VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
NGUYỄN THỊ BÍCH NGỌC
BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA HÀNH CHÍNH THEO
PHÁP LUẬT VIỆT NAM
Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính
Mã số: 62 38 01 02
LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: GS. TS PHẠM HỒNG THÁI
HÀ NỘI - 2017
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu nêu
trong luận án là trung thực và chính xác. Các kết quả nghiên cứu nêu trong luận án
chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
TÁC GIẢ
NGUYỄN THỊ BÍCH NGỌC
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ....................................... 7
1.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước ............................................................................ 7
1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước ........................................................................... 12
1.3. Đánh giá chung tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án ....................... 16
1.4. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu của luận án..................................... 20
CHƢƠNG 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA
HÀNH CHÍNH ............................................................................................................ 24
2.1. Bản chất, đặc điểm của biện pháp phòng ngừa hành chính ................................... 24
2.2. Các biện pháp phòng ngừa hành chính ................................................................. 36
2.3. Vai trò và giới hạn áp dụng biện pháp phòng ngừa hành chính ............................ 49
2.4. Các bảo đảm thực hiện biện pháp phòng ngừa hành chính .................................. 58
CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG BIỆN
PHÁP PHÒNG NGỪA HÀNH CHÍNH Ở VIỆT NAM .......................................... 66
3.1. Thực trạng pháp luật về biện pháp phòng ngừa hành chính .................................. 66
3.2. Thực tiễn áp dụng biện pháp phòng ngừa hành chính ........................................... 89
3.3. Đánh giá chung về pháp luật và thực tiễn áp dụng biện pháp phòng ngừa hành
chính ở Việt Nam hiện nay ......................................................................................... 105
CHƢƠNG 4: QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ
BẢO ĐẢM ÁP DỤNG BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA HÀNH CHÍNH Ở
NƢỚC TA HIỆN NAY ............................................................................................. 112
4.1. Nhu cầu hoàn thiện pháp luật và bảo đảm áp dụng biện pháp phòng ngừa hành
chính ............................................................................................................................ 112
4.2. Quan điểm hoàn thiện pháp luật và bảo đảm áp dụng biện pháp phòng ngừa
hành chính ................................................................................................................... 121
4.3. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về biện pháp phòng ngừa hành chính và bảo
đảm áp dụng biện pháp phòng ngừa hành chính ở nước ta hiện nay .......................... 126
KẾT LUẬN ................................................................................................................ 148
DANH MỤC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ ĐƢỢC CÔNG
BỐ CỦA TÁC GIẢ ................................................................................................... 151
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................. 152
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Phòng ngừa hành chính là biện pháp được sử dụng phổ biến trong quản lý hành
chính nhà nước ở mọi quốc gia. Theo quy định pháp luật Việt Nam, phòng ngừa hành
chính là biện pháp do các cơ quan hành chính nhà nước hoặc người có thẩm quyền áp
dụng để ngăn ngừa những vi phạm pháp luật trong quản lý nhà nước cũng như bảo
đảm an toàn xã hội trong các trường hợp khẩn cấp, thiên tai, dịch bệnh…. Tính chất
cưỡng chế của các biện pháp phòng ngừa hành chính thể hiện ở chỗ: việc áp dụng các
biện pháp phòng ngừa không cần sự đồng ý của cá nhân, công dân, tổ chức và quyết
định áp dụng các biện pháp phòng ngừa phải được chấp hành vô điều kiện.
Cho đến nay, nhận thức lý luận về biện pháp phòng ngừa hành chính chưa
thống nhất, còn có nhiều quan điểm khác nhau về nội hàm của biện pháp phòng
ngừa hành chính, chưa có những luận giải khoa học về cơ chế tác động hay các bảo
đảm thực hiện biện pháp phòng ngừa hành chính. Những nghiên cứu về biện pháp
phòng ngừa hành chính rất sơ sài, hầu như chưa giải quyết cốt lõi bản chất, chưa
đáp ứng được yêu cầu thực tiễn đặt ra. Với những bất cập trong vấn đề nhận thức
lý luận và thực trạng nghiên cứu nói trên, kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp
phần khắc phục những khiếm khuyết này. Bên cạnh đó, các quy định của pháp
luật về biện pháp phòng ngừa hành chính cũng bộc lộ những hạn chế, bất cập,
các quy định chưa tạo thành một hệ thống thống nhất, nằm tản mát trong các văn
bản pháp luật chuyên ngành, theo quy định của pháp luật, có những biện pháp về
bản chất là biện pháp phòng ngừa hành chính nhưng việc nhận diện tương đối
khó khăn. Thực tiễn các nhà lập pháp chưa có cách nhìn toàn diện, tổng quát về
biện pháp phòng ngừa hành chính, chưa đánh giá toàn bộ hệ thống các biện pháp
phòng ngừa hành chính.
Trong quá trình thực hiện biện pháp phòng ngừa hành chính cho thấy luôn
chứa đựng nguy cơ xâm phạm đến quyền con người, quyền công dân, cơ quan, tổ
chức từ phía các chủ thể có thẩm quyền. Thực tiễn không ít trường hợp cơ quan nhà
nước, người có thẩm quyền áp dụng biện pháp phòng ngừa hành chính không đúng
quy định pháp luật (vì bản chất của biện pháp phòng ngừa hành chính là không cần
2
sự đồng ý của công dân, tổ chức và quyết định phòng ngừa phải được chấp hành vô
điều kiện), dẫn đến xâm hại quyền, lợi ích hợp pháp của các cá nhân, tổ chức.
Ngược lại, từ phía đối tượng quản lý có nhiều trường hợp coi nhẹ các biện pháp này
dẫn đến pháp luật không được thực hiện nghiêm chỉnh. Mặc dù hoạt động áp dụng
biện pháp phòng ngừa hành chính diễn ra nhiều, thường xuyên nhưng ít ai để ý và
nhận thức đầy đủ về bản chất, vai trò của nó. Điều đó làm cho pháp luật không được
tôn trọng, nhà nước không hoàn thành vai trò của mình trong quản lý nhà nước khi
sử dụng pháp luật là phương tiện quản lý. Vậy áp dụng biện pháp phòng ngừa hành
chính như thế nào để vừa đảm bảo quyền con người, quyền công dân, vừa bảo vệ
trật tự pháp luật là vấn đề quan trọng cần được giải quyết thấu đáo, triệt để.
Trong điều kiện nền kinh tế thị trường, vi phạm pháp luật trong quản lý hành
chính nhà nước càng gia tăng, vai trò của biện pháp phòng ngừa hành chính lại càng
được thể hiện rõ nét hơn. Do đó, nhu cầu điều chỉnh, áp dụng tăng lên của các biện
pháp này là lẽ đương nhiên. Nhưng cần phải có một giới hạn rõ ràng cụ thể để áp
dụng nhóm biện pháp này trong thực tiễn, tránh tình trạng lạm quyền, lộng quyền
của các nhà chức trách, đồng thời bảo vệ được quyền công dân, quyền con người,
đáp ứng được yêu cầu đòi hỏi của việc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa ở nước ta.
Từ tất cả những điều trên đây, để đáp ứng những yêu cầu của công cuộc xây
dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, cần nghiên cứu chuyên
sâu, đầy đủ, hệ thống về biện pháp phòng ngừa hành chính để tìm ra những luận cứ
khoa học cho việc hoàn thiện biện pháp phòng ngừa hành chính ở phương diện pháp
luật thực định; đồng thời đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật biện pháp phòng
ngừa hành chính trên các nguyên tắc của nhà nước pháp quyền.
Xuất phát từ thực tiễn đó, việc chọn đề tài “Biện pháp phòng ngừa hành
chính theo pháp luật Việt Nam” làm đề tài luận án tiến sĩ, chuyên ngành Luật Hiến
pháp và Luật Hành chính sẽ đáp ứng phần nào đòi hỏi cấp thiết nêu trên.
