Phòng và điều trị bệnh sởi
Bệnh sởi là một bệnh truyền nhiễm cấp tính đường hô hấp, rất dễ lây, thường gặp
ở trẻ em. Bệnh biểu hiện bằng tình trạng viêm long ở kết mạc mắt, niêm mạc
đường hô hấp, đường tiêu hóa và phát ban đặc hiệu ngoài da.
Tác nhân gây bệnh là virus thuộc nhóm RNA paramyxovirus. Virus sởi xâm nhập
niêm mạc đường hô hấp trên, vào máu, sinh sản ở hệ lưới mô bào. Virus có mặt ở
họng và máu bệnh nhân từ cuối thời kỳ ủ bệnh cho đến sau khi ban mọc một thời
gian; và có thể tồn tại trong không khí ít nhất 34 giờ, nhưng không chịu được khô
hanh.
Trẻ ốm làm lây bệnh mạnh nhất trong thời gian trước khi ban mọc. Mọi trẻ chưa
có miễn dịch với sởi đều có thể nhiễm virus sởi, song lứa tuổi mắc nhiều nhất là 2-
6 tuổi. Suy dinh dưỡng làm trẻ dễ mắc sởi, nhưng rồi bệnh sởi lại là thủ phạm gây
suy dinh dưỡng hoặc làm cho tình trạng suy dinh dưỡng nặng thêm.
Bệnh sởi lây rất nhanh, 90% số trẻ tiếp xúc với trẻ mắc sởi sẽ bị lây bệnh. Virus
sởi có thể theo nước bọt người bệnh bắn ra ngoài truyền trực tiếp cho người khác
trong phạm vi bán kính 1,2 m mỗi khi ho, hắt hơi, nói chuyện; hoặc theo những
giọt nhỏ li ti lơ lửng trong không khí, sau đó xâm nhập niêm mạc đường hô hấp trẻ
khác.
Bệnh có thể gặp ở mọi nơi và quanh năm nhưng mùa mưa nhiều hơn mùa nắng, dễ
bùng lên thành dịch theo chu kỳ 2-4 năm một lần.
Ở thể thường, bệnh lành tính.
Thời kỳ ủ bệnh chừng 10-12 ngày, có khi ngắn hơn (7 ngày), có khi dài hơn (20
ngày), thường không có biểu hiện gì. Trong một số trường hợp sau khi tiếp xúc
với trẻ ốm, trẻ sốt nhẹ trong 5-6 ngày rồi khỏi, và 3-4 ngày sau mới sốt cao và
chảy nước mắt nước mũi, hoặc đi tướt, trớ. Trẻ sơ sinh có thể bị xuống cân mặc dù
trẻ vẫn bú bình thường.
Tiếp đến là thời kỳ khởi phát, dài 4-5 ngày. Hai triệu chứng nổi bật là sốt và viêm
long. Trẻ đột ngột sốt cao 39-39,5 độ C, vẻ mệt mỏi, kèm theo nhức đầu, đau cơ,
khớp; chảy nước mũi, chảy nước mắt, mắt đỏ, ho nhiều, ho khan, có khi bị tiêu
chảy.
Sang ngày thứ hai, các triệu chứng trên nặng thêm. Trẻ ho nhiều, ho khan, đôi khi
ho từng cơn, khàn giọng. Có khi bệnh bắt đầu bằng những cơn thở rít (do viêm
thanh quản): trẻ chỉ hơi sổ mũi, ban đêm bỗng nổi cơn ho, vùng dậy mê hoảng
tưởng như nghẹt thở, nhưng rồi cơn lui dần và trẻ lại nằm ngủ; có khi gần sáng lại
lên cơn nữa và khi hết hẳn thì bắt đầu mọc sởi.
Lúc này, khám miệng thấy trên nền đỏ thẫm của niêm mạc má có những chấm
trắng nhỏ độ 1mm hơi nổi gợn lên (dấu hiệu Koplik). Có khi chỉ có 2-3 nốt ở phần
niêm mạc má đối diện với răng hàm số 1. Các nốt này chỉ tồn tại 24-48 giờ và
thường lặn hết sau khi sởi mọc 1 ngày.
Thời kỳ mọc sởi (5-7 ngày)
Các triệu chứng nặng hẳn lên, thân nhiệt tăng vọt, trẻ có thể sốt tới 40 độ C, ho
liên tục, co giật, mê sảng... rồi đến đêm thì mọc sởi.
A. Koplik's spots resemble grains of salt on the oral mucosa and precede the skin
rash. B. The rash of measles can be extensive.
Phần nhiều ban mọc ở sau tai, chân tóc rồi lan dần theo trình tự: mặt, cổ, lưng,
bụng và chân tay. Đến ngày thứ ba, ban mọc khắp người, ban mọc dầy nhất ở
những nơi hay cọ xát hoặc phơi nắng. Có khi các nốt ban hợp với nhau thành từng
vầng. Các nốt sởi hình tròn hoặc bầu dục, có màu đỏ hồng nhạt, sờ vào mịn như
nhung, ấn vào biến mất, da xung quanh vẫn bình thường.
Khi sởi mọc hết thì trẻ hết sốt và sởi bắt đầu bay. Ban sởi bay cũng theo trình tự
như khi mọc, để lại các vết thâm và bong da nhỏ như rắc phấn nom vằn như da hổ.
Các vết thâm kéo dài khoảng 1 tuần lễ mới hết. Có thể trẻ vẫn còn đau mắt, sổ
mũi, quấy khóc, không chịu ăn.
Thời kỳ hồi phục
Trẻ lại sức dần. Thường sau 1 tuần ban sởi bay hết và chỉ sau 2 tuần trẻ trở lại bình
thường.
Trên đây là bệnh cảnh lâm sàng của các trường hợp sởi lành tính. Trong thực tế
đôi khi gặp sởi ác tính: ban mọc ít, trẻ sốt cao, mê sảng, xuất huyết, đi tiểu ít... có
thể dẫn đến tử vong; hoặc biến chứng do bội nhiễm vi khuẩn gây viêm tai giữa,
viêm phế quản - phổi, viêm thanh quản (xảy ra sớm, trong những ngày đầu khi
mới mọc sởi), viêm não, sơ nhiễm lao hoặc lao tiến triển, viêm cơ tim, viêm miệng
hoại tử, khô loét giác mạc do thiếu vitamin A.
Điều đáng quan tâm là sau sởi trẻ dễ bị suy dinh dưỡng nặng.