BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
TAN YUHUI
Ý NIỆM 家/NHÀ TRONG TIẾNG TRUNG
(CÓ LIÊN HỆ VỚI TIẾNG VIỆT)
Chuyên ngành: Ngôn ngữ học
Mã số: 9.22.90.20
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC
HÀ NỘI - 2025
CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
Người hướng dẫn khoa học 1: PGS. TS. Đặng Thị Hảo Tâm
2: TS. Đỗ Thị Kim Cương
Phản biện 1: ………………………………………………
Phản biện 2 ………………………………………………
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường họp tại
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội vào hồi …..giờ … ngày … tháng… năm…
Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:
Thư viện Quốc Gia Việt Nam
Hoặc Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
1
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài, lĩnh vực nghiên cứu
01. Trong tiếng Trung, từ “家(jiā)/nhà” không chỉ mang ý nghĩa vật chất về không gian
sống mà còn bao hàm các giá trị đạo đức, truyền thống gia đình và trách nhiệm xã hội.
Tương tự, trong tiếng Việt, từ “nhà” cũng biểu trưng cho sự gắn bó, là nơi gìn giữ các giá trị
gia đình và cộng đồng; 02. Ý niệm NHÀ là một trong những ý niệm cơ bản của con người,
mang đậm tính tri nhận nghiệm thân. Từ ngôi nhà vật chất mở rộng ý nghĩa sang không gian
tinh thần; 03. Việt Nam và Trung Quốc là hai quốc gia láng giềng với mối quan hệ giao lưu
văn hóa lâu đời. Việc nghiên cứu thúc đẩy giao lưu và hiểu biết lẫn nhau giữa hai dân tộc;
04. Nghiên cứu đối chiếu về ý niệm NHÀ trong tiếng Trung và tiếng Việt vẫn còn hạn chế.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích chung: Đề tài nhằm làm sáng tỏ và kiểm chứng các quan điểm cốt lõi của
ngôn ngữ học tri nhận, đồng thời làm sáng tỏ mối liên hệ giữa ngôn ngữ, tư duy và văn hóa
trong ngữ cảnh Đông Á.
Mục đích cụ thể: Sử dụng khung lí thuyết Ngôn ngữ học tri nhận với một số khái niệm
căn cốt như ý niệm, cấu trúc ý niệm, ẩn dụ ý niệm, sơ đồ ánh xạ,... cùng phạm vi ngữ liệu
khảo sát được trong tiếng Trung và tiếng Việt, luận án này hướng tới mục đích: làm rõ đặc
điểm của ý niệm NHÀ cùng cơ chế ánh xạ của ý niệm này đến một số ý niệm miền đích
trong tiếng Trung, liên hệ với tiếng Việt để cho thấy sự tương đồng và khác biệt.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tổng quan tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước về ý niệm NHÀ;
- Xây dựng khung lí thuyết làm cơ sở triển khai đề tài;
- Miêu tả tổ chức của ý niệm NHÀ trong tiếng Trung (có liên hệ với tiếng Việt);
- Xác lập và phân tích ánh xạ ẩn dụ của ý niệm NHÀ trong tiếng Trung (có liên hệ với
tiếng Việt);
- Liên hệ kết quả nghiên cứu về ý niệm NHÀ trong tiếng Trung với ý niệm NHÀ trong
tiếng Việt.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu ý niệm NHÀ trong tiếng Trung trong mối quan hệ với lõi hạt nhân ý
niệm và cơ chế ánh xạ ẩn dụ như là sự cụ thể hóa cho ý niệm miền nguồn NHÀ sang một số
ý niệm miền đích.
2
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Luận án này giới hạn nội dung nghiên cứu về ý niệm NHÀ trong tiếng Trung cùng cơ
chế ánh xạ ẩn dụ của nó. Kết quả nghiên cứu được liên hệ với ý niệm NHÀ trong tiếng Việt
để làm rõ hơn tư duy của người Trung Quốc về ý niệm này.
4. Phạm vi khảo sát tư liệu
Nguồn ngữ liệu khảo sát của luận án gồm các biểu thức ẩn dụ cụ thể hóa cho ý niệm
NHÀ trong từ điển, luận án mở rộng khảo sát sang tác phẩm văn học để thấy rõ hơn sự hiện
diện của ý niệm xuất hiện trong ngữ cảnh. Nhằm đảm bảo mật độ tập trung của các biểu
thức ngôn ngữ biểu đạt ý niệm NHÀ, chúng tôi căn cứ vào nhan đề tác phẩm để bước đầu
khoanh vùng ngữ liệu khảo sát. Kết quả được 1257 biểu thức ngôn ngữ ẩn dụ trong tiếng
Trung và 630 biểu thức ngôn ngữ ẩn dụ trong tiếng Việt.
5. Hướng tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Hướng tiếp cận
Đề tài này được triển khai theo hướng tiếp cận liên ngành, cụ thể là hướng tiếp cận
ngôn ngữ học – tâm lí học – văn hoá học.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp miêu tả
5.2. Phương pháp phân tích ngữ cảnh
5.3. Phương pháp phân tích ý niệm
Ngoài ra, luận án sử dụng 02 thủ pháp nghiên cứu:
- Thủ pháp thống kê, phân loại
- Thủ pháp so sánh
6. Đóng góp của luận án
6.1. Về mặt lí luận: Củng cố, làm phong phú thêm cho đường hướng vận dụng khung lí
thuyết Ngôn ngữ học tri nhận vào mô tả đặt điểm của ý niệm và tính chất ẩn dụ của nó; Làm rõ
cấu trúc ý niệm, đặc điểm của lõi hạt nhân thông qua việc nghiên cứu cụ thể về ý niệm NHÀ.
6.2. Về thực tiễn: Miêu tả được tính tầng bậc của cấu trúc hạt nhân ý niệm NHÀ; Xây
dựng được một số ẩn dụ ý niệm theo sơ đồ ánh xạ A là B của ý niệm NHÀ; Bước đầu chỉ ra
và giải thích một số điểm tương đồng và khác biệt của ý niệm NHÀ và ý niệm NHÀ trên hai
phương diện: lõi hạt nhân của ý niệm và sự ánh xạ từ miền nguồn NHÀ đến một số miền
đích dựa trên lõi hạt nhân; Kết quả nghiên cứu này còn có thể được vận dụng vào việc dạy
tiếng Việt cho người Trung Quốc, ngược lại, có thể được vận dụng vào việc dạy tiếng Trung
cho người Việt Nam theo định hướng ngôn ngữ và văn hóa.
3
7. Cấu trúc của luận án
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và nguồn tư liệu trích
dẫn, luận án gồm 3 chương sau đây:
Chương 1: Tổng quan nghiên cứu và cơ sở lí thuyết
Chương 2: Tổ chức của ý niệm 家/NHÀ trong tiếng Trung (có liên hệ với tiếng Việt)
Chương 3: Ánh xạ ẩn dụ của ý niệm 家/NHÀ trong tiếng Trung (có liên hệ với
tiếng Việt
Chương 1
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ THUYẾT
1.1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
1.1.1. Tình hình nghiên cứu về Ngôn ngữ học tri nhận và nghiên cứu ẩn dụ ý niệm
1.1.1.1. Tình hình nghiên cứu về Ngôn ngữ học tri nhận và nghiên cứu ẩn dụ ý niệm trong
tiếng Trung
1.1.1.2. Tình hình nghiên cứu về Ngôn ngữ học tri nhận và nghiên cứu ẩn dụ ý niệm trong
tiếng Việt
1.1.2. Tình hình nghiên cứu ý niệm NHÀ
1.1.2.1. Tình hình nghiên cứu ý niệm NHÀ trong tiếng Trung
1.1.2.2. Tình hình nghiên cứu ý niệm NHÀ trong tiếng Việt
1.1.3. Đánh giá chung
Có thể thấy, ý niệm NHÀ dù đã được quan tâm nghiên cứu, nhưng chưa có công trình
nghiên cứu nào đi sâu tìm hiểu về lõi hạt nhân của ý niệm NHÀ như một căn cứ xác định các
phương diện của ý niệm miền nguồn trước khi đi vào mô tả cơ chế ánh xạ. Vì vậy, trên cơ sở kế
thừa thành tựu của các công trình đi trước, luận án mong muốn tiếp tục tìm hiểu sâu hơn về ý
niệm NHÀ trong tiếng Trung và tiếng Việt, miêu tả được đặc điểm cấu trúc của lõi hạt nhân của
ý niệm NHÀ bên cạnh việc mô tả cơ chế ánh xạ của ẩn dụ ý niệm NHÀ.
1.2. Cơ sở lí thuyết
1.2.1. Lí thuyết Ngôn ngữ học tri nhận
Trong phần này, chúng tôi bàn về một số khái niệm căn cốt của lí thuyết ngôn ngữ học
tri nhận, chúng được sử dụng như là bộ công cụ để giải quyết nhiệm vụ của đề tài luận án.
1.2.1.1. Tri nhận nghiệm thân
Ngôn ngữ học tri nhận nhấn mạnh vị trí cốt lõi của con người trong tri nhận ngôn ngữ
và tin rằng ngôn ngữ là sản phẩm của tri nhận của con người, sự hiểu biết và hình thành chịu
ảnh hưởng của cấu trúc tri nhận, kinh nghiệm và cảm xúc chủ quan của con người. Lí thuyết
tính nghiệm thân được coi là cơ sở của ẩn dụ.
