Chương I: Tổng quan lý luận cơ bản về bảo hiểm nhân thọ và PR trong bảo hiểm nhân
thọ
CHƯƠNG I: TỔNG QUAN LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ BẢO HIỂM NHÂN
THỌ VÀ QUAN HỆ CÔNG CHÚNG TRONG BẢO HIỂM NHÂN THỌ
1.1 Tổng quan về bảo hiểm nhân thọ
1.1.1 Sơ lược quá trình ra đời và phát triển của bảo hiểm nhân thọ
1.1.1.1 Khái niệm về bảo hiểm nhân thọ
Bảo hiểm nhân thọ (BHNT) là một quỹ dự trữ tài chính dài hạn được đóng
góp bởi số đông người nhằm chia sẻ rủi ro cho một số ít người. Quỹ dự trữ tài chính
do công ty bảo hiểm nhân thọ quản lý với mục đích đầu tư sinh lợi và chi trả cho
khách hàng khi hết hạn hợp đồng hay khi có những rủi ro thuộc phạm vi bảo hiểm
xảy ra.
Như vậy, BHNT có điểm khác biệt so với các hình thức bảo hiểm mà người
dân Việt Nam vẫn quen thuộc. Đó là: Trong khi đa số các loại hình bảo hiểm khác(
bảo hiểm xe trách nhiệm dân sự chủ xe cơ giới, bảo hiểm cháy nổ...) chỉ chi trả khi
có rủi ro, thì riêng bảo hiểm nhân thọ chi trả cho khách hàng khi có rủi ro và ngay
cả khi không có rủi ro xảy ra.
1.1.1.2 Quá trình hình thành và phát triển bảo hiểm nhân thọ
¾ Thế giới
BHNT xuất hiện ở đế quốc La Mã cổ đại. Tại đây người ta đã lập nên các hội
mai táng để lo chi phí tang ma cho các thành viên, ngoài ra hội cũng hỗ trợ tài chính
cho thân nhân người chết. Khoảng năm 450 sau Công Nguyên, đế quốc La Mã sụp
đổ dẫn đến việc hầu hết các khái niệm của BHNT bị lãng quên. Tuy nhiên các mặt,
tính chất của nó thì vẫn không hề thay đổi trong suốt thời Trung Cổ, nhất là đối với
các phường hội thủ công và thương nghiệp. Các phường hội này đã lập nên nhiều
hình thức bảo hiểm thành viên để bù đắp thiệt hại các vụ hỏa hoạn, lũ lụt, trộm
cướp; ngoài ra còn có bảo hiểm thương tật, tử vong và thậm chí là bảo hiểm tù ngục
(bảo hiểm cho trường hợp người mua bảo hiểm phải vào tù).
Dịch vụ bảo hiểm ở Ấn Độ bắt nguồn từ bộ kinh Veda của nước này. Đơn
cử là trường hợp của tập đoàn bảo hiểm nhân thọ Yogakshema, một Công ty trực
- trang 1 -
Chương I: Tổng quan lý luận cơ bản về bảo hiểm nhân thọ và PR trong bảo hiểm nhân
thọ
thuộc tổng hội liên hiệp bảo hiểm Ấn Độ. Tên của Công ty này được lấy từ trong
kinh Rig Veda. Cụm từ Yogakshema cho thấy ở Ấn Độ vào khoảng năm 1000 trước
Công Nguyên, hình thức “bảo hiểm cộng đồng” đã phát triển rất thịnh hành và
người Aryan khi đó cũng đã tham gia rất nhiều vào hình thức bảo hiểm này.
Tương tự với đế quốc La Mã cổ đại, trong giai đoạn truyền bá đạo Phật người Ấn
Độ đã lập nên nhiều hội mai táng để hỗ trợ cho các gia đình xây cất nhà cửa đồng
thời che chở, đùm bọc các góa phụ và trẻ nhỏ.
Dịch vụ bảo hiểm ngày nay
Sau Cách Mạng ánh sáng (Glorious Revolution) năm 1688, ở Châu Âu chỉ
có Vương Quốc Anh công nhận tính pháp lý của BHNT. Nhờ vậy mà trong suốt 3
thập kỷ sau Cách Mạng ánh sáng, ở Anh dịch vụ này đã phát triển rất mạnh mẽ.
Hình thức bảo hiểm mà chúng ta thấy ngày nay có nguồn gốc từ thế kỷ 17. Khi đó ở
Anh từng có một nơi gọi là Lloyd’s of London, nơi mà về sau người ta biết tới với
cái tên Nhà hàng Cà phê Lloyd’s (Lloyd’s Coffee House). Các thương nhân, chủ tàu
và các nhà thầu bảo hiểm khi đó hay tụ tập ở nhà hàng này để bàn công chuyện làm
ăn và tiến hành các hợp đồng buôn bán.
Mặc dù được sử dụng như một công cụ hạn chế rủi ro, dịch vụ BHNT vẫn bị
cuốn vào trò đỏ đen vốn được xem là bản năng của tầng lớp tiểu tư sản Anh đang
phát triển rất mạnh mẽ lúc bấy giờ. Khi đó nạn cá cược lan tràn khắp nơi. Thậm chí
nếu đọc báo thấy tin có một nhân vật tiếng tăm nào đấy đang bị bệnh nặng sắp chết,
người ta liền phỏng đoán ngày chết của nhân vật này, sau đó đổ về Nhà hàng Cà
phê Lloyd’s để đặt cược cho ngày chết ấy. Để thể hiện sự phản đối đối với trò cá
cược này, vào năm 1679 đã có 79 nhà thầu bảo hiểm quyết định ly khai ra khỏi Nhà
hàng Cà phê Lloyd’s. Hai năm sau họ chung tay lập nên “Nhà hàng Cà phê Lloyd’s
mới”, nơi được công chúng biết đến với cái tên “Lloyd’s chân chính”. Đến năm
1774, Quốc hội Anh ra sắc lệnh cấm tổ chức, tham gia cá cược trên ngày chết của
con người, từ đó vấn nạn này mới chấm dứt.
Bảo hiểm có mặt tại Hoa Kỳ
Ngành công nghiệp bảo hiểm của Hoa Kỳ được xây dựng trên mô hình bảo
- trang 2 -
Chương I: Tổng quan lý luận cơ bản về bảo hiểm nhân thọ và PR trong bảo hiểm nhân
thọ
hiểm Anh. Vào năm 1735, Công ty bảo hiểm đầu tiên của Hoa Kỳ đã ra đời ở
Charleston, thủ phủ bang South Carolina. Vào năm 1759, Hội nghị Giáo hội Trưởng
lão Philadelphia đã quyết định bảo trợ cho tập đoàn BHNT đầu tiên của Hoa Kỳ.
Tập đoàn này hoạt động vì lợi ích của các mục sư và tín đồ. Ngày 22/5/1761, tập
đoàn này đã ký kết được hợp đồng BHNT đầu tiên với công chúng Mỹ.
Mặc dầu vậy, mãi đến 80 năm sau (tức là sau năm 1840) dịch vụ bảo hiểm
nhân thọ Mỹ mới thật sự cất cánh. Chìa khóa dẫn đến thành công chính là nhờ các
Công ty bảo hiểm đã hạn chế được những sự chống đối từ các nhóm tôn giáo.
¾ Việt Nam
Ở Miền Bắc, ngày 15/01/1965 Công ty Bảo hiểm Việt Nam (gọi tắt là Bảo
Việt) mới chính thức đi vào hoạt động. Trong những năm đầu, Bảo Việt chỉ tiến
hành các nghiệp vụ về hàng hải như bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu, bảo hiểm
tàu viễn dương…. Tới năm 1996, Bảo Việt đã chuyển đổi thành Tồng Công ty bảo
hiểm Việt Nam bởi Bộ Tài Chính và được công nhận giấy phép hoạt động kinh
doanh BHNT và phi nhân thọ. Đây thật sự đánh dấu sự ra đời của nghành BHNT ở
Việt Nam.
Không giống như các thị trường Châu Á khác, Bộ tài chính đã quyết định ra
giấy phép kinh doanh BHNT mà không có bất kỳ một giới hạn nào đối với sở hữu
nước ngoài hay các yêu cầu về đầu tư trong nước hay các công ty liên doanh. Giữa
những năm 1999 và 2005, 6 công ty nước ngoài đã được cấp giấy phép hoạt động
kinh doanh BHNT tại Việt Nam. Đó là AIA (Mỹ), Prudential (Anh), Manulife
(Canada), New York Life (Mỹ), ACE (Mỹ) và Prevoir (Pháp. Cùng với một công ty
liên doanh giữa Việt Nam và Australia là Bảo Minh CMG cũng đã cấp giấy phép
hoạt động.
Và cho đến thời điểm hiện nay theo thống kê thì hiện nay nước ta đã có 11
công ty bảo hiểm nhân thọ.
1.1.2 Một số nguyên tắc trong bảo hiểm nhân thọ
1.1.2.1 Quy luật số đông
- trang 3 -
Chương I: Tổng quan lý luận cơ bản về bảo hiểm nhân thọ và PR trong bảo hiểm nhân
thọ
Theo quy luật này, nếu thực hiện việc nghiên cứu trên một lượng đủ lớn các
trường hợp, người ta sẽ tính toán được xác suất tương đối chính xác khả năng xảy ra
trong thực tế của một biến cố.
Như vậy, nếu nghiên cứu số đông dân chúng, công ty bảo hiểm sẽ xác định
được một cách tương đối chính xác số lượng người trong một độ tuổi cụ thể nào đó
sẽ qua đời (tỷ lệ tử vong). Nếu lượng người nghiên cứu quá ít thì tỷ lệ tử vong xác
định sẽ không chính xác.
Quy luật số đông là cơ sở khoa học quan trọng của bảo hiểm, giúp các nhà
bảo hiểm xác định xác suất của rủi ro nhận bảo hiểm, tính phí và quản lý các quỹ dự
phòng chi trả, đồng thời là điều kiện để đạt được tác dụng phân tán rủi ro.
1.1.2.2 Quyền lợi có thể được bảo hiểm
Quyền lợi có thể được bảo hiểm là quyền sở hữu, quyền chiếm hữu, quyền sử
dụng, quyền tài sản; quyền, nghĩa vụ nuôi dưỡng, cấp dưỡng đối với đối tượng được
bảo hiểm( Điều 3-Luật kinh doanh bảo hiểm).
Quyền lợi có thể được bảo hiểm tồn tại đối với những người có quan hệ vợ
/chồng, cha/ mẹ - con, anh – chị/em, ông – bà/cháu...của người được bảo hiểm.
Quyền lợi có thể được bảo hiểm cũng có thể tồn tại trong quan hệ vay nợ. Khi đó
bên cho vay có quyền lợi có thể bảo hiểm đối với cuộc sống của bên đi vay.
Trong các quan hệ khác như: quan hệ chủ công ty – người lao động...thì
quyền lợi có thể được bảo hiểm cũng có thể tồn tại hay không tùy thuộc vào quy
định cụ thể của luật pháp và của từng loại bảo hiểm.
1.1.2.3 Nguyên tắc trung thực tuyệt đối
Là bổn phận khai báo đầy đủ và chính xác tất cả các yếu tố quan trọng có
liên quan, dù được yêu cầu hay không được yêu cầu khai báo.
Theo nguyên tắc này, bên mua bảo hiểm phải khai báo đầy đủ, chính xác một
số thông tin: tiền sử bệnh tật của người được bảo hiểm, hồ sơ sức khỏe của người
thân trong gia đình...
Thời gian khai báo:
Thông thường, người yêu cầu bảo hiểm phải khai báo các yếu tố quan trọng
- trang 4 -
Chương I: Tổng quan lý luận cơ bản về bảo hiểm nhân thọ và PR trong bảo hiểm nhân
thọ
khi có yêu cầu bảo hiểm. Việc khai báo phải hoàn thành trước khi hợp đồng bảo
hiểm được ký kết.
Ngược lại, các công ty bảo hiểm đều phải công khai những thông tin liên
quan đến phạm vi hoạt động, điều khoản và khả năng tài chính của đơn vị mình.
Khi người được bảo hiểm cố tình không khai báo đầy đủ các yếu tố quan
trọng thì được coi là vi phạm nguyên tắc trung thực tuyệt đối và hợp đồng bảo hiểm
có thể bị hủy bỏ một phần hoặc toàn bộ.
1.1.2.4 Nguyên tắc khoán
Nguyên tắc khoán là nguyên tắc thường được áp dụng để giải quyết quyền
lợi bảo hiểm trong các hợp đồng bảo hiểm con người nói chung và BHNT nói riêng.
Theo nguyên tắc khoán, khi xảy ra các sự kiện bảo hiểm, công ty bảo hiểm căn cứ
vào số tiền bảo hiểm của hợp đồng đã ký kết và các quy định đã thỏa thuận trong
quyền lợi bảo hiểm. Khoản tiền này không nhằm mục đích bồi thường thiệt hại mà
chỉ mang tính chất thực hiện cam kết của hợp đồng theo mức khoán đã quy định.
Hệ quả:
+ Khoản tiền mà công ty bảo hiểm trả không phải là để bồi thường thiệt hại,
mà là thực hiện một cam kết để đổi lấy phí bảo hiểm.
+ Người được bảo hiểm cùng lúc có quyền được hưởng quyền lợi từ nhiều hợp
đồng bảo hiểm con người khác nhau
+ Người được bảo hiểm có thể đồng thời nhận số tiền chi trả của công ty bảo
hiểm và số tiền chi trả của bên gây ra thiệt hại đến sức khỏe của mình.
1.1.3 Vai trò của bảo hiểm nhân thọ
1.1.3.1 Đảm bảo an toàn về tài chính cho những người phụ thuộc
Người trụ cột là chỗ dựa về tài chính cũng như tinh thần cho những người
thân người phụ thuộc trong gia đình. Tham gia BHNT là cách để người trụ cột thể
hiện trách nhiệm với người thân người phụ thuộc trong gia đình bởi vì BHNT :
+ Giúp đảm bảo khoản chi phí tài chính để khắc phục tổn thất khi người trụ cột
gặp rủi ro.
- trang 5 -