Nhiếp ảnh cơ bản: Bố cục

Nhiếp ảnh cơ bản: Bố cục

Cả hội hoạ và nhiếp ảnh đều là nghệ thuật truyền tải thông tin thị giác và chịu sự chi

phối của những nguyên lý căn bản về cảm nhận thực thể bằng ánh sáng. Nhưng nếu

hội hoạ là nghệ thuật tổng hợp thì nhiếp ảnh là kỹ thuật phân tích. Khi vẽ tranh, hoạ sỹ

đưa dần vào khung toan trắng những nét cọ để tạo ra nội dung và bố cục của nó.

Nhưng trong nhiếp ảnh, người ta làm công việc ngược lại…

Với bối cảnh thực có sẵn nội dung và bố cục, tay máy phải thay đổi góc nhìn, sử dụng

ống kính wide hay tele, xoay trở khuôn hình để chọn lọc những yếu tố xây dựng lên

bức ảnh. Tuy nhiên, dù là thêm vào hay bớt đi các mảng khối trong khuôn hình, cả hội

hoạ và nhiếp ảnh đều hướng tới cách xếp đặt hiệu quả nhất để thể hiện nội dung các

tác phẩm. Trong kết quả cuối cùng, ở mức độ nào đó, cả tranh vẽ và ảnh chụp đều

được đánh giá bởi một chuẩn mực về bố cục.

Khi đánh giá một bức ảnh, người ta xem xét nó trên những yếu tố căn bản về nội

dung, màu sắc, trạng thái và hiệu ứng quang học. Nếu bố cục được nhấn mạnh trong

khi các yếu tố khác bị khoả mờ, bản thân nó có thể là chủ đề của nhiếp ảnh.

Hầu hết các yếu tố căn bản này giúp truyền tải thông tin thị giác như điểm và đường

nét, hình dạng, màu sắc, chất liệu bề mặt và độ tương phản đều liên quan đến bố cục

bức ảnh. Người chụp ảnh dựa trên những nguyên tắc này để phát triển kỹ năng sắp

xếp các đối tượng trong khuôn hình.

Tiết tấu tạo bởi hiệu ứng quang học.

1 - Tìm ra tiết tấu hay mô thức xếp đặt trong bối cảnh

Đó là kỹ thuật rút ra logic về vị trí, sự xếp đặt các vật thể trong khuôn hình, chọn được

góc đặt máy tốt nhất phản ánh tiết tất và mô thức trên các vật thể. Kỹ thuật này rất phổ

dụng đối với ảnh kiến trúc, giao thông, dây chuyền sản xuất… Việc phát hiện logic

xếp đặt trong một bối cảnh lớn phụ thuộc rất nhiều vào khả năng quan sát và xâu

chuỗi của tay máy. Tuy nhiên, việc lạm dụng tiết tấu, thiếu suy ngẫm và phân tích sẽ

dẫn đến những bức ảnh dập khuôn nhàm chán. Việc áp dụng hiệu quả bố cục này phải

đi liền với các hiệu ứng ánh sáng, tạo bóng và góc đặt máy khác thường.

Ví dụ, một hàng cột tròn đều tăm tắp và sáng rõ trong nắng trưa sẽ không thể đẹp bằng

bức ảnh chúng đứng trong ánh sáng xiên thấp hơi lệch phương ống kính. Nhờ nắng tạt

ngang, bóng cột sẽ đổ dài tạo một hàng cột nữa nằm dưới đất, thân của chúng sẽ được

“vê” tròn lẳn vì hiệu ứng chuyển sáng tối. Nếu đặt máy thật thấp dưới chân hàng cột

với ống kính góc rộng, đầu của chúng sẽ sẽ chạm vào nhau và lao vút lên trời, rất thú

vị. Nhiều khi các tiết tấu lại xuất hiện cùng hiệu ứng quang học và chỉ tác động vào

ống kính ở một góc nhìn nhất định, vấn đề là phải tìm tòi và sáng tạo.

2 -Thể hiện được kích cỡ vật thể hoặc khoảng cách

Kỹ thuật này giúp người xem ảnh hình dung kích thước của vật thể trong khuôn hình.

Sử dụng tốt phép so sánh chênh lệch về kích thước có thể nêu bật được độ lớn của đối

tượng trong bức ảnh.

Ví dụ, nếu muốn minh hoạ độ lớn của một con voi nên đặt chú sáo bé như hạt gạo trên

lưng nó. Ngược lại, khi chụp macro một bông hoa nhỏ, người ta nhấn mạnh mức

phóng đại của bức ảnh bằng một chú kiến vàng lớn như con ong chúa. Vật thể làm

mẫu so sánh nên thuộc loại hình ảnh quen thuộc, dễ hình dung kích thước như con

người, ôtô, que diêm, cái bút… Có thể dễ dàng nhận thấy hiệu quả của thủ pháp so

sánh khi xem những thước phim hoạt hình kinh điển về người khổng lồ, tí hon. Tay

máy khi đứng trước bối cảnh hoành tráng hay vật thể quá lớn, anh ta dễ bị ngợp tới

mức quên mất là cần một vật thể so sánh. Kết quả là bức ảnh sẽ còn cảm xúc mà anh

ta đã trải nghiệm, mọi thứ sẽ chỉ giống như cảnh trên bàn hay những món đồ chơi của

trẻ con.

3 - Tạo sức hút cho điểm nhấn của bức ảnh

Vùng trọng tâm hay điểm nhấn của bức ảnh được thể hiện bằng kỹ thuật tạo độ tương

phản, hay đường dẫn hướng. Theo nguyên lý thị giác thì điểm tương phản nhất trong

khuôn hình sẽ thu hút thị giác, vùng xẫm sẽ nặng và hút mắt hơn khoảng n*** trắng.

Mặt khác, ánh mắt người xem cũng sẽ di chuyển theo hướng chiếu của tia sáng trong

khuôn hình, tức là đi từ chỗ nhạt nhất đến chỗ đậm nhất. Những đường cong, nét chéo

kết thúc tại điểm nhấn sẽ dẫn ánh mắt người xem đến đó. Tuy nhiên, chúng cũng có

thể gây hậu quả phân tán và khó hiểu nếu chỉ lệch hướng tới chủ đề chính.

Trong bố cục cổ điển, điểm mạnh của bức ảnh thường được đặt ở toạ độ giao nhau của

đường 1/3 dọc và 1/3 ngang bức ảnh (gần 4 góc khuôn hình). Cách sắp xếp này đặc

biệt phù hợp với cỡ phim 35 mm. Nhiếp ảnh hiện đại không bị lệ thuộc vào những

công thức cổ điển. Thậm chí, những tay máy cách tân còn cố tính đặt chủ đề vào

những vị trí oái oăm và điều đó lại gây sự chú ý và ấn tượng về bức ảnh. Thực ra,

những tay máy này phải rất hiểu về Tỷ Lệ Vàng để có thể làm điều ngược lại và tạo

nên hiệu quả thú vị. Giá trị cao nhất mà nhiếp ảnh hiện đại nhắm tới không hoàn toàn

là cái đẹp, mà là cảm xúc và ấn tượng.

4 - Đặc tính về cân bằng và trạng thái

Sự cân bằng trong bức ảnh sẽ quyết định trạng thái tĩnh hoặc động của nó. Nếu thủ

pháp sử dụng đường chân trời nằm ngang chính giữa bức ảnh nhằm tạo nên cảm xúc

tĩnh lặng, thì khi đặt nghiêng, đưa lên cao hay hạ xuống thấp sẽ cho hiệu quả động.

Bức ảnh nhiều trời ít đất thì tạo cảm xúc nhẹ nhõm thanh cao. Còn khi đảo tỷ lệ này,

những hiệu quả sẽ ngược lại. Mắt người xem có một đặc tính là bị thu hút theo hướng

chuyển động của chủ đề. Do vậy, trong bố cục cổ điển các chuyển động phải hướng

vào trong bức ảnh. Nhưng các nhiếp ảnh gia hiện đại lại không muốn người xem thấy

ngay mọi thứ, họ đòi hỏi sự quan sát và suy ngẫm về thông điệp của bức ảnh, nên họ

có thể không tuân thủ quy tắc này.

Sự cân bằng cũng bị chi phối bởi màu sắc, một chấm vàng tươi bên phải sẽ nặng bằng

cả một mảng nhạt trắng. Cách lấy một diện tích nhỏ có sức hút mạnh để tạo ra sự cân

bằng với một mảng lớn nhẹ nhõm hơn sẽ tạo ra trạng thái cân bằng động - một bố cục

khá phổ biến trong nhiếp ảnh.

5 - Chụm vào tản ra

Việc sử dụng hình tròn hay những đường cong kín tạo nên sức hút khá mạnh và gây

hiệu ứng hợp nhất - phương pháp thể hiện tốt những hiện thực đơn lẻ như bông hoa,

mạng nhện… Khi được sử dụng hợp lý, bố cục này sẽ hướng sự chú ý vào giữa tâm

của nó. Mục tiêu hợp nhất vào điểm mạnh còn có thể được thực hiện bởi nhiều đường

dẫn hướng tới đối tượng chính (ví dụ: nút giao thông). Không cần phải là những nét

dẫn thực thể, ánh mắt tập trung của các sinh vật trong khuôn hình cũng sẽ định hướng

sự quan sát của người xem ảnh.

Thủ pháp bố cục phân tán thường được dùng để diễn giải những nội dung trừu tượng

như: giận dỗi, làm ngơ, đa dạng, hỗn loạn… Đi liền với kỹ thuật này là ống kính góc

rộng, bao quát nhiều cụm đối tượng mạnh tương đương. Ví dụ, bức hình chụp từ trên

xuống một trung tâm giao dịch chứng khoán, hay một cái chợ ngoài trời đông đúc.

Tận dụng nét lượn chữ S.

6 - Phản ánh chiều sâu không gian

Là một thủ pháp rất hiệu quả để khắc phụ bản chất phẳng dẹt của bức ảnh. Một bố cục

khéo léo có thể làm khuôn hình trở nên sâu hút, cũng có thể khiến chủ đề nổi bật hình

khối trên một bối cảnh mờ nhoà. Nhiều khi một bức ảnh nét suốt từ cận cảnh tới vô cự

không tạo cảm giác sâu bằng bức macro nét cạn, chính phần vật thể bị mờ lại tạo cảm

giác về hình khối và chiều sâu không gian. Một bức ảnh bố cục tốt có thể bao gồm

nhiều lớn không gian với các tone màu và cường độ chiếu sáng khác nhau. Kỹ thuật

phổ biến là sử dụng cận cảnh làm khuôn hình, nhưng nếu không tìm được những mẫu

khung đặc biệt thú vị thì bức ảnh khó mà thoát ra khỏi sự nhàm chán.

Những nguyên tắc bố cục cổ điển (Tỷ Lệ Vàng):

- Đường chân trời ở 1/3 hoặc 2/3 chiều cao bức ảnh.

- Mỗi khuôn hình chỉ có một điểm mạnh, điểm này không đặt giữa ảnh mà phải ở toạ

độ 1/3 rộng x 1/3 cao.

- Hướng ánh mắt người xem từ ngoài vào trong bức ảnh.

- Tận dụng nét lượn chữ S nếu có trong bối cảnh.

Nguyên tắc tỉ lệ vàng (Golden Section rule)

Qua quan sát, người ta phát hiện ra rằng trong có 1 số điểm trong 1 bố cục ảnh thu hút

sự tập trung của người xem ảnh hơn so với những điểm khác. Tương tự như vậy, rất

nhiều vật trong tự nhiên cũng như vật do con người tạo ra theo 1 tỉ lệ nhất định tạo

cho người xem cảm giác dễ chịu, thoải mái. Leonardo Da Vinci đã nghiên cứu rất kỹ

nguyên tắc tạo nên sự hài hòa và đẹp và đặt tên cho nó là Tỉ Lệ Vàng. Thật ra từ trước

khi Leonardo đưa ra khái niệm Tỷ lệ vàng này, người Babylon, Ai cập và Hy lạp cổ đã

áp dụng con số này rất phổ biến trong các công trình kiến trúc hoặc các tác phẩm nghệ

thuật (bạn có thể xem thêm tác phầm Da Vinci Code của Dan Brown để xem cách

kiến giải của ông về vấn đề này – ND)

Để cảm nhận cụ thể hơn về những điểm đặc biệt theo nguyên tắc bố cục của Tỷ lệ

vàng, hãy tưởng tượng 1 bức ảnh được chia thành 9 phần không đều nhau bằng 4

đường thằng. Mỗi đường được vẽ sao cho tỷ lệ giữa chiều rộng của phần diện tích nhỏ

hơn của bức ảnh và chiều rộng của phần có diện tích lớn hơn bằng đúng tỷ lệ giữa

chiều rộng của phần có diện tích lớn hơn và chiều rộng của cả bức ảnh. 4 giao điểm

của 4 đường thẳng nói trên được gọi là 4 điểm vàng của bức ảnh.

Nguyên tắc đường chéo

Mỗi cạnh của 1 bức ảnh đều được chia làm 2 phần đều nhau và mỗi phần nhỏ lại tiếp

tục được chia thành 3 phần đều nhau. Làm tương tự cho cạnh kế bên, ta sẽ nối điểm

mốc trên để tạo thành 1 khung dọc theo đừơng chéo của khung ảnh. Theo nguyên tắc

bố cục này, các thành phần quan trọng của bức ảnh nên được đặt trong khung vừa

được xác định ở trên để tạo sự chú ý tốt nhất của người xem ảnh.

Những thành phần dạng đường thẳng như con đường, dòng nước, hàng rào khi đặt

theo đường chéo sẽ tạo cho bức ảnh tính động (dynamic) cao hơn nhiều so với khii đặt

chúng theo chiều ngang.

Ai trong chúng ta cũng đều thích cái đẹp và hơn thế nữa chúng ta đều muốn mình tạo

ra cái đẹp. Và một tác phẩm ưng ý, một tác phẩm đẹp là ước muốn không chỉ của các

nhiếp ảnh gia mà của mọi người khi cầm máy ảnh để chụp ảnh.

Để trở thành một nhiếp ảnh gia với các bức ảnh để đời quả lá khó, nhưng để có được

những bức ảnh đẹp thì cũng không khó lắm nếu ta nắm được các nguyên tắc nhiếp ảnh

cơ bản nhất.

Xin giới thiệu với các bạn bố cục cơ bản trong nhiếp ảnh. Các nhiếp ảnh gia, nhà

báo... trước khi có những tấm ảnh đẹp, để đời thì chắc chắn trong đầu họ cái bố cụ này

đã nằm sẵn từ lúc nào.

Mời bác bạn xem tấm hình sau:

Quan sát hình trên ta thấy:

Hai dòng kẻ dọc và ngang chia hình thành 3 phần bằng nhau và gặp nhau tại 4 điểm.

Trong nhiếp ảnh ta gọi 4 đường đó là 4 đường mạnh và 4 điểm đó là 4 điểm mạnh.

Hai đường nằm ngang còn gọi là hai đường chân trời.

Trong khi chụp hình người chụp phải cố gắng đưa chủ đề cần chụp vào gần hoặc

trùng các đường mạnh, điểm mạnh trên.

Đây là bố cục căn bản nhất, bất cứ người chụp ảnh nào cũng cần phải ghi nhớ trong

đầu để mỗi khi nhìn, ngắm chụp đều lôi ra để áp dụng.

Và dĩ nhiên là trong cả hội họa, điện ảnh, kiến trúc thì đây cũng là bố cục cơ bản nhất.

ví dụ:

Ngoài ra ta còn gọi hai đường ngang là hai đường chân trời. Khi chụp ảnh phong cảnh

có đường chân trời thì ta đặt đường chân trời nằm gần hoặc ngay tại hai đường trên

tùy ý đồ thể hiện của ta.

Ví dụ: Khi muốn thể hiện sự bao la của bầu trời, thì ta chọn đường dưới là đường chân

trời.

Bố cục trong nhiếp ảnh cũng giống như trong hội họa và kiến trúc theo các nguyên tắc

bố cục cổ điển -Tỷ lệ vàng -như minh họa của Cuhiep:

1.Đường chân trời ( đường tầm mắt) ở 1/3 hoặc 2/3 chiều cao bức ảnh.

2.Mỗi khuôn hình chỉ có một điểm mạnh (điểm nhấn, chủ thể).

3. Điểm mạnh này không đặt giữa ảnh mà phải ở toạ độ 1/3 rộng x 1/3 cao trong

khuôn hình.

4.Hướng ánh mắt người xem từ ngoài vào trong bức ảnh

5.Tận dụng nét lượn chữ S trong bối cảnh (nếu có)

(4-5: áp dụng luật xa gần nhằm tăng chiều sâu của bức ảnh).