Luận án Tiến sĩ: Văn hóa ứng xử của người Mạ ở khu vực Vườn quốc gia Cát Tiên hiện nay

Người Mạ là một trong 53 dân tộc thiểu số ở Việt Nam, cư trú chủ yếu tại các tỉnh Lâm Đồng, Đồng Nai và Bình Phước. Cộng đồng này đã hình thành và duy trì một hệ thống giá trị văn hóa đặc trưng, gắn bó sâu sắc với điều kiện sinh thái và môi trường xã hội. Sự ra đời của Vườn Quốc gia Cát Tiên năm 1992 đã tạo nên những thay đổi đáng kể trong không gian cư trú và sinh kế của người Mạ. Trong bối cảnh hiện đại hóa và phát triển kinh tế, văn hóa ứng xử của người Mạ vừa có sự thích ứng linh hoạt, vừa đối mặt với nguy cơ mai một. Luận án này tập trung nghiên cứu văn hóa ứng xử của người Mạ tại khu vực Vườn Quốc gia Cát Tiên nhằm làm rõ những đặc điểm, quy luật vận động và xu hướng biến đổi của văn hóa này.

Giới nghiên cứu, giảng dạy về văn hóa học, dân tộc học, xã hội học; các nhà hoạch định chính sách về phát triển văn hóa, bảo tồn di sản và ổn định sinh kế cho cộng đồng dân tộc thiểu số; các tổ chức quản lý Vườn Quốc gia và các dự án phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số ở Việt Nam.

Luận án tiến sĩ "Văn hóa ứng xử của người Mạ ở khu vực Vườn Quốc gia Cát Tiên hiện nay" của Nguyễn Kiều Lan Thương được thực hiện nhằm làm sáng tỏ đặc trưng văn hóa ứng xử của người Mạ trong mối quan hệ tương tác với môi trường tự nhiên và xã hội tại khu vực Vườn Quốc gia Cát Tiên. Nghiên cứu này hướng đến việc nhận diện các tri thức truyền thống còn giá trị trong đời sống đương đại, đồng thời phân tích quy luật vận động và xu hướng biến đổi của văn hóa ứng xử của người Mạ trong bối cảnh phát triển kinh tế, đổi mới xã hội và hội nhập hiện nay. Mục tiêu cụ thể của luận án bao gồm việc hệ thống hóa các công trình nghiên cứu liên quan, làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về văn hóa ứng xử, khảo sát và phân tích thực trạng văn hóa ứng xử của người Mạ với môi trường tự nhiên (đất, nước, rừng) và môi trường xã hội (gia đình, cộng đồng, dòng họ, thế giới thần linh, chu kỳ đời người). Luận án cũng xác định các yếu tố ảnh hưởng đến sự vận động và biến đổi của văn hóa này, từ đó đưa ra dự báo xu hướng và đề xuất các khuyến nghị chính sách nhằm bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa đặc trưng của người Mạ trong bối cảnh phát triển bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào văn hóa ứng xử của người Mạ từ khi thành lập Vườn Quốc gia Cát Tiên năm 1992 đến nay, tại các địa bàn thuộc tỉnh Đồng Nai và Lâm Đồng, bao gồm cả vùng đệm và vùng lõi của Vườn Quốc gia. Về phương pháp luận, luận án dựa trên chủ nghĩa duy vật biện chứng, quan điểm của Đảng và Nhà nước về văn hóa, và sử dụng phương pháp tiếp cận liên ngành (Văn hóa học, Dân tộc học, Nhân học, Xã hội học). Các phương pháp nghiên cứu chính bao gồm thu thập tài liệu thứ cấp, nghiên cứu định tính (quan sát tham dự, phỏng vấn sâu với người cao tuổi, chủ hộ, cán bộ quản lý Vườn Quốc gia và chính quyền địa phương, thảo luận nhóm) và nghiên cứu định lượng (khảo sát 110 phiếu tại các xã Tà Lài và Cát Tiên 3). Dữ liệu định lượng được xử lý bằng thống kê mô tả, kết hợp với tiếp cận liên ngành và cấu trúc - hệ thống. Ngoài ra, luận án còn sử dụng phương pháp chuyên gia và phân tích, so sánh để làm rõ sự biến đổi văn hóa ứng xử của người Mạ trước và sau khi có Vườn Quốc gia Cát Tiên. Kết quả nghiên cứu được kỳ vọng sẽ đóng góp vào việc bảo tồn các giá trị văn hóa tộc người, cung cấp luận cứ khoa học cho các chương trình quản lý rừng cộng đồng, phát triển du lịch sinh thái, giáo dục môi trường và các mô hình phát triển kinh tế - xã hội phù hợp với bản sắc văn hóa địa phương, đồng thời làm tài liệu tham khảo cho công tác nghiên cứu, giảng dạy và hoạch định chính sách.