Một số vấn đề chủ yếu về pháp luật thi hành án
hình sự Việt Nam trong việc bảo vệ các quyền
con người
Hứa Thị Thơ
Khoa Luật
Luận văn Thạc sĩ ngành: Luật hình sự; Mã số: 60 38 40
Người hướng dẫn: GS.TSKH. Lê Văn Cảm
Năm bảo vệ: 2013
Abstract: Trình bày những vấn đề lý luận về quyền con người và bảo vệ các quyền con
người trong pháp luật thi hành án hình sự. Nghiên cứu các quy định của pháp luật thi
hành án hình sự Việt Nam trong việc bảo vệ các quyền con người. Từ đó chỉ ra những
điểm thiếu sót trong các quy định của pháp luật về bảo vệ các quyền con người. Đưa ra
một số đề xuất nhằm góp phần hoàn thiện pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam trong
việc bảo vệ các quyền con người.
Keywords: Luật hình sự; Thi hành án; Quyền con người; Pháp luật Việt Nam
Content
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài.
"Quyền con người là thành quả của cuộc đấu tranh lâu dài qua các thời đại của nhân dân
lao động và các dân tộc bị áp bức trên thế giới và cũng là cuộc đấu tranh của loài người làm
chủ thiên nhiên, qua đó, quyền con người trở thành giá trị chung của nhân loại" [45, tr 124]. Vì
vậy, sự nghiệp xây dựng Nhà nước pháp quyền gắn liền với nhiệm vụ bảo vệ quyền con người
bằng pháp luật, đặc biệt là lĩnh vực tư pháp hình sự (trong đó có hoạt động thi hành án hình sự).
Bởi lẽ, trong lĩnh vực tư pháp hình sự quyền con người dễ bị xâm phạm, bị tổn thương và để lại
hậu quả nghiêm trọng do liên quan đến quyền sống, quyền tự do và an ninh cá nhân.
Trong hoạt động thi hành án hình sự, vấn đề quyền con người càng được quan tâm bởi
chủ thể quyền con người trong quan hệ đó là những người đã bị kết tội bằng một bản án có hiệu
lực pháp luật, là những người phải chấp hành bản án, quyết định của Tòa án. Quyền con người
của những người trong địa vị pháp lý của một kẻ có tội và đang chịu sự trừng phạt thích đáng từ
pháp luật càng dễ bị xâm phạm hơn bao giờ hết.
Ở Việt Nam, trước khi có Luật thi hành án hình sự 2010, hoạt động thi hành án hình sự ở
nước ta được thực hiện theo hàng loạt các văn bản pháp luật đơn hành. Thực tiễn thi hành án
hình sự trong những năm qua, đặc biệt là quyền con người trong thực tế thi hành án và pháp luật
thực định chưa được đảm bảo đã đặt ra yêu cầu phải có sự ra đời của một văn bản thống nhất
điều chỉnh hoạt động này. Luật thi hành án hình sự được Quốc hội thông qua ngày 17 tháng 6
năm 2010, có hiệu lực thi hành ngày 01 tháng 7 năm 2011. Đây là văn bản pháp luật mang tính
pháp điển hóa đầu tiên trong lịch sử pháp luật thi hành án hình sự. Nó tạo cơ sở pháp lý vững
chắc và đảm bảo tính thống nhất trong hoạt động thi hành án.
Xuất phát từ những lý do trên đây, tôi đã lựa chọn đề tài “Một số vấn đề chủ yếu về pháp
luật thi hành án hình sự Việt Nam trong việc bảo vệ các quyền con người” làm luận văn cao
học luật của mình.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài.
Vấn đề bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật nói chung và pháp luật về tư pháp hình
sự nói riêng rất được quan tâm nghiên cứu. Ví dụ như công trình nghiên cứu của GS.TS Lê Văn
Cảm, Hệ thống tư pháp hình sự trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền, Nxb. Đại học
quốc gia Hà Nội, Hà Nội, 2009; cuốn Bảo đảm quyền con người trong Tư pháp hình sự Việt Nam,
Nxb. Đại học quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, 2010…
Đề tài nghiên cứu cấp Bộ: "Mô hình quản lý thống nhất công tác thi hành án", mã số 96-98-
027/ĐT do Cục Thi hành án dân sự - Bộ Tư pháp chủ trì thực hiện; Đề tài cấp Nhà nước đang thực
hiện: "Luận cứ khoa học của việc đổi mới tổ chức và hoạt động thi hành án ở Việt Nam trong giai
đoạn mới" do Bộ Tư pháp chủ trì; Bên cạnh đó là Giáo trình môn Luật tố tụng hình sự của trường
Đại học luật Hà Nội và các trường Đại học có chuyên ngành luật; một số bài viết đăng trên các tạp
chí Dân chủ và pháp luật, Tạp chí Luật học, Tạp chí Nhà nước và pháp luật…
Thi hành án phạt tù là một vấn đề đã được nhiều nhà luật học trên thế giới và trong nước
quan tâm nghiên cứu. Tác giả Hoàng Ngọc Nhất có công trình "Một số vấn đề cấp bách về thi hành
án hình sự", trong đó có đề cập đến thi hành án tù (Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 1 năm
2001); tác giả Nguyễn Văn Đông có công trình "Việc xét giảm thời hạn chấp hành hình phạt tù
đối với người bị án tù chung thân mà hành vi phạm tội xảy ra trước 0 giờ ngày 1 tháng 7 năm
2000" (Tạp chí Kiểm sát, số 11 năm 2001), tác giả Hoàng Mạnh Thường có công trình "Về hoãn
thi hành án phạt tù" (Tạp chí Kiểm sát, số 5 năm 2000)...
Tuy nhiên, hệ thống pháp luật tư pháp hình sự bao gồm trong đó lĩnh vực pháp luật hình
sự, pháp luật tố tụng hình sự và pháp luật thi hành án hình sự. Vì vậy, các công trình nghiên cứu
trên chỉ đề cập đến vấn đề bảo vệ các quyền con người trong pháp luật thi hành án hình sự ở một
mức độ nhất định với tư cách là một bộ phận của pháp luật tư pháp hình sự nói chung.
Riêng vấn đề bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật thi hành án hình sự cũng được đề
cập đến trong một số công trình, bài viết như: Bảo đảm quyền con người trong thi hành án phạt tù,
Luận văn thạc sỹ luật học, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh; Phúc, "Bảo đảm quyền
con người trong thi hành án phạt tù", Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 4/2007; TS.Đỗ Đức Hồng
Hà, "Mối quan hệ giữa quyền con người và luật thi hành án hình sự" trong cuốn Quyền con người
tiếp cận đa ngành và liên ngành luật học, tập II, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 2010.
Những công trình, bài viết này mới chỉ đề cập tới vấn đề bảo vệ các quyền con người trong
thi hành án phạt tù-một trong những hình phạt chính trong hệ thống hình phạt. Hoặc là đã xem xét
nghiên cứu vấn đề bảo vệ quyền con người trong pháp luật thi hành án hình sự (bài viết của TS.Đỗ
Đức Hồng Hà) nhưng theo các văn bản đơn hành mà chưa có sự ra đời của Luật thi hành án hình
sự 2010.
Như vậy, cho đến nay, chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách tổng thể, toàn
diện về đảm bảo quyền con người bằng pháp luật thi hành hành án hình sự hiện hành. Với tình
hình trên, đề tài "Một số vấn đề chủ yếu về pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam trong việc
bảo vệ các quyền con người", lần đầu tiên được nghiên cứu ở cấp độ luận văn thạc sỹ một cách
chuyên sâu, toàn diện, đầy đủ và đảm bảo được tính logíc, hệ thống, không có sự trùng lặp với
các công trình nghiên cứu khoa học đã được công bố.
3. Mục tiêu, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu đề tài.
* Mục tiêu nghiên cứu.
Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là làm rõ được những vấn đề lý luận cũng như nội dung các
quy định của pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam hiện hành trong việc bảo vệ các quyền con
người, chỉ ra những điểm còn thiếu sót hoặc chưa hợp lý trong các quy định của pháp luật về vấn
đề này. Đồng thời nêu lên thực tế về đảm bảo quyền con người trong công tác thi hành án hình
sự ở nước ta. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu tổng hợp, luận văn sẽ đề xuất một số giải pháp nhằm
góp phần hoàn thiện pháp luật thi hành án hình sự trong việc bảo vệ các quyền con người và
nâng cao hiệu quả thực thi trên thực tế
* Nhiệm vụ nghiên cứu.
Để thực hiện được mục tiêu này, luận văn phải hoàn thành một số nhiệm vụ nghiên cứu cụ
thể sau:
- Nghiên cứu những vấn đề lý luận về quyền con người và bảo vệ các quyền con người
trong pháp luật thi hành án hình sự.
- Nghiên cứu các quy định của pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam trong việc bảo vệ
các quyền con người. Từ đó chỉ ra những điểm thiếu sót trong các quy định của pháp luật về bảo
vệ các quyền con người.
- Đưa ra một số đề xuất nhằm góp phần hoàn thiện pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam
trong việc bảo vệ các quyền con người.
* Phạm vi nghiên cứu của đề tài.
Với nhiệm vụ nghiên cứu trên, luận văn tập trung nghiên cứu việc bảo vệ các quyền con
người dưới góc độ thi hành án hình sự bao gồm thi hành những bán án và quyết định có hiệu lực
pháp luật của Tòa án. Nội dung cốt lõi của luận văn là xoay quanh quyền con người dưới góc
nhìn lý luận, luật thực định và thực tiễn. Do vậy, việc nghiên cứu đề tài sẽ được giới hạn trong
phạm vi sau đây:
- Lịch sử hình thành và phát triển các quy đinh pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam
trong việc bảo vệ các quyền con người;
- Các quy định của pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam hiện hành trong việc bảo vệ các
quyền con người;
- Tìm hiểu thực tiễn thi hành án hình sự với việc bảo vệ các quyền con người.
4. Phương pháp nghiên cứu.
Để thực hiện được mục tiêu nghiên cứu nói trên, việc nghiên cứu được tiến hành dựa
trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và Tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp
luật, các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về quản lý Nhà nước, quản lý xã hội cũng như chủ
trương, quan điểm về việc xây dựng Luật Thi hành án hình sự.
Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng
và chủ nghĩa duy vật lịch sử, sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu như: Phân tích, tổng
hợp, lôgíc, lịch sử, qui nạp, đối chiếu, so sánh, khảo sát thăm dò lấy ý kiến trong phạm vi những
người làm công tác thực tiễn, sử dụng kết quả thống kê... nhằm làm sáng tỏ các vấn đề trong nội
dung luận văn.
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn
Những đóng góp của luận văn thể hiện trên một số phương diện sau đây:
Thứ nhất: Lần đầu tiên vấn đề bảo vệ các quyền con người trong pháp luật thi hành án
hình sự Việt Nam được nghiên cứu một cách có hệ thống và toàn diện cả về lý luận, luật thực
định và thực tiễn thi hành.
Thứ hai: Sau khi Luật thi hành án hình sự 2010 có hiệu lực, chưa có công trình nào nghiên
cứu, khảo sát chuyên sâu về vấn đề bảo vệ các quyền con người trong thi hành án hình sự
Thứ ba: Trên cơ sở tổng hợp kết quả nghiên cứu, luận văn đề xuất những giải pháp cụ thể
nhằm hoàn thiện pháp luật về bảo vệ các quyền con người trong thi hành án hình sự, nâng cao
hiệu quả của việc bảo vệ các quyền con người trong pháp luật thi hành án hình sự trên thực tế.
Thứ tư: Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu giảng dạy ở bậc
Đại học, Trường Đào tạo nghề trong lĩnh vực tư pháp và là tư liệu tốt để các nhà khoa học tham
khảo trong nghiên cứu khoa học thi hành án hình sự. Luận văn là một công trình nghiên cứu
khoa học nghiêm túc, trong một chừng mực nhất định cũng có thể giúp ích phần nào cho các cán
bộ làm công tác thực tiễn trong việc hiểu biết một cách sâu sắc, đầy đủ và vận dụng đúng đắn các
quy định của pháp luật để từ đó bảo vệ các quyền con người trong thi hành án hình sự.
6. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần Lời mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được kết cầu bởi 3
chương:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận chung về bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật
thi hành án hình sự.
Chương 2: Các quy phạm pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam hiện hành về bảo vệ
các quyền con người và thực tiễn áp dụng.
Chương 3: Thực trạng, nguyên nhân và những giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động bảo
vệ các quyền con người trong pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam.
- Kết luận.
- Danh mục tài liệu tham khảo.
Chuơng 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ BẢO VỆ CÁC QUYỀN
CON NGƯỜI BẰNG PHÁP LUẬT THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ
1.1. Khái quát chung về quyền con người.
1.1.1. Khái niệm quyền con người.
Quyền con người là một phạm trù rộng, đa dạng. Tùy từng mục đích và phạm vi nghiên
cứu mà hình thành nên những đĩnh nghĩa khác nhau về quyền con người.
Dựa trên cơ sở các quan niệm về quyền con người đã nêu trong Luận văn, tác giả định
nghĩa khái niệm khoa học về quyền con người như sau: Quyền con người là một phạm trù lịch
sử-cụ thể, là giá trị xã hội cao quý nhất được thừa nhận chung của nền văn minh nhân loại và là
đặc trưng tự nhiên vốn có cần được tôn trọng và không thể bị tước đoạt của bất kỳ cá nhân con
người nào sinh ra trên trái đất, đồng thời phải được bảo vệ bằng pháp luật bởi các thành viên
Liên hợp quốc cũng như bởi cộng đồng quốc tế.
1.1.2. Khái niệm thi hành án hình sự và pháp luật thi hành án hình sự.
Thi hành án hình sự là giai đoạn của tố tụng hình sự nhằm thực hiện bản án và quyết định
đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án.
Thi hành án hình sự là một hoạt động mang tính quyền lực Nhà nước nhằm thực hiện bản
án, quyết định đã có hiệu lực của Tòa án trong thực tiễn. Bản án, quyết định của Tòa án được thi