Phát triển các mô hình kinh tế gắn với quản lý, bảo vệ rừng cho người Ba Na ở xã Sơn Lang, huyện Kbang, tỉnh Gia Lai

Phát triển các mô hình kinh tế gắn với quản lý, bảo vệ rừng đã là một vấn đề được quan tâm từ nhiều năm nay, đặc biệt là ở khu vực Tây Nguyên. Nghiên cứu của chúng tôi thực hiện tại cộng đồng người Ba Na ở xã Sơn Lang, huyện Kbang, tỉnh Gia Lai cho thấy việc xây dựng và phát triển các mô hình kinh tế gắn với quản lý, bảo vệ rừng không chỉ là định hướng của Nhà nước, của chính quyền địa phương, của các cơ quan quản lý rừng, mà còn là nguyện vọng tha thiết của người dân địa phương. Qua khảo sát các mô hình kinh tế liên quan đến rừng hiện có ở xã Sơn Lang, dựa trên việc phân tích các dữ liệu thứ cấp và thảo luận với các bên liên quan từ chính quyền địa phương, cơ quan quản lý rừng, người dân chủ thể. Bài viết này đi vào phân tích các mô hình phát triển kinh tế gắn với rừng qua đó đưa ra một số ý kiến thảo luận nhằm bổ sung, hoàn thiện và phát triển các mô hình kinh tế gắn với quản lý bảo vệ rừng cho người dân tộc Ba Na đang sinh sống trên địa bàn.

Nghiên cứu này hướng đến các nhà khoa học, nghiên cứu sinh, và chuyên gia trong lĩnh vực phát triển bền vững, dân tộc học, lâm nghiệp và phát triển nông thôn. Đồng thời, nó cũng là tài liệu tham khảo quý giá cho các nhà hoạch định chính sách, cơ quan quản lý rừng, chính quyền địa phương và các tổ chức phi chính phủ làm việc với cộng đồng dân tộc thiểu số tại khu vực Tây Nguyên, Việt Nam, nhằm tìm kiếm các giải pháp phát triển kinh tế gắn với quản lý và bảo vệ rừng bền vững.

Nghiên cứu này giải quyết vấn đề cấp bách về phát triển các mô hình kinh tế gắn với quản lý và bảo vệ rừng ở Tây Nguyên, đặc biệt cho cộng đồng người Ba Na tại xã Sơn Lang, tỉnh Gia Lai. Bối cảnh hiện tại cho thấy các sinh kế truyền thống dựa vào canh tác nương rẫy và chăn nuôi thả rông đang dần bị hạn chế do chính sách quản lý rừng thay đổi, đặt ra yêu cầu bức thiết về việc xây dựng các mô hình kinh tế mới, bền vững. Nghiên cứu, được tiến hành thông qua khảo sát thực địa rộng rãi bao gồm phỏng vấn sâu và tham vấn cộng đồng, đã xác định ba mô hình kinh tế chính: phát triển kinh tế dược liệu, du lịch văn hóa, và chuỗi giá trị lâm sản phụ. Đối với kinh tế dược liệu, nghiên cứu đề xuất xây dựng hành lang pháp lý, khảo sát nguồn tài nguyên tự nhiên, nghiên cứu tri thức bản địa của người Ba Na và thúc đẩy hợp tác giữa cộng đồng địa phương với các công ty dược liệu, đồng thời đảm bảo đánh giá tác động sinh thái. Phát triển du lịch văn hóa bao gồm việc lựa chọn các làng giàu bản sắc văn hóa, đào tạo người dân địa phương về dịch vụ du lịch, chuẩn bị cơ sở vật chất và tạo ra các sản phẩm du lịch độc đáo, nhấn mạnh sự tích hợp du lịch với bảo vệ rừng và kết nối cộng đồng với các đơn vị lữ hành và cơ quan quản lý rừng. Chuỗi giá trị lâm sản phụ nhằm đảm bảo giá cả công bằng cho người thu hái địa phương bằng cách thiết lập một mạng lưới thu mua, có thể do các đơn vị quản lý rừng điều hành, để kết nối trực tiếp với điểm tiêu thụ, từ đó khuyến khích việc khai thác bền vững và bảo vệ rừng. Bài viết cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đánh giá các mô hình này dựa trên tác động của chúng đến sinh kế người dân, hệ sinh thái rừng và hiệu quả kinh tế, cả trong ngắn hạn và dài hạn. Đồng thời, nghiên cứu đề cao sự cần thiết của việc tuyên truyền, giáo dục liên tục và hỗ trợ cộng đồng người Ba Na, những người còn thiếu kinh nghiệm thị trường, nhằm đảm bảo sự tham gia hiệu quả và triển khai thành công các mô hình này, góp phần giảm nghèo và ổn định sinh kế.