Neutrino năng lượng cao đến từ vũ trụ

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

45
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'neutrino năng lượng cao đến từ vũ trụ', tài liệu phổ thông, vật lý phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Neutrino năng lượng cao đến từ vũ trụ

Neutrino năng lư ng cao n t vũ tr Per Olof Hulth Gi i thi u Loài ngư i ã nghiên c u vũ tr trong hàng nghìn năm b ng cách nhìn vào b u tr i êm huy n di u, ư c ch d n b i ánh sáng nhìn th y phát ra t h ng hà sa s ngôi sao và nh ng hi n tư ng khác. Trong th k v a qua, nh ng hình nh m i c a b u tr i êm ã ư c các nhà khoa h c khám phá b ng các bư c sóng khác nhau c a ánh sáng mà m t tr n không th nhìn th y, ví d như sóng vô tuy n, ánh sáng h ng ngo i, tia X và tia gamma. M i l n nh ng cánh c a m i trong b u tr i êm ư c m ra, thì nh ng hi n tư ng b t ng m i l i ư c khám phá, ví như n n vi sóng t th i Big Bang, các sao neutron, các lõi thiên hà ho t ng (AGN), các l en, các t bùng phát tia gamma (GRB) và các i tư ng h p d n khác. Ngày nay, các nhà khoa h c ang b t u m ra m t cánh c a hoàn toàn m i b ng cách s d ng m t h t cơ b n khác, h t neutrino, thay cho photon, ó là h t cơ b n c a ánh sáng dùng nghiên c u vũ tr . Lĩnh v c m i này có tên g i là thiên văn h c neutrino, hi v ng s vén màn nh ng hi n tư ng m i chưa bi t và giúp chúng ta tr l i m t vài câu h i mà chúng ta ang có ngày nay. Neutrino Neutrino là m t h t cơ b n, ư c ưa ra vào năm 1930 b i Wolfgang Pauli, ngư i o t gi i Nobel v t lí năm 1945, gi i bài toán kh ng ho ng năng lư ng trong v t lí h t nhân. Các nhà khoa h c ã g p khó khăn khi tìm năng lư ng trong các phân rã phóng x và Pauli xu t s t n t i c a m t h t mà ông tin là nó ã mang kh i ph n năng lư ng thi u h t. Nhưng ph i m t nhi u năm trư c khi neutrino ư c phát hi n. Clyde Cowan và Frederick Reines là nh ng ngư i u tiên phát hi n và nh n ra h t này vào năm 1965. Cho s óng góp c a ông, Reines ã ư c trao gi i Nobel v t lí năm 1995. Neutrino là m t h t khó hi u không có i n tích và ch tương tác v i v t ch t qua l c h t nhân y u. Trong nh ng năm g n ây, ngư i ta ã phát hi n th y neutrino có m t kh i lư ng nh , làm h b gi thi t trư c ây r ng nó không có kh i lư ng. Trong m t tr i, vô s neutrino ư c t o ra trong quá trình nhi t h ch khi b n nguyên t hydrogen chuy n hóa thành m t nguyên t helium. B t ch p s lư ng l n c a neutrino, trung bình ch kho ng ch ng m t trong s này s tương tác v i cơ th ngư i trong su t m t i ngư i. Dòng neutrino phát ra t m t tr i t i b m t trái t là 6 x 1010 neutrino/cm2/s. Các neutrino phát ra t quá trình nhi t h ch trên m t tr i có th i qua vài năm ánh sáng c a ch t chì r n trư c khi b v t ch t h p th . Tuy nhiên, xác su t cho m t neutrino tương tác v i v t ch t tăng theo năng lư ng c a neutrino. 12 Nh ng bài báo v t lí hay – T p 1 | © hiepkhachquay
Có ba lo i neutrino ã ư c quan sát th y: electron neutrino (νe), muon neutrino (νµ), và tau neutrino (ντ). Các neutrino này liên quan t i ba h t tích i n là electron, muon và h t tau. C sáu h t u g i là lepton. Khi m t neutrino tương tác v i v t ch t, nó có th ho c ti p t c là neutrino sau khi tương tác (“tương tác dòng trung hòa”) ho c t o ra h t tích i n tương ng (“tương tác dòng tích i n”). Electron neutrino sinh ra electron, muon neutrino sinh ra muon, và tau neutrino sinh ra lepton tau. M t neutrino tương tác v i m t nguyên t t o ra m t muon và m t tr n mưa các h t có th i gian s ng ng n. Trong m t tương tác neutrino năng lư ng cao, lepton tích i n s ti p t c h u như theo hư ng cũ như neutrino t i. Trong v t ch t, m t electron ư c t o ra trong tương tác s d ng l i sau vài mét, trong khi muon, v i kh i lư ng l n hơn c a nó, s ti p t c i thêm vài km tùy thu c vào năng lư ng c a nó. Xác nh ư c hư ng c a muon sinh ra s cho bi t hư ng c a muon neutrino trong vòng vài ba . ây là chìa khóa tìm hi u thiên văn h c neutrino năng lư ng cao. Neutrino năng lư ng cao và neutrino năng lư ng th p Neutrino có th chia thành hai lo i, lo i năng lư ng cao và lo i năng lư ng th p. T t nhiên, ây là m t s phân chia khá c oán, nhưng nó ph n ánh quá trình t o ra và cách th c ch t o máy dò h t. Neutrino năng lư ng th p ch y u sinh ra trong các quá trình h t nhân, như các ph n ng nhi t h ch trên m t tr i hay t i tâm c a sao siêu m i ang bùng n . Neutrino năng lư ng cao ch y u sinh ra trong các va ch m h t năng lư ng cao t o ra các meson có th i gian s ng ng n, phân h y thành neutrino và các h t khác. Trong thang chia v t lí h t, các neutrino năng lư ng th p có năng lư ng trong kho ng hàng ch c MeV (mega electron Volt), còn các neutrino năng lư ng cao có năng lư ng trên hàng ch c GeV (giga electron Volt). Các ngu n neutrino Neutrino m t tr i T trư c n nay, ch có hai ngu n neutrino ngoài a c u ư c quan sát th y. C hai u là ngu n neutrino năng lư ng th p. Ngu n th nh t là m t tr i mà t ó Raymond Davis Jr, ngư i o t gi i Nobel v t lí năm 2002, ã thành công trong vi c b t trung bình n a tương tác electron neutrino m i ngày trong máy dò h t c a ông trong su t 20 năm. © hiepkhachquay | http://www.thuvienvatly.com 13
Neutrino sao siêu m i Ngu n th hai c a các neutrino ngoài a c u ư c quan sát th y trong 10 s vào năm 1987 khi m t ngôi sao trong ám mây Magellan L n bùng n dư i d ng sao siêu m i, sau này mang tên là SN1987. Các neutrino phát ra t ph n bên trong c a s co s p l i ch m n trái t sau hành trình 170.000 năm, m t vài gi trư c khi ánh sáng t i. Các neutrino có th truy n th ng ngay hay kém tr c ti p hơn t trung tâm co s p ph n bên trong c a ngôi sao, nhưng tác ng c a v n không th nhìn th y b m t ngôi sao mãi cho n sau này. Kho ng 25 tương tác neutrino ã ư c quan sát th y b i các máy dò h t t i Kamiokande (Nh t B n), Baksan (Liên Xô) và IMB (Mĩ) trong su t 10 s. Lo i quan sát này c a các neutrino phát ra t m t tr i và sao siêu m i ã ưa ra m t lo i thiên văn h c m i, vì neutrino cung c p cho chúng ta thông tin v nh ng quá trình x y ra sâu bên trong các v t b n m t khi nhìn b ng ánh sáng kh ki n hay photon nói chung. Tinh vân Con cua là tàn dư c a m t v bùng n sao siêu m i năm 1054. Trong t bùng phát kh ng khi p, 99% năng lư ng ư c gi i phóng dư i d ng các neutrino không nhìn th y. Neutrino phát ra t các ngu n tia vũ tr không xác nh M t lu n c ch c ch n cho s t n t i c a các neutrino năng lư ng cao n t vũ tr là s quan sát th y các tia vũ tr năng lư ng cao. Các h t c u thành h t nhân, chúng truy n qua không gian sâu th m trong nhi u tri u năm, liên t c b n phá b u khí quy n c a trái t. Khi va ch m v i khí quy n c a trái t, các h t ó sinh ra nh ng tr n mưa v i nhi u h t có th i gian s ng ng n. T i b m t trái t, chúng ta quan sát th y tàn dư c a các tr n mưa h t dư i d ng kho ng 100 muon/m2/s. Các máy dò h t b m t r t l n ngày nay ang o cư ng và năng lư ng c a các tia vũ tr . Dù cho ã khám phá ra tia vũ tr s m t n năm 1912 b i Victor Hess, ngư i o t gi i Nobel v t lí năm 1936, chúng ta v n không bi t chúng n t âu. Chúng ta trông i a s các h t ư c t o ra trong các v bùng n sao siêu m i trong thiên hà c c b c a chúng ta, nhưng các h t tia vũ tr có năng lư ng quan sát th y cao nh t ư c cho là n t các ngu n không xác nh bên ngoài thiên hà c a chúng ta. Các tia vũ tr quan sát th y năng lư ng cao nh t có năng lư ng 50 joule. Quá trình gia t c mang l i cho các h t nh ng năng lư ng c c cao này không ư c rõ. C hai ngu n ã k u không ph i là 14 Nh ng bài báo v t lí hay – T p 1 | © hiepkhachquay
ngu n phát ra các h t này. Năng lư ng c a các h t tia vũ tr cao nh t l n hơn mư i tri u l n so v i cái do máy gia t c h t m nh nh t c a th gi i LHC (Máy Va ch m Hadron L n) s có kh năng t t i khi nó b t u ho t ng trong năm 2007 t i CERN, Geneva. N u ngư i ta mu n “xây d ng” m t máy gia t c cho proton v i cùng năng lư ng như các tia vũ tr cao nh t trên cơ s các nam châm siêu d n LHC, thì kích thư c c a máy gia t c s l n hơn qu o c a trái t xung quanh m t tr i (LHC có chu vi 27 km). Vì tia vũ tr tích i n nên chúng s b l ch hư ng b i t trư ng trong không gian. i u này có nghĩa là hư ng c a tia vũ tr không cho bi t ngư c hư ng c a ngu n phát. phát hi n ra ngu n phát, ngư i ta c n m t h t trung hòa i n như neutrino không b nh hư ng b i t trư ng. Tia vũ tr v i năng lư ng hơn 10% c c i năng lư ng quan sát th y s tương tác v i n n vi sóng t Big Bang và s không th truy n i nh ng kho ng cách xa trong vũ tr . Ngu n phát ra nó ph i “g n”, không xa hơn 50 tri u năm ánh sáng, ó là kho ng cách r t “ng n” trong vũ tr . S t n t i c a các tia vũ tr năng lư ng c c cao này là m t bí n th t s . Khi các proton va ch m v i các photon n n vi sóng, các meson ư c t o ra, trong s phân h y c a chúng s s n sinh ra các neutrino năng lư ng cao. Nh ng h t này ư c g i là neutrino GKZ ( t theo tên Greisen, Zatseptin, và Kuzmin) và là ngu n b o m c a các neutrino năng lư ng cao ngoài a c u. Các photon còn có xác su t b h p th b i các photon n n vi sóng l n hơn c proton, i u ó ng ý r ng vũ tr không ph i là trong su t i v i các photon năng lư ng r t cao. nh ch p tia X Centaurus A b ng v tinh Chandra. Cái c bi t v i i tư ng này là l en t i tâm và dòng v t ch t hư ng v phía góc trên bên trái c a hình. ây có ph i là m t ngu n phát neutrino năng lư ng cao ? Có vài ng c viên kh dĩ cho các ngu n phát tia vũ tr năng lư ng cao nh t. H t nhân thiên hà ho t ng (AGN) là m t thiên hà có m t l en siêu tr ng t i tâm. L en ó có th có kh i lư ng lên t i m t nghìn tri u l n kh i lư ng m t tr i. T tâm c a nh ng thiên hà này, m t c u trúc d ng tia ã ư c quan sát th y kéo dài hàng ch c nghìn năm ánh sáng ra bên ngoài, phát ra nh ng lư ng l n năng lư ng. Tia ó ư c t o ra khi v t ch t trong thiên hà rơi vào trong l en. Các photon năng lư ng cao ã ư c quan sát th y t nh ng v t th này và các proton cũng ư c gia t c. M t ngu n kh dĩ khác là nh ng t bùng phát tia gamma (GRB) là nh ng s ki n kì l phát ra m t xung ng n tia gamma trong m t ph n c a giây và cho t i 100 s. Chúng là nh ng s ki n giàu năng lư ng tính nh t ư c quan sát th y trong vũ tr . Kho ng hai s ki n như th x y ra m i ngày. Chúng r t xa, v i kho ng cách lên t i 1010 năm ánh sáng. L i gi i thích kh © hiepkhachquay | http://www.thuvienvatly.com 15
dĩ c a nh ng s ki n này là các sao siêu tr ng co s p l i thành l en ho c hai sao neutron rơi vào nhau. Các ngu n không rõ c a các tia vũ tr năng lư ng cao s t o ra neutrino khi các proton năng lư ng cao ư c gia t c va ch m v i ch t khí photon xung quanh ngu n, theo ki u tương t như n n vi sóng vũ tr . Các va ch m s t o ra meson, chúng phân h y thành muon và neutrino và muon s phân h y thành electron (positron) và hai neutrino. Nh ng h t neutrino này s truy n i, không b nh hư ng b i t trư ng trong không gian và n u phát hi n ư c trên trái t, chúng s ch ngư c hư ng ngu n phát ra các tia vũ tr . Dòng neutrino vũ tr có th ư c tính t s quan sát t c tia vũ tr năng lư ng cao và ngư i ta s nh n th y mình c n nh ng máy dò h t có kích thư c hàng km3 b t các neutrino! Neutrino t “v t ch t t i” Các neutrino năng lư ng cao, m c dù không cao như neutrino c p trong ph n trư c, có th sinh ra liên quan t i m t quan sát kì l khác. M t trong nh ng bí n ch y u trong v t lí h c và thiên văn h c ngày nay là “v t ch t t i” trong vũ tr . Các thiên hà và nhóm thiên hà quay như th chúng ch a nhi u v t ch t hơn cái chúng ta có th quan sát v i các thi t b thiên văn chu n c a chúng ta. V i ch v t ch t kh ki n ư c quan sát th y, các thiên hà s t ng kh nh ng ngôi sao và v t ch t ra ngoài không gian tr ng r ng do chuy n ng nhanh c a chúng. Nhưng i u này không x y ra, cho th y có nhi u v t ch t trong nh ng i tư ng này hơn cái chúng ta có th nhìn th y. Ch có l c h p d n là th c m nh n ư c v t ch t n gi u không rõ này. Th v t ch t này ư c g i là “v t ch t t i”. Kho ng 30% năng lư ng trong vũ tr là n m v t ch t và ph n còn l i n m d ng “năng lư ng t i” không rõ, cái chúng ta s không bàn t i trong bài vi t này. Nh ng o c g n ây do v tinh WMAP th c hi n cho th y ch 4% năng lư ng c a vũ tr là c u thành t v t ch t thông thư ng d ng các nguyên t c u t o nên nh ng ngôi sao và hành tinh. Ph n còn l i, chi m 25% năng lư ng toàn ph n, là m t lo i v t ch t m i cho t i nay chưa bi t. C m thiên hà NGC2300 v i ba thiên hà và m t ám mây khí. gi h th ng n nh v m t h p d n, c n có kh i lư ng g p kho ng 20 l n kh i lư ng quan sát th y. M t l i gi i thích ph bi n khác c a v t ch t t i là ph n l n lo i v t ch t khác l này g m các h t n ng tương tác y u (WIMP) ư c t o ra trong Big Bang ng th i v i v t ch t thông 16 Nh ng bài báo v t lí hay – T p 1 | © hiepkhachquay
thư ng c a chúng ta. Ngày nay, các h t này ch y xung quanh chúng ta và c u thành ph n th ng tr c a v t ch t trong các thiên hà c a chúng ta. Khi chúng i qua m t tr i và trái t, chúng có th tr nên b b t h p d n vào tâm c a nh ng v t th này. Các h t v t ch t t i tâm c a trái t và m t tr i s tiêu di t hay h y l n nhau khi hai trong s chúng g p nhau và t o ra v t ch t thông thư ng cùng v i các neutrino năng lư ng cao, trong s nh ng h t khác. Năng lư ng tiêu bi u c a nh ng neutrino này cao hơn nhi u so v i năng lư ng c a các electron neutrino t o ra b i quá trình nhi t h ch trên m t tr i. Khi quan sát neutrino phát ra t tâm trái t và/ho c m t tr i, ngư i ta có th bi t thêm thông tin v v t ch t t i. ng th i, ây là m t khám phá r t quan tr ng i v i n n v t lí h t cơ b n. Neutrino khí quy n Khi tia vũ tr va ch m v i b u khí quy n, các h t th i gian s ng ng n ư c t o ra, chúng phân h y thành muon và muon neutrino, cùng nhi u h t khác. Các muon phân tán kh p b m t trái t và b h p th vài ch c km vào trái t. Tuy nhiên, neutrino có th d dàng i qua toàn b trái t và chúng tương ng v i m t n n neutrino i v i neutrino vũ tr . ng th i, chúng có th dùng cho ki m nghi m kính thiên văn neutrino. Vì neutrino vũ tr ư c trông i là có, v trung bình, năng lư ng cao hơn neutrino khí quy n, nên phông n n này có th làm ch ư c. Vi c phát hi n neutrino năng lư ng cao Có bao nhiêu neutrino ư c phát hi n ? phát hi n neutrino năng lư ng cao n t vũ tr , ngư i ta bu c ph i xét n cơ h i c c kì nh r ng neutrino s tương tác v i v t ch t. Cách duy nh t làm ư c vi c ó là s d ng lư ng r t l n v t ch t trong dò tìm. Càng s d ng nhi u v t ch t (trong máy dò), neutrino s tương tác càng nhi u. Vì chi phí c a máy dò h t ph i h n ch , nên ngư i ta ch n v t ch t có s n trong t nhiên, như nư c và băng, làm ch t dò h t. Ngư i ta trang b cho th tích máy dò các b c m quang t theo nh ng ki u hình h c l n và khai thác th c t là các h t tích i n chuy n ng nhanh hơn t c ánh sáng trong v t ch t ó phát ra ánh sáng Cherenkov ( t tên theo công trình nghiên c u c a Pavel A. Cherenkov, Il’ ja M. Frank và Igor Y. Tamm, các nhà o t gi i Nobel v t lí năm 1958) trong m t hình nón xung quanh h t chuy n ng. Vì neutrino trung hòa i n nên chúng s không phát ra ánh sáng Cherenkov, nhưng các h t tích i n do tương tác sinh ra s phát ra ánh sáng. V t ch t ư c ch n cho môi trư ng máy dò h t ph i r t trong su t i v i ánh sáng. Các b c m quang trong th tích máy dò h t s quan sát th i gian t i và cư ng ca ánh sáng Cherenkov phát ra t muon. S d ng thông tin này, ngư i ta có th xác nh hư ng c a các neutrino trong ch ng vài . M t tr ng i i v i lo i kính thiên văn này là dòng muon t các tương tác tia vũ tr trong b u tr i phía trên kính thiên văn l n hơn nhi u so v i lư ng muon trông i t các tương tác neutrino. làm gi m phông n n này, kính thiên văn ó ph i t sâu trong nư c hay t ng băng, v i các b ph n máy dò h t nhìn xu ng xuyên qua trái t. Trái t © hiepkhachquay | http://www.thuvienvatly.com 17
ư c s d ng làm b l c h p th các muon khí quy n. Ch nh ng muon nào ti n n xuyên qua trái t m i ư c ch p nh n là muon n t các tương tác neutrino bên dư i kính thiên văn. Yêu c u th tích l n c a môi trư ng r t trong su t và t c ch m c a dòng muon khí quy n d n n th c t là các kính thiên văn neutrino ch có th xây d ng nh ng nơi r t c bi t; sâu dư i h hay i dương, sâu c 4000 m hay n m sau dư i kh i băng k ch sù Nam C c. Kính thiên văn neutrino năng lư ng cao Có hai kính thiên văn neutrino năng lư ng cao ang thu th p d li u hi n nay – máy dò h t Baikal h Baikal và Lo t máy dò muon và neutrino Nam C c (AMANDA), kính thiên văn neutrino l n nh t t t i Nam C c. M t muon n t tương tác neutrino kính thiên văn AMANDA t i Nam C c. AMANDA g m 677 máy dò ánh sáng tri n khai 19 l sâu trong t ng băng n n Amundsen-Scott t i Nam C c. Lí do ch n nơi r t kì l này là t ng băng dày 3 km ó có l p băng trong su t v m t quang h c nh t trên trái t và nư c Mĩ óng căn c t i Amundsen-Scott. Các máy dò sáng ư c tri n khai b ng cách cho tan ch y các l trong băng, ư ng kính 60 cm và sâu hơn 2000 m. Khi nư c tràn y l thì khoan ư c l y ra và các b dò sáng ư c tri n khai trư c khi nư c ông c tr l i (quá trình m t kho ng 1 tu n). Kích thư c hi u qu c a kính thiên văn là cao 400 m và ư ng kính 200 m. Kính thiên văn AMANDA phát hi n 3-4 neutrino m i ngày, phù h p v i s lư ng mong i c a neutrino khí quy n. Kính thiên văn neutrino kích thư c hàng km3 Khi phát hi n ra neutrino khí quy n, kính thiên văn neutrino Baikal và AMANDA ã ch ng minh r ng kĩ thu t máy dò h t Cherenkov c l n ã trư ng thành và s n sàng s d ng cho tìm ki m neutrino năng lư ng cao n t vũ tr . AMANDA, kính thiên văn neutrino l n nh t ang ho t ng hi n nay, có kh năng quan sát neutrino vũ tr trong nh ng năm t i nhưng có l không l n. 18 Nh ng bài báo v t lí hay – T p 1 | © hiepkhachquay
M t vài d án ch t o kính thiên văn neutrino có kích thư c như yêu c u ang ư c tri n khai. D án tiên ti n nh t là IceCube, ã b t u tri n khai t i cùng a i m như AMANDA Nam C c. IceCube s g m 80 lo t máy dò sáng (t ng c ng 4800) sâu t 1450 n 2450 m t i cùng a i m v i AMANDA. Th tích máy dò s là m t km kh i và lo t u tiên ã ư c tri n khai thành công vào tháng 1 năm 2005. Vi c tri n khai máy dò h t ó s m t 6 năm, nhưng d li u s ư c ghi nh n cùng v i kính thiên văn AMANDA ngay t năm u tiên. vùng a Trung H i, có ba d án, Thiên văn h c v i Kính thiên văn neutrino và Nghiên c u môi trư ng trong lòng trái t (ANTARES) ngo i vi Toulou Pháp, Kính thiên văn neutrino tàu ng m m r ng v i Nghiên c u H i dương h c (NESTOR) ngo i vi Pylos Hi L p, và ài quan tr c neutrino a Trung H i (NEMO) ngo i vi Sicily Italy. Các máy dò h t ANTARES và NESTOR, v i nh ng phiên b n u tiên, nh m t i m c tiêu t ư c kích thư c b ng kính thiên văn AMANDA t i Nam C c. M t kính thiên văn neutrino l n bán c u b c s là m t s b sung r t p cho kính thiên văn neutrino m t km3 IceCube t i Nam C c. Kính thiên văn neutrino ANTARES a Trung H i Các máy dò h t neutrino kích thư c còn l n hơn n a Có nh ng d án khác ang tri n khai nh m phát hi n ra các tương tác neutrino năng lư ng cao nh ng th tích máy dò h t còn l n hơn 1 km3. M c tiêu chính là phát hi n nhi u neutrino GZK sinh ra khi các tia vũ tr năng lư ng cao nh t va ch m v i n n vi sóng t th i Big Bang. Nh ng máy dò h t này ang ghi nh n sóng vô tuy n phát ra trong các tương tác neutrino. Nguyên nhân s d ng sóng vô tuy n thay cho ánh sáng quang Cherenkov là sóng vô tuy n có th truy n i lâu hơn trong v t ch t mà không b h p th , cho phép th tích máy dò h t l n hơn. Tuy nhiên, ngư ng năng lư ng neutrino cho kĩ thu t này cao hơn nhi u i v i kính thiên văn ã nói ph n trên, và chúng ch y u nh y v i tương tác c a các electron neutrino năng lư ng cao. D án Thí nghi m Cerenkov băng vô tuy n (RICE) ã nghiên c u kĩ thu t sóng vô tuy n Nam C c t i a i m AMANDA. M t d án lí thú khác là Lo t xung l c nh t th i Nam C c (ANITA) là m t thí nghi m khí c u Nam C c. Khí c u v i các máy thu vô tuy n ANITA s lưi thông cao 37 km trong vài hành trình (30 ngày) trên các t ng băng và tìm ki m tương tác neutrino năng lư ng cao trong băng. “Th tích máy dò” s là hàng nghìn km kh i. © hiepkhachquay | http://www.thuvienvatly.com 19
Tìm ki m tương tác neutrino năng lư ng cao trong băng v i thí nghi m khí c u ANITA M t th tích máy dò h t còn l n hơn n a ư c s d ng trong d án GLUE tìm ki m sóng vô tuy n phát ra t các tương tác neutrino trên b m t m t trăng. Cu i cùng, có hai d án v tinh, ài quan sát không gian vũ tr r t xa (EUSO) và Máy thu ánh sáng góc r ng qu o (OWL), ư c xu t nh m tìm ki m các tương tác neutrino trong b u khí quy n v i th tích máy dò h t vài nghìn kilomet kh i. Tóm l i Cu c săn tìm neutrino năng lư ng cao n t vũ tr ch m i b t u và, trong tương lai g n, chúng ta hi v ng s bi t ư c nh ng s th t lí thú m i v vũ tr y quy n rũ c a chúng ta. Nguyên b n: High Energy Neutrinos from the Cosmos (nobelprize.org) hiepkhachquay d ch An Minh, Xuân M u Tý 2008 01/02/2008, 18:06:53 20 Nh ng bài báo v t lí hay – T p 1 | © hiepkhachquay