151
QUY TRÌNH SINH THIẾT MÀNG HOẠT DỊCH KHỚP
DƢỚI HƢỚNG DẪN CỦA SIÊU ÂM
I. ĐẠI CƢƠNG
Bệnh lý màng hoạt dịch (MHD) khớp là một nhóm bệnh thường gặp trong thực
hành chuyên ngành thấp khớp học bao gồm các nhóm bệnh viêm có tính chất tự miễn
(viêm khớp dạng thấp, lupus ban đỏ hệ thống…), viêm do nhiễm khuẩn (vi khuẩn
sinh mủ, lao…), do u (sarcoma màng hoạt dịch, viêm màng hoạt dịch thể lông nốt sắc
tố). Để chẩn đoán xác định bệnh ngoài các tiêu chuẩn chẩn đoán dựa vào lâm sàng,
các xét nghiệm thông thường, trong một số trường hợp cần phải sinh thiết MHD khớp
để lấy bệnh phẩm làm giải phẫu bệnh.
II. CHỈ ĐỊNH
- Các tổn thương viêm MHD khớp ở các khớp trung bình và lớn chưa rõ nguyên
nhân (biểu hiện dày MHD khớp xác định dưới siêu âm hoặc CT scan, cộng hưởng
từ).
III. CHỐNG CHỈ ĐỊNH
- Bệnh lý rối loạn đông cầm máu.
- Chống chỉ định tương đối: tổn thương MHK ở các khớp nhỏ (bàn ngón tay,
ngón chân…), có các nhiễm khuẩn tại vị trí sinh thiết (cần điều trị hết nhiễm trùng).
+ Thận trọng với người bệnh có tiền sử đái tháo đường, tăng huyết áp, bệnh
máu. Chỉ thực hiện thủ thuật khi các bệnh lý trên đã được kiểm soát tốt.
IV. CHUẨN BỊ
1. Ngƣời thực hiện (chuyên khoa)
- 01 bác sỹ thực hiện thủ thuật: là bác sỹ chuyên khoa cơ xương khớp đã được
đào tạo.
- 01 bác sỹ siêu âm.
- 01 điều dưỡng phụ.
2. Phƣơng tiện
- Phòng Thủ thuật vô trùng.
- 01 máy siêu âm màu/ đen trắng có ít nhất 2 đầu dò: 01 đầu dò cong (convex)
tần số 3,5 MHz và 01 đầu dò phẳng (linear) tần số tối thiểu 7,5 MHz.
152
- Kim sinh thiết chuyên dụng (kim Parker- Pearson 14,16,18, 20 Gauge).
- Hộp thuốc chống sốc theo quy định.
- Hộp đựng dụng cụ vô trùng (xăng có lỗ, kẹp có mấu, bông băng gạc...).
- Bông, cồn 70o, dung dịch Betadin hoặc cồn iốt, băng dính y tế/ băng dính
Urgo.
- Thuốc: gây tê xylocain 2% loại ống 2 ; 5ml .
- Ống đựng bệnh phẩm chứa formon, lam kính, nhãn dán / bút viết trực tiếp trên
lam kính, ống nuôi cấy vi khuẩn/ nấm…
3. Ngƣời bệnh
- Cần được kiểm tra các chỉ định, chống chỉ định.
- Hình ảnh siêu âm và/ hoặc CT scan, và/hoặc cộng hưởng từ khớp
- Giải thích BN: mục đích, tai biến của thủ thuật; ký giấy cam đoan làm thủ thuật
- Làm các xét nghiệm cơ bản như đông máu cơ bản, nhóm máu, HIV, HbsAg, các xét
nghiệm huyết học, sinh hóa cơ bản.
4. Hồ sơ bệnh án
- Theo mẫu quy định
V. CÁC BƢỚC TIẾN HÀNH
Thực hiện tại phòng thủ thuật xương khớp vô khuẩn theo quy định
1. Kiểm tra hồ sơ bệnh án , chỉ định, chống chỉ định
2. Siêu âm kiểm tra lại vị trí MHK khớp, đường dự định sinh thiết, đo chiều sâu mũi
kim.
3. Sát trùng tại chỗ bằng dung dịch Betadin, trải săng vô khuẩn có lỗ.
4. Bọc đầu dò siêu âm bằng găng vô khuẩn.
5. Gây tê tại chỗ bằng xylocain dưới hướng dẫn của siêu âm.
6. Rạch da tại chỗ gây tê, khoảng 0,3 cm.
7. Xuyên kim qua vết rạch trên da vào phần MHD dày nhất dưới hướng dẫn của siêu
âm, đến vị trí định trước, sau đó cắt MHD bằng kim sinh thiết.
153
8. Rút kim ra, lấy bệnh phẩm. Nếu bệnh phẩm nhỏ, vụn có thể sinh thiết lần 2,3. Cho
bệnh phẩm vào lọ đựng bệnh phẩm theo đúng quy định.
9. Chăm sóc người bệnh ngay sau sinh thiết:
- Theo dõi tình trạng chảy máu khớp ngay sau sinh thiết, nếu có cần hút dịch máu, băng ép
khớp, dán băng dính.
- Dặn BN không cho nước tiếp xúc với vị trí sinh thiết.
- Sau 24 h mới bỏ băng dính và rửa nước bình thường vào chỗ vừa sinh thiết.
VI. THEO DÕI
- Chỉ số theo dõi: mạch, HA, tình trạng chảy máu tại chỗ, tình trạng viêm trong 24 h
- Theo dõi các tai biến và tác dụng phụ có thể xảy ra (mục VII bên dưới) sau 24 h
VII. TAI BIẾN VÀ XỬ TRÍ
- Đau khớp hoặc đau tại chỗ sau khi sinh thiết, có thể bổ sung giảm đau
paracetamol.
- Chảy máu khớp sau sinh thiết, nếu có cần hút dịch máu, băng ép khớp, dán băng
dính.
- Nhiễm khuẩn khớp do thủ thuật sinh thiết (viêm mủ): biểu hiện bằng sốt, sưng
đau tại chỗ, tràn dịch => điều trị kháng sinh.
- Phản ứng thần kinh thực vật: đôi khi người bệnh cảm thấy hơi nhức đầu hoặc
xây xẩm trong lúc làm hoặc sau khi làm, rất hiếm khi bị ngất.
Hình minh họa: sinh thiết màng hoạt dịch khớp háng dưới hướng dẫn của siêu
âm. Nguồn: Internet
TÀI LIỆU THAM KHẢO
154
1. Owen DS (1997), “Aspiration and injection of joints and soft tissues”. Kelley
WN. Textbook of rheumatology. 5th ed. Philadelphia: Saunders, 1997:591-608.
2. Pfenninger JL (1994),” Joint and soft tissue aspiration and injection”.
Procedures for primary care physicians. St. Louis: Mosby, 1994:1036-54.
3. Adler, Ronald S. Ph.D., M.D.; Sofka, Carolyn M. M.D (2003), “Percutaneous
Ultrasound-Guided Injections in the Musculoskeletal System”. Ultrasound
Quarterly: March 2003 - Volume 19 - Issue 1 - pp 3-12
4. Koski, JM (2000), “Ultrasound guided injections in rheumatology”. J Rheumatol
2000; 27:2131.
5. Schumacher R (1997), “Synovial biopsy and pathology”. Kelley WN.
Textbook of rheumatology. 5th ed. Philadelphia: Saunders, 1997:570-576.