H c ph n: Văn hóa m th c Vi t Namọ ầ ẩ ự ệ
L i M Đ uờ ở ầ
m th c hay nói cách khác là ăn và u ng, đây v n là chuy n di n raẨ ự ố ố ệ ễ
hàng ngày, r t g n gũi và cũng r t đ i th ng. Nh ng m i th i đ i khácấ ầ ấ ờ ườ ư ở ỗ ờ ạ
nhau thì ăn u ng l i đ c quan tâm v i nh ng m c đ khác nhau. Ngay tố ạ ượ ớ ữ ứ ộ ừ
xa x a, ông bà ta đã r t coi trong vi c ăn u ng, th nên t c ng m i có câu:ư ấ ệ ố ế ụ ữ ớ
“có th c m i v c đ c đ oự ớ ự ượ ạ ”, “ăn coi n i, ng i coi h ngồ ồ ướ ”, “h c ăn, h cọ ọ
nói, h c gói, h c mọ ọ ở”,...
Ngày nay, khi cu c s ng ngày m t phát tri n, nhu c u c a con ng iộ ố ộ ể ầ ủ ườ
ngày m t cao h n, m th c cũng nh vào đó mà tr nên hoàn thi n h n.ộ ơ ẩ ự ờ ở ệ ơ
V t ra kh i gi i h n “ượ ỏ ớ ạ ăn no m c mặ ấ ” đ đ t đ n “ể ạ ế ăn ngon m c đ pặ ẹ ”. mẨ
th c đã không còn đ n thu n là giá tr v t ch t, mà xa h n chính là y u tự ơ ầ ị ậ ấ ơ ế ố
văn hóa, m t m ng văn hóa đ m đà, duyên dáng và c t cách. Tìm hi u vộ ả ậ ố ể ề
m th c c a m t đ t n c chính là cách đ n gi n nh t đ có th hi uẩ ự ủ ộ ấ ướ ơ ả ấ ể ể ể
thêm v l ch s và con ng i c a đ t n c y. Qua đó góp ph n nâng caoề ị ử ườ ủ ấ ướ ấ ầ
v n hi u bi t và lòng t hào dân t c trong m i chúng ta.ố ể ế ự ộ ỗ
N c Vi t Nam hình ch “S”, tr i dài trên nhi u vĩ đ , chia làm baướ ệ ữ ả ề ộ
mi n B c, Trung, Nam. M i mi n có nh ng đ c tr ng riêng v đ c đi mề ắ ỗ ề ữ ặ ư ề ặ ể
t nhiên, sinh ho t, s n xu t và phong t c t p quán. T đó hình thành n nự ạ ả ấ ụ ậ ừ ề
văn hóa m th c riêng cho t ng mi n, m i mi n có nh ng cách ch bi n,ẩ ự ừ ề ỗ ề ữ ế ế
cách th ng th c món ăn khác nhau, đi u này càng t o cho m th c Vi tưở ứ ề ạ ẩ ự ệ
Nam phong phú và đa d ng h n. Chính vì v y, l a ch n đ tài “ạ ơ ậ ự ọ ề Nh ng nétữ
chung và khác bi t trong m th c ba mi nệ ẩ ự ề ” đ tìm hi u thêm v đ c đi mể ể ề ặ ể
m th c c a các vùng mi n trên đ t n c.ẩ ự ủ ề ấ ướ
Trang 1
H c ph n: Văn hóa m th c Vi t Namọ ầ ẩ ự ệ
N i Dungộ
1. Khái quát chung v văn hóa m th c Vi t Namề ẩ ự ệ
1.1. Khái ni m văn hóa m th cệ ẩ ự
Theo “T đi n Vi t Nam thông d ng” thì m th c chính là ăn u ng -ừ ể ệ ụ ẩ ự ố
là ho t đ ng đ cung c p năng l ng cho con ng i s ng và ho t đ ng.ạ ộ ể ấ ượ ườ ố ạ ộ
Chính vì v y nói đ n văn hóa m th c là nói đ n vi c ăn u ng và các mónậ ế ẩ ự ế ệ ố
ăn u ng cùng v i ngu n g c l ch s c a nó. ố ớ ồ ố ị ử ủ
Ăn là ho t đ ng c b n nh t c a con ng i, g n li n v i con ng iạ ộ ơ ả ấ ủ ườ ắ ề ớ ườ
ngay t bu i s khai. Nên vào th i đi m y ăn u ng ch là m t ho t đ ngừ ổ ơ ờ ể ấ ố ỉ ộ ạ ộ
sinh h c, m t ph n ng t nhiên không đi u ki n c a con ng i. Conọ ộ ả ứ ự ề ệ ủ ườ
ng i khi đó ch ăn theo b n năng, gi ng nh t t c các loài đ ng v t khác,ườ ỉ ả ố ư ấ ả ộ ậ
ăn đ duy trì s s ng và b o t n gi ng nòi. Th i kỳ này, ăn u ng ch a cóể ự ố ả ồ ố ờ ố ư
ch n l c, h ăn t t c nh ng gì ki m đ c, và đ c bi t là ăn s ng, u ngọ ọ ọ ấ ả ữ ế ượ ặ ệ ố ố
s ng.ố
Cùng v i s phát tri n c a con ng i thì ho t đ ng ngh thu t trongớ ự ể ủ ườ ạ ộ ệ ậ
ăn u ng hay m th c cũng thay đ i theo h ng tích c c v i s đa d ng c aố ẩ ự ổ ướ ự ớ ự ạ ủ
các món ăn và cách ch bi n.ế ế
Tr c kia, các món ăn ch đáp ng nhu c u ăn cho no b ng nh ngướ ỉ ứ ầ ụ ư
bây gi con ng i quan tâm đ n tính th m m c a món ăn, ăn b ng m t,ờ ườ ế ẩ ỹ ủ ằ ắ
b ng mũi và t t c các giác quan c a c th … Vì th , các món ăn, đ u ngằ ấ ả ủ ơ ể ế ồ ố
đ c ch bi n và bày bi n m t cách đ c s c h n, c u kỳ h n và n u ănượ ế ế ệ ộ ặ ắ ơ ầ ơ ấ
cũng nh th ng th c món ăn tr thành m t ngh thu t. m th c khôngư ưở ứ ở ộ ệ ậ Ẩ ự
ch là s ti p c n v góc đ văn hóa v t ch t mà còn ch a đ ng trong đóỉ ự ế ậ ề ộ ậ ấ ứ ự
văn hóa tinh th n.ầ
Theo nghĩa r ng, “Văn hóa m th c” là m t ph n văn hóa n m trongộ ẩ ự ộ ầ ằ
t ng th , ph c th các đ c tr ng di n m o v v t ch t, tinh th n, tri th c,ổ ể ứ ể ặ ư ệ ạ ề ậ ấ ầ ứ
Trang 2
H c ph n: Văn hóa m th c Vi t Namọ ầ ẩ ự ệ
tình c m… kh c h a m t s nét c b n, đ c s c c a m t c ng đ ng, giaả ắ ọ ộ ố ơ ả ặ ắ ủ ộ ộ ồ
đình, làng xóm, vùng mi n, qu c gia… Nó chi ph i m t ph n không nhề ố ố ộ ầ ỏ
trong cách t ng x và giao ti p c a m t c ng đ ng, t o nên đ c thù c aứ ử ế ủ ộ ộ ồ ạ ặ ủ
c ng đ ng y. Trên bình di n văn hóa tinh th n, văn hóa m th c là cáchộ ồ ấ ệ ầ ẩ ự
ng x , giao ti p trong ăn u ng và ngh thu t ch bi n th c ăn, ý nghĩa,ứ ử ế ố ệ ậ ế ế ứ
bi u t ng tâm linh trong món ăn đó “qua ăn u ng m i th y con ng i đ iể ượ ố ớ ấ ườ ố
đãi v i nhau nh th nào?”ớ ư ế
Theo nghĩa h p, “văn hóa m th c” là nh ng t p quán và kh u v c aẹ ẩ ự ữ ậ ẩ ị ủ
con ng i, nh ng ng x c a con ng i trong ăn u ng; nh ng t p t cườ ữ ứ ử ủ ườ ố ữ ậ ụ
kiêng k trong ăn u ng, nh ng ph ng th c ch bi n bày bi n trong ănị ố ữ ươ ứ ế ế ệ
u ng và cách th ng th c món ăn…ố ưở ứ
Hi u và s d ng đúng các món ăn sao cho có l i cho s c kh e nh tể ử ụ ợ ứ ỏ ấ
c a gia đình và b n thân, cũng nh th m m nh t luôn là m c tiêu h ngủ ả ư ẩ ỹ ấ ụ ướ
t i c a m i con ng i.ớ ủ ỗ ườ
1.2. Đ c tr ng m th c Vi t Namặ ư ẩ ự ệ
1.2.1. Quan ni m c a ng i Vi t Nam v m th cệ ủ ườ ệ ề ẩ ự
Ai cũng bi t r ng: Văn hóa m th c là m t bi u hi n quan tr ngế ằ ẩ ự ộ ể ệ ọ
trong đ i s ng con ng i, nó cũng hàm ch a nh ng ý nghĩa tri t lý. T xaờ ố ườ ứ ữ ế ừ
x a, trong dân gian n c ta đã t ng k t thành câu t c ng : “H c ăn, h cư ướ ổ ế ụ ữ ọ ọ
nói, h c gói, h c m ” ch y u đ nh c nh nh ng ng i m i b c vàoọ ọ ở ủ ế ể ắ ở ữ ườ ớ ướ
đ i thì khâu đ u tiên là “h c ăn”. các n c khác trên th gi i, ngoài quanờ ầ ọ Ở ướ ế ớ
ni m dân gian thì các nhà chuyên môn, nh ng ng i yêu thích, hi u mệ ữ ườ ể ẩ
th c… đ u bàn lu n, vi t nh ng tài li u, nh ng cu n sách hay v nghự ề ậ ế ữ ệ ữ ố ề ệ
thu t ăn u ng. ậ ố
Đ i v i dân t c Vi t, cái ăn là cái ăn văn hóa, nó có m t ý nghĩa sâuố ớ ộ ệ ộ
s c và liên quan đ n m i m t c a đ i s ng xã h i. Ng i Vi t cho r ng:ắ ế ọ ặ ủ ờ ố ộ ườ ệ ằ
“Có th c m i v c đ c đ o”, đây là m t đ c đi m h t s c bi n ch ng, coiự ớ ự ượ ạ ộ ặ ể ế ứ ệ ứ
Trang 3
H c ph n: Văn hóa m th c Vi t Namọ ầ ẩ ự ệ
đó là ti n đ đ con ng i có th b c vào các lĩnh v c ho t đ ng khác.ề ề ể ườ ể ướ ự ạ ộ
Vi c ăn là vi c tr ng mà m i ng i, k c tr i đ t, thánh, th n đ u ph iệ ệ ọ ỗ ườ ể ả ờ ấ ầ ề ả
tôn tr ng vi c ăn. Đi u đó th hi n câu nói: Tr i đánh còn tránh mi ngọ ệ ề ể ệ ở ờ ế
ăn và ng i Vi t cũng đ i x v i thánh th n thông qua l v t dâng cúng.ườ ệ ố ử ớ ầ ễ ậ
Nh ng đ ăn, th c u ng dùng trong dâng cúng thì đ ăn chi m v trí quanữ ồ ứ ố ồ ế ị
tr ng s m t; ng i tr n gian, con cháu trong nhà không đ c phép ănọ ố ộ ườ ầ ượ
tr c n u nh ch a cúng t tiên, th n thánh. Nh ng đ ăn, th c u ng dùngướ ế ư ư ổ ầ ữ ồ ứ ố
trong dâng cúng đ u đ c n u n ng h t s c c n th n, chu đáo và t mề ượ ấ ướ ế ứ ẩ ậ ươ
t t, bày bi n trang tr ng và thái đ thành kính trong c ch , l i nói và ánhấ ệ ọ ộ ử ỉ ờ
m t. Ph i chăng, do cái ăn quan tr ng nh v y mà ng i ta nói: M i hànhắ ả ọ ư ậ ườ ọ
đ ng c a ng i Vi t Nam đ u l y ăn làm đ u: ăn u ng, ăn , ăn m c, ănộ ủ ườ ệ ề ấ ầ ố ở ặ
nói, ăn ch i, ăn tiêu, ăn n m, ăn ng , ăn c p, ăn tr m… Th c ra, không h nơ ằ ủ ắ ộ ự ẳ
v y, đây ch là th t đ ng thái trong đ i s ng sinh ho t cá nhân c a m iậ ỉ ứ ự ộ ờ ố ạ ủ ọ
con ng i và còn là m t hình th c ng pháp trong ti ng Vi t mà thôi. B iườ ộ ứ ữ ế ệ ở
vì, ng i Vi t l y b a ăn làm m c cho vi c phân chia th i gian và côngườ ệ ấ ữ ố ệ ờ
vi c trong m t ngàyệ ộ
B a c m gia đình Vi tữ ơ ệ
Không nh ng tuân theo nh ng quy t c chung trong vi c ăn u ng, đ iữ ữ ắ ệ ố ố
v i ng i Vi t Nam, ăn u ng có ý nghĩa n i t i trong m i ho t đ ng đ iớ ườ ệ ố ộ ạ ọ ạ ộ ờ
Trang 4
H c ph n: Văn hóa m th c Vi t Namọ ầ ẩ ự ệ
s ng, trong m i sinh h at v t ch t và tình c m c a con ng i, th hi nố ọ ọ ậ ấ ả ủ ườ ể ệ
trong quan ni m v ăn đúng, ăn ngon và ăn đ p. Ng i Vi t t ng đ iệ ề ẹ ườ ệ ươ ố
hi u khách, dù đi u ki n v t ch t còn nhi u thi u th n nh ng không vì thế ề ệ ậ ấ ề ế ố ư ế
mà h kém đi lòng hào hi p. H quan ni m: Nhi u no, ít đ và r t mu nọ ệ ọ ệ ề ủ ấ ố
m i đ c nhi u ng i khách cùng ăn nh ng món ăn mà mình đã ch bi n.ờ ượ ề ườ ữ ế ế
B a ăn chính là m t bi u hi n c ng c m gi a nh ng ng i ng i ăn bênữ ộ ể ệ ộ ả ữ ữ ườ ồ
nhau. M c dù không phân chia đ ng c p, nh ng khi ng i ăn, nh ng v tríặ ẳ ấ ư ồ ữ ị
bên mâm c m, bàn ăn cũng ph n ánh, bi u hi n v trí, ngôi th , s tôn tr ngơ ả ể ệ ị ứ ự ọ
trong gia đình hay trong xã h i. Ng i bên n i c m hay vi c b sung, ti pộ ồ ồ ơ ệ ổ ế
th c ăn cho m i ng i th ng là ng i ph n , ng i n i t ng trong giaứ ọ ườ ườ ườ ụ ữ ườ ộ ướ
đình ng i Vi t. Và dù ai cũng v y, khi ng i vào bàn ăn là luôn có ý th cườ ệ ậ ồ ứ
nh ng nh n nhau trong khi ăn: ăn trông n i, ng i trông h ng là m t tiêuườ ị ồ ồ ướ ộ
chí b t bu c v i m i ng i Vi t.ắ ộ ớ ỗ ườ ệ
Cũng nh nhi u n c trong khu v c, m th c Vi t Nam th hi n sư ề ướ ự ẩ ự ệ ể ệ ự
cân b ng, hài hòa gi as âm và d ng, thiên nhiên và con ng i. Do đó, đằ ữ ươ ườ ồ
ăn th c u ng c a ng i Vi t th ng có tác d ng b tr , nâng cao s c kh eứ ố ủ ườ ệ ườ ụ ổ ợ ứ ỏ
và ch a m t s b nh thông th ng nh : c m cúm, ho, các b nh có liênữ ộ ố ệ ườ ư ả ệ
quan đ n d dày… Nh ng thày lang x a kia th ng tinh thông v nhi uế ạ ữ ư ườ ề ề
môn khoa h c th ng th c. Nh v y, có th th y m th c còn mang tínhọ ườ ứ ư ậ ể ấ ẩ ự
tri t lý, và tìm hi u v m th c cho ta bi t v nhi u lĩnh v c khác thu cế ể ề ẩ ự ế ề ề ự ộ
v văn hóa.ề
Cu i cùng, thi t nghĩ khi chu n b món ăn, ng i đ u b p ph i s pố ế ẩ ị ườ ầ ế ả ắ
x p sao cho nguyên li u v a đ v i s l ng khách; n i, niêu, xoong,ế ệ ừ ủ ớ ố ượ ồ
ch o, bát, đĩa, thìa, dao, th t s ch s . N u món ăn nào tr c, món ăn nàoả ớ ạ ẽ ấ ướ
sau ph i h p lý, th t , thái đ n u n ng vui v , h ng kh i. Khi d n ăn,ả ợ ứ ự ộ ấ ướ ẻ ứ ở ọ
nên chú ý l i m i chào ti p món ăn chu đáo, ý v thì càng làm cho các mónờ ờ ế ị
ăn ngon thêm b i ph n. Văn hóa m th c ngày đ c đông đ o công chúngộ ầ ẩ ự ượ ả
và các chuyên gia văn hóa chú ý không ch n c ta mà nhi u n c. Vàỉ ở ướ ở ề ướ
Trang 5