Làm thế nào để quản lý huyết áp
mục tiêu?
Theo số liệu thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới, tăng huyết
áp (THA) ảnh hưởng đến sức khỏe của hơn 1 tỷ người trên
toàn thế giới và là yếu tố nguy cơ quan trọng nhất liên quan
đến bệnh mạch vành, suy tim, bệnh mạch máu não và suy
thận mạn tính. Với bệnh nhân THA, làm thế nào để kiểm soát
được huyết áp mục tiêu, giảm biến chứng của bệnh? GS.TS.
Nguyễn Lân Việt, Viện trưởng Viện Tim mạch Quốc gia, Chủ
nhiệm Dự án Phòng chống bệnh THA đã có cuộc trao đổi với
phóng viên (PV) báo SK&ĐS xung quanh vấn đề này.
PV: Xin GS cho biết về tình hình bệnh THA ở nước ta hiện nay.
Đối với bệnh nhân THA thì hậu quả của việc không tuân thủ điều
trị (uống thuốc thất thường) sẽ như thế nào?
GS. Nguyễn Lân Việt: Tại Việt Nam, tần
suất THA ở người lớn ngày càng gia tăng.
Trong những năm 1960, tỷ lệ THA là
khoảng 1%, năm 1992 là 11,2%, năm 2001
GS. Nguyễn Lân
là 16,3% và năm 2005 là 18,3%. Theo một
Việt.
điều tra gần đây nhất (2008) của Viện Tim
mạch Việt Nam tiến hành ở người lớn ( từ 25 tuổi trở lên) trên
toàn quốc cho thấy, tỷ lệ THA đã tăng lên đến 25,1%. Với dân số
hiện nay của Việt Nam là khoảng 88 triệu dân thì ước tính sẽ có
khoảng 11 triệu người bị THA.
Trong số những người bị THA có tới 52% (khoảng 5,7 triệu
người) không biết mình có bị THA; 30% (khoảng 1,6 triệu người)
biết bị THA nhưng không có một biện pháp điều trị nào; và 64%
(khoảng 2,4 triệu người) THA đã được điều trị nhưng vẫn chưa
đưa được huyết áp về số huyết áp mục tiêu. Như vậy hiện nay
Việt Nam có khoảng 9,7 triệu người dân hoặc là không biết bị
THA, hoặc là THA nhưng không được điều trị, hoặc có điều trị
nhưng chưa đưa được huyết áp về mức bình thường.
THA nếu không được điều trị đúng và đầy đủ sẽ có rất nhiều biến
chứng nặng nề, thậm chí có thể gây tử vong hoặc để lại các di
chứng ảnh hưởng đến sức khỏe, sức lao động của người bệnh
và trở thành gánh nặng cho gia đình và xã hội. Một số biến chứng
chính của THA như: suy tim, nhồi máu cơ tim, nhồi máu não, xuất
huyết não, suy thận, giảm thị lực, mù lòa hoặc phình tách động
mạch chủ... Theo một điều tra của Viện Tim mạch tại 4 tỉnh phía
Bắc nước ta năm 2003 cho thấy, THA là nguyên nhân hàng đầu
(10%) gây suy tim tại cộng đồng ở người lớn Việt Nam. 46%
bệnh nhân nhồi máu cơ tim cấp được điều trị tại Viện Tim mạch
(2005) có liên quan với THA và hơn 1/3 bệnh nhân tai biến mạch
máu não điều trị tại Khoa Thần kinh, Bệnh viện Bạch Mai (2003)
có nguyên nhân là THA.
PV: Được biết Chương trình quốc gia về phòng chống THA đã
được triển khai xuống cộng đồng. Vậy người bệnh được phát
hiện, theo dõi và quản lý như thế nào?
GS. Nguyễn Lân Việt: Tháng 12/2008, Thủ tướng Chính phủ đã
ký quyết định đưa dự án phòng chống THA thành Chương trình
mục tiêu quốc gia. Đến nay dự án bước đầu đã được triển khai
tại 16 tỉnh/thành phố trong cả nước. Dự kiến đến năm 2011 sẽ
triển khai trên phạm vi toàn quốc ở tất cả 63 tỉnh/thành phố. Tại
mỗi tỉnh/thành phố sẽ có Ban Chủ nhiệm dự án trực thuộc Sở Y
tế, có các đơn vị phòng chống THA tại các bệnh viện đa khoa
tỉnh/thành phố hoặc bệnh viện đa khoa quận/huyện. Đơn vị trực
tiếp thực hiện các hoạt động sàng lọc, điều trị và theo dõi những
người dân bị THA là các trạm y tế xã/phường.
Một trong các hoạt động chính và quan trọng của chương trình là
khám sàng lọc phát hiện sớm THA tại cộng đồng. Công tác khám
sàng lọc này sẽ được triển khai tại các xã/phường tham gia trong
dự án cho người dân từ 25 tuổi trở lên. Tại các đợt khám sàng
lọc, người dân được phỏng vấn theo phiếu khám sàng lọc, điều
tra về tiền sử bệnh tim mạch và các yếu tố nguy cơ tim mạch,
được đo chiều cao, cân nặng để tính chỉ số khối cơ thể (BMI:
Body Mass Index), được đo huyết áp, nhịp tim, được khám các
biến chứng của THA (nếu có). Dựa vào phiếu sàng lọc, người
dân sẽ được xác định có bị THA hay không, được lượng giá mức
độ nguy cơ bị bệnh tim mạch, đánh giá các biến chứng của THA
(nếu có) và xác định huyết áp mục tiêu cần đạt được khi bị THA .
Hiện nay dự án đang làm việc với Vụ Bảo hiểm y tế, Bộ Y tế để
đưa hoạt động khám sàng lọc THA tại cộng đồng là một dịch vụ
khám chữa bệnh được bảo hiểm y tế
thanh toán.
Một hoạt động quan trọng khác của
dự án là theo dõi, điều trị và quản lý
người dân bị THA tại cộng đồng. Phần lớn người dân bị THA
phát hiện qua khám sàng lọc hoặc đã được chẩn đoán trước đó
sẽ được theo dõi, điều trị và quản lý tại trạm y tế xã/phường. Mỗi
bệnh nhân sẽ có sổ khám chữa bệnh riêng, được khám và tư vấn
và phát thuốc hạ huyết áp (nếu cần) định kỳ hằng tháng tại trạm y
tế xã/phường
Nhân viên y tế tại các trạm y tế sẽ được tập huấn về các biện
pháp theo dõi, điều trị và quản lý bệnh nhân THA. Các trạm y tế
sẽ được cung cấp các trang thiết bị, sổ sách khám chữa bệnh,
các tài liệu tuyên truyền, thuốc hạ huyết áp... cho công tác quản
lý THA như máy đo huyết áp, ống nghe, máy điện tim đồ, sổ
khám chữa bệnh, sổ quản lý bệnh nhân, tờ rơi, áp-phích, pa-nô
tuyên truyền, các sách và tài liệu chuyên môn về THA cho nhân
viên y tế, cộng tác viên y tế...
Đối với những bệnh nhân không đáp ứng với điều trị hoặc có biến
chứng hoặc có tình trạng bệnh vượt quá khả năng quản lý tại
tuyến xã/phường sẽ được chuyển đến các đơn vị phòng chống
THA ở cấp cao hơn như tuyến quận/huyện hoặc tỉnh/thành phố
hoặc Trung ương. Những bệnh nhân này sau khi đã được điều trị
ổn định và kiểm soát được huyết áp và các yếu tố nguy cơ sẽ
được gửi về trạm y tế xã/phường để tiếp tục theo dõi và quản lý
bệnh lâu dài.
Dự án cũng đang làm việc với Vụ Bảo hiểm y tế, Bộ Y tế để đưa
hoạt động khám và cấp phát thuốc bảo hiểm về THA được thực
hiện tại các trạm y tế xã/phường sẽ được bảo hiểm y tế thanh
toán theo đúng quy định hiện hành.
PV:Đối với bệnh nhân THA ngoài việc dùng thuốc, việc điều chỉnh
lối sống hằng ngày là rất quan trọng. GS có lời khuyên gì cho
những bệnh nhân này?
GS. Nguyễn Lân Việt: Khi đã được chẩn đoán bị THA, người
dân cần được theo dõi, điều trị đúng, đầy đủ và liên tục.
Nguyên tắc chung:
- THA là bệnh mạn tính nên cần theo dõi đều, điều trị đúng và đầy
đủ hằng ngày, điều trị lâu dài; mục tiêu điều trị là đạt "huyết áp
mục tiêu" và giảm tối đa "nguy cơ tim mạch"; "huyết áp mục tiêu"
cần đạt là dưới 140/90mmHg và thấp hơn nữa nếu người bệnh
vẫn dung nạp được. Nếu nguy cơ tim mạch từ cao đến rất cao thì
huyết áp mục tiêu cần đạt là dưới 130/80mmHg. Khi điều trị đã
đạt huyết áp mục tiêu, cần tiếp tục duy trì phác đồ điều trị lâu dài
kèm theo việc theo dõi chặt chẽ, định kỳ để điều chỉnh kịp thời.
Điều trị cần hết sức tích cực ở những bệnh nhân đã có tổn
thương cơ quan đích. Không nên hạ huyết áp quá nhanh để tránh
biến chứng thiếu máu ở các cơ quan đích, trừ tình huống cấp
cứu.
Các biện pháp tích cực thay đổi lối sống trong điều trị THA: các
biện pháp này được áp dụng cho mọi bệnh nhân để ngăn ngừa
tiến triển và giảm được số đo huyết áp, giảm số thuốc cần dùng.
Đó là:
- Chế độ ăn hợp lý, đảm bảo đủ kali và các yếu tố vi lượng: Giảm
mặn (dưới 6g muối hay 1 thìa cà phê muối mỗi ngày), tăng
cường rau xanh, hoa quả tươi, hạn chế thức ăn có nhiều
cholesterol và acid béo no.
- Tích cực giảm cân (nếu quá cân), duy trì cân nặng lý tưởng với
BMI từ 18,5 đến 23kg/m2.
- Cố gắng duy trì vòng bụng dưới 90cm ở nam và dưới 80cm ở
nữ.
- Hạn chế uống rượu, bia: số lượng ít hơn 3 cốc/ngày (nam), ít
hơn 2 cốc/ngày (nữ) và tổng cộng ít hơn 14 cốc/tuần (nam), ít
hơn 9 cốc/tuần (nữ): cốc tiêu chuẩn tương đương với 340ml bia
hoặc 140ml rượu vang, hoặc 40ml rượu nặng.
- Ngừng hoàn toàn việc hút thuốc lá hoặc thuốc lào.
- Tăng cường hoạt động thể lực ở mức thích hợp: tập thể dục, đi
bộ hoặc vận động ở mức độ vừa phải, đều đặn khoảng 30-60
phút mỗi ngày.
- Tránh lo âu, căng thẳng thần kinh; cần thư giãn, nghỉ ngơi hợp
lý.
- Tránh bị lạnh đột ngột.
