng màuả. S phân bi t này cóự ệ
th do đ đ m nh t, nóng l nh c a màu s c ho c v n iể ộ ậ ạ ạ ủ ắ ặ ề ộ
dung hình th trong tranh. Khi nói đ n m ng màu, ng i taể ế ả ườ
th ng ch các m ng màu l n. Tuy nhiên, trong các m ngườ ỉ ả ớ ả
màu l n, có ch a đ ng các m ng màu nh h n. Trong tranhớ ứ ự ả ỏ ơ
đen tr ng thì đó là nh ng m ng màu mang các s c đ khácắ ữ ả ắ ộ
nhau c a đen và tr ng.ủ ắ
Các nét, hình và đi m, khi đ c t ch c, s p x p m t cách cóể ượ ổ ứ ắ ế ộ
ý th c, s t o nên m t hình ho c m t kh i. Nh v y, trongứ ẽ ạ ộ ặ ộ ố ư ậ
m t m ng có th có m t ho c nhi u hình, t p h p c a cácộ ả ể ộ ặ ề ậ ợ ủ
nét và đi m và ng c l i, hình ho c kh i có th là t p h pể ượ ạ ặ ố ể ậ ợ
c a m t ho c nhi u m ng. Qua các l p lu n trên, có th đ aủ ộ ặ ề ả ậ ậ ể ư
ra m t quan đi m riêng c a tôi v m ng nh sau: M ng là sộ ể ủ ề ả ư ả ự
c u thành c a m t ho c nhi u hình, kh i, cùng s tham giaấ ủ ộ ặ ề ố ự
c a các t p h p c a đi m, đ ng nét t o nên.ủ ậ ợ ủ ể ườ ạ
M t b c tranh đ c hình thành trên c s c a nhi u m ngộ ứ ượ ơ ở ủ ề ả
t p h p l i. S s p x p, t ch c c a các m ng, qua s sángậ ợ ạ ự ắ ế ổ ứ ủ ả ự
t o c a h a sĩ, đã đ l i cho nhân lo i nh ng ki t tác v i r tạ ủ ọ ể ạ ạ ữ ệ ớ ấ
nhi u tr ng phái và phong cách khác nhau.ề ườ
2. Quan h gi a m ng hình và n nệ ữ ả ề
Trong t nhiên, không t n t i m i quan h gi a hình t ng vàự ồ ạ ố ệ ữ ượ
b i c nh, gi a hình và n n. Khi th giác con ng i t p trungố ả ữ ề ị ườ ậ
vào m t đi m, h d dàng coi m i th xung quanh là b iộ ể ọ ễ ọ ứ ố
c nh và môi tr ng. Chính vì v y, các h a sĩ l i d ng s gi iả ườ ậ ọ ợ ụ ự ớ
h n c a th giác, làm đi m n i rõ lên thành hình, nh ng cáiạ ủ ị ể ổ ữ
còn l i thì x lý thành n n. Đ kh ng ch ph m vi ho tạ ử ề ể ố ế ạ ạ
đ ngộ c a th giác, b i c nh c a h i h a, v c b n, đ u bủ ị ố ả ủ ộ ọ ề ơ ả ề ị
khoanh l i trong gi i h n. M t s nhà tâm lý h c đã phânạ ớ ạ ộ ố ọ
đ nh hình và n n nh sau:ị ề ư “Hình có tính nhô n i, m t đ cao,ổ ậ ộ
có c m giác đ y ch t, có hình d ng rõ ràng, có đ ng baoả ầ ặ ạ ườ
ho c đ ng ranh gi i... N n có tính lùi l i sau, m t đ th p,ặ ườ ớ ề ạ ậ ộ ấ
không có c m giác đ y ch t, hình d ng t ng đ i r i r c,ả ầ ặ ạ ươ ố ờ ạ
không có đ ng ranh gi i c đ nh”(1).ườ ớ ố ị
Khi đ đ m nh t c a hình và n n g n nh nhau thì s phânộ ậ ạ ủ ề ầ ư ự
bi t là đ ng chu vi, n u đ ng chu vi cũng không rõ l m thìệ ườ ế ườ ắ
ph i d a vào tác d ng c a tính ng ng t c a hình (tâm lý h cả ự ụ ủ ư ụ ủ ọ
th giác g i hình có tính ng ng t là hình đóng kín). Do kinhị ọ ư ụ
nghi m và tri th c th giác c a m i ng i ít, nhi u khác nhau,ệ ứ ị ủ ỗ ườ ề
cho nên th i gian đ nh n bi t hình v và k t qu không thờ ể ậ ế ẽ ế ả ể
gi ng nhau, tính ng ng t s là m u ch t trong vi c th c t nhố ư ụ ẽ ấ ố ệ ứ ỉ
tín hi u đ c l u tr c a ng i đó.ệ ượ ư ữ ủ ườ
Tính ng ng t c a hình thông th ng có hai lo i tình hu ng:ư ụ ủ ườ ạ ố
d n d t th giác liên k t các hình r i r c, phân tán thànhẫ ắ ị ế ờ ạ
đ ng chu vi, thành ch nh th c a hình; d n d t th giác liênườ ỉ ể ủ ẫ ắ ị
h nh ng ph n ch ch t thành m ng đ b sung thêm hìnhệ ữ ầ ủ ố ả ể ổ
th .ể
Nhìn chung, t góc đ ngh thu t, tính ng ng t ch là tínhừ ộ ệ ậ ư ụ ỉ
năng t t y u có c a hình t ng ngh thu t bên c nh tínhấ ế ủ ượ ệ ậ ạ
thuy t minh và giá tr th m m . Nhi u tác gi không theoế ị ẩ ỹ ề ả
đu i vi c di n t th c hình th , nh ng nh n m nh đ c đ cổ ệ ễ ả ự ể ư ấ ạ ượ ặ
tr ng đi n hình c a nó, ngôn ng h i h a bi u đ t đ c tinhư ể ủ ữ ộ ọ ể ạ ượ
th n c a hình th thông qua vi c s p x p, c u thành tácầ ủ ể ệ ắ ế ấ
ph m ngh thu t.ẩ ệ ậ
Tính ng ng t c a hình trong h i h a còn th hi n thông quaư ụ ủ ộ ọ ể ệ
màu s c, đ ng nét, đ đ m nh t, di n tích m ng hình, ch tắ ườ ộ ậ ạ ệ ả ấ
li u, m t đ c a hình,... t đó t o nên t tr ng, s n ng nhệ ậ ộ ủ ừ ạ ỷ ọ ự ặ ẹ
c a hình th trong tranh. N u x lý đúng lúc, đúng ch cácủ ể ế ử ỗ
y u t trên thì các m ng hình s ăn nh p hài hòa v i ph nế ố ả ẽ ậ ớ ầ
n n và mang l i tính th m m cao cho tác ph m.ề ạ ẩ ỹ ẩ
3. C u trúc m ngấ ả
B t kỳ m t tác ph m nào mu n đ c làm rõ n i dung, chấ ộ ẩ ố ượ ộ ủ
đ mà tác gi c n di n đ t thì vi c c n th hi n là ph nề ả ầ ễ ạ ệ ầ ể ệ ầ
chính và ph n ph . Ph n chính c n ph i là ph n tr ng tâm vàầ ụ ầ ầ ả ầ ọ
đi n hình, ph n ph là ph n h tr đ ph n chính thêmể ầ ụ ầ ỗ ợ ể ầ
phong phú h n và n i b t tr ng tâm h n. Vì v y, ph n chínhơ ổ ậ ọ ơ ậ ầ
không th quá l n át ph n ph , và ng c l i, ph n ph cũngể ấ ầ ụ ượ ạ ầ ụ
không đ c quá n i b t mà làm m t đi tr ng tâm (t c là l nượ ổ ậ ấ ọ ứ ấ
át ph n chính). Các m ng chính, m ng ph c n ph i đ cầ ả ả ụ ầ ả ượ
phân bi t rõ ràng và có s liên k t có t ch c rõ r t t cácệ ự ế ổ ứ ệ ừ
m ng l n, các m ng nh , ph n hình và kho ng tr ng, k tả ớ ả ỏ ầ ả ố ế
h p v i các m ng màu, các s c đ , s phân b sáng t i, đ cợ ớ ả ắ ộ ự ố ố ặ
bi t là h th ng các m ng cho phù h p v i n i dung và c mệ ệ ố ả ợ ớ ộ ả
xúc c a tác gi . Mu n đ ph n chính và ph n ph ăn nh pủ ả ố ể ầ ầ ụ ậ
v i nhau và mang l i hi u qu th m m , vi c cân b ng thớ ạ ệ ả ẩ ỹ ệ ằ ị
giác là y u t quy t đ nh.ế ố ế ị
Cân b ng th giácằ ị
S cân b ng th giác đ c t o ra nh vi c s p x p các hìnhự ằ ị ượ ạ ờ ệ ắ ế
th mà m t th ng nhìn th y đ c trên b m t c a di n tíchể ắ ườ ấ ượ ề ặ ủ ệ
b c c m t cách hài hòa, h p lý và n đ nh; ph i khái quátố ụ ộ ợ ổ ị ả
đ c di n tích đó, dù to hay nh , nh m t t ng th . Cũng vìượ ệ ỏ ư ộ ổ ể
th , s cân b ng th giác còn đ c nhìn nh n nh là s cânế ự ằ ị ượ ậ ư ự
b ng v tr ng l ng. M t b c c ch làm ta th a mãn khi cácằ ề ọ ượ ộ ố ụ ỉ ỏ
l c c a nó đ c s p x p h p lý. B i vì khi quan sát m t hìnhự ủ ượ ắ ế ợ ở ộ
th , bao gi chúng ta cũng ph i xác đ nh hình đó v i khôngể ờ ả ị ớ
gian xung quanh, nói cách khác, đó là s so sánh, liên h v iự ệ ớ
không gian y đ đo đ c các kh i hình hai phía. Đ cânấ ể ượ ố ể
b ng th giác trong tranh, c n các y u t sau: th nh t, hìnhằ ị ầ ế ố ứ ấ
th có tr ng l ng l n có th cân b ng m t hình nh nh ngể ọ ượ ớ ể ằ ộ ỏ ư
có đòn b y dài h n, hay m t hình có di n tích l n h n nh ngẩ ơ ộ ệ ớ ơ ư
s c đ m nh t h n so v i n n thì cũng b ng m t di n tíchắ ộ ờ ạ ơ ớ ề ằ ộ ệ
nh h n nh ng có đ đ m nh t n i h n nó (t ng quan hìnhỏ ơ ư ộ ậ ạ ổ ơ ươ
- n n). Th hai, đ t ng ph n m nh so v i n n và xungề ứ ộ ươ ả ạ ớ ề
quanh, t o ra c m giác n ng, nh (2).ạ ả ặ ẹ
Sau khi đã đ t đ c s cân b ng v th giác thì s c căng c aạ ượ ự ằ ề ị ứ ủ
b c c cũng là v n đ c n ph i chú ý. S l ng và ch tố ụ ấ ề ầ ả ố ượ ấ
l ng c a hình và n n, v i t l to nh , t ng quan sáng t i,ượ ủ ề ớ ỷ ệ ỏ ươ ố
có nh h ng r t l n v i vùng tr ng xung quanh và t o s cả ưở ấ ớ ớ ố ạ ứ
căng cho toàn b kích th c b c tranh. S p đ t hình th trongộ ướ ứ ắ ặ ể
không gian sao cho b n thân chúng có m i t ng quan m tả ố ươ ậ
thi t và hài hòa t trung tâm đ n các khu v c xung quanh.ế ừ ế ự
Đ c bi t l u ý đ n đ nh n và kho ng tr ng đó là đ i tr ngặ ệ ư ế ộ ấ ả ố ố ọ
gi aữđ y và v iầ ơ , có ý nghĩa quy t đ nh c a m t b c cế ị ủ ộ ố ụ
T ch c s p x p m ngổ ứ ắ ế ả
Vi c s p x p, t ch c các m ng, hình, kh i, đ đ m nh t,ệ ắ ế ổ ứ ả ố ộ ậ ạ
đ ng nét,... có m t ý nghĩa vô cùng quan tr ng đ nh nườ ộ ọ ể ấ
m nh tr ng tâm và ý đ th hi n c a tác gi v i n i dungạ ọ ồ ể ệ ủ ả ớ ộ
c n truy n đ t. S p x p các m ng chính ph hài hòa là vi cầ ề ạ ắ ế ả ụ ệ
làm đ u tiên c a h a sĩ.ầ ủ ọ
Nói đ n m ng chính (m ng tr ng tâm) t c là nói đ n m ngế ả ả ọ ứ ế ả
l n ch a đ ng các m ng nh h n, trong đó có th có các hìnhớ ứ ự ả ỏ ơ ể
th , hình kh i. Các m ng, kh i ... đ c hình thành trên t h pể ố ả ố ượ ổ ợ
c a các nét và c a các đi m khác nhau. Tuy nhiên, các m ngủ ủ ể ả
đó ph i t o nên s th ng nh t, đ ng b trong t ng th b cả ạ ự ố ấ ồ ộ ổ ể ứ
tranh.
S th ng nh t th hi n các hình m ng chính r t c n t oự ố ấ ể ệ ở ở ả ấ ầ ạ
nên s ch t ch v b c c, s sáng t o trong cách t ch cự ặ ẽ ề ố ụ ự ạ ổ ứ
s p x p trong toàn m ng. S t ch c s p x p bao g m cácắ ế ả ự ổ ứ ắ ế ồ
m ng hình, các m ng đ m nh t, sáng t i, các m ng đ c,ả ả ậ ạ ố ả ặ
kho ng tr ng, s v n đ ng c a các hình, kh i trong khôngả ố ự ậ ộ ủ ố
gian, m t đ c a các h th ng nét và đi m, đ c bi t là ch tậ ộ ủ ệ ố ể ặ ệ ấ
c a các m ng trong t ch c c a toàn h th ng đó.ủ ả ổ ứ ủ ệ ố
Tr c khi s p x p, t ch c các m ng lên m t ph ng tranh,ướ ắ ế ổ ứ ả ặ ẳ
thông th ng h a sĩ ph i xác đ nh mình v trên khung hìnhườ ọ ả ị ẽ
lo i gì, hình ch nh t đ ng hay n m ngang, hình vuông hayạ ữ ậ ứ ằ
hình tròn... Bên c nh đó, anh ta cũng c n ph i xác đ nh mìnhạ ầ ả ị
s v tranh theo th lo i th u th gì đ có ph ng án b c cẽ ẽ ể ạ ấ ị ể ươ ố ụ
m ng cho h p lý. Khi t ch c s p x p m ng, r t c n chú ýả ợ ổ ứ ắ ế ả ấ ầ
đ n các y u t sau:ế ế ố