679
PHÁP LUẬT VỀ THỜI ĐIỂM, THỜI LƯỢNG QUẢNG CÁO
TRÊN TRUYỀN HÌNH
Nguyễn Trường Sơn 1
1. Khoa Khoa học Quản lý - Đại học Thủ Dầu Một
TÓM TẮT
Thời điểm và thời lượng quảng cáo trên truyền hình là hai vấn đề quan trọng được pháp
lut quy định nhằm kiểm soát hành vi của người phát hành quảng cáo và các chủ thể khác có
liên quan. Thông qua đó góp phần bảo vệ quyền lợi của người xem truyền hnh, đặc biệt đối
với người sử dụng các kênh truyền hình trả tiền. Quy định về thời điểm và thời lượng quảng
cáo trên truyền hnh cũng góp phần ngăn chặn tình trạng thương mại hóa các kênh truyền hình
không trả tiền, khi chúng được đầu tư, đảm bảo kinh phí hoạt động từ Ngân sách nhà nước và
ra đời vì mục đích phục vụ cộng đồng. Bằng phương pháp phân tích nội dung, tác giả đã phát
hiện thấy một số hạn chế, bất cp trong một số quy định về thời điểm và thời lượng quảng cáo
trên truyền hình hiện nay. Trên cơ sở các phát hiện về hạn chế, bất cp, tác giả đã đề xuất một
số định hướng nhằm hoàn thiện quy định của pháp lut về thời điểm và thời lượng quảng cáo
trên truyền hình.
Từ khóa: Quảng cáo; Quảng cáo trên truyền hình; Thời điểm; Thời lượng.
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Quá trình hội nhập và phát triển kinh tế quốc tế với việc đổi mới cơ chế chính sách của
nhà nước để mở rộng thị trường đ ko theo sự gia tăng của các loại hình xúc tiến thương mại
cả về số lượng và chất lượng. Một trong những hoạt động xúc tiến thương mại đang được nhiều
người quan tâm là quảng cáo. Hoạt động quảng cáo đến với người dân qua nhiều phương tiện.
Trong đó, truyền hình được coi là phương tiện quảng cáo có mức độ phổ biến nhất hiện nay.
Quảng cáo trên truyền hình có phương thức cung cấp thông tin đặc biệt với tính xã hội
hóa cao, nên quảng cáo trên truyền hình có khả năng ảnh hưởng (tác động) lớn đến lợi ích của
nhiều chủ thể trong xã hội, đặc biệt là người xem truyền hình (người tiếp nhận quảng cáo). Do
đó, Nhà nước đ đặt ra nhiều quy định nhằm tạo cơ sở pháp lý giúp cho việc điều chỉnh hoạt
động quảng cáo trên truyền hình diễn ra hiệu quả, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ
thể trong xã hội, thúc đẩy hoạt động kinh tế nói chung và hoạt động xúc tiến thương mại nói
riêng. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy nhiều quy định của pháp luật về quảng cáo trên truyền hình
đ bộc lộ nhiều điểm hạn chế, bất cập, làm giảm hiệu lực và hiệu quả của hoạt động quản lý
nhà nước về quảng cáo trên truyền hình. Một trong những bất cập đáng chú ý liên quan đến thời
điểm và thời lượng quảng cáo trên truyền hình.
Thực tế hoạt động quảng cáo trên truyền hình hiện đang phải đối mặt với nhiều ý kiến
của người xem truyền hình về các hành vi quảng cáo gian dối, quảng cáo không đúng thời
lượng, thời điểm, quảng cáo phản cảm… Vào ngày 09/5/2017, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn
680
Xuân Phúc đ ban hành Chỉ thị số 17/CT-TTg về việc tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý
nhà nước, chấn chỉnh hoạt động quảng cáo. Chỉ thị xác định một số chương trình quảng cáo
trên truyền hình có hình ảnh, ngôn ngữ, nội dung quảng cáo thiếu tính thẩm mỹ, trái với truyền
thống văn hóa, chưa phù hợp với đạo đức, lối sống, thuần phong mỹ tục và văn hóa Việt Nam,
gây bức xúc trong dư luận. Quảng cáo sai lệch, không đúng chất lượng sản phẩm hàng hóa, gây
tổn thất, thiệt hại và ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng. Các vi phạm trong hoạt động
quảng cáo chưa được kịp thời xử lý theo quy định của pháp luật hiện hành, chưa tạo được sự
minh bạch trong hoạt động quảng cáo (Thủ tướng Chính phủ, 2017).
2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Trong khuôn khổ bài viết này, tác giả chủ yếu sử dụng các phương pháp nghiên cứu định
tính, cụ thể:
Phương pháp phân tích luật viết: Được sử dụng để phân tích, làm rõ nội hàm của một số
quy định pháp luật có liên quan trực tiếp đến các quy định về thời điểm và thời lượng quảng
cáo trên truyền hình. Cụ thể, sử dụng phương pháp này, tác giả tiến hành thu thập, phân tích và
diễn giải về các hàm ý, thông điệp, mức độ tác động và các khía cạnh khác từ nội dung của các
sản phẩm trong bối cảnh văn bản, thời gian cụ thể (Hiệp và nnk, 2022).
Phương pháp thu thập và xử lý thông tin từ tài liệu thứ cấp: Trong khuôn khổ bài viết,
chúng tôi chưa thể tiến hành thu thập các thông tin từ tài liệu sơ cấp liên quan đến các nhận
định, đánh giá đối với các quy định về thời điểm và thời lượng quảng cáo trên truyền hình, thay
vào đó chúng tôi chủ yếu sử dụng các thông tin liên quan đến các quy định về thời điểm và thời
lượng quảng cáo trên truyền hình từ các tài liệu thứ cấp.
Phương pháp suy luận logic: Được sử dụng để xác định các hạn chế, bất cập, nguyên nhân
của các hạn chế, bất cập, cũng như khuyến nghị một số giải pháp hoàn thiện các quy định về
thời điểm và thời lượng quảng cáo trên truyền hình.
3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
3.1. Kết quả nghiên cứu và thảo luận quy định về thời điểm quảng cáo trên truyền hình
Pháp luật quy định về thời điểm quảng cáo trên truyền hình chủ yếu nhằm tạo thuận lợi
trong việc theo dõi các chương trình truyền hình, tránh tình trạng “cưng bức” người xem tiếp
nhận những thông tin không mong muốn vào những thời điểm nhất định, cũng như tạo sự trang
nghiêm cho một số chương trình truyền hình. Do đó, việc thực thi các quy định về thời điểm
quảng cáo trên truyền hình có ý nghĩa quan trọng, góp phần bảo vệ quyền lợi của người xem
truyền hình.
Thứ nhất, Luật Quảng cáo 2012 (đ được sửa đổi, bổ sung một số điều năm 2018 - gọi
tắt là Luật Quảng cáo) tại Điều 22 khoản 3 quy định không được phát sóng quảng cáo trong các
chương trình sau: (i) Chương trình thời sự; (ii) Chương trình phát thanh, truyền hình trực tiếp
về các sự kiện chính trị đặc biệt, kỷ niệm các ngày lễ lớn của dân tộc (Quốc hội, 2012). Quy
định vừa nêu là hợp lý, nhưng lại bộ lộ hai vấn đề bất cập sau:
681
Một là, Luật không quy định thế nào là một chương trình thời sự, dẫn đến rất khó để xác
định liệu có hành vi vi phạm pháp luật hay không. Vì trên thực tế ranh giới giữa chương trình
thời sự với chương trình khác rất khó xác định, chẳng hạn bản tin dự báo thời tiết, chương trình
24/751 có thể được xem là trong chương trình thời sự không. Do không có quy định rõ ràng để
xác định đâu là một chương trình thời sự, nên thực tế vẫn thường thấy có các quảng cáo chen
giữa “chương trình thời sự” 19 giờ với bản tin 24/7 hoặc bản tin dự báo thời tiết. Ví dụ như việc
phát quảng cáo trên kênh VTV3 vào ngày 22/5/2023 sau khi kết thúc phần tin chính và trước
khi bắt đầu bản tin dự báo thời tiết trong chương trình thời sự tối bắt đầu lúc 19 giờ (Đài Truyền
hình Việt Nam, 2023). Trong một số chương trình “mang tính thời sự” như chương trình tài
chính - kinh doanh phát sóng hàng ngày trên kênh VTV1 từ 21 giờ 30 đến 21 giờ 50 vẫn thấy
xuất hiện quảng cáo chạy chữ ở góc dưới của màn hình. Tuy nhiên, vì không quy định rõ ràng
thế nào là chương trình thời sự dẫn đến khó có thể kết luận đài truyền hình trong các trường
hợp nêu trên là vi phạm.
Hai là, Luật quy định không được phát quảng cáo trong các chương trình truyền hình trực
tiếp các sự kiện chính trị đặc biệt, kỷ niệm các ngày lễ lớn của dân tộc. Tuy nhiên, Luật không
liệt kê, cũng không xây dựng tiêu chí để xác định những sự kiện nào được xem là sự kiện chính
trị đặc biệt, kỷ niệm các ngày lễ lớn của dân tộc. Tìm hiểu các văn bản quy phạm pháp luật
khác có liên quan cho thấy hầu như không có văn bản nào quy định rõ ràng vấn đề nêu trên.
Thực trạng trên cho thấy Luật Quảng cáo đã có thiếu sót khi không quy định cách thức để xác
định một chương trình truyền hình trực tiếp về các sự kiện chính trị đặc biệt, kỷ niệm các ngày
lễ lớn của dân tộc.
Theo đó, có ít nhất ba vấn đề sau đây chưa được Luật Quảng cáo và các văn bản quy
phạm pháp luật khác có liên quan làm rõ: (i) Những sự kiện nào được xem là những sự kiện
chính trị đặc biệt; (ii) Những ngày lễ nào được xem ngày lễ lớn của dân tộc; (iii) Như thế nào
để được xác định là chương trình kỷ niệm các ngày lễ lớn của dân tộc (chủ thể tổ chức lễ kỷ
niệm; thời điểm bắt đầu và thời điểm kết thúc lễ kỷ niệm...). Về vấn đề (i) và vấn đề (iii) hiện
tại hầu như chưa có văn bản quy phạm pháp luật nào quy định. Riêng vấn đề (ii) hiện có một
quy định của Bộ luật Lao động 2019 có thể xem là có liên quan. Cụ thể, khoản 1 Điều 112 Bộ
luật Lao động 2019 quy định người lao động được nghỉ làm việc, hưởng nguyên lương trong
những ngày lễ, tết sau đây: Tết Dương lịch; Tết Âm lịch; Ngày Chiến thắng; Ngày Quốc tế lao
động; Ngày Quốc khánh; Ngày Giỗ Tổ Hùng Vương. Trên thực tế những ngày lễ được xác định
bởi Bộ luật Lao động có thể được xem là các ngày lễ lớn của dân tộc52 và có thể tham khảo để
bổ sung cho điểm b khoản 3 Điều 22 Luật Quảng cáo dù bản thân Luật Quảng cáo không dẫn
chiếu đến Bộ luật Lao động.
Thứ hai, Nghị định số 38/2021/NĐ-CP ngày 29/3/2021 của Chính phủ quy định xử phạt vi
phạm hành chính trong lĩnh vực văn hóa và quảng cáo (đ được sửa đổi, bổ sung một số điều bởi
Nghị định số 129/2021/NĐ-CP - sau đây gọi tắt là Nghị định số 38/2021/NĐ-CP) không có quy
51 Đây là bản tin cung cấp các thông tin thể thao sau bản tin cung cấp thông tin dự báo thời tiết trong chương
trình thời sự tối 19 giờ phát trên kênh VTV1 và VTV3.
52 Lưu ý là Luật Quảng cáo dùng từ ngày lễ, còn Bộ luật Lao động 2019 lại dùng từ lễ, tết. Như vậy, theo Bộ luật
Lao động thì lễ và tết là khác nhau. Trong khi đó, bản thân Luật Quảng cáo lại không định nghĩa ngày lễ. Do đó,
chưa đủ cơ sở pháp lý để xác định Tết Dương lịch và Tết Âm lịch thuộc vào những ngày lễ được nhắc đến tại
điểm b khoản 3 Điều 22 Luật Quảng cáo.
682
định nào khác ngoài quy định của Luật Quảng cáo về thời điểm quảng cáo trên truyền hình (Chính
phủ, 2021). Đây là vấn đề khá đáng tiếc khi trước đây tại điểm b khoản 2 Điều 58 Nghị định số
158/2013/NĐ-CP ngày 12/11/2013 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong
lĩnh vực văn hóa, thể thao, du lịch và quảng cáo đ gián tiếp quy định không được quảng cáo
băng vệ sinh, bao cao su, thuốc chữa bệnh ngoài da, thuốc tẩy giun sán, dung dịch vệ sinh phụ nữ
và các loại sản phẩm hàng hóa tương tự trên đài truyền hình trong khoảng thời gian từ 18 giờ đến
20 giờ hàng ngày (Chính phủ, 2013). Quy định này rõ ràng là hợp lý, vì giúp tránh những tác
động tiêu cực đến người xem truyền hình. Từ 18 giờ đến 20 giờ hàng ngày là khoảng thời gian
các thành viên gia đình thường quây quần để dùng cơm tối. Nếu trong lúc các thành viên gia đình
đang ăn cơm kết hợp với xem truyền hình, nhưng truyền hình lại phát các quảng cáo về băng vệ
sinh, bao cao su, thuốc chữa bệnh ngoài da, thuốc tẩy giun sán, dung dịch vệ sinh phụ nữ, thuốc
trị tiêu chảy và các loại sản phẩm hàng hóa tương tự có thể dẫn đến cảm giác khó chịu cho người
xem, ảnh hưởng tiêu cực đến bữa ăn. Rất khó để giữ được cảm giác “ăn ngon miệng” khi mà một
người vừa dùng cơm lại vừa xem quảng cáo về thuốc trị tiêu chảy được phát trên truyền hình kèm
với những hình ảnh, hành động, lời nói minh họa mang tính “hình tượng” cao...
Xuất phát từ một số vấn đề bất cập từ thực tiễn thực thi các quy định về thời điểm quảng
cáo trên truyền hình đ nêu, dưới đây đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện quy định về
thời điểm quảng cáo trên truyền hình. Cụ thể:
Thứ nhất, trong thời gian tới cần thiết bổ sung vào Luật Quảng cáo quy định về giải thích
cụm từ “chương trình thời sự”. Về khái niệm “chương trình” có thể tham khảo quy định tại
khoản 3 Điều 3 Luật Báo chí 2016. Theo đó, chương trình truyền hình được hiểu là tập hợp các
tin, bài trên báo hình theo một chủ đề trong thời lượng nhất định, có dấu hiệu nhận biết mở đầu
và kết thúc. Về khái niệm thời sự, theo định nghĩa của từ điển tiếng Việt là “tổng thể nói chung
những sự việc ít nhiều quan trọng trong một lĩnh vực nào đó, thường là xã hội - chính trị, xảy
ra trong một thời gian gần nhất và đang được nhiều người quan tâm” (Viện Ngôn ngữ học,
2006). Như vậy, có thể hiểu chương trình thời sự (trên truyền hình) là tập hợp các tin, bài trên
báo hình đưa tin theo một chủ đề, lĩnh vực nào đó xảy ra trong một thời gian gần nhất, được
nhiều người quan tâm trong thời lượng nhất định, có dấu hiệu nhận biết mở đầu và kết thúc.
Thứ hai, Luật Quảng cáo quy định không được phát quảng cáo trong các chương trình
truyền hình trực tiếp về các sự kiện chính trị đặc biệt, kỷ niệm các ngày lễ lớn của dân tộc.
Nhưng như đ đề cập, Luật không quy định cách thức để xác định như thế nào là một chương
trình truyền hình trực tiếp các sự kiện chính trị đặc biệt, kỷ niệm các ngày lễ lớn của dân tộc.
Việc không có quy định làm rõ vấn đề nêu trên dẫn đến không có căn cứ rõ ràng và chính xác
để xử lý các hành vi vi phạm (nếu có). Vì vậy, thiết nghĩ trong thời gian tới Bộ Văn hóa, Thể
thao và Du lịch cần ban hành văn bản hướng dẫn cách thức xác định các chương trình truyền
hình trực tiếp về các sự kiện chính trị đặc biệt, kỷ niệm các ngày lễ lớn của dân tộc theo quy
định tại điểm b khoản 3 Điều 22 Luật Quảng cáo. Theo đó, các quy định mới cần giải quyết
được ít nhất ba vấn đề sau: (i) Liệt kê hoặc xây dựng tiêu chí để xác định chính xác những sự
kiện kiện được xem là sự kiện chính trị đặc biệt của dân tộc; (ii) Liệt kê hoặc xây dựng tiêu chí
để xác định chính xác những ngày lễ lớn của dân tộc; (iii) Quy định rõ cách thức, tiêu chí để
xác định chính xác một chương trình truyền hình trực tiếp về các sự kiện chính trị đặc biệt, kỷ
niệm các ngày lễ lớn của dân tộc.
683
Thứ ba, Luật Quảng cáo không quy định, nhưng điểm b khoản 2 Điều 58 của Nghị định
số 158/2013/NĐ-CP lại quy định xử phạt (gián tiếp quy định cấm) đối với hành vi quảng cáo
băng vệ sinh, bao cao su, thuốc chữa bệnh ngoài da, thuốc tẩy giun sán, dung dịch vệ sinh phụ
nữ và các loại sản phẩm hàng hóa tương tự trên truyền hình trong khoảng thời gian từ 18 giờ
đến 20 giờ hàng ngày. Điều này là hợp lý, nhưng lại tỏ ra không phù hợp với quy định của Luật
Quảng cáo. Vì tại khoản 3 Điều 22 và tất cả các điều luật khác của Luật Quảng cáo đều không
có quy định cấm hành vi nêu trên. Trong khi đó, theo quy định tại khoản 2 Điều 14 Hiến pháp
2013 thì quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong
trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã
hội, sức khỏe của cộng đồng (Quốc hội, 2013). Do đó, việc Luật Quảng cáo không cấm, nhưng
Nghị định số 158/2013/NĐ-CP lại có quy định “cấm” là chưa hợp với tinh thần của Hiến pháp
2013. Đây có thể là lý do chính lý giải vì sao Nghị định số 38/2021/NĐ-CP khi thay thế Nghị
định số 158/2013/NĐ-CP đ loại bỏ quy định tại điểm b khoản 2 Điều 58 đ nêu ở trên. Tuy
không hợp pháp, nhưng quy định này như đ phân tích có sự hợp lý nhất định. Vì vậy, Luật
Quảng cáo cần bổ sung thêm quy định cấm quảng cáo một số loại sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ
vào một số khung giờ nhất định trong ngày và giao cho Chính phủ quy định những loại sản
phẩm, hàng hóa, dịch vụ nào không được phép quảng cáo vào các khung giờ nào trong ngày để
tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho việc bảo vệ quyền lợi của người xem truyền hình.
Sau khi quy định nêu trên được bổ sung vào Luật Quảng cáo, Chính phủ hoặc Bộ Văn
hóa, Thể thao và Du lịch cần có văn bản hướng dẫn cách thức xác định các loại sản phẩm hàng
hóa tương tự băng vệ sinh, bao cao su, thuốc chữa bệnh ngoài da, thuốc tẩy giun sán, dung dịch
vệ sinh phụ nữ để có cơ sở xác định các hành vi vi phạm pháp luật (nếu có). Chẳng hạn, có thể
quy định về khả năng tác động “tiêu cực” của việc quảng cáo các sản phẩm hàng hóa đến tâm
trạng, cảm xúc hoặc suy nghĩ của người xem truyền hình khi họ đang dùng bữa tối như là một
tiêu chí để xác định các sản phẩm hàng hóa tương tự các sản phẩm được liệt kê ở trên. Tuy
nhiên, đây rõ ràng là một vấn đề phức tạp, nếu không được quy định rõ ràng và hợp lý có thể
sẽ dẫn đến tình trạng “lạm dụng” quy định để cản trở một cách “không hợp lý” việc quảng cáo
một số sản phẩm hàng hóa trong khung giờ “vàng” trên truyền hình. Do đó, thiết nghĩ các cơ
quan có thẩm quyền cần nghiên cứu kỹ lưng trước khi xây dựng các tiêu chí cụ thể để xác định
các sản phầm hàng hóa tương tự.
3.2. Kết quả nghiên cứu và thảo luận quy định về thời lượng quảng cáo trên truyền
hình
Khoản 10 Điều 2 Luật Quảng cáo quy định thời lượng quảng cáo là thời gian phát sóng
các sản phẩm quảng cáo trong một kênh, chương trình phát thanh, truyền hình; thời gian quảng
cáo trong tổng thời gian của một chương trình văn hoá, thể thao; thời gian quảng cáo trong một
bản ghi âm, ghi hình và các thiết bị công nghệ khác. Quy định thời lượng quảng cáo trên truyền
hình là việc làm cần thiết, góp phần kiểm soát hành vi của người phát hành quảng cáo và các
chủ thể khác có liên quan, bảo vệ quyền lợi của người xem truyền hình, đặc biệt là người sử
dụng dịch vụ của các kênh truyền hình trả tiền, hạn chế việc thương mại hóa các phương tiện
thông tin đại chúng, đảm bảo sự cân đối giữa chương trình quảng cáo và các chương trình khác,
tránh trường hợp vì lợi nhuận các đài truyền hình dành phần lớn thời gian để phát quảng cáo
trong khi không quan tâm đến việc cung cấp các thông tin cần thiết phục vụ quá trình lnh đạo
của Đảng, quản lý của Nhà nước và các hoạt động của người dân: