ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA VĂN HỌC

ĐỖ THU HIỀN
N
NG
GU
UY
YỄ
ỄN
N
P
PH
HI
I
K
KH
HA
AN
NH
H
V
VÀ
À
S
SỰ
Ự
C
CH
HU
UY
YỂ
ỂN
N
T
TI
IẾ
ẾP
P
V
VỀ
Ề
M
MẶ
ẶT
T
L
LO
OẠ
ẠI
I
H
HÌ
ÌN
NH
H
T
TÁ
ÁC
C
G
GI
IẢ
Ả
T
TR
RO
ON
NG
G
V
VĂ
ĂN
N
H
HỌ
ỌC
C
V
VI
IỆ
ỆT
T
N
NA
AM
M
T
TH
HỜ
ỜI
I
V
VÃ
ÃN
N
T
TR
RẦ
ẦN
N
S
SA
AN
NG
G
H
HỒ
Ồ
Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Mã số: 50433
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN
Người hướng dẫn khoa học:
PGS.TS. TRẦN NGỌC VƯƠNG
Hà Nội – 2004
Nguyễn Phi Khanh và sự chuyển tiếp về mặt loại hình tác giả...
- 1 -
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU.............................................................................................................
1. Lý do chọn đề tài………………………………………………………...
2. Đốitƣợng và phạm vi nghiên cứu………………………………………..
3. Mụcđích và nhiệm vụ nghiên cứu…………………………………….....
4. Phƣơngpháp nghiên cứu…………………………………………………
5. Lịch sử vấn đề nghiên cứu……………………………………………….
6. Cái mới của luận văn………………………………………………….....
7. Kết cấu của luận văn…………………………………………………….
4
4
7
8
9
10
14
14
NỘI DUNG
Chƣơng 1: Động hình của các lực lƣợng xã hội và chủ thể văn hoá
trong xã hội Việt Nam thời Vãn Trần sang Hồ…………….
15
1.1. Từ Phật giáo sang Nho giáo, định hướng vận động cơ bản của xã
hộiViệt Nam từ Trần sang Hồ………………………………………
1.1.1. Buổiđầu dựng nƣớc và kiếm tìm mô hình chính trị………………...
1.1.2. Tìnhthế “Tam giáo tịnh hành” trong thời Lý- Trần:………………...
1.1.3. Lựa chọn Nho giáo…………………………………………………..
15
15
18
22
1.1.3.1.Xu thế tất yếu……………………………………………………………...
1.1.3.2.Quá trình vận động……………………………………………………....
22
27
1.2. Sự vận động của các loại hình nhân cách tiêu biểu thời Vãn Trần sang Hồ
34
1.2.1.Hƣớng vận động của loại hình nhân cách nhà sƣ và quý tộc………..
34
1.2.1.1.Thiền sư- những nhà trí thức đầu tiên của thời độc lập……………
1.2.1.2. Quý tộc nhà Trần và những kết cục…………………………………
34
37
Nguyễn Phi Khanh và sự chuyển tiếp về mặt loại hình tác giả...
- 2 -
1.2.2. Sự khẳng định vị trí và xu hƣớng vận động của loại hình nhân cách nhà nho
41
1.2.2.1.Hiện tượng nho sĩ tham chính…………………………………………..
1.2.2.2.Sự trưởng thành về số lượng và các cuộc đấu tranh giành địa vị….
1.2.2.3. Sự xuất hiện danh nho…………………………………………………..
41
44
47
Chƣơng 2: Nguyễn Phi Khanh - trƣờng hợp tiêu biểu của loại hình
tác giả nhà nho thời Vãn Trần sang Hồ…………………...
41
2.1. Loại hình tác giả và văn chương nhà Nho thời Trần-
Hồ…………..
52
2.1.1. Loại hình tác giả nhà nho thế kỷ XIII- XIV………………...............
52
2.1.1.1.Sự đột biến về số lượng………………………………………………..…
2.1.1.2. Một số thuộc tính nổi bật “mang tính thời đại”……………………..
2.1.1.3.Ảnh hưởng Phật- Đạo và học phong Đông A…………………….......
52
57
60
2.1.2. Văn chƣơng nhà nho giai đoạn Trần- Hồ…………………………...
2.1.2.1. Định hình ở bước đầu những đặc trưng của văn chương Nho giáo
2.1.2.2.Tiếp tục truyền thống văn chương Đông A. …………………………..
2.1.2.3. Ảnh hưởng Phật giáo, Lão- Trang……………………………………..
2.2. Nguyễn Phi Khanh và bi kịch của nhà nho nửa cuối thế kỷ XIV
61
61
66
70
71
2.2.1. Tiểu sử Nguyễn Phi Khanh………………………………………….
2.2.2. “Ƣu quốc chính tu ngô bối sự”- Kẻ sĩ của tƣơng lai và mối quan hệ
vớiTrần Nguyên Đán…………………………………………...…
2.2.3. “Thế lộ phong đào, ngã diệc châu”- Bi kịch cá nhân trong bi kịch
thời đại - Mối quan hệ với Hồ Quý Ly và vƣơng triều
Hồ………….
71
73
82
Chƣơng 3: Thơ văn Nguyễn Phi Khanh- sự định hình của văn học
nhà nho thời Vãn Trần sang Hồ……………………………
89
3.1. Quan niệm nghệ thuật…………………………………………….....
90
Nguyễn Phi Khanh và sự chuyển tiếp về mặt loại hình tác giả...
- 3 -
3.2. Cảm hứng chủ đạo…………………………………………………...
94
3.2.1. Khát vọng trí quân trạch dân………………………………………..
3.2.2. Xã hội lý tƣởng……………………………………………………...
3.2.3. Tâm sự u uất ………………………………………………………...
3.2.4. Tình cảnh ẩn dật……………………………………………………..
96
99
102
106
3.3. Hình tượng trung tâm………………………………………………..
109
3.3.1. Hình tƣợng nhà nho đang tự khẳng định……………………………
3.3.2. Hình tƣợng Trần Nguyên Đán………………………………………
3.3.3.Hình tƣợng vị thánh quân trong mộng tƣởng ……………………….
109
115
118
3.4.Hệ thống thể loại và ngôn ngữ văn học……………………………...
120
3.4.1.Thể loại……………………………………………………………...
3.4.2. Ngôn ngữ văn học…………………………………………………...
120
123
KẾT LUẬN.........................................................................................................
127
TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................
132
Nguyễn Phi Khanh và sự chuyển tiếp về mặt loại hình tác giả...
- 4 -
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Nghiên cứu tác giả- chủ thể sáng tạo theo khuynh hƣớng loại hình
học có thể đƣợc coi là một trong những chìa khoá giải mã nhiều vấn đề của lịch
sử văn học. Nó sẽ góp phần đƣa chúng ta đến với một cái nhìn có tính hệ thống
về quy luật vận động và phát triển của các nền văn học. Việc tìm hiểu loại hình
tác giả nhà nho, loại hình tác giả có vai trò quan trọng nhất trong nền văn học
trung đại Việt Nam, là rất cần thiết đối với công tác nghiên cứu văn học sử.
Trong phạm vi luận văn này, chúng tôi có ý định tìm hiểu loại hình tác giả nhà
nho tại một thời điểm đặc biệt của nó trong lịch sử, khi tác giả nhà nho bắt đầu
chiếm lĩnh văn đàn, thế kỷ XIV.
Thế kỷ XIV là một trong những giai đoạn vẫn đƣợc coi là ít thành tựu
của lịch sử văn học Việt Nam. Đó là giai đoạn dƣờng nhƣ không có tác giả, tác
phẩm nổi bật, cũng không có những hiện tƣợng văn chƣơng đáng lƣu ý. Nằm
giữa hai thời kỳ có dấu ấn đặc trƣng là thế kỷ XIII và thế kỷ XV, văn học thế
kỷ XIV thƣờng chỉ đƣợc lƣớt qua trong các cuốn văn học sử nhƣ một gạch nối
mờ nhạt. Thế nhƣng, rất dễ nhận thấy là, dƣới vẻ ngoài quá tĩnh lặng đó, ở giai
đoạn này đã âm thầm diễn ra một trong những sự kiện quan trọng nhất của văn
học trung đại, đó là sự chuyển đổi về mặt loại hình tác giả. Nhà nho trở
thành loại hình tác giả chính yếu, thay thế cho nhà sƣ và quý tộc- võ tƣớng
thời Lý- Trần. Đây là sự khẳng định một loại hình tác giả sẽ chiếm lĩnh
văn đàn cho đến hết lịch sử văn học trung đại, có thể đƣợc coi là một bƣớc
ngoặt hình thành nên văn chƣơng nhà nho ở Việt Nam. Nhƣ vậy là, tác giả
nhà nho đã tức vị ở phƣơng diện văn chƣơng trƣớc khi nho sĩ đạt sự ƣu thắng
trên chính trƣờng và Nho giáo có đƣợc địa vị độc tôn trong xã hội. Những điều