Phê phán năng lực phán đoán - Phần 3

Chia sẻ: Angle Angel | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:100

Thêm vào BST

Báo xấu

158
lượt xem 55
download

Phê phán năng lực phán đoán - Phần 3

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

“năng lực phán đoán xác định” thâu gồm cái đặc thù vào dưới một cái phổ biến đã được mang lại, tức dưới một quy tắc, một quy luật nhất định của Tự nhiên hay của Tự do để có được một nhận thức (khoa học hay luân lý).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Phê phán năng lực phán đoán - Phần 3

[425] §82 V H TH NG M C ÍCH LU N TRONG CÁC QUAN H BÊN NGOÀI C A NH NG TH C TH CÓ T CH C Tôi hi u tính h p m c ích bên ngoài là tính h p m c ích nh ó m t s v t c a T nhiên ph c v m t s v t khác gi ng như phương ti n ph c v cho m c ích. Bây gi , nh ng s v t v n không có tính h p m c ích bên trong hay không ti n-gi nh tính h p m c ích nào h t cho kh th c a chúng, ch ng h n: t, không khí, nư c v.v... ng th i v n có th r t có tính m c ích bên ngoài, ó là, trong quan h v i nh ng s v t khác. Nhưng, nh ng s v t sau nh t thi t ph i là nh ng th c th có t ch c [nh ng v t h u B380 cơ], t c ph i là nh ng m c ích t nhiên, b i, n u không ph i th , thì các s v t trư c không th ư c xem như là phương ti n i v i chúng. Như th , nư c, không khí và t không th ư c xem như là các phương ti n cho vi c hình thành các ng n núi, b i núi không ch a ng trong b n thân chúng i u gì òi h i m t cơ s cho kh th c a chúng d a theo các m c ích; vì th , nguyên nhân c a chúng không bao gi có th ư c hình dung b ng thu c tính c a m t phương ti n (như là cái gì h u ích cho chúng). Tính h p m c ích bên ngoài là m t khái ni m hoàn toàn khác v i khái ni m v tính h p m c ích bên trong, t c khái ni m g n li n v i kh th c a m t i tư ng, b t k b n thân hi n th c c a nó có ph i là m c ích hay không. i v i m t th c th có t ch c, ta còn có th h i: “nó t n t i làm gì?”. Nhưng ta l i không d dàng h i câu này i v i nh ng s v t trong ó ta ch ơn thu n nh n ra tác ng c a cơ ch t nhiên. B i, trong cái trư c, xét v kh th bên trong c a chúng, ta hình dung m t tính nhân qu d a theo các m c ích, t c m t Trí tu sáng t o, và ta t m i quan h gi a quy n năng sáng t o này v i cơ s quy nh c a nó, t c: ý . Ch có m t tính h p m c ích bên ngoài mà l i g n li n v i tính h p m c ích bên trong c a s t ch c, và, trong m i quan h bên ngoài, ph c v như phương ti n v i m c ích mà không nh t thi t n y sinh câu h i là th c th ư c t ch c như th ã ph i t n t i vì m c ích gì. ó là s t ch c c a c hai gi i tính trong quan h h tương v i nhau ti p t c phát tri n gi ng loài c a chúng, b i ây ta B381 luôn có th h i, như i v i m t cá th , r ng t i sao ph i t n t i có ôi? Câu tr l i là: ôi này trư c h t t o ra m t toàn b có ch c năng t ch c (organisierendes Ganze), m c dù không ph i là m t toàn b có t ch c (organisiertes Ganze) trong m t cơ th duy nh t. V y, bây gi n u ta h i m t s v t t n t i làm gì, ta có hai cách tr l i: ho c s hi n h u và vi c s n sinh ra nó không có m i quan h nào v i m t nguyên nhân ho t ng theo ý , và trong trư ng h p ó, ta luôn quy [426] ngu n g c c a nó vào cho cơ ch c a T nhiên; ho c có m t cơ s có ý nào ó cho s hi n h u c a nó (v i tư cách là s hi n h u c a m t th c th t nhiên b t t t [nghĩa là có th hi n h u, có th không, tùy vào cơ s ý quy nh nó]). | Và ta khó tách r i tư tư ng này ra kh i khái ni m v m t s v t có t ch c, vì m t khi ã t m t tính nhân qu c a các nguyên nhân m c ích làm n n t ng cho kh th bên trong c a nó cũng như t m t ý tư ng làm n n t ng cho tính nhân qu này, ta không th suy tư ng v s hi n h u c a s n ph m này b ng cách nào khác hơn là xem nó như là m t m c ích. K t qu 346
ư c hình dung, mà s hình dung v nó ng th i là cơ s quy nh c a nguyên nhân trí tu tác ng cho s ra i c a nó, chính là m c ích. Vì th , trong trư ng h p y, ta có th nói hai cách; ho c: m c ích c a s hi n h u c a m t th c th t nhiên như th là trong b n thân nó, nghĩa là, nó không ch ơn thu n là m c ích mà còn là m c ích-t thân (Endzweck); ho c: m c ích này là bên ngoài nó, nơi m t th c th t nhiên khác; nghĩa là, nó hi n h u m t cách có m c ích nhưng không ph i như m t m c ích t thân B382 mà nh t thi t như là m t phương ti n. Tuy nhiên, n u ta i xuyên kh p toàn b gi i T nhiên, ta cũng không th tìm ư c trong ó – v i tư cách là T nhiên – m t th c th nào có th yêu sách cho mình m t s hi n h u ưu vi t như là m c ích-t thân c a s sáng t o; và th m chí ta có th ch ng minh m t cách tiên nghi m (a priori) r ng: k c cái gì có th là m t m c ích t i h u (letzter Zweck) i v i T nhiên d a theo m i s quy nh và tính ch t có th hình dung ư c mà ta em gán cho nó, thì, v i tư cách là s v t t nhiên, không bao gi có th là m t m c ích-t thân ư c c . Khi nhìn vào th gi i th c v t v i s phát tri n vô h n h u như lan tràn kh p m t t, tho t tiên ta nghĩ r ng ó ch là m t s n ph m ơn thu n c a cơ ch máy móc c a T nhiên gi ng như nó ã th hi n trong th gi i khoáng v t. Nhưng, m t nh n th c sâu hơn v s t ch c tài tình khôn t trong th gi i y không cho phép ta gi mãi suy nghĩ trên mà bu c ta ph i h i: nh ng s n v t y ư c t o ra làm gì? N u ta t tr l i: cho th gi i ng v t ư c nuôi dư ng và có th lan tràn kh p m t t v i bi t bao gi ng loài, thì câu h i k ti p s là: v y, nh ng ng v t dinh dư ng b ng th c v t sinh ra làm gì? Ta tr l i i lo i: cho loài thú săn m i vì chúng ch quen ăn th t! Sau cùng, ta i t i câu h i: thú săn m i l n toàn b các gi i t nhiên k trên B383 làm gì? cho con ngư i, v i s s d ng a d ng mà trí khôn ã d y cho con ngư i bi t dùng t t c nh ng s n v t y! | Con ngư i là m c ích t i h u c a s sáng t o trên m t t, vì con ngư i là h u th duy nh t có th hình thành m t khái ni m v các m c ích, và, nh có lý tính, có th bi n m t s h n n c a nh ng s v t ư c t o ra m t cách h p m c ích thành m t h th ng c a nh ng m c ích (System der Zwecken). [427] Song, ta l i cũng có th cùng v i Carl von Linné* i con ư ng có v ngư c l i và b o r ng: ng v t ăn c s dĩ hi n h u là i u hòa s th nh phát quá áng c a th gi i th c v t ã khi n cho nhi u gi ng th c v t ph i ch t ng t. | Còn thú săn m i sinh ra là h n ch b t s sinh sôi c a loài thú ăn c , và, rút c c, con ngư i, khi săn b t và làm gi m b t s lư ng c a chúng, s t o ra m t s cân b ng nào ó gi a các l c lư ng sinh s n và l c lư ng phá ho i c a T nhiên. Và như th , con ngư i, trong m i quan h nào ó, ư c ánh giá cao như là m c ích, thì, trong m i quan h khác, l i ch có ư c th b c c a m t phương ti n. N u m t tính h p m c ích khách quan – trong s a t p c a nh ng loài t o v t và c a nh ng m i quan h gi a chúng v i nhau xét như nh ng th c th ư c ki n t o m t cách có m c ích – ư c l y làm nguyên t c, thì * Xem Carl von Linné, 1766 Systema naturae/H th ng t nhiên, Latinh, Stockholm, t p I, tr. : 17, d n theo b n Meiner. (N.D). 347
r t phù h p v i lý tính suy tư ng v m t s t ch c nào ó và m t h B384 th ng c a m i lĩnh v c t nhiên d a theo nh ng nguyên nhân m c ích trong các m i quan h này. Ch có i u, ây, kinh nghi m dư ng như mâu thu n rõ r t v i lý tính, nh t là v v n m c ích t i h u c a T nhiên: m c ích t i h u là thi t y u cho kh th c a m t h th ng như th và ta không th t m c ích này âu khác hơn ngoài nơi con ngư i. | N u xem con ngư i như là m t trong nhi u loài ng v t thì T nhiên không h mi n tr cho con ngư i kh i các s c m nh tác t o l n h y di t c a T nhiên mà trái l i, bu c m i th ph i ph c tùng m t cơ ch không có b t kỳ m c ích nào c a T nhiên c . i u u tiên ph i ư c thi t k m t cách h u ý trong m t s an bài d n n m t toàn b h p m c ích c a nh ng th c th t nhiên trên m t t t ph i là ch cư ng , t ai và môi trư ng trong ó chúng có th ti p t c sinh sôi, phát tri n. Nhưng, m t hi u bi t chính xác hơn v s c u t o c a cơ s này cho m i vi c s n sinh h u cơ không cho th y có nguyên nhân nào ngoài nh ng nguyên nhân ho t ng hoàn toàn vô ý, nh ng nguyên nhân phá h y hơn là h tr cho vi c sinh s n, cho tr t t và cho các m c ích. t li n và bi n c không ch ch t ch a trong chúng ch ng tích v nh ng s tàn phá kh ng khi p i v i b n thân chúng l n m i t o v t trong chúng, mà toàn b c u trúc c a chúng, di n m o c a t và ranh gi i c a bi n u ch ng t là s n ph m c a nh ng mãnh l c hung b o c a m t T nhiên ho t ng trong m t tr ng thái h n mang. Tuy hình th , c u trúc và d c c a t ai có v ư c s p x p h p m c ích cho vi c ón nh n nư c t không khí, cho nh ng B385 m ch nư c gi a các l p t thu c lo i ( i v i nhi u lo i s n ph m khác [428] nhau) và cho dòng ch y c a sông ngòi, nhưng nghiên c u sâu hơn s cho th y r ng chúng u là ch k t qu c a nh ng v bùng phát núi l a ho c ng t trong i dương, không ch liên quan n s hình thành u tiên c a di n m o này mà, hơn h t, n s bi n i v sau cũng như n s bi n m t c a nh ng s n v t h u cơ u tiên c a nó(1). Bây gi , n u a bàn sinh t c a t t c nh ng s n v t này, t c t ai (trên t li n) và áy bi n ch ng cho th y i u gì ngoài m t cơ ch hoàn toàn vô ý c a vi c hình thành thì: b ng cách nào và v i quy n gì ta có th òi B386 h i và kh ng nh m t ngu n g c khác cho nh ng s n v t này? Vi c kh o sát chính xác nh t v nh ng tàn tích c a các cu c tàn phá k trên c a T nhiên có v cho th y ( úng như nh n xét c a Camper*) r ng con ngư i không b liên quan n trong nh ng cu c o l n l n lao này, tuy nhiên, vì con ngư i quá ph thu c vào nh ng s n v t còn s ng sót khi n cho n u cơ ch chung c a T nhiên ã ư c th a nh n trong nh ng s n v t khác thì con (1) N u tên g i “môn l ch s T nhiên” ã ư c ch p nh n trư c ây ti p t c ư c s d ng mô t gi i T nhiên, thì, i l p v i ngh thu t, ta có th dùng tên g i “môn Kh o c h c v T nhiên” cho môn l ch s T nhiên hi u theo nghĩa en, t c là vi c hình dung v tình tr ng c xưa c a trái t; m t công vi c tuy ta không hy v ng bi t ư c ích xác nhưng có cơ s ph ng oán. Cũng như á ư c o g t v.v... thu c v lĩnh v c ngh thu t thì các [ti n trình] hóa th ch thu c v môn kh o c h c v T nhiên. Và vì l công vi c này v n ang ư c ti n hành trong môn h c này (dư i tên g i là lý thuy t v qu t) m t cách b n b , dù t t nhiên là ch m ch p, nên tên g i này [kh o c h c v T nhiên] không ph i dành cho m t công cu c nghiên c u ơn thu n tư ng tư ng v T nhiên mà là cho m t công cu c do b n thân T nhiên hư ng d n và m i g i. (Chú thích c a tác gi ). [351-24]. * Xem Petrus Camper, 1788: Nova acta academiae/Các tư li u h c thu t m i m , t p II, 251 (d n theo b n Meiner và trong Kant: AA VII 89, XIV 619). (N.D). 348
ngư i cũng ph i ư c xem là b bao hàm trong ó, cho dù nh có trí khôn (ít ra trong ph n l n trư ng h p), con ngư i có th thoát kh i nh ng s tàn phá y. Nhưng, lu n c này có v còn ch ng minh ư c nhi u hơn nh ng gì ư c d nh trong ó. | Nó hình như không ch ch ng minh r ng: con ngư i không th là m c ích t i h u c a T nhiên, và r ng: cũng cùng lý do y, t p h p nh ng s v t có t ch c c a T nhiên trên m t t cũng không th là m t h th ng c a nh ng m c ích, mà còn ch ng minh r ng: nh ng s n ph m t nhiên ư c xem v m t hình th c như là nh ng m c ích t nhiên u không có m t ngu n g c nào khác hơn là cơ ch [mù quáng] c a T nhiên. [429] Song, trong cách gi i quy t trư c ây v Ngh ch lý (Antinomie) gi a các nguyên t c c a phương th c s n sinh nh ng th c th h u cơ c a T nhiên theo cách cơ gi i và theo cách m c ích lu n, ta ã th y r ng chúng ch ơn thu n là các nguyên t c c a năng l c phán oán ph n tư v T nhiên trong ch ng m c nó t o ra nh ng hình th c tương ng v i nh ng nh lu t c thù (mà ta không có chìa khóa khai m s n i k t có h th ng c a chúng). | B387 Chúng không xác nh ngu n g c c a nh ng th c th này trong b n thân chúng, mà ch nói r ng, do c i m c u t o c a giác tính và lý tính chúng ta, ta không th quan ni m ngu n g c trong lo i t n t i này b ng cách nào khác hơn là theo nh ng nguyên nhân m c ích. | N l c l n lao nh t, th m chí táo b o nh t nh m gi i thích chúng m t cách cơ gi i không ch là ư c phép mà còn là s m nh c a lý tính, m c dù ta bi t r ng, do nh ng nguyên nhân ch quan c a tính cách c thù và các h n ch c a giác tính chúng ta (ch không ph i cơ ch máy móc c a vi c sinh s n mâu thu n t thân v i m t ngu n g c d a theo các m c ích), ta không bao gi có th t ư c tr n v n. | Sau cùng, vi c h p nh t c hai l i hình dung [cơ gi i lu n và m c ích lu n] v kh th c a T nhiên có th n m trong nguyên t c siêu-c m tính c a T nhiên (T nhiên bên ngoài ta cũng như b n tính t nhiên bên trong ta), trong khi phương cách hình dung d a theo nh ng nguyên nhân m c ích có th ch là m t i u ki n ch quan trong vi c s d ng lý tính chúng ta, khi nó không ch mu n hình thành m t s phán oán v nh ng i tư ng xét như nh ng hi n tư ng mà còn mong ư c quy nh ng hi n tư ng này cùng v i nh ng nguyên t c c a chúng vào cho cơ ch t siêu-c m tính c a chúng nh m tìm ra m t s quy lu t nào ó v s th ng nh t kh h u c a chúng mà lý tính không th hình dung cho b n thân mình b ng cách nào khác hơn là thông qua nh ng m c ích (nh ng m c ích siêu-c m tính mà b n thân lý tính cũng có). 349
B388 §83 V M C ÍCH T I H U (LETZTER ZWECK) C A T NHIÊN NHƯ LÀ C A M T H TH NG M C ÍCH LU N Trư c ây ta ã cho th y: dù không ph i dành cho năng l c phán oán xác nh mà ch dành cho năng l c phán oán ph n tư, ta v n có lý do phán oán r ng: con ngư i không ch là m t m c ích t nhiên gi ng như nh ng th c th có t ch c khác mà còn là m c ích t i h u (letzter Zweck) c a gi i T nhiên trên m t t này, và, trong quan h v i con ngư i, m i s v t t nhiên khác t o nên m t H th ng c a nh ng m c ích tương ng v i các nguyên t c cơ b n c a lý tính. Bây gi , n u m c ích t i h u này ph i ư c tìm trong b n thân con ngư i, , v i tư cách là m c ích, ư c khích l thông qua s g n k t c a con ngư i v i T nhiên, thì m c ích này thu c v hai lo i sau: ho c thu c lo i có th ư c th a mãn nh vào T nhiên v i s ưu ái c a nó; ho c là tính thích d ng và tài khéo i v i m i lo i m c ích [430] khác mà T nhiên (bên ngoài và bên trong ta) có th ư c con ngư i s d ng. M c ích trư c c a T nhiên có th g i là h nh phúc c a con ngư i; m c ích sau là s ào luy n văn hóa (Kultur). Khái ni m v h nh phúc (Glückseligkeit) không ph i là m t khái ni m ư c con ngư i rút ra t các b n năng c a mình, và như th là rút ra t tính thú v t trong b n thân con ngư i, mà là Ý tư ng ơn thu n v m t tr ng thái mà con ngư i mu n làm cho tr ng thái y tương ng hoàn toàn v i Ý tư ng trong nh ng i u ki n ơn thu n thư ng nghi m (là i u không th th c hi n B389 ư c). Con ngư i t phác h a ra Ý tư ng này cho chính mình và phác h a b ng quá nhi u cách khác nhau thông qua giác tính trong s k t h p ch t ch v i trí tư ng tư ng và các giác quan; ng th i cũng thư ng thay i luôn khi n cho T nhiên, gi s có hoàn toàn ph c tùng ý thích tùy ti n c a con ngư i i n a, cũng tuy t nhiên không th có ư c m t quy lu t ch c ch n, ph bi n, nh t nh hài hòa v i khái ni m luôn chao o này, t c, v i m c ích mà con ngư i tùy ti n t ra cho chính mình. Và c khi ta rút gi m m c ích y l i trong ph m vi nh ng nhu c u t nhiên ích th c mà c loài ngư i chúng ta u nh t trí, hay, ngư c l i, nâng tài ngh c a con ngư i lên quá cao nh m hoàn thành các m c ích tư ng tư ng c a mình, thì nh ng gì con ngư i xem là h nh phúc và nh ng gì là m c ích t nhiên, t i h u, ích th c (ch không ph i m c ích c a T do) t cũng không bao gi t ư c c . | Lý do là vì b n tính t nhiên c a con ngư i không ch u d ng l i và v a lòng v i vi c chi m h u và hư ng th v b t kỳ i u gì. M t khác, cũng còn thi u m t i u ki n n a. | T nhiên không h xem con ngư i là con cưng và không h dành cho con ngư i s ưu ái hơn m i sinh v t khác. | Trong nh ng hành ng h y ho i c a mình – ch ng h n: b nh t t, ói kém, thiên tai th y h a, băng giá, s t n công c a lo i thú d l n, nh v.v... –, T nhiên i x th ng tay v i con ngư i ch ng khác gì i v i b t kỳ sinh v t nào khác. | Thêm vào ó l i còn ph i k t i s phi lý trong t ch t t nhiên c a con ngư i là t làm kh mình và cũng y ng lo i vào ch kh n kh b ng s hà kh c c a vi c cai tr , b ng s dã man c a chi n tranh v.v... và v.v...; con ngư i, n u t mình, ch tàn h i chính gi ng loài c a mình, cho nên, dù T nhiên bên ngoài có ưu ái n âu i n a thì m c ích c a nó – n u nh m n h nh phúc cho gi ng 350
loài c a chúng ta – t cũng s không th t ư c trong m t h th ng c a tr n B390 th , vì b n tính t nhiên c a con ngư i chúng ta không thích h p v i i u y. Như v y, con ngư i bao gi cũng ch là m t m t xích trong chu i c a nh ng m c ích t nhiên; và tuy là m t nguyên t c trong quan h v i nhi u m c ích mà T nhiên, trong t ch t c a mình, hình như ã giao phó cho con ngư i và con ngư i t hư ng mình theo các m c ích y, nhưng cũng là m t phương ti n cho vi c duy trì tính h p m c ích trong cơ ch c a nh ng m t xích còn l i. Là th c th duy nh t trên m t t có trí khôn, do ó, có năng l c tùy ti n xác nh các m c ích cho chính mình, con ngư i áng ư c m nh danh là ch nhân ông c a T nhiên; và n u ta nhìn T nhiên như m t h th ng m c ích lu n, thì, xét v s quy nh hay v n m nh c a con ngư i, [431] con ngư i qu là m c ích t i h u c a T nhiên. | Nhưng, v i i u ki n là con ngư i có ý th c v i u ó và có ý chí mang l i cho T nhiên và cho chính mình m t m i quan h -m c ích (Zweck-beziehung) như th , t c là m i quan h có th t túc t mãn, c l p v i T nhiên và, do ó, có th là m c ích-t thân (Endzweck), song ó l i là m t i u tuy t nhiên không ư c phép i tìm bên trong b n thân T nhiên. Nhưng, tìm ra ch nào nơi con ngư i cho phép ta t vào y m c B391 ích t i h u c a T nhiên, ta ph i l c ra nh ng gì T nhiên có th cung c p chu n b cho con ngư i bi t ph i t mình làm l y tr thành m c ích-t thân; và ta ph i tách bi t i u này ra kh i m i m c ích khác mà kh th c a chúng ph thu c vào nh ng s v t ch có th trông ch vào T nhiên. Thu c v lo i sau này chính là h nh phúc tr n th , ư c hi u như là t ng th m i m c ích c a con ngư i ph i thông qua T nhiên m i có th có ư c, dù ó là thông qua gi i T nhiên bên ngoài hay b n tính t nhiên c a con ngư i. | Nói khác i, ó là ch t li u cho m i m c ích tr n t c c a con ngư i, mà n u con ngư i làm cho chúng tr thành toàn b m c ích c a mình, t s làm cho mình tr thành b t kh trong vi c xác l p s hi n h u c a chính mình như là m c ích-t thân và s ng hài hòa v i m c ích này. Vì th , trong m i m c ích c a con ngư i trong T nhiên, ch còn có i u ki n ch quan mang tính hình th c, t c là, tính thích d ng trong vi c thi t nh nh ng m c ích nói chung cho chính mình và ( c l p v i T nhiên trong vi c thi t nh m c ích này) s d ng T nhiên như là phương ti n, phù h p v i các châm ngôn c a nh ng m c ích t do nói chung c a con ngư i. | T nhiên có th làm i u này i v i m c ích-t thân n m bên ngoài T nhiên, và, vì th , chính i u ó có th ư c xem là m c ích t i h u c a T nhiên. Vi c t o ra tính thích d ng c a m t h u th có lý tính hư ng t i nh ng m c ích tùy thích nói chung (do ó, là trong s t do c a h u th y) chính là vi c ào luy n văn hóa (Kultur). V y, ch duy có văn hóa m i có th là m c ích t i h u mà ta có cơ s quy cho T nhiên trong quan h v i ch ng loài ngư i (ch không ph i h nh phúc tr n th c a con ngư i hay vi c xem con ngư i là công c ch y u thi t l p tr t t và s hài hòa trong gi i T nhiên vô tri vô giác bên ngoài con ngư i). B392 Nhưng không ph i b t kỳ s ào luy n văn hóa nào cũng u phù h p v i m c ích t i h u này c a T nhiên. S ào luy n v tài khéo qu là i u 351
ki n ch quan chính y u nh t cho tính thích d ng nh m h tr các m c ích [432] nói chung c a con ngư i, nhưng l i không h tr ý chí trong vi c xác nh và ch n l a các m c ích v n thi t y u thu c v toàn b ph m vi c a m t tính thích d ng i v i các m c ích. i u ki n này c a tính thích d ng [h tr cho ý chí] – có th ư c g i là s rèn luy n (k lu t) – là có tính ph nh, tiêu c c (negativ), ch vi c gi i phóng ý chí ra kh i s cai qu n chuyên ch c a nh ng ham mu n. | Khi b c t ch t vào m t s s v t t nhiên do lòng ham mu n, ta tr nên b t l c trong vi c t l a ch n, nhưng ng th i ta cũng có th cho phép chúng gi vai trò như nh ng xi ng xích mà T nhiên bày ra nh c nh ta không ư c b quên hay th m chí vi ph m b n tính thú v t ư c quy nh s n trong ta, m c dù ta luôn có s t do si t ch t hay buông l ng, tăng cư ng hay gi m thi u chúng tùy theo các m c ích mà lý tính òi h i. Tài khéo không th phát tri n trong loài ngư i tr khi ph i d a vào s b t bình ng gi a con ngư i v i nhau, b i vì tuy t i a s con ngư i cung c p nh ng gì thi t y u cho cu c s ng h u như m t cách máy móc, không c n n tài ngh gì c bi t cho s ti n nghi và an nhàn c a m t s ngư i khác ang ho t ng trong các lĩnh v c ít thi t y u hơn trong n n văn hóa, khoa B393 h c và ngh thu t. | Trong tình tr ng b áp l c, s ông ngư i ph i lao ng v t v , ít ư c hư ng th , m c dù nhi u thành t u văn hóa c a các t ng l p cao hơn cũng d n d n lan t a n h . V i s ti n b c a n n văn hóa này ( nh cao c a nó là s xa hoa, t ư c khi s ham thích cái không c n thi t b t u l n át cái c n thi t), tai ương tăng lên như nhau c hai phía*: m t bên thông qua b o l c t bên ngoài; bên kia thông qua s b t bình trong n i tâm, nhưng chính tình c nh kh n cùng n i b t này l i g n li n v i s phát tri n nh ng t ch t t nhiên trong ch ng loài ngư i, và m c ích c a b n thân T nhiên, – tuy không ph i là m c ích c a chúng ta – nh ó mà ã t ư c. i u ki n hình th c ch nh ó T nhiên m i t ư c ý t i h u này c a mình chính là vi c s p x p các m i quan h gi a con ngư i v i nhau, sao cho pháp quy n (gesetzmäßige Gewalt) trong m t cái toàn b – mà ta g i là Xã h i dân s (bürgerliche Gesellschaft) – i l p l i s l m d ng c a các quy n t do ang xung t nhau; và, ch trong m t xã h i như th , s phát tri n t i a nh ng t ch t t nhiên m i di n ra ư c. i u c n có thêm n a – n u con ngư i khôn ngoan nh n ra và sáng su t t nguy n ph c tùng s cư ng ch c a nó – ó là m t cái Toàn b mang tính công dân th gi i toàn hoàn vũ (weltbürgerliches Ganze), t c là, m t H th ng bao g m m i qu c gia ang lâm nguy vì xung t và làm h i l n nhau. N u thi u i u này, và v i bao tr l c ang ch ng l i b n thân kh năng hình thành án này do tham v ng, lòng ham mu n th ng tr , do lòng ham mu n c a c i, nh t là nơi nh ng ngư i ang n m quy n hành trong tay, thì i u không th tránh kh i s là chi n tranh (qua ó có khi m t s nư c b qua phân và gi i th thành nh ng nư c nh , có khi m t nư c thôn tính các nư c nh hơn ra s c hình thành m t nư c l n). | M c dù chi n tranh là m t vi c làm không có ch ý c a con ngư i (mà b lôi kéo b i các ham mê vô ), thì ó là m t công * S xa hoa gây nên tai ương: ám ch quan ni m c a J. J. Rousseau, trong Abhandlung von dem Ursprunge der Unfreiheit unter den Menschen, und worauf sie sich gründet/Nghiên c u v ngu n g c c a s b t bình ng gi a con ngư i và cơ s c a nó, b n ti ng c c a Moses Mendelssohn, Berlin 1756 (Kant c và nh c l i trong AA XV 441-442 và XXV 846. (N.D). 352
vi c sâu kín, có l * là h u ý c a Trí tu t i cao nh m chu n b , n u không B394 ph i nh m thi t l p, tính h p pháp lu t cùng v i s t do c a các qu c gia, và, [433] v i i u này, chu n b m t s th ng nh t c a m t h th ng bao g m nh ng qu c gia này trên n n t ng luân lý. | Dù bao kh au do chi n tranh gieo r c cho loài ngư i, và có l càng nhi u kh au hơn do s không ng ng chu n b chi n tranh ngay trong th i bình, thì nó (dù ni m hy v ng vào m t tr ng thái an bình v i h nh phúc c a nhân dân ngày càng lùi xa) v n là m t ng l c cho s phát tri n n cao nh t m i tài năng có l i cho s ào luy n văn hóa. Còn i v i vi c rèn luy n k lu t cho nh ng xu hư ng [t nhiên] (Neigungen) – xét v t ch t t nhiên nh m quy nh ta như m t loài ng v t, chúng là hoàn toàn h p m c ích nhưng l i gây tr ng i l n cho s phát tri n c a tính ngư i –, thì, i v i òi h i th hai cho s ào luy n văn hóa, ta th y rõ ràng m t n l c có m c ích c a T nhiên ào luy n cho ta có kh năng ti p nh n nh ng m c ích cao hơn so v i nh ng gì b n thân T nhiên có th cung c p. M t m t, ta không th ph nh n ưu th c a cái x u ang ch ng chúng ta qua vi c tinh vi hóa nh ng s thích b y nm c lý tư ng B395 hóa, và c s ph n hoa trong khoa h c nuôi dư ng lòng kiêu ng o v i vô s nh ng xu hư ng không th nào th a mãn n i ư c n y sinh t ó. | Nhưng m t khác, ta cũng không th không th y m c ích c a T nhiên: luôn nh m n vi c ưa ta ra kh i tr ng thái thô l u và thô b o c a các xu hư ng này (các xu hư ng nh m n vi c hư ng th ) – v n thu c v tính thú v t c a chúng ta và ph n l n là trái ngư c l i v i vi c ào luy n hư ng n v n m nh cao hơn – m ư ng cho s phát tri n c a tính ngư i. Các ngành m thu t và khoa h c – v i ni m vui có th tương thông r ng rãi, v i vi c làm cho xã h i tr nên tinh t và nhu n nhuy n hơn – tuy không làm cho con ngư i tr nên thi n h o hơn v luân lý thì cũng làm cho con ngư i ngày càng văn minh hơn, ã gi i phóng ta r t nhi u ra kh i s chuyên ch c a ham mu n c m tính, và, qua ó, chu n b cho con ngư i vươn n m t s th ng tr trong ó lý tính là k duy nh t n m gi quy n l c, trong khi cái x u – m t ph n do T nhiên, m t ph n do tính v k b t khoan dung c a con ngư i – ng th i t p h p, tăng cư ng và tôi luy n nh ng s c m nh c a tâm h n chúng không ch u ph c tùng cái x u và giúp ta c m nh n ư c m t tính thích d ng i v i các m c ích cao hơn v n ti m n trong ta(1). [434] * “có l ” (vielleicht): ư c Kant thêm vào trong n b n B, C. (N.D). (1) Cu c i có giá tr cho ta như th nào n u nó ch ư c ánh giá b ng nh ng gì ta hư ng th B396 (b ng m c ích t nhiên c a t ng s m i xu hư ng, t c, h nh phúc) là i u d quy t nh. Nó h th p xu ng dư i s không, b i th h i có ai l i mu n tr l i s ng m t l n n a dư i cùng các i u ki n y? Và ai s làm như th cho dù theo m t k ho ch m i, t l a ch n (tương ng v i dòng ch y c a T nhiên), n u nó ch ơn thu n hư ng n s hư ng th ? trên, ta ã cho th y cu c i có giá tr như th nào n u d a vào nh ng gì nó ch a ng trong b n thân nó khi s ng h p v i m c ích mà T nhiên có cùng v i ta; và như th nào khi cu c i là nh ng gì ta làm (ch không ch hư ng th ), tuy r ng trong ó ta bao gi cũng ch là phương ti n hư ng n m t m c ích t thân b t nh nào ó. V y, không còn gì bàn ngoài giá tr ư c chính ta trao cho cu c i c a ta, thông qua nh ng gì chúng ta không ch làm mà còn làm m t cách có m c ích, c l p v i T nhiên khi n cho b n thân s hi n h u c a T nhiên ch có th là m t m c ích trong i u ki n ó. (Chú thích c a tác gi ). 353
B396 §84 V M C ÍCH-T THÂN (ENDZWECK)* C A S HI N H U C A M T TH GI I, T C LÀ, C A B N THÂN S SÁNG T O M c ích-t thân* là m c ích không c n cái gì khác làm i u ki n cho kh th c a mình. N u cơ ch ơn thu n c a T nhiên ư c l y làm cơ s gi i thích tính h p m c ích c a T nhiên, ta không th h i: nh ng s v t trên th gi i t nt i làm gì? | B i, theo m t h th ng duy tâm như th , ch còn ph i bàn v kh th v t lý c a nh ng s v t (suy tư ng cái gì là m c ích ch là bàn suông, không có i tư ng); và ta ch có vi c lý gi i hình th c này c a s v t b ng s ng u nhiên hay b ng s t t y u mù quáng: trong c hai trư ng h p, câu h i trên là tr ng r ng [vô ích]. B397 Nhưng, n u ta l i xem s n i k t có tính m c ích trong th gi i là có th t và ư c th c hi n b ng m t lo i tính nhân qu c bi t, t c tính nhân qu c a m t nguyên nhân hành ng h u ý, thì ta không th d ng l i câu h i: t i sao nh ng s v t trong th gi i (nh ng th c th có t ch c) l i có hình th c này hay hình th c kia? T i sao chúng ư c T nhiên t vào trong m i quan h này hay trong m i quan h kia v i s v t khác? | B i m t khi ã suy tư ng n m t Trí tu , thì Trí tu y ph i ư c xem như là nguyên nhân cho kh th c a nh ng hình th c như chúng ư c tìm th y th c s trong nh ng s v t, và ta ph i t câu h i v nguyên nhân khách quan: Ai ã có th bu c Trí tu tác t o y ph i hành ng theo ki u như th ? Chính H u th này m i là [435] m c ích-t thân (Endzweck) mà nh ng s v t t n t i là cho nó. trên, tôi ã nói r ng m c ích-t thân không ph i là m t m c ích mà T nhiên có kh năng tác ng và t o ra ư c phù h p v i ý tư ng v m c ích y, b i m c ích-t thân là vô- i u ki n. Vì l không có gì trong T nhiên (xét như m t t n t i c m tính) mà cơ s quy nh cho nó không lúc nào không ph i là có- i u ki n, và i u này không ch úng cho gi i T nhiên (v t ch t) bên ngoài ta mà c cho b n tính t nhiên (suy tư ng) bên trong ta; t t nhiên, ây tôi ch xem xét cái gì bên trong ta như thu c v T nhiên [t c không bàn n cái Siêu-c m tính]. Nhưng, m t s v t ph i t n t i m t cách t t y u, căn c vào c tính c u t o khách quan c a nó, như là m c ích-t thân c a m t nguyên nhân trí tu thì t ph i thu c lo i có c i m là: trong tr t t c a nh ng m c ích, nó không ph thu c vào b t kỳ i u ki n nào khác ngoài d a ơn thu n vào Ý tư ng c a nó. B398 Bây gi ta th y r ng trong th gi i ch có m t lo i h u th duy nh t mà tính nhân qu c a nó là có tính m c ích lu n, nghĩa là, tính nhân qu y hư ng n các m c ích, ng th i có c tính c u t o là: quy lu t theo ó chúng xác nh các m c ích cho chính mình ư c hình dung như là vô- i u * Endzweck: Kant dùng ch này u tiên trong Phê phán lý tính thu n túy (B868). Trong b n d ch Phê phán lý tính thu n túy, chúng tôi ã d ch ch này là “m c ích t i h u”; nay xin s a l i và dành ch “m c ích t i h u” cho ch “letzter Zweck” và d ch “Endzweck” là “m c ích t thân”. Trong PPLTTT, Kant chưa dùng ch “letzter Zweck”. (N.D). 354
ki n và c l p v i nh ng i u ki n t nhiên, và, như th , là t t y u t -thân. H u th thu c lo i y chính là con ngư i, nhưng là con ngư i ư c xét như Noumenon [V t-t thân]; t c là h u th t nhiên duy nh t trong ó ta có th nh n ra, v phương di n c tính c u t o c bi t c a nó, m t quan năng siêu-c m tính (s T do) và th m chí c quy lu t v tính nhân qu , cùng v i i tư ng c a nó, mà quan năng này có th t ra cho b n thân mình như là m c ích t i cao (höchster Zweck) (t c Cái Thi n-t i cao trong th gi i). V con ngư i (và v b t kỳ h u th có lý tính nào trong th gi i) v i tư cách là m t h u th luân lý, ta không còn ti p t c t câu h i: h u th y hi n h u làm gì? (latinh: quem in finem). S hi n h u c a con ngư i có b n thân m c ích t i cao trong chính mình. | i v i m c ích y, trong kh năng c a mình, con ngư i có th b t toàn b T nhiên ph i ph c tùng; còn chí ít n u ngư c l i v i m c ích y, con ngư i không cho phép xem mình ph i ph c tùng b t kỳ nh hư ng nào c a T nhiên. – N u nh ng s v t trong th gi i – xét như nh ng h u th b l thu c v m t hi n h u – c n n m t nguyên nhân t i cao ho t ng d a theo nh ng m c ích, thì con ngư i là m c ích-t thân c a s Sáng t o, b i, n u không có con ngư i, chu i nh ng m c ích ph thu c vào nhau t s không hoàn t t xét v cơ s c a nó. | Ch có trong con ngư i, và ch trong con ngư i v i tư cách là ch th c a luân lý, B399 ta m i b t g p s ban b quy lu t vô- i u ki n i v i các m c ích, vì th , ch có s ban b quy lu t này m i làm cho con ngư i có năng l c tr thành m t m c ích-t thân mà toàn b T nhiên ph i ph c tùng theo nghĩa m c [436] ích lu n(1). (1) H nh phúc c a nh ng h u th có lý tính trong th gi i có th là m t m c ích c a T nhiên, và, như th , h nh phúc có th là m c ích t i h u c a T nhiên. Ch có i u ta không th bi t m t cách tiên nghi m t i sao T nhiên l i không làm như th , b i, chí ít trong ch ng m c ta có th th y ư c, d a vào cơ ch t nhiên, k t qu này l ra hoàn toàn có th có ư c. Nhưng, luân lý, v i m t tính nhân qu d a theo các m c ích ph i ph c tùng nó, là tuy t i không th có ư c n u ch nh vào nh ng nguyên nhân t nhiên, vì l nguyên t c nh ó luân lý quy nh hành ng là siêu-c m tính, và, vì th , trong tr t t c a nh ng m c ích i v i T nhiên, luân lý là nguyên t c duy nh t có tính tuy t i vô- i u ki n. | Cho nên, ch th c a luân lý là cái duy nh t x ng danh là m c ích-t thân c a s Sáng t o mà toàn b T nhiên ph i ph c tùng. – Ngư c l i, n u h nh phúc, như ã trình bày rõ trong các m c trư c d a trên b ng ch ng c a kinh nghi m, không ch không ph i là m t m c ích c a T nhiên i v i con ngư i so v i nh ng t o v t khác, thì càng không ph i là m t m c ích-t thân c a s Sáng t o. T t nhiên, con ngư i có th xem h nh phúc là m c ích ch quan t i h u c a mình. Nhưng, trong quan h v i m c ích-t thân c a s sáng t o, n u ta h i con ngư i hi n h u làm gì, thì ta l i nói n m t m c ích t i cao, khách quan mà lý tính t i cao t s c n n cho s sáng t o c a mình. N u ta tr l i: nh ng h u th này hi n h u là mang l i i tư ng cho s ưu ái c a Nguyên nhân-t i cao kia, thì ta l i mâu thu n v i i u ki n mà lý tính c a b n thân con ngư i cũng bu c ư c v ng sâu xa nh t v h nh phúc c a mình ph i ph c tùng ( ó là s hài hòa v i s ban b quy lu t luân lý n i t i c a chính con ngư i). i u này ch ng minh r ng: h nh phúc ch có th là m t m c ích có- i u ki n, và ch có m t Con ngư i luân lý m i có th là m c ích-t thân c a s Sáng t o; còn liên quan n tình tr ng c a con ngư i, h nh phúc ch liên k t v i m c ích-t thân như là m t k t qu , tùy theo m c B400 c a s hài hòa gi a con ngư i v i m c ích-t thân y, như là v i m c ích c a chính s hi n h u c a con ngư i. (Chú thích c a tác gi ). 355
§85 B400 V MÔN TH N H C-V T LÝ (PHYSIKOTHEOLOGIE) Môn Th n h c-v t lý là n l c c a lý tính i t nh ng m c ích c a T nhiên (ch có th nh n th c ư c m t cách thư ng nghi m) suy ra Nguyên nhân t i cao c a T nhiên cùng các thu c tính c a nó. Còn m t môn Th n h c-luân lý (Moraltheologie) hay Th n h c- o c (Ethikotheologie) là n l c i t m c ích luân lý c a nh ng h u th có lý tính trong T nhiên (m c ích này có th ư c nh n th c m t cách tiên nghi m) suy ra Nguyên nhân y cùng các thu c tính c a nó. M t cách t nhiên, môn th n h c-v t lý có trư c môn th n h c-luân lý. B i vì n u ta mu n suy ra Nguyên nhân c a th gi i m t cách m c ích lu n t nh ng s v t trong th gi i, thì nh ng m c ích c a T nhiên ph i ư c [437] mang l i trư c ã, sau ó ta m i ph i i tìm m t m c ích-t thân cho chúng và i tìm cho m c ích-t thân này nguyên t c c a tính nhân qu c a Nguyên nhân t i cao này. Nhi u nghiên c u v T nhiên có th và ph i ư c ti n hành d a theo nguyên t c m c ích lu n, m c dù ta không h có căn c gì tìm hi u v cơ s cho kh th c a ho t ng có m c ích ư c ta g p ph i trong nhi u s n B401 ph m khác nhau c a T nhiên. N u ta mu n có m t khái ni m v i u này, ta tuy t nhiên không có m t s th u hi u sâu xa nào hơn châm ngôn sau ây c a năng l c phán oán ph n tư; ó là: n u ch c n có m t s n ph m h u cơ duy nh t nào ó c a T nhiên ư c mang l i cho ta, thì, do c i m c u t o c a quan năng nh n th c c a ta, ta t không th nghĩ ra m t cơ s nào khác cho nó hơn là cơ s c a m t nguyên nhân c a b n thân T nhiên (ho c là toàn b T nhiên hay ch là m t m nh nh c a nó) v n ch a ng tính nhân qu cho nó thông qua Trí tu . | Nguyên t c này c a s phán oán tuy ch ng h mang ta i xa hơn trong vi c gi i thích nh ng s v t t nhiên và ngu n g c c a chúng, nhưng l i hé m cho ta m t cái nhìn vư t lên trên T nhiên, mà nh ó có l ta s có th có năng l c xác nh rõ hơn khái ni m v n nghèo nàn v m t H u th -nguyên th y. Bây gi , tôi xin nói r ng: môn Th n h c-v t lý, dù có ư c theo u i n âu i n a, cũng không th ti t l ư c cho ta i u gì v m c ích-t thân (Endzweck) c a s Sáng t o, b i nó không h t n ư c câu h i v m c ích này. úng là nó có th bi n minh khái ni m v m t Nguyên nhân trí tu c a th gi i như là m t khái ni m ch quan (ch phù h p v i c i m c u t o c a quan năng nh n th c c a ta) v kh th c a nh ng s v t mà ta làm cho mình có th hi u ư c d a theo nh ng m c ích, nhưng nó l i không th xác nh i u gì xa hơn v khái ni m này, dù trong quan i m lý thuy t hay th c hành. | N l c c a nó không t ư c ý c a nó là tr thành cơ s cho m t môn Th n h c mà v n mãi mãi ch là m t môn m c ích lu n-v t lý, vì vi c B402 thi t l p m i quan h m c ích (Zweckbeziehung) trong nó luôn và ph i luôn ư c xem ch như là có- i u ki n bên trong T nhiên, và, do ó, nó không th tìm hi u b n thân T nhiên hi n h u là vì m c ích gì (b i cơ s c a i u này ph i ư c i tìm bên ngoài T nhiên), – trong khi khái ni m xác nh v Nguyên nhân trí tu t i cao c a th gi i, và, do ó, kh th c a m t môn 356
Th n h c là hoàn toàn d a vào Ý tư ng xác nh v i u này. Nh ng s v t trong th gi i h u ích cho nhau như th nào; cái a t p trong m t s v t có ích l i gì cho b n thân s v t y; t âu ta có cơ s gi nh r ng không có gì trong th gi i là vô ích c , trái l i, m i s m i v t bên trong T nhiên u là t t cho i u gì ó, – v i i u ki n là m t s s v t (v i tư cách là các m c ích) ph i hi n h u ã, do ó lý tính c a ta, trong năng l c phán oán c a nó, không có nguyên t c nào khác v kh th c a i [438] tư ng (khi i tư ng nh t thi t ư c phán oán m t cách m c ích lu n) ngoài nguyên t c bu c cơ ch c a T nhiên ph i ph c tùng ki n trúc h c (Architektonik) c a m t ng T o hóa có trí tu –, t t c nh ng i u y ư c phương pháp xem xét m c ích lu n [Th n h c-v t lý] ti n hành m t cách xu t s c và c c kỳ áng thán ph c. Nhưng, b i l nh ng d li u (Data), và, c các nguyên t c nh m xác nh khái ni m nói trên v m t Nguyên nhân trí tu c a th gi i (như là v Ngh nhân t i cao) ch ơn thu n có tính thư ng nghi m, nên chúng không th cho phép ta suy ra b t kỳ thu c tính nào c a Nguyên nhân này bên ngoài nh ng thu c tính mà kinh nghi m ã b c l trong nh ng k t qu c a Nguyên nhân y. | Song, kinh nghi m, vì nó không bao gi bao quát ư c toàn b gi i T nhiên như m t H th ng, nên ph i thư ng xuyên (có v như) v p ph i khái ni m y và các cơ s ch ng minh xung t B403 nhau, nhưng, cho dù ta có s c nhìn bao quát h t toàn b h th ng m t cách thư ng nghi m trong ch ng m c liên quan n gi i T nhiên ơn thu n, nó v n không bao gi có th nâng ta lên kh i T nhiên vươn n m c ích c a s hi n h u c a T nhiên, và, như th , vươn n ư c khái ni m rõ r t, xác nh v Trí tu t i cao y. N u ta thu nh nhi m v mà môn Th n h c-v t lý ph i gi i quy t thì có v gi i pháp c a nó th t d dàng. Ta c vi c tha h áp d ng khái ni m v m t Th n tính (Gottheit) vào cho b t kỳ m t H u th có trí tu nào ó do ta nghĩ ra, r i H u th y có th là m t hay nhi u hơn, có nhi u hay r t nhi u thu c tính nhưng không có t t c m i thu c tính v n c n thi t cho vi c thi t l p cơ s cho m t gi i T nhiên hài hòa v i m c ích t i a kh h u; ho c n u ta th y vô nghĩa khi trong m t lý thuy t, h khi m khuy t cơ s ch ng minh thì b sung b ng nh ng thêm th t tùy ti n, nên khi có lý do gi nh nhi u s hoàn h o hơn (th nào là “nhi u hơn” i v i ta?), ta t cho mình quy n ti n gi nh m i s hoàn h o kh h u: và chính b ng cách y, môn M c ích lu n-v t lý có th nêu lên các yêu sách to tát v vinh d r ng mình là cơ s cho m t môn Th n h c. Nhưng, n u b òi h i ph i làm rõ: cái gì ã thúc y và nh t là ã cho phép ta có quy n thêm vào các b sung y, t ta s vô v ng trong vi c tìm cơ s bi n minh trong các nguyên t c c a vi c s d ng lý tính v m t lý thuy t, vì vi c s d ng y luôn òi h i r ng: trong vi c gi i thích m t i tư ng c a kinh nghi m, ta không ư c phép gán cho nó nhi u thu c tính hơn nh ng gì mà nh ng d li u thư ng nghi m v kh th c a nó ã cung c p. Nghiên c u sâu xa hơn, ta t s th y r ng: th t ra, m t Ý tư ng B404 hay Ý ni m v m t H u th -t i cao là d a trên m t s s d ng hoàn toàn khác v lý tính ( ó là s s d ng th c hành), và Ý tư ng này có n n móng tiên nghi m bên trong ta, thôi thúc ta b sung cho hình dung khi m khuy t c a môn M c ích lu n-v t lý b ng khái ni m v m t Th n tính v cơ s nguyên th y cho nh ng m c ích trong T nhiên; và chúng ta không ư c l m tư ng r ng chính ta ã t o nên Ý tư ng này, và cùng v i nó, là m t môn 357
Th n h c nh vào vi c s d ng lý tính m t cách lý thuy t trong nh n th c v t lý v th gi i, và càng không ư c l m tư ng r ng ta ã ch ng minh ư c [439] tính th c t i c a Ý tư ng này. Ta không th quá chê trách ngư i xưa, n u h suy tư ng v nh ng v th n linh c a h m t cách h t s c khác nhau c v quy n năng, ý l n ý chí, nhưng lúc nào cũng u suy tư ng v t t c nh ng th n linh y, k c v Th n t i cao, trong m c h n h p c a ki u suy tư ng c a con ngư i. B i, khi h xem xét s an bài và di n trình c a nh ng s v t trong T nhiên, h ch c h n ã có lý do gi nh m t cái gì nhi u hơn là cơ ch [máy móc] làm nguyên nhân cho nó và ph ng oán v các ý c a m t s nguyên nhân cao hơn ng ng sau b máy tr n th mà h ã không th suy tư ng cách nào khác hơn là xem chúng có tính ch t cao hơn con ngư i. Nhưng, b i vì h B405 th y cái thi n, các ác, cái có m c ích và cái ph n m c ích tr n l n v i nhau (chí ít là trong m c nh n th c ư c) khi n h không th không nghĩ n nh ng m c ích sáng su t và t ái – mà h không cách nào tìm ư c b ng c – b ng cách nh vào Ý tư ng tùy ti n v m t ng T o hóa t i cao và hoàn h o, cho nên phán oán c a h v Nguyên nhân t i cao c a th gi i khó mà khác hơn ư c, bao lâu h ti n hành tri t vi c suy tư ng d a theo các châm ngôn c a vi c s d ng lý tính m t cách ơn thu n lý thuy t. Còn m t s ngư i khác, v a mu n làm nhà th n h c l n nhà khoa h c*, l i nghĩ r ng có th th a mãn lý tính n u tìm ra m t s th ng nh t tuy t i v nguyên t c c a m i s v t t nhiên mà lý tính òi h i b ng Ý tư ng v m t H u th v i tư cách là B n th duy nh t, còn m i s v t ch là nh ng tính quy nh có tính tùy th . | B n th này t không ph i là Nguyên nhân c a th gi i d a vào Trí tu , trái l i, trong B n th y, v i tư cách là Ch th , m i trí tu c a nh ng th c th trong th gi i u ư c bao hàm. | Do ó, H u th này không t o ra b t kỳ i u gì d a theo các m c ích c , nhưng, bên trong nó, m i s v t – do tính th ng nh t c a ch th mà chúng ch là nh ng tính quy nh – nh t thi t ph i quan h v i nhau m t cách có m c ích, m c dù không có m c ích và ý . Như th , h du nh p m t thuy t duy tâm* v nh ng nguyên nhân m c ích, b ng cách thay i s th ng nh t – r t khó lý gi i – c a nhi u b n th ư c k t h p m t cách h p m c ích t ch là s th ng nh t c a s B406 ph thu c nhân qu vào m t B n th tr thành s th ng nh t c a tùy th trong m t B n th . | K t qu là: h th ng [duy tâm] này – xét v phía nh ng h u th mang tính tùy th trong th gi i, tr thành thuy t Phi m th n (Pantheism), r i v sau, xét v phía Ch th t t n b i chính mình như là H u th nguyên th y, tr thành thuy t Spinoza (Spinozism) – không nh ng không gi i quy t ư c câu h i v cơ s u tiên c a tính h p m c ích c a T nhiên, mà còn th tiêu b n thân tính h p m c ích này, vì khái ni m này, [440] khi b tư c b h t m i tính th c t i, t ph i ư c xem như là s ng gi i (Missdeutung) ơn thu n i v i m t khái ni m b n th h c ph bi n v m t s v t nói chung. Như th , khái ni m v m t Th n tính – thích h p cho vi c phán oán m c ích lu n c a chúng ta v T nhiên – không bao gi có th ư c rút ra t các nguyên t c ơn thu n lý thuy t c a vi c s d ng lý tính (v n là cơ s duy * Có th Kant nghĩ n Anaxagoras (xem AA/Toàn t p Hàn Lâm, V 140; XXIV 699, XVI 58, 59, 60) và Socrate (xem AA XXVIII 666 – 1144 và XXIX 1004). Theo Piero Giodanetti). * “Thuy t duy tâm” và “Thuy t duy th c” trong M c ích lu n: xem l i §72, §73. (N.D). 358
nh t c a môn Th n h c-v t lý). B i vì ây ta có hai l a ch n: ho c ta có th gi i thích m i môn M c ích lu n như là s nh m l n ơn thu n c a năng l c phán oán khi nó phán oán v s n i k t nhân qu c a nh ng s v t và ta l i tr n ch y vào trong nguyên t c ơn c c a cơ ch ơn thu n c a T nhiên, t c cơ ch – d a vào s th ng nh t c a B n th i v i nh ng tính quy nh c a nó mà T nhiên ch là cái a t p – có v như ch a ng m i quan h ph bi n i v i nh ng m c ích. | Ho c, thay vì thuy t duy tâm này v nh ng nguyên nhân m c ích, n u ta mu n ti p t c g n bó v i nguyên t c c a thuy t duy th c v lo i tính nhân qu c thù này, ta có th t bên dư i nh ng m c ích t nhiên nhi u H u th nguyên th y có trí tu hay ch m t H u th duy nh t làm n n t ng. | Nhưng, trong ch ng m c ta ch có các nguyên t c thư ng nghi m ư c rút ra t s n i k t h p m c ích hi n th c trong th gi i làm cơ s cho quan ni m này [c a thuy t duy th c], m t m t, ta không th tìm ra b t kỳ phương thu c c u ch a nào cho s thi u nh t B407 trí mà T nhiên phô bày trong r t nhi u i n hình liên quan n tính th ng nh t c a m c ích; m t khác, i v i khái ni m v m t Nguyên nhân trí tu , trong ch ng m c ta ch có th m quy n trong lĩnh v c kinh nghi m ơn thu n, ta t không bao gi có th rút nó ra ư c t kinh nghi m theo m t cách chính xác cho b t kỳ m t môn Th n h c kh d ng nào (dù là lý thuy t hay th c hành). úng là môn M c ích lu n-v t lý thôi thúc ta tìm ki m m t môn Th n h c, nhưng b n thân nó l i không th mang l i ư c; tuy nhiên, trong ch ng m c ta có th tìm hi u T nhiên b ng cách d a vào kinh nghi m và khi xét n s n i k t h p m c ích th hi n rõ trong ó, ta c u vi n n các Ý ni m c a lý tính (ph i nh t thi t mang tính lý thuy t i v i các v n v t lý). Ngư i ta có khi th c m c*: Ích l i gì khi t m t Trí tu vĩ i, vô lư ng i v i ta làm n n t ng cho m i s an bài y và l i gi nh r ng Trí tu y ng tr th gi i d a theo ý , n u b n thân gi i T nhiên không và không th cho ta bi t chút gì v Ý t i h u? Xin tr l i: n u không có nó, ta không th quy m i m c ích t nhiên này vào m t i m chung, cũng không th hình thành b t kỳ m t nguyên t c m c ích lu n nào nh n th c nh ng m c ích ư c t p h p trong m t h th ng, ho c t o nên m t khái ni m v Trí tu t i cao như là Nguyên nhân c a m t T nhiên như th có th ph c v như là m t chu n m c (Richtmaße) cho năng l c phán oán ph n tư m c ích lu n c a ta v nó. H a chăng ta ch có m t Trí tu tác t o theo ki u ngh nhân (Kunstverstand) cho nh ng m c ích phân tán ch không có ư c m t s Sáng su t (Weisheit) cho m t m c ích-t thân, trong ó m c ích-t thân ph i là cơ s quy nh c a Trí tu nói trên. N u thi u v ng m t m c ích-t thân mà ch có lý tính thu n túy m i có th mang l i (vì m i m c ích trong th gi i u có- i u ki n m t cách thư ng nghi m và không th ch a [441] ng cái gì tuy t i t t mà ch t t cho cái này hay cho cái kia xét như m t ý B408 b t t t); và ch duy nh t có nó m i d y cho ta bi t thu c tính nào, m c nào, quan h nào gi a Nguyên nhân t i cao v i T nhiên mà ta ph i suy tư ng phán oán v T nhiên như m t H th ng m c ích lu n; ta có th h i: làm th nào và v i quy n gì khi n ta dám tùy ti n m r ng quan ni m h t s c h u h n c a ta v Trí tu nguyên th y y (d a trên nh n th c h u h n c a ta v th gi i), v quy n năng c a H u th nguyên th y y khi hi n th c hóa nh ng Ý tư ng c a chính mình và v Ý chí làm vi c y r i hoàn ch nh * Ám ch David Hume trong quy n Các i tho i v tôn giáo t nhiên/Dialogon die natürliche Religion betreffend, b n d ch ti ng c năm 1780. (N.D). 359
t t c thành m t Ý ni m v m t H u th toàn tri và vô t n? N u i u này ư c ti n hành m t cách lý thuy t, t ph i ti n gi nh m t s toàn tri trong ta nhìn ra ư c nh ng m c ích c a T nhiên trong s n i k t toàn di n c a chúng, và, thêm vào ó, m t năng l c nh n th c v m i k ho ch kh h u, , so sánh v i chúng, ta có cơ s phán oán r ng k ho ch hi n có là k ho ch t t p nh t. N u không có nh n th c hoàn ch nh v k t B409 qu , ta không th i n khái ni m xác nh nào v Nguyên nhân t i cao v n ch có th tìm th y trong khái ni m v m t Trí tu vô t n v m i phương di n, t c, khái ni m v m t Th n tính có th mang l i cơ s cho môn Th n h c. Như th , v i m i s m r ng kh h u v môn M c ích lu n-v t lý, d a trên nguyên t c ã trình bày, ta có th nói: do c tính c u t o và các nguyên t c c a quan năng nh n th c c a ta, ta không th suy tư ng v T nhiên – trong s an bài h p m c ích mà ta ã bi t – b ng cách nào khác hơn là xem nó như là s n ph m c a m t Trí tu mà nó ph i ph c tùng. Th nhưng, vi c nghiên c u lý thuy t v T nhiên không bao gi có th khai m cho ta l i gi i áp: ph i chăng Trí tu này – v i toàn b gi i T nhiên và s s n sinh c a T nhiên – có m t ý t i h u hay không (v n không n m trong gi i T nhiên c a th gi i c m tính). | Ngư c l i, v i t t c ki n th c c a ta v T nhiên, ta v n không th qu quy t ph i chăng Nguyên nhân t i cao y là cơ s nguyên th y c a T nhiên d a theo m t m c ích-t thân, hay th c ra nh vào m t Trí tu b quy nh b i s t t y u ơn thu n c a b n tính c a nó t o ra m t s hình thái nào ó (d a theo s tương t v i cái ta g i là “b n năng tác t o”/“Kunstinstinkt” trong ng v t) mà không nh t thi t ph i gán cho nó s sáng su t, càng không ph i là s Sáng su t t i cao, v n g n li n v i [442] m i thu c tính khác c n thi t cho s hoàn h o c a s n ph m c a nó. B410 V y, tóm l i, môn Th n h c-v t lý là m t môn M c ích lu n-v t lý b ng nh n, ch kh d ng như là môn d b (Propädeutik) cho Th n h c; và ch thích h p v i ý này nh s tr giúp c a m t nguyên t c xa l nó có th d a vào, ch không ph i trong chính b n thân nó như tên g i c a nó ã mu n ch ng t . 360
§86 V MÔN TH N H C- O C (ETHIKOTHEOLOGIE)* Lý trí thông thư ng nh t, m t khi suy nghĩ v s hi n di n c a nh ng s v t trong th gi i và v s hi n h u c a b n thân th gi i, không th tránh kh i nh n nh r ng: m i t o v t a t p, b t k ngh thu t thi t k nên chúng vĩ i n âu, b t k s n i k t tương h h p m c ích c a chúng phong phú n như th nào, – th m chí c cái toàn b c a bi t bao h th ng c a chúng (b ta g i sai là “nh ng th gi i”) – t s ch ng là gì c , n u trong ó không có s hi n di n c a con ngư i (nh ng h u th có lý tính nói chung). | Nghĩa là, n u không có con ngư i thì toàn b s Sáng t o t s là m t sa m c hoang vu**, vô nghĩa và không có m c ích-t thân (Endzweck). Th nhưng, không ph i nh có quan h v i quan năng nh n th c (lý tính lý thuy t) mà s t n t i c a m i s v t khác trong th gi i m i có ư c giá tr c a mình; như th ph i có m t ai ó nhìn ng m th gi i. B i vì n u s nhìn ng m th gi i ch mang l i m t s hình dung v s v t mà không h có m c ích-t thân nào, thì b n thân vi c s v t ư c nh n th c cũng ch ng làm tăng thêm cho nó chút giá tr gì; và chính ta cũng ph i ti n-gi nh cho nó m t m c ích-t B411 thân nh ó b n thân s nhìn ng m m i có m t giá tr . R i cũng không ph i nh vào tình c m vui sư ng hay t ng s nh ng ni m vui sư ng mà ta nghĩ r ng ã tìm th y ư c m c ích-t thân c a s Sáng t o, nghĩa là, ta không ánh giá giá tr tuy t i d a theo s sung sư ng hay s hư ng th (dù là th xác hay tinh th n), hay, nói ng n, d a theo h nh phúc. B i vì, do s ki n con ngư i ang hi n h u, r i l y s hi n h u y làm ý t ih uc a mình thì cũng không cho ta bi t con ngư i nói chung hi n h u làm gì và có giá tr gì trong b n thân mình làm cho s hi n h u c a mình tr nên d ch u. Vì th , anh ta ph i ư c ti n-gi nh là m c ích-t thân c a s Sáng t o có ư c cơ s h p lý khi cho r ng T nhiên ph i hài hòa v i h nh phúc c a anh ta, n u T nhiên ư c xem như là m t toàn b tuy t i d a theo các nguyên t c c a nh ng m c ích. – V y ch còn l i duy nh t quan năng ham mu n [quan năng ý chí/Be-gehrungsvermögen], song không ph i là quan năng làm cho con ngư i (thông qua các ng l c c m tính) l thu c vào T nhiên, cũng không ph i quan năng khi n giá tr c a s hi n h u c a con ngư i ph thu c vào nh ng gì con ngư i ti p nh n và hư ng th . | Trái l i, chính giá tr mà ch có con ngư i m i mang l i ư c cho chính mình và th hi n nh ng gì mình làm, cách th c và các nguyên t c khi hành ng, không ph i như là m t m t xích c a T nhiên mà trong s T do c a quan năng ý chí c a mình; nói khác i, chính Thi n ý (guter Will) m i là cái duy nh t làm cho s hi n h u c a con ngư i có th có ư c m t giá tr tuy t i, và, trong quan h v i Thi n ý, s hi n h u c a th gi i m i có th có ư c m t m c ích-t thân. B412 Phán oán thông thư ng nh t c a lý trí con ngư i lành m nh hoàn toàn nh t trí i m sau ây: ch v i tư cách là m t h u th luân lý (moralisches Wesen), con ngư i m i có th là m t m c ích-t thân c a s Sáng t o, n u ta lưu ý con ngư i v i u này và khuy n khích h i sâu nghiên c u. B i * Kant dùng l n hai ch : “Th n h c-luân lý”/Moraltheologie và “Th n h c- o c”/Ethikotheologie. Chúng tôi d ch tùy theo ch mà Kant dùng. (N.D). * sa m c hoang vu: Kant thêm vào cho n b n B, C. * 361
ngư i ta s h i: m t con ngư i có nhi u tài năng như th , th m chí ho t ng m nh m như th , và qua ó, có m t nh hư ng h u ích n i s ng c ng ng, t c là, có m t giá tr l n c i v i i u ki n h nh phúc riêng c a mình l n v i l i ích c a nh ng ngư i khác, rút c c làm gì n u ngư i y không có Thi n ý? Ngư i y là m t i tư ng áng khinh b xét v n i tâm, và, n u s Sáng t o không ph i hoàn toàn không có m c ích-t thân nào h t, thì ngư i y – v i tư cách là con ngư i cũng thu c v m c ích y –, trong ch ng m c là m t con ngư i x u xa trong m t th gi i ph c tùng nh ng quy lu t luân lý, ánh m t chính m c ích ch quan (h nh phúc) c a mình. | ó là i u ki n duy nh t mà s hi n h u c a con ngư i y có th hài hòa v i m c ích-t thân. Bây gi , n u ta g p ph i nh ng s an bài h p m c ích trong th gi i, và, như Lý tính không kh i òi h i, t nh ng m c ích ch có tính có- i u ki n này vào dư i m t m c ích t i cao, vô- i u ki n, t c, m c ích-t B413 thân, t ta d dàng th y trư c h t là: ta không bàn v m t m c ích c a T nhiên (bên trong chính nó) trong ch ng m c nó ang t n t i, mà bàn v m c ích c a s t n t i c a chính nó cùng v i m i thi t k c a nó, và, do ó, bàn v m c ích t i h u (letzter Zweck) c a s Sáng t o, và nh t là v i u ki n t i cao nh ó có th xác l p m t m c ích-t thân (t c là: cơ s xác nh m t Trí tu t i cao sáng t o ra nh ng h u th c a th gi i). [444] Vì ta th a nh n con ngư i như là m c ích c a s Sáng t o ch v i tư cách là m t h u th luân lý, nên trư c h t ta có m t cơ s (hay chí ít, m t i u ki n ch y u) xem th gi i như là m t toàn b ư c n i k t d a theo nh ng m c ích, và như là m t H th ng c a nh ng nguyên nhân m c ích. | Và, nh t là, i v i m i quan h (là t t y u i v i ta do c i m c u t o c a lý tính chúng ta) c a nh ng m c ích t nhiên v i Nguyên nhân trí tu c a th gi i, ta có m t nguyên t c cho phép ta suy tư ng v T nhiên và v các thu c tính c a Nh t Nguyên nhân này như là cơ s t i cao trong vương qu c c a nh ng m c ích và cho phép ta xác nh ư c khái ni m v Nguyên nhân này. | ây là i u mà môn M c ích lu n v t lý [xem §85] ã không th làm ư c; nó ch có th d n ta n các quan ni m b t nh v Nguyên nhân t i cao này, và vô d ng trong vi c s d ng lý thuy t l n th c hành. Xu t phát t Nguyên t c ã xác nh v tính nhân qu c a H u th nguyên th y, ta không ư c phép ch suy tư ng v H u th này ơn thu n như là Trí tu và như là ngư i ban b quy lu t cho T nhiên mà c như là k B414 ban b quy lu t t i cao trong vương qu c luân lý c a nh ng m c ích. Trong quan h v i s Thi n t i cao – ch có th có ư c dư i s ng tr c a H u th y, t c s hi n h u c a nh ng h u th có lý tính ph c tùng nh ng quy lu t luân lý –, ta s suy tư ng v H u th nguyên th y này như là toàn trí: nghĩa là, b n thân cái sâu kín nh t trong nh ng tình c m (Gesinnungen) [luân lý] c a ta (t o nên giá tr luân lý ích th c cho nh ng hành vi c a nh ng h u th có lý tính trên th gian) u không th che d u ư c v i Ngài. | R i ta l i suy tư ng Ngài như là toàn năng: nghĩa là, Ngài có quy n năng làm cho toàn b gi i T nhiên hài hòa v i M c ích t i cao này. | Sau n a, ta suy tư ng Ngài như là toàn thi n, ng th i như là công chính: vì c hai thu c tính này (h p nh t l i t o nên s Sáng su t) là các i u ki n cho tính nhân qu c a m t Nguyên nhân t i cao c a th gi i – v i tư cách là cái Thi n t i cao – dư i 362
các quy lu t luân lý. | Và như th , m i thu c tính siêu nghi m khác như là tính vĩnh c u, tính ph hi n (Allgegenwart: có m t kh p nơi) (trong khi tính Thi n và công chính là các thu c tính luân lý)* v n ư c ti n gi nh trong quan h v i m t m c ích-t thân như th , cũng ph i ư c suy tư ng v Ngài. – B ng cách y, M c ích lu n-luân lý b sung s thi u sót trong M c ích lu n-v t lý, và l n u tiên thi t l p ư c m t môn Th n h c, b i n u Th n h c vô tình vay mư n t M c ích lu n-v t lý mà l i ti n hành m t cách tri t thì ch xác l p ư c m t th Qu Th n lu n (Dämonologie), không có kh năng i t i m t quan ni m xác nh nào h t. Nhưng, nguyên t c v vi c t m i quan h gi a th gi i – do có s quy nh v m c ích luân lý c a m t s h u th trong ó – v i m t Nguyên nhân t i cao như là Th n tính không hoàn t t i u này ch b ng cách b sung B415 cho lu n c ch ng minh theo ki u m c ích lu n-v t lý và như th là ph i t t y u l y lu n c ch ng minh này làm cơ s . | Trái l i, nguyên t c này là t y trong chính b n thân nó và hư ng s chú ý vào nh ng m c ích c a T nhiên và vào vi c nghiên c u v Ngh thu t vĩ i không th nào th u hi u [445] n i n m khu t ng sau các hình th c c a nó, nh m kh ng nh m t cách ng u nhiên nh ng Ý ni m do lý tính thu n túy th c hành cung c p nh vào nh ng m c ích t nhiên. Vì khái ni m v nh ng h u th trong th gi i ph c tùng nh ng quy lu t luân lý là m t nguyên t c tiên nghi m, nên con ngư i t t y u ph i phán oán v chính mình d a theo nguyên t c y. Thêm n a, n u, nói chung, có m t Nguyên nhân-th gi i hành ng h u ý và hư ng n m t m c ích, thì m i quan h luân lý này cũng ph i t t y u là i u ki n cho kh th c a m t s Sáng t o gi ng như s Sáng t o tương ng v i nh ng nh lu t v t lý (nghĩa là, n u Nguyên nhân trí tu này cũng có m t m c ích-t thân). | i u này ư c lý tính nh n ra m t cách tiên nghi m như là m t m nh n n t ng t t y u cho nó trong phán oán m c ích lu n c a nó v s hi n h u c a nh ng s v t. T t c v n bây gi ch là xét xem li u ta có căn c cho lý tính (tư bi n hay th c hành) gán m t m c ích-t thân cho Nguyên nhân t i cao, ho t ng tương ng v i nh ng m c ích. Do c i m c u t o ch quan c a lý tính chúng ta và c c a lý tính c a nh ng h u th khác trong ch ng m c ta có th suy tư ng, i u có giá tr ch c ch n và tiên nghi m i v i ta là: m c ích-t thân y không th là gì khác hơn là chính con ngư i ph c tùng nh ng quy lu t luân lý, trong khi ngư c l i, nh ng m c ích c a T nhiên trong tr t t v t lý không th nào nh n th c ư c m t cách tiên nghi m, nh t là, không có cách nào bi t ư c r ng m t T nhiên không th t n t i n u không có nh ng m c ích y. B416 * (“trong khi tính Thi n… luân lý”): Kant thêm vào cho n b n B, C. (N.D). 363
NH N XÉT Ta hãy gi nh trư ng h p m t ngư i ang trong giây phút khi tâm th c ư c t vào trong m t xúc c m luân lý. N u ư c vây quanh b ng bao v p c a thiên nhiên, ngư i y ang trong m t tr ng thái yên vui, thanh t nh t n hư ng s hi n h u c a mình, t s c m th y có m t nhu c u ph i t ơn m t ai ó. Ho c, vào m t lúc khác, th y mình trong cùng m t tâm tr ng khi b è n ng b i bao nghĩa v mà mình mu n và có th áp ng b ng m t s hy sinh t nguy n, ngư i y l i c m th y có nhu c u như ang th c hi n m t m nh l nh và ang vâng l i m t ng t i cao. L i m t l n khác, n u vì buông th mà vi ph m m t nghĩa v , song không bu c ph i ch u trách nhi m trư c ai c , thì s t ki m nghiêm kh c s nói v i ngư i y b ng ti ng nói như th c a m t quan tòa phán xét b t ngư i y ph i gi i trình. Nói ng n, con ngư i c n có m t Trí tu luân lý có m t H u th cho m c ích c a s hi n h u c a mình; H u th y, tương ng v i m c ích nói trên, có th là [446] Nguyên nhân c a chính mình và c a th gi i. Th t hoài công n u mu n v ch ra nh ng ng cơ ng sau nh ng tình c m này, b i chúng tr c ti p g n li n v i tình c m luân lý thu n túy nh t, vì lòng bi t ơn, s vâng l i và vi c t h mình (ph c tùng m t s nghiêm hu n x ng áng) là các c m tr ng c bi t c a tâm th c hư ng n nghĩa v ; và tâm th c hư ng n m t s m r ng tình c m luân lý c a mình ây ch là s t nguy n suy tư ng v m t i tư ng v n không h t n t i trong th gi i hòng, n u có th , ch ng t B417 nghĩa v c a mình trư c m t i tư ng như th . Do ó, chí ít là có th và có cơ s ngay trong l l i tư duy luân lý c a ta hình dung m t nhu c u luân lý thu n túy v s hi n h u c a m t H u th nh ó tính luân lý (Sittlichkeit) c a ta ư c tăng cư ng hay th m chí (ít ra là theo hình dung c a ta) m r ng ph m vi, t c có m t i tư ng m i cho vi c th c thi. | ó chính là nhu c u gi nh m t H u th ban b quy lu t luân lý bên ngoài th gi i, không có b t kỳ s liên quan nào n các lu n c ch ng minh lý thuy t, càng không liên quan n l i ích v k , xu t phát t cơ s thu n túy luân lý, thoát ly kh i m i nh hư ng ngo i lai (và do ó, ch mang tính ch quan), và ch d a trên s khuy n cáo c a m t lý tính thu n túy th c hành t ban b quy lu t cho chính mình. Và m c dù m t c m tr ng như th c a tâm th c có th hi m khi x y ra hay có th ch ng kéo dài lâu, trái l i, thoáng ch c và không có hi u qu thư ng tr c hay th m chí qua i mà không có s suy ni m k lư ng v i tư ng ư c hình dung trong nét phác h a m nh t như th , ho c cũng ch ng bu n ưa nó vào các khái ni m minh b ch, – song ây chính là lý do không th l m l n t i sao năng l c luân lý c a ta, v i tư cách là m t nguyên t c ch quan, không ch u v a lòng trong vi c nhìn ng m th gi i v i tính h p m c ích c a nó d a vào nh ng nguyên nhân t nhiên mà trái l i, mu n quy cho nó m t Nguyên nhân t i cao ng tr T nhiên theo các nguyên t c luân lý. – Thêm vào ó, ta t c m th y mình b cư ng ch b i quy lu t luân lý nh m n l c ph n u cho m t m c ích ph quát, t i cao mà ta, cùng v i toàn b gi i T nhiên còn l i, u không th nào t n n i; và ch trong ch ng m c ta ra s c ph n u vì nó, ta m i có th t phán xét mình là hòa h p v i m c ích-t thân c a m t Nguyên nhân trí tu c a th gi i (n u có m t Nguyên nhân như th ). Như th là ta ã tìm ra m t cơ s luân lý thu n túy c a lý tính th c hành gi nh v Nguyên nhân y (vì lý tính th c hành có th làm vi c này mà không g p mâu thu n), t nay ta không còn xem n l c y c a lý tính là hoàn toàn huênh hoang t ph và không rơi vào nguy cơ v t b nó 364
vì s m t m i, chán chư ng. B418 [447] V i t t c nh ng ý nói trên, i u duy nh t mu n nói ây là: chính s s hãi tho t tiên ã t o ra nh ng qu th n (Dämonen), còn chính lý tính – nh vào các nguyên t c luân lý c a nó – m i l n u tiên có th hình thành nên khái ni m v Thư ng (cho dù, như thư ng th y, trong M c ích lu n v T nhiên, ta không hi u bi t gì v Thư ng , hay r t áng ng vì s khó khăn khi cân i nh ng hi n tư ng mâu thu n nhau b ng m t nguyên t c v ng ch c). | Do ó, chính s quy nh v m c ích luân lý c a s hi n h u c a con ngư i b sung nh ng gì còn khi m khuy t trong nh n th c v T nhiên b ng cách hư ng ta n ch suy tư ng cho m c ích-t thân c a s t n t i c a v n v t (v i chúng, không có nguyên t c nào ngoài nguyên t c o c/ethisch m i th a mãn ư c lý tính) m t Nguyên nhân t i cao ư c phú cho nh ng thu c tính khi n có th bu c toàn b T nhiên ph i ph c tùng Ý duy nh t này (mà T nhiên ch ơn thu n là công c ), t c là, hư ng ta n ch suy tư ng v Nguyên nhân y như m t Th n tính (eine Gottheit). 365