BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ QUỐC PHÒNG
VIỆN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC Y DƯỢC LÂM SÀNG 108
LƯƠNG THỊ HƯƠNG LOAN
NGHIÊN CỨU ĐỘ DÀY NỘI TRUNG MẠC
ĐỘNG MẠCH ĐÙI VÀ GIÃN MẠCH QUA TRUNG
GIAN DÒNG CHẢY ĐỘNG MẠCH CÁNH TAY
Ở PHỤ NỮ MÃN KINH BẰNG SIÊU ÂM DOPPLER
Chuyên ngành: Nội tim mạch
Mã số: 62720141
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC
Hà Nội, 2020
CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH
TẠI VIỆN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC Y DƯỢC LÂM SÀNG 108
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. PGS.TS Nguyễn Văn Quýnh
2. PGS.TS Nguyễn Đức Hải
Phản biện 1: ........................................................................................
Phản biện 2: ........................................................................................
Phản biện 3: ........................................................................................
Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án tiến sĩ cấp viện
vào ngày ….. tháng …… năm 2020
Có thể tìm hiểu luận án tại:
1. Thư viện Quốc gia Việt Nam
2. Thư viện Viện NCKH Y Dược lâm sàng 108
3. Viện Thông tin Y dược Trung ương
GIỚI THIỆU LUẬN ÁN
1. Đặt vấn đề
Vữa xơ động mạch là một trong những nguyên nhân hàng đầu
gây tử vong và tàn phế. Vai trò của vữa xơ động mạch đã được xác
định trong các bệnh lý về tim mạch, bệnh đột quỵ não và bệnh động
mạch ngoại vi...Năm 2013 thống kê toàn cầu, số ca tử vong do nhồi
máu cơ tim là 8,56 triệu người, 10,3 triệu người là số ca mắc mới về
đột quỵ. Tỷ lệ tử vong do tim mạch khác nhau giữa nam và nữ, nữ
giới có tỷ lệ tử vong do tim mạch cao hơn so với nam giới, đặc biệt
là ở phụ nữ sau khi mãn kinh. Sự thiếu hụt estrogen trong thời kỳ
mãn kinh gây ra sự rối loạn nặng nề về chuyển hóa lipid, tái phân bố
lại chất béo trong cơ thể (béo trung tâm), kháng insulin... chính vì
vậy tổn thương động mạch tiềm ẩn sẵn ở trong giai đoạn này. Do vậy
việc khảo sát rối loạn chức năng nội mạc, hay vữa xơ động mạch ở
giai đoạn tiền lâm sàng đang rất được quan tâm. Tại Việt Nam,
nghiên cứu của nhiều tác giả đã đề cập đến độ dày nội trung mạc
động mạch cảnh và giãn mạch qua trung gian dòng chảy động mạch
cánh tay ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2, bệnh nhân tăng huyết áp,
bệnh mạch vành...Chưa có nghiên cứu nào khảo sát trên đối tượng là
phụ nữ mãn kinh. Chúng tôi tiến hành nghiên cứu độ dày nội trung
mạc động mạch đùi theo hướng dẫn của Hiệp hội Tim mạch Châu
Âu và giãn mạch qua trung gian dòng chảy động mạch cánh tay ở
phụ nữ mãn kinh bằng siêu âm Doppler theo hướng dẫn của Trường
môn Tim mạch Mỹ, nhằm đưa ra khuyến cáo giúp phụ nữ mãn kinh
hạn chế những biến cố mạch máu với hai mục tiêu sau:
1. Khảo sát độ dày nội trung mạc động mạch đùi và giãn mạch qua
trung gian dòng chảy động mạch cánh tay ở phụ nữ mãn kinh bằng
siêu âm Doppler.
2. Tìm hiểu mối liên quan giữa độ dày nội trung mạc động mạch đùi,
giãn mạch qua trung gian dòng chảy động mạch cánh tay với các
yếu tố nguy cơ tim mạch ở phụ nữ mãn kinh.
2. Những đóng góp mới của luận án: nghiên cứu xác định được:
Ở độ tuổi tương đương nhau, phụ nữ mãn kinh (PNMK) có độ
dày nội trung mạc (IMT) cao hơn so với phụ nữ chưa mãn kinh
(PNCMK), đáp ứng giãn mạch qua trung gian dòng chảy động mạch
cánh tay (FMD) ở PNMK thấp hơn PNCMK.
2
Nghiên cứu ghi nhận mối liên quan giữa dày IMT động mạch đùi
và FMD với tăng huyết áp, tăng glucose máu, rối loạn lipid máu và
suy giảm estradiol.
Dày IMT động mạch đùi và giảm FMD bị ảnh hưởng nhiều nhất
bởi huyết áp tâm thu, glucose máu và estradiol ở PNMK.
3. Bố cục luận án:
Luận án gồm 130 trang, gồm đặt vấn đề 2 trang, tổng quan tài liệu
35 trang, đối tượng và phương pháp nghiên cứu 20 trang, kết quả
nghiên cứu 35 trang, bàn luận 36 trang, kết luận và kiến nghị 3 trang.
Có 35 bảng, 10 hình, 9 biểu đồ và 150 tài liệu tham khảo (27 tài liệu
tiếng Việt, 123 tài liệu tiếng Anh).
Chương 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Định nghĩa mãn kinh
Mãn kinh tự nhiên là xảy ra sau 12 tháng liên tục mất kinh mà không
có nguyên nhân bệnh lý rõ ràng. Thời điểm bắt đầu mãn kinh chỉ được
xác định bằng cách hồi cứu ít nhất một năm sau chu kỳ cuối.
1.2. Rối loạn nội tiết trong thời kỳ mãn kinh
Ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, estradiol được tạo ra chủ yếu từ
buồng trứng. Vào thời kỳ mãn kinh, ở buồng trứng số nang nguyên
thủy còn rất ít dẫn đến sự giảm nồng độ và tốc độ sản xuất estradiol.
Testosterone ở phụ nữ độ tuổi sinh sản được tạo ra từ hai nguồn:
do buồng trứng và chuyển tiền chất androstenedion thành
testosterone ở mô ngoại biên. Ở giai đoạn mạn kinh, nồng độ
testosterone giảm khoảng 20% và androstenedion giảm khoảng 50%.
1.3. Các yếu tố nguy cơ tim mạch thường gặp ở phụ nữ mãn kinh
1.3.1. Rối loạn lipid
Trong thời kỳ mãn kinh do giảm nồng độ estradiol dẫn tới sự gia tăng
nồng độ cholesterol toàn phần (CT), LDL-Cholesterol (LDL-C),
triglyceride (TG) và giảm DL-Cholesterol (HDL-C) trong máu. Những
thay đổi này làm tăng nguy cơ bệnh tim mạch. Ở PNMK, CT tăng theo
tuổi, tuy nhiên với phụ nữ trên 50 tuổi mức tăng này trở nên đột biến.
1.3.2. Rối loạn sự phân bố mỡ
Ở PNMK do sự giảm nồng độ estrogen dẫn đến sự thay đổi về
phân bố mỡ trong cơ thể: tăng tích tụ mỡ ở bụng và mỡ nội tạng,
3
vòng bụng lớn, CT, LDL-C và apo B, huyết áp và glucose máu lúc
đói cao hơn so với phụ nữ trẻ. Bên cạnh đó, béo phì dạng nam gây
kháng insulin nội bào dẫn đến gia tăng nồng độ insulin.
1.3.3. Tăng huyết áp
Phụ nữ ở giai đoạn mãn kinh giảm estrogen gây ra rối loạn chức
năng nội mạc mạch máu, bên cạnh đó gây tăng trọng lượng cơ thể
(BMI), tăng hoạt động của hệ thần kinh giao cảm, tăng tiết renin và
angiotensin II và hậu quả cuối cùng gây THA ở PNMK.
1.3.4. Kháng insulin
Sinh lý bệnh của kháng insulin phức tạp. Kháng insulin làm tăng
sản xuất axit béo tự do từ mô mỡ dẫn đến giảm hấp thu glucose
ngoại
vi, tăng sự hình thành glucose trong gan, giảm tác dụng của insulin
tại gan. Bên cạnh đó rối loạn phân bố mỡ do giảm estrogen ở PNMK
là nguyên nhân gây kháng insulin. Kết hợp cả hai cơ chế này dẫn đến
PNMK có tỷ lệ kháng insulin là rất cao.
1.3.5. Rối loạn glucose máu lúc đói
Ở PNMK nguy cơ bị ĐTĐ týp 2 có thể do ảnh hưởng của tuổi
mãn kinh (mãn kinh càng sớm thì nguy cơ ĐTĐ týp 2 càng cao).
1.3.6. Các yếu tố viêm
CRP được coi như là một dấu ấn viêm liên quan đến VXĐM và
các bệnh tim mạch. CRP cao ở PNMK có thể là một dấu hiệu chỉ
điểm có nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch. Điều này có nghĩa thiếu
hụt estrogen, tăng béo phì trung tâm có liên quan tăng hình thành rối
loạn đông máu.
1.4. Biến đổi mạch máu ở phụ nữ mãn kinh
Hệ mạch được xem như là một trong những mô đích quan trọng
của estrogen. Estrogen có tác dụng làm phát triển các tế bào nội mạc
mạch máu nhưng lại ức chế tân sinh tế bào cơ trơn mạch máu, điều
hòa canxi nội bào. Mặt khác estrogen tác động trực tiếp lên thành
mạch làm gia tăng sản xuất NO trong vài phút và cảm ứng nitric
oxide synthase làm gia tăng sản xuất prostacyclin chậm hơn. Tất cả
các tác dụng trên gây ra giãn mạch.
1.5. Nội mạc mạch máu và một số phương pháp khảo sát
Nội mạc mạch máu là một lớp đơn bào mỏng bao phủ bề mặt bên
trong của toàn bộ hệ thống mạch máu.
1.5.1. Chức năng của tế bào nội mạc mạch máu