Phóng sự truyền hình – phim
tài liệu truyền hình
PHẦN II: PHIM TÀI LIỆU TRUYỀN HÌNH
CHƯƠNG I: LÝ THUYẾT VỀ PHIM TÀI LIỆU TRUYỀN HÌNH
1.Định nghĩa : Phim tài liệu truyền hình là một thể loại báo chí truyền
hình nằm trong nhóm thể loại chính luận nghệ thuật. Nó nói lên tư tưởng
chủ đề, tức là tính chính luận của báo chí, thông qua việc xây dựng hình
tượng từ những sự kiện, hiện tượng, con người cụ thể có thật trong đời
sống xã hội. Nói cách khác, phim tài liệu truyền hình dùng sự thật để xây
dựng hình tượng nghệ thuật, qua đó làm nhiệm vụ giáo dục thẩm mỹ và
định hướng cách nhận thức sự thật đó cho công chúng.
2. Chức năng của phim tài liệu truyền hình.
2.1. Chức năng thông tấn và báo chí :
Là chức năng quan trọng nhất, chi phối toàn bộ quá trình sáng tạo phim tài
liệu truyền hình, dẫn tới quan niệm phim tài liệu truyền hình là một thể loại
tác phẩm báo chí truyền hình.
Tính thời sự trong phim tài liệu truyền hình thể hiện qua việc phản ánh sự
kiện, vấn đề, nhân vật… hằng ngày với những thông tin nóng hổi, kịp thời,
xác thực. Yếu tố chính trị, phục vụ kịp thời mục đích tuyên truyền (Các sự
kiện chính trị nổi bật, những ngày lễ lớn , các dịp kỷ niệm.)
2.2 Chức năng giáo dục và nhận thức :
Nâng cao nhận thức và tư duy của người xem, thông qua những hình ảnh
có thật về con người, đất nước, thiên nhiên, sự kiện, sự việc, với tất cả sự
phong phú đa dạng của nó.
Phát hiện bản chất có ý nghĩa triết học của hiện tượng và sự kiện, nâng sự
kiện lên tầm khái quát hoá bằng hình tượng tiêu biểu, qua việc sử dụng
một cách có hiệu quả các thủ pháp nghệ thuật (điều mà các thể loại tác
phẩm báo chí truyền hình khác khó có thể thực hiện được do đặc điểm thể
loại, độ dài thời gian (thời lượng) và mục đích thông tin).
Nhấn mạnh ý nghĩa xã hội của hiện tượng và sự kiện qua việc sử dụng các
chi tiết điển hình, kết hợp với âm nhạc, tiếng động, lời bình, các thủ pháp
dựng phim.
2.3. Chức năng thẩm mỹ và giá trị tư liệu lịch sử :
Hiện tượng thẩm mỹ và chất thơ; yếu tố ẩn dụ, tượng trưng… trong các
loại phim tài liệu nghệ thuật, phong cảnh, du lịch…
Giá trị tư liệu lịch sử của phim tài liệu truyền hình nói riêng cũng như
phim tài liệu nói chung, đặc biệt đối với các sự kiện, sự việc chỉ xảy ra một
lần hoặc những sự kiện, sự việc, con người… thuộc về lịch sử, với những
hình ảnh không gì hay tái tạo được.
3. Điểm khác nhau giữa phim tài liệu truyền hình và phim tài liệu điện
ảnh :
Phim tài liệu truyền hình được thừa hưởng rất nhiều đặc điểm của phim tài
liệu điện ảnh. Nó chính là một thứ phim tài liệu điện ảnh được cải biến đi
cho phù hợp với những đặc tính kỹ thuật và đặc điểm tiếp nhận của truyền
hình để sử dụng trên loại hình báo chí này. Những thay đổi đó tạo nên sự
khác biệt căn bản giữa phim tài liệu của hai loại hình truyền thông – điện
ảnh và truyền hình.
3.1 Về công chúng :
Trạng thái tiếp nhận của điện ảnh và truyền hình rất khác nhau. Công
chúng tiếp nhận tác phẩm điện ảnh ở một điều kiện lý tưởng cho việc tiếp
thu nội dung tác phẩm. Còn truyền hình phải đối mặt với rất nhiều trở ngại
của cuộc sống hàng ngày, cả nguyên nhân khách quan lẫn nguyên nhân chủ
quan, đến quá trình tiếp nhận của người xem.
Công chúng tiếp nhận tác phẩm điện ảnh trong rạp chiếu. Đó là một
khoảng không gian riêng biệt người xem ngồi trong bóng tối gần như hoàn
toàn, đối diện với một màn ảnh lớn, âm lượng âm thanh lớn. Trên đó chiếu
những hình ảnh ngoại cỡ, không thể thấy trong cuộc sống thường nhật.
Đó là một môi trường lý tưởng cho việc tiếp nhận một tác phẩm nghệ
thuật. Hình tượng nghệ thuật điện ảnh đi thẳng vào trực giác người xem, dễ
đem lại những cảm xúc mạnh mẽ. Chính vì khả năng gây cảm xúc mạnh
mẽ của điện ảnh cùng với môi trường tiếp nhận nhỏ hẹp, nên những hình
ảnh trên phim gây được “phản ứng dây chuyền” trong cảm xúc của khán
giả. Nó lan nhanh trong không gian rạp chiếu, tạo nên sự cộng hưởng về
mặt tình cảm. Vì vậy, người xem càng bị tác động mạnh bởi hình ảnh, lời
thoại, tiếng động, âm nhạc của bộ phim hơn, khả năng tiếp nhận của khán
giả trở nên cao hơn. Và tác phẩm điện ảnh do đó được tiếp nhận đầy đủ
hơn.
Hơn nữa, khi xem một tác phẩm điện ảnh, người xem bị tách rời ra khỏi
bối cảnh sống hàng ngày, không bị chi phối bởi bất cứ tác động nào. Xuất
phát từ đặc điểm tiếp nhận này nên tác phẩm điện ảnh có thể được dồn nén
đến cao độ các chi tiết mà không sợ người xem khó hiểu.
Tuy nhiên, khả năng tập trung cao độ của người xem không thể duy trì lâu.
Đồng thời, khi đang xem dở một buổi chiếu, khán giả không thể ngừng
xem nếu muốn tiếp thu trọn vẹn tác phẩm. Vì hai lý do này, mỗi tác phẩm
điện ảnh không nên kéo dài hơn 90 phút, tối đa là 100 phút để khán giả có
thể hiểu được toàn bộ tác phẩm. Với những tác phẩm đồ sộ, đòi hỏi thời
lượng lớn thì nên tách ra thành nhiều phần, mỗi phần khoảng 90 đến 100
phút. Mỗi đêm chiếu một phần cho tới khi hết bộ phim.
Một đặc điểm nữa có tác động khá lớn đến quá trình tiếp nhận tác phẩm
điện ảnh là việc người xem được phép lựa chọn tác phẩm mình thích. Công
chúng thưởng thức điện ảnh là công chúng có chọn lọc. Họ chỉ xem những
tác phẩm mình thích, không ai có thể ép buộc người khác xem một tác
phẩm điện ảnh mà họ không thích. Điều này khiến cho người xem có một
tâm lý tiếp nhận rất ổn định trước và trong suốt quá trình xem phim.
Khác với điện ảnh, truyền hình, với tư cách là một phương tiện truyền
thông đại chúng, đến với mọi nhà, sục vào mọi ngõ ngách, mọi vùng xa xôi
hẻo lánh trên trái đất. Truyền hình trở thành cửa ngõ để mỗi người, không
cần phải ra khỏi nhà mình mà vẫn biết tất cả những sự kiện xảy ra trên thế
giới, từ những sự kiện địa phương, sự kiện trong nước, cho tới những sự
kiện xảy ra ở nơi cách xa hàn vạn km. Không chỉ mang đến cho người xem
tin tức, truyền hình còn là phương tiện chuyển tải nhiều loại hình nghệ
thuật, nhiều chương trình giải trí. Do đó, truyền hình trở thành một nhà hát
tổng hợp, một phương tiện giải trí toàn năng.
Các tác phẩm truyền hình phải đối phó với tất cả những tác động của ngoại
cảnh đến tâm lý tiếp nhận của người xem. Họ luôn bị quấy nhiễu bởi
những tác động của cuộc sống hàng ngày, tạo ra những chuỗi đứt đoạn
trong quá trình tiếp thu thông tin. Chính vì vậy mà tác phẩm truyền hình
đòi hỏi phải rất dễ hiểu, và cụ thể trong từng khuôn hình, đồng thời phải
có một độ dư thông tin nhất định để người xem có thể hiểu được những
đoạn họ không tập trung nhờ logic phát triển của sự kiện. Sự dễ hiểu của
tác phẩm truyền hình còn do việc truyền hình có khả năng phủ sóng một
khoảng không gian lớn, cùng một lúc phục vụ hàng triệu khán giả với
nhiều trình độ văn hoá khác nhau, thuộc nhiều tầng lớp khác nhau, nhiều
dân tộc khác nhau.
Để thu được hiệu quả truyền thông lớn nhất, tác phẩm truyền hình phải
được xây dựng cho công chúng dù trình độ văn hoá như thế nào cũng tiếp
nhận được thông điệp của tác phẩm.
Những khác biệt về trạng thái tiếp nhận của công chúng là nguyên nhân
dẫn đến một số điểm khác biệt giữa tác phẩm điện ảnh và tác phẩm truyền
hình.
3.2. Về thiết bị thể hiện :
Thiết bị thể hiện của điện ảnh và truyền hình rất khác nhau. Các tác phẩm
điện ảnh được chiếu trên những màn hình lớn với diện tích hàng chục mét
vuông, có tỷ lệ giữa chiều ngang với chiều cao là 7:4 (1:0,57) còn màn
hình máy thu truyền hình truyền thống có kích thước rất nhỏ (diện tích một
màn hình 21inch chỉ vào khoảng 0,137m2), và có tỷ lệ 4:3 (1:0,75), Như
vậy khuôn hình của điện ảnh sẽ bao quát được một không gian chiều ngang
rộng hơn nhiều so với hình ảnh truyền hình. Do đó, lượng thông tin trong
một khuôn hình điện ảnh cũng lớn hơn nhiều so với một khuôn hình truyền
hình.
Toàn bộ hình ảnh trên phim được thể hiện hết trên màn ảnh. Thông tin
được thể hiện đầy đủ, bố cục khuôn hình không bị phá vỡ. Nhưng với màn
hình của máy thu hình thì việc thể hiện đầy đủ khuôn hình là một khó
khăn. Đây là điều kiện khách quan mà người làm truyền hình không thể
khắc phục.
3.3 Về đặc trưng phương tiện truyền tải :
Hình ảnh và âm thanh của tác phẩm truyền hình được đưa đến với người
xem thông qua sóng điện từ. Trước hết, tín hiệu hình ảnh và âm thanh được
mã hoá thành dạng tín hiệu điện từ, sau đó được đưa vào máy phát, gửi lên
không trung bằng làn sóng vô tuyến điện. Trong điện ảnh, tín hiệu hình
ảnh và âm thanh được ghi đồng bộ trên phim. Sau đó được tái tạo lại bằng
máy chiếu, màn ảnh và hệ thống hoá.