Quản lý và sử dụng phân bón

Chia sẻ: Thienkim Thienkim | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:39

Thêm vào BST

Báo xấu

256
lượt xem 116
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Để cây ăn trái đạt năng suất cao, có chất lượng ngon thì phân bón là yếu tố không thể thiếu trong quá trình sản xuất. Tuy nhiên, tình hình sử dụng phân bón của nông dân rất khác nhau. Trong thực tế sản xuất, nhiều nông dân thường bón phân chưa hợp lý.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Quản lý và sử dụng phân bón

QUẢN LÝ VÀ SỬ DỤNG PHÂN BÓN
Qu n lý và s d ng phân bón Ngay t bu i ñ u xu t hi n, con ngư i ñã tác ñ ng vào môi trư ng xung quanh ñ ph c v nhu c u s ng c a mình. Trong s ñó ph i k ñ n vi c s d ng phân bón trong ho t ñ ng s n xu t nông nghi p. Phân bón là h p ch t nhân t o hay t nhiên ñưa vào h sinh thái nông nghi p ñ nâng cao dinh dư ng cây tr ng, tăng năng su t hay c i thi n ñ phì ñ t. Ông cha ta ñã nói "nh t nư c, nhì phân, tam c n, t gi ng". Phân bón có vai trò ñòn b y nâng cao năng su t cây tr ng trong m i th i ñ i. I. Gi i thi u chung v phân bón. 1. ð nh nghĩa Phân bón là nh ng ch t h u cơ, vô cơ trong thành ph n có ch a các nguyên t vi lư ng c n thi t cho cây tr ng, mà cây có th h p th ñư c. Như v y phân bón ñư c hi u như là nh ng ch t khi bón vào ñ t, trong thành ph n ph i có ch a các nguyên t dinh dư ng như: N, P, K, Ca, Mg, S, Fe,...ho c các nguyên t vi lư ng và siêu vi lư ng. 2. Các lo i phân bón - Phân bón vô cơ (phân ñ m, phân lân, kali, phân vi lư ng…) - Phân h u cơ (phân chu ng, phân rác, phân xanh…) 2.1. Phân bón vô cơ 2.1.1. Khái ni m Phân bón vô cơ là nhóm phân bón ch g m các ch t vô cơ, không ch a các ch t h u cơ. Phân vô cơ còn g i là phân khoáng, các phân bón vô cơ thư ng ñư c s n xu t nh công nghi p hóa h c nên còn g i là phân hoá h c. 2.1.1. ð c ñi m - Có thành ph n xác ñ nh, có t l ch t dinh dư ng cao - D tan trong nư c, cây tr ng d h p thu - Th i gian t n t i ng n trong ñ t nên d b r a trôi - Các phân bón vô cơ có ph n ng v i ñ t, nên dùng nhi u trong th i gian dài, quá l m d ng và không chú ý k t h p v i phân h u cơ, s làm tính ch t c a ñ t x u ñi (c n c i, khó làm và d b thoái hóa) 2.2. Phân h u cơ www.Beenvn.com - download sách mi n phí - Không c n ñăng nh p
2.2.1. khái ni m Phân h u cơ là nhóm phân bón có ch a các ch t h u cơ d ng chưa phân h y ho c bán phân h y (bao g m xác ñ ng th c v t c cây, rơm r và các ch t ph th i c a chăn nuôi: phân gà, l n…). Có th chia phân bón h u cơ thành 3 nhóm: - Nhóm 1: g m các d ng ph th i chăn nuôi như phân c a gia súc, gia c m, nư c ti u. - Nhóm 2: g m các d ng phân xanh, phân rác, tro b p, phù xa, bùn ao.. - Nhóm 3: g m các d ng ph th i công nghi p th c ph m như bã ñ u, khô l c… 2.2.2. ð c ñi m - Có thành ph n ph c t p và không xác ñ nh, hàm lư ng các ch t dinh dư ng th p - Thư ng t n t i d ng chưa phân h y ho c bán phân hu - Do có nhi u ch t h u cơ, nên bón phân h u cơ vào ñ t s làm tăng ñ mùn cho ñ t, góp phân c i t o ñ t II. V n ñ qu n lý và s d ng phân bón trong s n xu t nông nghi p. 1. M t s lo i phân bón hi n nay và tác d ng c a chúng. 1.1. Phân kali - Nhóm phân bón cung c p ch t dinh dư ng kali cho cây. - Kali có vai trò ch y u trong vi c chuy n hoá năng lư ng trong quá trình ñ ng hoá các ch t dinh dư ng c a cây. - Kali làm tăng kh năng ch ng ch u c a cây ñ i v i các tác ñ ng không l i t bên ngoài và ch ng ch u ñ i v i m t s lo i b nh. Kali t o cho cây c ng ch c, ít ñ ngã, tăng kh năng ch u úng, ch u h n, ch u rét. 1.2. Phân amôn nitrat (NH4NO3) các nư c trên th gi i lo i - Phân amôn nitrat có ch a 33 – 35% N nguyên ch t. phân này chi m 11% t ng s phân ñ m ñư c s n xu t hàng năm. dư i d ng tinh th mu i k t tinh có màu vàng xám. Amôn nitrat d - Phân này ch y nư c, d tan trong nư c, d vón c c, khó b o qu n và khó s d ng. - Là lo i phân sinh lý chua. Tuy v y, ñây là lo i phân bón quý vì có ch a c NH4+ và c NO3-, phân này có th bón cho nhi u lo i cây tr ng trên nhi u lo i ñ t khác nhau. - Amôn nitrat bón thích h p cho nhi u lo i cây tr ng c n như thu c lá, bông, mía, ngô… www.Beenvn.com - download sách mi n phí - Không c n ñăng nh p
- Phân này ñư c dùng ñ pha thành dung d ch dinh dư ng ñ tư i cây trong nhà kính và tư i bón thúc cho nhi u lo i rau, cây ăn qu . 1.3. Supe lân - Là lo i b t m n màu tr ng, vàng xám ho c màu xám thi c. M t s trư ng h p supe lân ñư c s n xu t dư i d ng viên. - Trong supe lân có 16 – 20% lân nguyên ch t. Ngoài ra, trong phân này có ch a m t lư ng l n th ch cao. Trong phân còn ch a m t lư ng khá l n axit, vì v y phân có ph n ng chua. - Phân d hoà tan trong nư c cho nên cây d s d ng. Phân thư ng phát huy hi u qu nhanh, ít b r a trôi. - Supe lân có th dùng ñ bón lót ho c bón thúc ñ u ñư c. - Phân này có th s d ng ñ bón các lo i ñ t trung tính, ñ t ki m, ñ t chua ñ u ñư c. Tuy nhiên, các lo i ñ t chua nên bón vôi kh chua trư c khi bón supe lân. - Supe lân có th dùng ñ v i phân chu ng. - N u supe lân quá chua, c n trung hoà b t ñ chua trư c khi s d ng. Có th dùng phôtphat n i ñ a ho c apatit. N u ñ t chua nhi u dùng 15 – 20% apatit ñ trung hoà, ñ t chua ít dùng 10 – 15%. N u dùng tro b p ñ trung hoà ñ chua c a supe lân thì dùng 10 – 15%, n u dùng vôi thì t l là 5 – 10%. - Phân supe lân thư ng phát huy hi u qu nhanh, cho nên ñ tăng hi u l c c a phân, ngư i ta thư ng bón t p trung, bón theo h c, ho c s n xu t thành d ng viên ñ bón cho cây. - Supe lân ít hút m, nhưng n u c t gi không c n th n phân có th b nhão và vón thành t ng c c. Phân có tính axit nên d làm h ng bao bì và d ng c ñong ñ ng b ng s t. Supe lân www.Beenvn.com - download sách mi n phí - Không c n ñăng nh p
1.4. Phân NPK 1.4.1 Phân amsuka có t l NPK là 1: 0,4 : 0,8. - Phân này ñư c s n xu t b ng cách tr n amôn v i supe lân ñã trung hòa vào mu i KCl. - Phân ñư c dùng ñ bón cho cây có yêu c u NPK trung bình, bón các lo i ñ t có NPK trung bình. 1.4.2. Phân nitro phoska có 2 lo i: - Lo i có t l NPK: 1 : 0,4 : 1,3 - ðư c s n xu t b ng cách tr n các mu i nitrat v i axit phosphoric. Trong phân có ch a: N – 13%; P2O5 – 5,7%; K2O – 17,4%. - Phân này ñư c dùng ñ bón cho ñ t thi u K nghiêm tr ng và thư ng ñư c dùng ñ bón cho cây l y c . - Lo i có t l N, P, K: 1: 0,3 : 0,9 - ðư c s n xu t b ng cách tr n các mu i nitrat v i axit sunphuric. Trong phân có ch a: N – 13,6%; P2O5 – 3,9%; K2O – 12,4%. - Phân ñư c dùng ñ bón cho nhi u lo i cây tr ng và thư ng bón cho ñ t có NPK trung bình. 1.4.3. Phân amphoska - Có t l NPK: 1 : 0,1 : 0,8 - Trong phân có ch a N – 17%; P2O5 – 7,4%; K2O – 14,1%. - Phân này ñư c dùng ñ bón cho ñ t trung tính và thư ng dùng ñ bón cho cây l yc . 1.4.4. Phân viên NPK Văn ði n - Có t l NPK: 5 : 10 : 3 - Trong phân ch a NPK, ngoài ra còn có MgO – 6,7%; SiO2 – 10 – 11%; CaO – 13 – 14%. - Phân này thích h p cho nhi u lo i cây tr ng trên nhi u lo i ñ t khác nhau. Cách bón và li u lư ng bón ñư c dùng như ñ i v i phân lân nung ch y. ð i v i cây tr ng c n c n bón xa h t, xa g c cây. Sau khi bón phân c n l p ñ t ph kín phân. www.Beenvn.com - download sách mi n phí - Không c n ñăng nh p
Phân NPK 2.Tình hình phân bón trên th trư ng th gi i 2.1.Th trư ng phân bón châu Á - tình hình và tri n v ng - M t th i gian dài trư c ñây, các nư c châu Á như Trung Qu c (TQ), n ð , Inñônêxia ñã là nh ng nư c nh p kh u nhi u phân bón và nguyên li u liên quan. Ngày nay, các nư c này ngày càng có kh năng t s n xu t ñáp ng nhu c u trong nư c và hơn n a còn ñang phát tri n thành nh ng nư c xu t kh u quan tr ng. - Vào th p niên 1970, cu c Cách m ng Xanh ñã là ñ ng l c làm gia tăng r t nhanh nhu c u phân bón và nguyên li u liên quan t i các nư c ñang phát tri n châu Á, t o thành nh ng th trư ng h p d n cho các nhà s n xu t Tây âu và B c M . Hai th p niên sau, tình hình trên kh p châu l c này ñang thay ñ i m nh. TQ ưu tiên phát tri n ngành phân bón n i ñ a, n ð cũng xây d ng nh ng nhà máy s n xu t phân urê, phân lân công su t l n, trong khi ñó Inñônêxia khai thác ngu n khí thiên nhiên c a mình ñ phát tri n nhanh chóng ngành s n xu t phân urê n i ñ a. Ngay t ñ u, ngành công nghi p phân bón Inñônêxia ñã có ñ nh hư ng xu t kh u. N u trư c ñây TQ ch là nư c nh p kh u phân bón, thì t năm 2000 cũng ñã tham gia vào th trư ng xu t kh u phân urê. - Th trư ng phân bón châu Á r t ña d ng, ph n ánh s ña d ng v ñi u ki n khí h u và th như ng t i các nư c trong khu v c, nh t là nh ng nư c có di n tích ñ a lý l n như TQ và n ð . Tuy nhiên, có m t s y u t khi n nhu c u tiêu th phân bón t i châu Á nhìn chung khác v i các khu v c khác trên th gi i. Trong khi t i Tây âu có s cân www.Beenvn.com - download sách mi n phí - Không c n ñăng nh p
b ng tương ñ i gi a m c tiêu th phân ñ m và phân NPK thì t i châu Á lo i phân bón quan tr ng nh t là urê. Hàm lư ng ñ m cao trong phân urê giúp gi m chi phí phân ph i, lưu kho và thao tác - ñây là nh ng y u t quan tr ng ñ i v i khu v c châu Á - Thái Bình Dương, vì t i ñây chi phí v n chuy n, lưu kho và bán hàng chi m 15-30% giá bán. Trong khi ñó, năm 2003 cư c phí v n chuy n ñư ng bi n ñã tăng g p ñôi so v i năm trư c, năm 2004 l i có m t ñ t tăng m nh giá v n chuy n. Ngày nay, phân urê chi m 69% t ng nhu c u tiêu th phân bón c a châu Á. T i Tây âu t l này ch chi m 16%. - S chi ph i c a phân urê trong th trư ng phân bón châu Á có th là do nh hư ng c a các ñi u ki n v thương m i và kinh t , mà không ph i do tính thích h p v m t th như ng. Trên th c t , kh năng th t thoát ñ m t urê trong m t s lo i ñ t và ñi u ki n khí h u có th r t l n. Tuy phân amoni nitrat thích h p hơn ñ i v i nhi u lo i ñ t, cây tr ng và ñi u ki n khí h u, nhưng lo i phân này ch chi m dư i 2% th trư ng phân ñ m châu Á. Tương t , phân bón d ng nư c cũng r t ít ñư c s d ng t i khu v c châu Á - Thái Bình Dương, ña s phân NPK ñư c s d ng t i khu v c này là phân tr n d ng h t. - Trong hai th p niên qua, tiêu th phân urê t i TQ ñã tăng g n g p ba, còn t i n ð m c tiêu th này ñã tăng g p ñôi. 2.1.1. Trung Qu c - Là nư c tiêu th phân bón l n nh t th gi i, TQ có nh ng nh hư ng l n ñ i v i th trư ng phân bón th gi i. Trong các th p niên 1980 và 1990, TQ ñã khuy n khích phát tri n ngành s n xu t phân bón n i ñ a. Nh ñó, ñ n nay s n lư ng phân bón t i ñây ñã tăng rõ r t. - Năm 2002, s n lư ng các lo i phân bón c a TQ ñã lên ñ n g n 32 tri u t n. ði u này ph n ánh k t qu c a s ñ u tư liên t c vào các nhà máy urê và MAP/DAP m i. Trong m t th i gian dài, s n su t phân lân t i ñây ch y u t p trung vào các s n ph m v i hàm lư ng dinh dư ng th p, ví d SSP và canxi - magiê ph tphát. T năm 2000 ñã có s d ch chuy n m nh v hư ng s n xu t các s n ph m có hàm lư ng ch t dinh dư ng cao như DAP, t o thêm ñ ng l c cho s n xu t phân bón trong nư c và gi m m nh lư ng phân bón nh p kh u. - Trư c khi gia nh p WTO vào tháng 12/2001, TQ ñã b o h ngành s n xu t phân lân n i ñ a c a mình b ng nh ng bi n pháp h n ch nh p kh u. Năm 2002, các bi n pháp www.Beenvn.com - download sách mi n phí - Không c n ñăng nh p
h n ch này b h y b , do ñó nh p kh u l i tăng m nh. Nhưng trong nh ng năm ti p theo TQ ñã ti p t c h tr tài chính cho ngành s n xu t phân lân c a mình, tránh né các cam k t khi gia nh p WTO. Ngành s n xu t phân lân t i M ñã lên ti ng ph n ñ i quy t li t nh ng bi n pháp b o h này. - Trong lúc này, ngành s n xu t phân lân TQ v n ñang trong giai ño n chuy n ñ i. Các công ty l n có kh năng ti p c n các ngu n qu ng ph tphát ñang ti p t c xây d ng các nhà máy axit ph tphoric và các dây chuy n t o h t m i ñ s n xu t DAP và MAP t i các m qu ng l n các t nh Qu ng Châu, H B c và Vân Nam. Giá bán cao trên th trư ng qu c t và t giá h i ñoái th p c a ñ ng nhân dân t ñã giúp tăng l i nhu n c a ngành s n xu t phân lân TQ, ñ y nhanh quá trình chuy n d ch sang s n xu t phân lân v i hàm lư ng dinh dư ng cao. - TQ cũng ñang b t ñ u tăng cư ng s n xu t phân NPK. D ki n th trư ng NPK t i ñây s tăng t 10 tri u t n trong năm 2000 lên ñ n 15 tri u t n năm 2005. Năm 2002, lư ng phân NPK ñã tiêu th ch chi m 24% t ng tiêu th phân bón, so v i m c 50% các nư c ñã phát tri n. Hơn n a, phân NPK ñư c s d ng t i TQ thư ng là lo i phân có hàm lư ng dinh dư ng và ch t lư ng th p. Nhưng ñi u này có th s thay ñ i, nh t là sau khi Công ty Hanfeng Evergreen m i ñây ñã nh n ñư c ñ c quy n s d ng trong th i h n 10 năm ñ i v i công ngh s n xu t phân NPK hàm lư ng cao theo phương pháp t o h t trong tháp, ñây là công ngh c a Vi n nghiên c u Công nghi p Hóa ch t Thư ng H i. M t nhà máy NPK l n, công su t 150 nghìn t n/ năm theo công ngh t o h t b ng phương pháp bay hơi, cũng ñang ñư c xây d ng t i Tianjin, ñông b c TQ, v i s tham gia c a các ñ i tác liên doanh t Hàn Qu c và ñài Loan, d ki n s ñi vào s n xu t ñ u năm 2006. 2.1.2. n ð - Trong năm tài chính 2003/2004, tiêu th phân bón t i n ð ñã tăng 5% sau khi b suy gi m trong năm tài chính trư c ñó. Nh liên t c xây d ng thêm các nhà máy, ñ n nay s n lư ng urê và DAP ñã ñ t 9,7 tri u t n/ năm và 5,5 tri u t n P2O5/ năm tương ng. Trong năm tài chính 2003/ 2004, urê chi m 83% s n lư ng phân ñ m, còn DAP chi m 62% s n lư ng phân lân. Phân supe ñơn (SSP) ti p t c chi m m t ph n ñáng k (kho ng 11%) trong s n lư ng phân lân. Tương t như TQ, vi c tăng công su t n i ñ a ñã ñ y www.Beenvn.com - download sách mi n phí - Không c n ñăng nh p
nhanh xu hư ng gi m nh p kh u phân urê và DAP. Hi n nay, n ð ch còn nh p kh u phân urê ñ s n xu t phân ña thành ph n mà không s d ng tr c ti p cho nông nghi p. - Tiêu th phân bón t i n ð b nh hư ng r t m nh b i chính sách tr giá c a n ð cũng tuyên b chính sách ñ u tư ñ m r ng chính ph . Tháng 1/2004, chính ph và xây d ng m i các nhà máy urê ñi t nguyên li u khí thiên nhiên ho c khí hóa l ng. Năm 2004, t ng công su t urê ñã ñ t 9,7 tri u t n N/năm, d ki n s tăng lên 10,19 tri u t n N/năm vào năm 2007 và 11,18 tri u t n N/năm sau năm 2009. 2.1.3. Inñônêxia - Inñônêxia ñã xây d ng m t s cơ s s n xu t phân bón l n t i các ñ o Kalimantan (5 nhà máy urê và 2 nhà máy amoniac), Sumatra (6 nhà máy urê), Giava (2 nhà máy urê, 3 nhà máy amoni sunfat, 2 nhà máy ph tphát, 1 nhà máy NPK). T ng công su t urê c a Inñônêxia ñ t 3,71 tri u t n N/năm, trong khi ñó lĩnh v c s n xu t phân bón h u như hoàn toàn do các công ty qu c doanh chi ph i. - Năm 2000, s n lư ng urê c a Inñônêxia ñ t m c cao nh t là 2,91 tri u t n N/năm, sau ñó gi m xu ng còn 2,45 tri u t n N/năm vào năm 2001. Năm 2004, s n lư ng urê ñ t 2,58 tri u t n N/năm. Lư ng urê dư th a ñư c xu t kh u ch y u sang các nư c láng gi ng ASEAN. Do s n xu t suy gi m, lư ng xu t kh u này cũng gi m t 580.400 t n N vào năm 2000 xu ng còn 214.000 t n N vào năm 2004. - Sau khi t do hóa th trư ng khí thiên nhiên vào năm 2001, ngày nay chính ph Inñônêxia không còn có kh năng tác ñ ng ñ n giá và ngu n cung lo i nguyên li u này. ðây là nh ng bi n pháp nh m khuy n khích các công ty d u khí trong nư c nâng cao năng l c c nh tranh, nhưng chúng có th gây ra nh ng b t l i cho các công ty s n xu t urê vì h không th mua khí thiên nhiên v i giá như trên th trư ng qu c t . Hơn n a, t i m t s nơi tr lư ng khí thiên nhiên ñã t ra là th p hơn ư c tính trư c ñó. Ví d , m khí thiên nhiên Arun t i b c Sumatra - ngu n cung c p nguyên li u cho 3 nhà máy metanol và urê t i ñ a phương - ñã g n c n, ch có th khai thác không ñ y 10 năm n a, trong khi ñó xung quanh l i không có nh ng m m i ñ thay th . Trên th c t , s thi u h t ngu n cung khí thiên nhiên ñã làm gián ño n s n xu t t i m t s nhà máy phân bón trong th i gian qua. - Trong vài năm qua, m c tiêu th urê t i Inñônêxia ñã n ñ nh kho ng 4,3 tri u t n urê/ năm. Do s n lư ng urê cao hơn ñáng k nhu c u n i ñ a, nên Inñônêxia là nư c www.Beenvn.com - download sách mi n phí - Không c n ñăng nh p
xu t kh u urê quan tr ng sang các nư c khu v c ASEAN. Trư c ñây, Vi t Nam là m t trong nh ng nư c nh p kh u nhi u urê c a Inñônêxia. Năm 2002, xu t kh u urê c a Inñônêxia ñáp ng kho ng 60% nhu c u urê c a Vi t Nam, nhưng sau ñó t l này ñã gi m xu ng còn 30%, do Nga và Trung ñông tăng cư ng xu t kh u sang Vi t Nam. - Do s n xu t urê t i b c Sumatra có kh năng s ch m d t vào cu i th p k t i do m khí Arun b c n ki t, ngành s n xu t phân bón Inñônêxia ñang xem xét nhi u phương án ñ di chuy n các nhà máy hi n có ho c xây d ng các nhà máy m i có kh năng ti p c n các ngu n cung khí lâu dài. Chính ph nư c này ñang chu n b k ho ch xây d ng ng d n khí n i li n các ñ o Kalimatra, Giava và Sumatra, và cũng nghiên c u phương án v n chuy n khí b ng tàu ch d u t các m khí m i khai thác. - Tuy Inñônêxia có tr lư ng khí thiên nhiên l n nh t trong khu v c ñông Nam á (tr lư ng t ng c ng kho ng 5 nghìn t m3 khí ñã ch ng minh và ư c tính), nhưng vi c phát tri n các m khí này tương ñ i ch m, hơn n a cung ng khí cho các nhà máy ñi n s chi m t l ngày càng cao. Các ngành s n xu t hóa ch t t nguyên li u khí thiên nhiên, như s n xu t amoniăc và urê, s không còn có th trông ch vào tr c p c a chính ph như trư c ñây và có th ch u thua thi t trư c ngành ñi n khi c nh tranh giành ngu n cung khí thiên nhiên. Chuy n này ñã t ng x y ra t i M , châu Âu, n ð , và trên th c t cũng ñang x y ra Inñônêxia. Nó cũng có th là d u hi u v s k t thúc vai trò xu t kh u phân urê trong khu v c c a Inñônêxia. 2.1.4. Nga. - S n xu t phân bón ñóng vai trò quan tr ng trong n n kinh t Nga, chi m 20% s n lư ng hóa ch t công nghi p, 35% giá tr xu t kh u, là m t trong nh ng ngành kinh t ñ t l i nhu n cao nh t và n ñ nh nh t v m t tài chính c a nư c Nga. Trư c ñây, vào th i Liên Xô cũ, ngành s n xu t phân bón c a Nga có nh hư ng quan tr ng ñ i v i s n xu t và thương m i phân bón trên th gi i. Ngày nay, Nga chi m kho ng 6-7% s n lư ng và 13-15% lư ng phân bón xu t kh uc a th gi i. ði u này cho th y ñ nh hư ng xu t Nga, ñ c bi t là ñ i v i xu t kh u các lo i phân kh u m nh c a ngành công ngh này bón như amoni nitrat (AN), urê, kali, MAP. - Năm 2005, Nga s n xu t kho ng 12,48 tri u t n amoniăc, s n lư ng apatit ñ t 4,18 tri u t n P2O5, s n lư ng lưu huỳnh ñ t 6,56 tri u t n, còn s n lư ng axit sunfuric ñ t 9,34 tri u t n. Hi n t i, kh năng t cung t c p các lo i nguyên li u v i giá thành www.Beenvn.com - download sách mi n phí - Không c n ñăng nh p
th p ñang có nh hư ng tích c c ñ i v i chi phí s n xu t và giúp tăng tính c nh tranh c a phân bón Nga trên th trư ng th gi i. Nhưng m t khác, năng lư ng và nguyên li u chi m ñ n 70% chi phí s n xu t c a các nhà s n xu t phân bón Nga. Trong tình hình này, s tăng giá g n ñây và d ki n s ti p t c tăng trong th i gian t i c a nh ng y u t ñ u vào này c a các nhà s n xu t phân bón Nga b t bu c s d n ñ n giá thành s n xu t cao hơn, do ñó làm gi m tính c nh tranh c a các s n ph m c a h trên th trư ng th gi i. Vì v y, Nga ñang ñ ng trư c v n ñ r t c p bách là ph i gi m tiêu hao năng lư ng và nguyên li u trong s n xu t phân bón. - Trong 15 năm qua, ngành s n xu t phân bón c a Nga ñã chuy n sang ñ nh hư ng xu t kh u m nh. Ngày nay, hơn 80% s n lư ng phân khoáng ñư c xu t kh u ra nư c ngoài, xu t kh u phân ñ m và phân lân chi m 73%, xu t kh u phân kali chi m 91% s n lư ng c a các lo i phân bón tương ng trong nư c. M i năm cung c p cho th trư ng qu c t kho ng 13 tri u t n phân bón, trong ñó có 6 tri u t n phân phân kali, 5 tri u t n phân ñ m và 2 tri u t n phân lân. Hi n nay, Nga là m t trong 5 nư c xu t kh u phân bón hàng ñ u trên th gi i. Nh chi phí s n xu t th p, trong khi nhu c u và giá phân bón tăng, các công ty s n xu t phân bón c a Nga ti p t c duy trì kh năng c nh tranh cao trên th trư ng th gi i. Vài năm g n ñây, Nga ñã tăng giá tr xu t kh u phân bón và c ng c v th c a mình t i các th trư ng phân bón chính châu Âu, châu Á và Châu M La Tinh. Trong khi ñó, kh i lư ng xu t kh u duy trì m c tương ñ i n ñ nh, ñ t trung bình 10- 12 tri u t n ch t dinh dư ng/năm trong th i gian 2000-2006. Trong ph n l n th i gian c a th i kỳ ñó, xu t kh u phân bón c a Nga ñã b h n ch m t ph n do các h n ch v công su t, do các bi n pháp ch ng phá giá b M và EU áp ñ t, và nh ng rào c n thương m i do m t s nư c khác l p ra. Trong n a ñ u năm 2007, th trư ng n i ñ a c a Nga ñã có nh ng d u hi u ph c h i, do ñó m t ph n kh i lư ng xu t kh u ñã ñư c chuy n hư ng sang kênh tiêu th n i ñ a. 2.2. D báo nhu c u tiêu th phân bón th gi i 2007/2008 - 2011/2012 Nhu c u tiêu th phân bón th gi i d báo s tăng v ng trong 5 năm t i, v i t c ñ tăng bình quân 1,7%/năm trong giai ño n 2007/08 - 2011/12, tương ñương v i m c tăng trên 14 tri u t n. Trong ñó, châu Á chi m t i 69% lư ng tăng tiêu th và châu M chi m 19%. www.Beenvn.com - download sách mi n phí - Không c n ñăng nh p
B ng 1. D báo nhu c u phân bón th gi i giai ño n 2007/08 - 2011/12 (1.000 t n) 2.2.1. Nitrogen Nhu c u tiêu th phân bón nitrogen d báo s ñ t m c tăng bình quân 1,4%/năm trong giai ño n 2007/08 - 2011/12, tương ñương v i m c tăng 7,3 tri u t n, trong ñó châu Á chi m t i 69% t ng m c tăng nhu c u nitrogen. ðông Á, Nam Á, B c M và Tây Âu là nh ng khu v c tiêu th nitrogen l n nh t th gi i. Tuy có t tr ng trong t ng m c tiêu th nitrogen tương ñ i h n ch , ðông Âu và Trung Phi s là các khu v c có t c ñ tăng tiêu th cao trong nh ng năm t i v i t c ñ tăng tương ng 10,4%/năm và 5%/năm. B c M v n là khu v c nh p kh u ròng nitrogen l n nh t trong nh ng năm t i và Nam Á là khu v c ñ ng th hai v NK ròng trong khi ðông Á s chuy n t thâm h t sang th ng dư trong cán cân thương m i phân bón nitrogen trong giai ño n d báo. 2.2.2. Photphat Nhu c u phân bón phosphate th gi i d báo s ñ t m c tăng trư ng bình quân 2,0%/năm trong giai ño n d báo, tương ñương v i m c tăng 4,2 tri u t n, trong ñó châu Á chi m 71% và châu M chi m 21% m c tăng tiêu th . ðông Á, Nam Á và B c M là nh ng khu v c tiêu th phân phosphate l n nh t trong khi Nam Á, M Latinh và Tây Âu là nh ng khu v c NK ch y u. Nam Á cũng là khu v c có t c ñ tăng tiêu th cao nh t v i 35,8%, ti p theo là ðông Á 33,8 và M Latinh 18,3%. 2.2.3. Potash Nhu c u tiêu th phân bón potash d báo s tăng bình quân 2,4%/năm trong giai ño n 2007/08 - 2011/12, tương ñương m c tăng 3,6 tri u t n, trong ñó châu Á chi m 68% và châu M chi m 26% t ng m c tăng tiêu th . Các khu v c tiêu th phân bón potash l n nh t là ðông Á, B c M và M Latinh trong khi các khu v c NK l n nh t là www.Beenvn.com - download sách mi n phí - Không c n ñăng nh p
ðông Á, M La-tinh và Nam Á. ðây cũng là nh ng khu v c có t c ñ tăng tiêu th cao nh t trong giai ño n d báo v i t c ñ tăng tương ng 48,1%; 21,0% và 19,0%. 3. Th trư ng phân bón trong nư c - tình hình và tri n v ng 3.1. Nh p kh u phân bón - Trong khi nhi u nư c phát tri n ñang có xu hư ng gi m s d ng phân bón thì các nư c ñang phát tri n, trong ñó có Vi t Nam l i có chi u hư ng s d ng tăng m nh. ðây là m t ngh ch lý mà r t nhi u chuyên gia cũng như nhà qu n lý ñang lo ng i trong th i kỳ l m phát hi n nay, khi m i năm chúng ta ph i nh p kh u hơn 60% lư ng phân bón t nư c ngoài. ð giúp bà con nông dân tháo g khó khăn, m i ñây, C c Tr ng tr t (B NN &PTNT) ñã t ch c h i th o "Gi i pháp tăng hi u qu s d ng phân bón gi m chi phí và tăng hi u qu s n xu t" t i Hà N i. - Theo ông Bùi Huy Hi n, Vi n trư ng Vi n Th như ng nông hoá, B NN &PTNT cho bi t: Tính ñ n h t tháng 7.2008, Vi t Nam ñã nh p kh u 2, 23 tri u t n phân bón, trong ñó nư c nh p kh u nhi u nh t là Trung Qu c (chi m trên 50%), Nga (chi m hơn 10%),.... Trong khi ñó, m i năm Vi t Nam s d ng trên 2 tri u t n phân Urê, kho ng 600 nghìn t n DAP và m t lư ng g n tương ñương như v y v i các lo i phân bón khác. T ng lư ng phân bón các lo i s d ng t i Vi t Nam x p x 7, 7 tri u t n. Tuy nhiên, th c t cho th y vi c s d ng phân bón ch ñư c trên 40% hi u su t. ði u này ñ ng nghĩa v i vi c chúng ta m t m t lư ng ti n l n ñ nh p kh u phân bón, ñ ng th i l i gây ra nh ng nh hư ng ñ n môi trư ng do phân bón b r a trôi, tích t ngu n nư c ng m. - Hàng năm nhu c u s d ng phân bón c a nư c ta ñ t kho ng 2 tri u t n, trong khi ñó, s n xu t trong nư c m i ch ñáp ng ñư c kho ng 900 ngàn t n, như v y, c m t năm nh p kh u, chúng ta l i m t thêm 770 tri u USD. ðây ñang th c s là khó khăn không ch ñ i v i ngư i nông dân mà còn cho c nhà qu n lý, b i trong giai ño n hi n nay, khi c nư c ñang ti n hành ki m ch l m phát thì cách t t nh t ñ i v i ngành nông nghi p là ph i s n xu t ñư c phân bón trong nư c. www.Beenvn.com - download sách mi n phí - Không c n ñăng nh p
VD: Theo s li u th ng kê chính th c c a T ng c c H i quan, tháng 6/2008 c nư c nh p v 192,35 ngàn t n phân bón các lo i, ñ t kim ng ch 116,91 tri u USD, gi m 40,76% v lư ng và gi m 42,76% v tr giá so v i tháng trư c, còn so v i cùng kỳ năm 2007 gi m 48,31% v lư ng song l i tăng 21,73% v tr giá. Trong tháng 6/2008, nh p kh u h u h t các lo i phân bón ñ u gi m m nh. Trong ñó, nh p kh u DAP gi m m nh nh t, gi m 65,95% v lư ng và gi m 64,86% v tr giá so v i tháng trư c, ñ t 33,82 ngàn t n v i tr giá 35,6 tri u USD. ð c bi t, trong tháng này lư ng DAP nh p v ch y u t th trư ng Tunisia v i trên 27 ngàn t n, giá nh p v 1.347 USD/t n, CFR c ng Khánh H i. Lư ng phân DAP còn l i ñư c nh p v t th trư ng Trung Qu c và Hàn Qu c. Giá nh p v t Hàn Qu c ñ t 1.078 USD/t n, CFR c ng Khánh H i; Trung Qu c ñ t trung bình 954 USD/t n, gi m 64 USD/t n so v i giá nh p v tháng trư c. Lư ng phân bón NPK nh p v cũng gi m khá m nh, gi m 61,48% so v i tháng trư c và gi m 71,32% so v i cùng kỳ năm 2007, ñ t trên 7 ngàn t n v i tr giá g n 6 tri u USD. Giá nh p kh u trung bình ñ t 765 USD/t n. Lư ng NPK nh p v trong tháng này ch y u t th trư ng Hàn Qu c, chi m 83% t ng lư ng nh p kh u. Giá nh p v t th trư ng này ñ t 765 USD/t n. So v i v i tháng 5/2008, nh p kh u Urea cũng gi m 48% v lư ng và gi m 47,51% v tr giá, ñ t trên 37 ngàn t n, tr giá 15,44 tri u USD. Giá nh p kh u trung bình 415 USD/t n, tăng 4 USD/t n so v i giá nh p tháng trư c. Tính ñ n h t quý II năm nay, nh p kh u phân bón c a Vi t Nam ñ t 2,177 tri u t n v i tr giá trên 1 t USD, tăng 20,23% v lư ng và tăng 134,36% v tr giá so v i cùng kỳ năm 2007. Trong ñó, Urea là ch ng lo i phân bón ñư c nh p v ñ t t c ñ tăng trư ng khá cao, tăng 67,72% v lư ng và tăng 145,55% v tr giá so v i 6 tháng ñ u năm 2007, ñ t g n 525 ngàn t n, tr giá 202,28 tri u USD. Bên c nh ñó, nh p kh u NPK cũng tăng 32,79% v lư ng và tăng 168,47% v tr giá so v i cùng kỳ năm trư c, ñ t 140,55 ngàn t n v i tr giá 75,46 tri u USD. www.Beenvn.com - download sách mi n phí - Không c n ñăng nh p
Trong khi ñó, lư ng DAP và SA nh p v l i gi m so v i cùng kỳ năm trư c: DAP gi m 12,35%, ñ t 315,78 ngàn t n; SA gi m 5,69%, ñ t 433,9 ngàn t n. Cơ c u ch ng lo i phân bón nh p kh u tháng 6 và 6 tháng năm 2008 Tên hàng Tháng 6/08 6 tháng 2008 Lư ng (t n) Lư ng (t n) Tr giá (1000 Tr giá (1000 USD) USD) T ng 192.353 116.914 2.177.397 1.021.725 Phân Ure 37.202 15.440 524.948 202.283 Phân NPK 7.433 5.943 140.553 75.416 Phân DAP 33.827 35.599 315.782 277.601 www.Beenvn.com - download sách mi n phí - Không c n ñăng nh p
Phân SA 33.417 10.080 438.891 111.283 PB lo i khác 80.473 49.852 762.205 355.096 3.2 .Các con ñư ng nh p kh u phân bón vào Vi t Nam. Phân bón nh p kh u vào Vi t Nam b ng hai con ñư ng chính ng ch và ti u ng ch. - Chính ng ch là các ho t ñ ng xu t nh p kh u chính th c gi a hai qu c gia, có th thông qua các hi p ñ nh thương m i, h p ñ ng xu t nh p kh u chính th c gi a các doanh nghi p gi a 2 qu c gia v i nhau,.... nhìn chung vi c xu t kh u chính ng ch ñư c th c hi n theo quy trình và có s ki m soát c a các cơ quan nhà nư c: H i quan, ki m ñ nh hàng hóa,.....Chính vì ñư c s ki m soát như v y mà ch t lư ng c a các lo i phân bón thư ng r t ñ m b o, không có hi n tư ng hàng gi hàng kém ch t lư ng.T t nhiên nó s d n ñ n m t hi n tư ng giá phân bón trên th trư ng cao hơn h n so v i nh p kh u b ng con ñư ng ti u ng ch. VD: theo m t s li u ngày 10-10-2008. Giá ñ m ure nh p kh u ti u ng ch t Trung Qu c là 7.500ñ/kg, còn giá nh p kh u chính ng ch là 9.000ñ/kg. www.Beenvn.com - download sách mi n phí - Không c n ñăng nh p
- Ti u ng ch là vi c xu t nh p kh u t phát, không theo hi p ñ nh thương m i nào c (Vi c này di n ra các t nh biên gi i nư c ta r t nhi u). Do không có s ki m soát ch t ch c a các cơ quan ch c năng mà lư ng phân bón vào nư c ta theo r t nhi u cách khác nhau: ñư ng r ng, ñư ng thu ... Chính vì như v y mà giá thành phân bón trên th trư ng th p hơn r t nhi u so v i nh p kh u chính ng ch. Nhưng ch t lư ng phân bón thư ng không ñư c ñ m b o, gây lên hi n tư ng hàng gi hàng kém ch t lư ng trên th trư ng. 4. V n ñ qu n lý phân bón trong s n xu t nông nghi p 4.1. Qu n lý th trư ng phân bón trong nư c - Th trư ng phân bón nư c ta có lúc có ch khó ki m soát. N n s n xu t, tiêu th phân gi ñã nh hư ng r t l n ñ n ngư i nông dân và h sinh thái ñ ng ru ng. - Vì chưa có m t văn b n pháp quy nào ngang t m cho vi c qu n lý ch t lư ng, nên th trư ng phân bón trong nư c ñang th n i, phân ch t lư ng kém, phân gi tung hoành kh p nơi. G n ñây, theo báo cáo c a 5 S Nông nghi p - phát tri n nông thôn khi ki m tra 218 m u phân bón trên th trư ng và t i cơ s s n xu t, phát hi n ra 86 m u không ñ t yêu c u ch t lư ng, chi m t l 40%, trong ñó t nh H i Dương, An Giang, Ti n Giang có t i 63-86% s m u không ñ t ch t lư ng. Báo cáo c a 9 chi c c TCðLCL (Tiêu Chu n ðo Lư ng Ch t Lư ng) ki m tra 267 m u phân bón, thì có t i 124 m u không ñ t ch t lư ng, chi m 46%. Năm 2000, v khoa h c công ngh và ch t lư ng s n ph m (B Nông nghi p & PTNT) ph i h p v i các ñơn v trong b và các ñ a phương ti n hành ki m tra ch t lư ng phân bón trong 3 ñ t 3 vùng trong c nư c, k t qu ñ t 1 (7/2000) t i 4 t nh vùng ðSBCL ki m tra 11 m u phân bón, thì 9 m u không ñ t yêu c u ch t lư ng, chi m 81%. ð t 2 (11/2000) t i 3 t nh duyên h i B c Trung B , ki m tra 15 m u phân bón thì có 12 m u không ñ t yêu c u ch t lư ng, chi m 80%. ð t 3 (12/2000) t i 3 t nh ðSBCL (k t qu ñang phân tích) cũng không kh quan hơn các ñ t ki m tra trư c. - Năng l c s n xu t phân bón c a ta còn y u kém và không cân ñ i. Phân ñ m (urê) ñáp ng ñư c 10% so v i nhu c u c a s n xu t, phân lân 60 - 70%, phân kali ph i www.Beenvn.com - download sách mi n phí - Không c n ñăng nh p
nh p hoàn toàn. Ph n l n ti n xu t kh u g o dùng ñ nh p kh u phân bón (trên 500 tri u USD hàng năm). - Trên th trư ng phân bón còn xu t hi n tình tr ng giá phân bón tăng thì s lư ng hàng gi , hàng kém ch t lư ng cũng tăng theo. Theo B Công Thương, t cu i năm 2007 ñ n nay, giá phân bón trên th trư ng th gi i tăng cao nh t trong vòng 35 năm qua ñã gây nhi u di n bi n ph c t p. So v i cu i năm 2007, ure ñã tăng t 255 USD/t n lên 830 USD/t n, phân DAP t 275 USD/t n lên 1.200 USD/t n, phân kali t 204 USD/t n lên 1.015 USD/t n. ð c bi t lưu huỳnh (nguyên li u chính ñ s n xu t supe lân) ñã tăng 15 l n, t 55 USD/t n lên 830 USD/t n. K t h p v i tăng chi phí s n xu t trong nư c nhưng giá bán phân bón chưa ñư c ñi u ch nh ñã khi n nhi u DN trong nư c s n xu t c m ch ng ñ tránh thua l . Trong khi s n xu t phân bón trong nư c, m i ñáp ng ñư c kho ng 40% nên áp l c cung c u th trư ng phân bón trong nư c càng thêm ph c t p. Theo C c Qu n lý th trư ng - B Công Thương, chính vi c giá phân bón tăng cao như trên ñã khi n phân bón gi , nhái, kém ch t lư ng xu t hi n nhi u và trên di n r ng. Ch t ñ u năm ñ n nay, riêng l c lư ng Qu n lý th trư ng ñã phát hi n và x lý trên 200 v vi ph m, s lư ng phân bón gi các lo i b t m gi và x lý trên 2.000 t n. Theo s li u chưa ñ y ñ t ðoàn ki m tra liên ngành v phân bón v a qua, 80-90% phân bón kém ch t lư ng là phân h u cơ. Ph n l n phân bón này có xu t x t các doanh nghi p có quy mô nh , không chú tr ng ñ n ch t lư ng và ho t ñ ng trong th i gian ng n, mang tính ch p gi t và tr n thu . Các sai ph m ch y u là: s n xu t và kinh doanh phân bón có ch t lư ng th p hơn m c tiêu chu n công b , kinh doanh phân bón kém ch t lư ng, quá h n s d ng, vi ph m v vi c ghi nhãn mác, không niêm y t giá bán, không có gi y ch ng nh n ñăng ký kinh doanh. C th , có 40 - 50% s m u giám ñ nh có ch t lư ng th p hơn m c ñã công b , ch t có ích (N, P, K… ) trong h n h p ñ t không quá 40%... Th trư ng tiêu th chính c a phân bón kém ch t lư ng là Tây Nguyên và ð ng b ng sông C u Long. 4.2. Các văn b n pháp lu t chưa ch t ch còn nhi u k h . - Theo Ngh ñ nh s 59/2006/Nð-CP, Ngh ñ nh s 113/2003 và Ngh ñ nh s 191/Nð-CP và các các văn b n hư ng d n thi hành v qu n lý phân bón thì m t hàng này thu c danh m c kinh doanh có ñi u ki n nhưng không ph i c p gi y ch ng nh n ñ ñi u ki n kinh doanh. Th c t này khi n s K ho ch và ð u tư ch c p gi y ch ng nh n ñăng www.Beenvn.com - download sách mi n phí - Không c n ñăng nh p
ký kinh doanh, còn vi c ch p hành ñi u ki n và duy trì ñi u ki n kinh doanh t i cơ s thì không ñư c quy ñ nh. Có nghĩa là vi c ch p hành ñi u ki n s n xu t t i cơ s s n xu t là tùy vào s t giác c a DN. Th c t này cho th y hi n không có cơ quan nào xem xét th m ñ nh ñi u ki n s n xu t t i cơ s s n xu t phân bón. - Theo C c trư ng C c Qu n lý th trư ng Nguy n Hùng Dũng, trong các văn b n pháp lu t v qu n lý phân bón cũng chưa có quy ñ nh c th phân bón ch t lư ng nào là kém ch t lư ng và ñ n m c nào g i là phân bón gi . V ch tài x lý vi ph m, m c x ph t quá th p khi n các ñ i tư ng liên ti p vi ph m. M c ph t cao nh t hi n nay v i vi ph m v ch t lư ng là 20 tri u ñ ng mà không có hình th c x ph t b sung là thu h i gi y ch ng nh n ñăng ký kinh doanh. M c x ph t còn r t th p so v i l i nhu n mà ñ i tư ng làm hàng gi thu ñư c. Hơn n a, vi c quy ñ nh ngư i l y m u phân bón ñ ñi ki m tra hi n nay ph i là ngư i ñư c ñào t o và có ch ng ch cũng ñang gây nh ng khó khăn cho cơ quan qu n lý. - Trư c nh ng khó khăn trên, C c Qu n lý th trư ng ki n ngh , c n quy ñ nh th m quy n l y m u ki m tra phân bón thu c các l c lư ng: Qu n lý th trư ng, Công an, H i quan, Biên phòng, Hi p h i B o v ngư i tiêu dùng… C n giao cơ quan ch c năng nghiên c u v vi c c p gi y ch ng nh n ñ ñi u ki n kinh doanh ñ i v i m t hàng phân bón. ð ng th i, xây d ng quy chu n ñ xem xét m c ñ gi m ch t lư ng nh m phân bi t phân bón gi , phân bón kém ch t lư ng v i phân bón ch t lư ng. Ngành Công Thương c n thi t l p h th ng phân ph i ñ n cơ s ñ ngư i tiêu dùng ti p c n ñư c ngu n hàng ñ m b o ch t lư ng. 4.3. Ngh ñ nh c a chính ph s 113/2003/Nð-CP ngày 7/10/2003 chươngV - Qu n lý c a nhà nư c v phân bón. ði u 20. N i dung qu n lý nhà nư c v phân bón, bao g m: 1. Xây d ng quy ho ch, k ho ch v phân bón. 2. Ban hành ho c trình c p có th m quy n ban hành và t ch c th c hi n các văn b n pháp lu t v qu n lý phân bón, các quy trình, quy ph m s n xu t phân bón, tiêu chu n phân bón, cơ ch chính sách khuy n khích s n xu t và s d ng phân bón. 3. Kh o nghi m và công nh n phân bón m i. www.Beenvn.com - download sách mi n phí - Không c n ñăng nh p
4. Thu th p và qu n lý các thông tin, tư li u v phân bón. 5. T ch c nghiên c u, ng d ng khoa h c công ngh tiên ti n vào các ho t ñ ng trong lĩnh v c phân bón. 6. Tuyên truy n, ph bi n ki n th c, kinh nghi m v qu n lý và s d ng phân bón. 7. Ki m tra, thanh tra vi c ch p hành quy ñ nh c a Nhà nư c, gi i quy t khi u n i, t cáo và các tranh ch p v phân bón. 8. H p tác qu c t trong lĩnh v c phân bón. ði u 21. B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn có trách nhi m: 1. Ch trì, ph i h p v i B Công nghi p và các B , ngành có liên quan xây d ng k ho ch và chính sách v s d ng phân bón và s n xu t phân bón h u cơ. 2. So n th o, ban hành ho c trình c p có th m quy n ban hành và t ch c th c hi n các văn b n quy ph m pháp lu t, quy trình, quy ph m, tiêu chu n và cơ ch chính sách v s d ng phân bón và s n xu t phân bón h u cơ. 3. T ch c kh o nghi m và công nh n phân bón m i. 4. Thu th p và qu n lý các thông tin, tư li u v phân bón. 5. Ph i h p v i các B , ngành trong vi c t ch c nghiên c u và ng d ng khoa h c công ngh tiên ti n vào các ho t ñ ng v s d ng phân bón và s n xu t phân bón h u cơ. 6. Ki m tra, thanh tra và x lý các vi ph m trong vi c s d ng phân bón và s n xu t phân bón h u cơ. 7. Tuyên truy n, ph bi n ki n th c, kinh nghi m v kinh doanh, s d ng phân bón và s n xu t phân bón h u cơ. 8. H p tác qu c t trong lĩnh v c s d ng phân bón, s n xu t phân bón h u cơ. ði u 22. B Công nghi p có trách nhi m: www.Beenvn.com - download sách mi n phí - Không c n ñăng nh p