Lịch sử phát triển của nền sản xuất xã hội đã và đang trải qua hai hiểu tổ chức kinh tế: sản xuất tự cấp tự túc và sản xuất hàng hóa. Đặc trưng cơ bản của sản xuất tự cấp tự túc là sản xuất sản phẩm ra để tự tiêu dùng, còn sản xuất hàng hóa là sản xuất sản phẩm ra để bán, trao đổi trên thị trường. Ở đây, quan hệ giữa những người sản xuất hàng hóa với nhau được biểu hiện thông qua thị trường- mua và bán sản phẩm hàng hóa.
Ấ Ả Ờ Ủ Ự
ƯƠ Ấ Ư Ả Ứ Ả Ủ PH S N XU T HÀNG HÓA VÀ S RA Đ I C A NG TH C S N XU T T B N CH NGHĨA
Ấ I. S N XU T HÀNG HÓA VÀ HÀNG HÓA.
Ả ả ấ ể ự ượ
ả ộ
ư ề ả ả ơ ả ủ ả ư ặ túc và s n xu t hàng hóa. Đ c tr ng c b n c a s n xu t t
ẩ ả
ữ ng.
ổ ượ ị ườ ể ấ ớ ấ ả ng s n xu t ứ ể ổ ch c ấ ự ấ ả ấ tiêu dùng, còn s n xu t hàng hóa là s n xu t ườ ả ệ ữ i s n đây, quan h gi a nh ng ng ẩ ả ng mua và bán s n ph m
ế ủ 1 S n xu t hàng hoá và u th c a nó trong phát tri n l c l ấ ị ể ủ ử L ch s phát tri n c a n n s n xu t xã h i đã và đang tr i qua hai hi u t ấ ấ ự ấ ự ế ả c p t kinh t : s n xu t t ể ự ấ ả ả ấ ự túc là s n xu t s n ph m ra đ t c p t ị ườ Ở ể ẩ ả s n ph m ra đ bán, trao đ i trên th tr ệ xu t hàng hóa v i nhau đ c bi u hi n thông qua th tr hàng hóa.
ấ ả ế ọ
ấ ể ấ ả ộ ộ
ữ ế ộ ờ ỉ ề ả ủ ự ộ ướ c ti n quan tr ng c a s phát tri n n n s n S n xu t hàng hóa ra đ i là m t b ấ ệ i đã có s n xu t hàng hóa ấ ệ ồ ạ i trên nh ng đi u ki n kinh t xã h i nh t
ờ ườ ả xu t xã h i. Do đó, không ph i khi xu t hi n xã h i loài ng ề ấ ả mà s n xu t hàng hóa ch ra đ i và t n t ị đ nh. Đó là:
ộ ộ a. Phân công lao đ ng xã h i:
ữ ộ ề ạ ả ấ
ỉ ả ộ ấ ặ ộ ộ
ẩ ầ
ườ ủ ọ ạ ấ ể ỏ ỗ ộ ố ậ ư ẩ ề
ấ ị ạ ả ỏ ọ ầ ổ ả ụ ệ ả ố ộ
ộ ộ Phân công lao đ ng là s phân chia lao đ ng xã h i ự ự thành nh ng ngành ngh khác nhau, t o ra s chuyên môn hóa lao đ ng s n xu t. Tham ộ ộ i ch s n xu t ra m t, ho c m t gia vào quá trình phân công lao đ ng xã h i, m i ng ả ạ i r t đa d ng, phong phú, vài s n ph m nh t đ nh, nh ng nhu c u cu c s ng c a h l ệ ủ ế ầ c n đ n nhi u lo i s n ph m khác nhau. Vì v y, đ th a mãn nhu c u toàn di n c a ớ ẩ ộ ố cu c s ng đòi h i h ph i có m i liên h ph thu c vào nhau, trao đ i s n ph m v i nhau.
ọ ấ Cùng v i s phát tri n c a l c l
ổ ớ ự ộ ể ủ ự ượ ể
ộ ơ ậ ấ ộ ơ ở ề ở ộ ề ủ ả
ệ ạ ả ng s n xu t và cách m ng khoa h c công ngh , ơ ả phân công lao đ ng càng phát tri n, thì s n xu t và trao đ i hàng hóa càng m r ng h n, ấ ạ đa d ng h n. Chính vì v y, phân công lao đ ng xã h i là c s , ti n đ c a s n xu t hàng hóa. ự ng đ i v m t kinh t
ị
ệ ươ t t ử ữ ữ ế ữ gi a nh ng ng ộ ự ấ ấ gi a nh ng ng
ữ ủ ở ữ ộ ộ
ườ ẩ ố
ủ ẩ
ổ ườ ả ữ
ị
ề ư ệ ả ề ở ữ ữ ấ
ị
ủ ề ệ ả ờ i ph i có đ y đ hai đi u ki n trên,
ồ ạ ả ư ậ ộ ế ấ
ấ ố ề ặ ườ ả i s n xu t. S tách bi ệ ươ ố ề ặ ể ề ả ủ t t ng đ i v m t Trong l ch s phát tri n c a n n s n xu t xã h i, s tách bi ế ộ ư ữ ề ư ấ ườ ả ế ữ ệ ừ h u v t i s n xu t hình thành t kinh t khi xu t hi n ch đ t ấ ườ ả ế ộ ư ữ ề ư ệ ả ấ ệ ả ấ i s n xu t h u v t li u s n xu t. Ch đ t li u s n xu t đã làm cho nh ng ng ườ ả ề ấ ư ệ ớ ộ ậ i lao đ ng, đ c l p v i nhau, t li u s n xu t thu c quy n s h u cá nhân c a ng ả ố ủ ọ ề ộ ả i này mu n tiêu dùng s n s n ph m làm ra thu c quy n chi ph i c a h . Do đó, ng ả ườ ộ ế ấ t ph i thông qua trao đ i mua bán hàng hóa. i khác, nh t thi ph m lao đ ng c a ng ỉ ấ ệ ươ ế ữ ố ề ặ ự i s n xu t không ch gi a nh ng ng ng đ i v m t kinh t Tuy nhiên, s tách bi t t ấ ớ ề ả ấ ề ư ệ ả ế ộ ư ữ li u s n xu t quy đ nh, mà trong n n s n xu t l n nó còn do h u v t do ch đ t ờ ự ứ ở ữ các hình th c s h u khác nhau v t li u s n xu t và s tách r i gi a quy n s h u và ư ệ ả ấ ử ụ li u s n xu t quy đ nh. s d ng t ấ ả ề ủ ả Nh v y, s n xu t hàng hóa ra đ i và t n t ệ ấ ấ ủ ả ầ thi u m t trong hai đi u ki n đó thì không có s n xu t hàng hóa. ể ự ượ b. Vai trò c a s n xu t hàng hóa trong phát tri n l c l ng s n xu t c a nhân
lo i.ạ
ộ ướ ấ ờ ế ự S n xu t hàng hóa ra đ i là m t b
ộ ướ ấ ộ ặ ủ ị ườ ử ả ấ ả s n xu t xã h i, đánh d u m t b ọ c ngo t c a l ch s xã h i loài ng ể ủ ề c ti n quan tr ng trong s phát tri n c a n n ư ộ i, đ a loài
ộ ế ườ ủ ả ấ i thoát kh i tình tr ng “mông mu i” ti n lên xã h i văn minh. Vai trò c a s n xu t
ượ ộ ặ các m t sau:
ỡ ờ ả ự ấ
ổ ấ ả ươ ng, vùng lãnh th , gi
ộ ố ế ả ể ủ ự c p, t ự ượ i phóng l c l ẩ ự
ộ
ỹ ộ ậ ủ ừ ộ ườ ừ
ổ nhiên, xã h i, k thu t c a t ng ng ươ ơ ở ả ấ ơ ở ộ
ấ ừ ộ ấ ứ ầ ả ộ
ể ệ
ể ả ố ể ủ ơ ượ ố ơ ợ t h n l
ự
ỏ ạ ng ể ệ ở c th hi n hàng hoá đ ệ ủ ấ ả ấ s n xu t hàng hóa ra đ i đã phá v tính t ứ Th nh t: túc, b o th , trì tr , ở ị ỗ ạ ậ ủ ng s n xu t, m l c h u c a m i ngành, đ a ph ệ ộ . Do đó, nó có tác đ ng thúc đ y s phát tri n c a phân công r ng m i liên h kinh t ệ ể ợ ộ i t đ l lao đ ng xã h i, làm cho chuyên môn hóa lao đ ng ngày càng cao, khai thác tri ừ ế ự th t i, t ng c s s n xu t, t ng ngành và t ng ị ng, vùng lãnh th . Trên c s đó, năng xu t lao đ ng xã h i tăng lên nhanh đ a ph ầ ủ chóng, đáp ng ngày càng đ y đ h n nhu c u c a xã h i. Khi s n xu t hàng hóa phát ẩ ạ ỏ ổ t ra kh i ph m vi qu c gia, nó còn thúc đ y phân tri n, quan h trao đ i hàng hóa v ấ ở ỗ ế ố ế ộ công lao đ ng qu c t m i i th so sánh đ phát tri n s n xu t , khai thác t ế ớ ướ i. n ấ ầ ủ ứ ể ấ ẩ
ả ị ớ ạ ườ ả ấ ở
ư ừ ả ộ ẹ ỗ ơ ở ả ầ ỗ ị
ậ ợ ệ ứ ạ ổ ụ ề ệ
ỗ ạ ậ ọ ỹ ấ ể ự ả ấ ả ấ ị ả S n xu t hàng hóa là s n xu t ra s n ph m đ đáp ng nhu c u c a th ồ ự i h n b i quy mô s n xu t, nhu c u, ngu n l c ươ ấ ng, ữ i cho vi c ng d ng nhanh nh t nh ng ẩ ự ượ ng s n xu t phát tri n nhanh
c cũng nh t ng khu v c và trên toàn th gi ứ Th hai: ủ ng, c a xã h i nên nó không b gi tr ủ mang tính h n h p c a m i cá nhân, gia đình, m i c s s n xu t m i đ a ph vùng lãnh th . Do đó, nó t o đi u ki n thu n l thành t u khoa h c k thu t vào s n xu t thúc đ y l c l chóng.
ấ ữ ố ủ ế ứ Th ba:
ậ ả ậ ị ự ầ ỗ phá s n... do đó, ng
ả ư ấ ạ ộ ậ ả ắ ạ ộ
ạ ợ
ệ
ọ ấ ng và hi u qu kinh t ị ế ủ ố ơ ệ ấ ả ỹ ậ ấ ượ ầ t h n nhu c u, th hi u c a ng
ự ổ
ở ộ ữ ứ ể ủ ả ư mà còn m r ng giao l u văn hóa gi a các đ a ph
ậ i; làm th a mãn ngày càng t
ươ ả ờ ố ả ấ ể ỏ ừ ự ạ ộ ộ ườ S n xu t hàng hóa ch u s chi ph i c a nh ng quy lu t kinh t khách ạ ị ườ quan nh : quy lu t giá tr , quy lu t cung c u, c nh tranh, thua l i ườ ả ả s n xu t hàng hóa ph i ho t đ ng trong môi tr ng c nh tranh gay g t, bu c h ph i ả ả ế ế ộ t luôn luôn năng đ ng, nh y bén, tính toán, c i ti n k thu t, h p lý hóa s n xu t, ti ả ế ạ ộ ấ ậ ệ , h ki m nguyên v t li u nâng cao năng su t lao đ ng, ch t l ườ ấ th p chi phí s n xu t đáp ng ngày càng t i tiêu dùng. Th t :ứ ư S phát tri n c a s n xu t và trao đ i hàng hóa không ch m r ng giao ỉ ở ộ ấ ị ố ổ ng, vùng lãnh th , qu c ế ớ ố ơ t h n c đ i s ng v t ch t và văn ấ i lao đ ng. T đó, t o đ ng l c kích thích s n xu t phát tri n nhanh
ế ư l u kinh t ự gia, khu v c và th gi ầ hoá tinh th n ng chóng.
ầ ả ộ ộ
ườ đó c a con ng
ư ắ ự
ể ữ ể ệ ươ
i và ph i đ ể ở ạ ụ d ng phi v t th (vô hình) nh d ch v y t ớ ự ệ ệ ự
ở ữ ể ủ ả ướ ượ ượ ạ ả 2. Hàng hoá ệ ủ a) Khái ni m hàng hoá và hai thu c tính c a hàng hoá ả ả ủ ẩ ộ Hàng hoá là s n ph m c a lao đ ng, có kh năng tho mãn m t nhu c u nào ả ượ ủ ổ ị ườ c đem trao đ i (bánmua) trên th tr ng. ậ ươ ẩ ự ng th c, th c ph m, d ng v t th (h u hình) nh s t thép, l Hàng hóa có th ụ ạ ươ ế ư ị ậ ặ ở ạ ng m i, giáo d c, , th ọ ể ủ ng hi u, s h u trí tu ... Ngày nay, cùng v i s phát tri n c a khoa h c ở c m c đem
máy móc... ho c văn hóa, th ấ ệ công ngh và s phát tri n c a s n xu t hàng hóa, khái ni m hàng hóa cũng đ ố ề ộ r ng h n, nhi u lo i hình tr c đây v n không ph i là hàng hóa, nay cũng đ ặ ử trao đ i(bánmua) ho c s lý nó nh hàng hoá.
ồ ạ ộ ộ ờ ừ ủ ấ ả ố ư cu i xã h i c ng s n nguyên th y và đã t n t
ủ ệ ế
ộ ả ư ấ ộ
ị ử ụ ề ộ ơ ổ ả S n xu t hàng hóa ra đ i t i qua ư ả ủ ế ộ , phong ki n, t b n ch nghĩa và xã h i ch nghĩa. Trong các hình thái các ch đ nô l ấ ả ế kinh t xã h i khác nhau thì s n xu t hàng hoá mang b n ch t khác nhau. Nh ng đã là ị hàng hóa thì đ u có hai thu c tính là: giá tr s d ng và giá tr .
ẩ ụ ể ỏ ị ử ụ
ủ
ấ ị
ấ ầ ầ ượ ụ ậ ộ ấ c m t nhu c u nào đó c a con ng
ỏ ườ ả ộ ố ặ ẩ
ậ ự ự ụ ấ ươ
ầ ỏ ầ ủ ầ ườ ả i s n xu t; l ả i...
ụ ủ ậ
ọ ộ ủ ủ ụ ự ị ử ụ Chính công d ng c a v t ph m làm cho hàng hoá có giá tr s d ng. Công d nggiá ể
ị ạ nhiên (lý, hóa, sinh h c) c a th c th ễ
ầ ệ ủ ể ủ ộ ủ ậ ủ Giá tr s d ng c a hàng hóa là công d ng c a v t ph m có th th a mãn m t ườ ầ i. nhu c u nào đó c a con ng ề ượ ả ộ ỗ c s n xu t ra đ u có m t hay m t s công d ng nh t đ nh M i m t hàng hóa đ ặ ủ ể ỏ ộ i, ho c nhu c u v t ch t, ho c có th th a mãn đ ậ ấ ậ ệ ầ nhu c u tinh th n. Ví d : máy móc, nguyên v t li u là s n ph m v t ch t th a mãn nhu ầ ấ ẩ ầ ng th c, th c ph m th a mãn nhu c u tiêu dùng v t ch t c u cho ng ườ ỏ cá nhân; phim nh, sách báo th a mãn nhu c u tinh th n c a con ng ị ử ụ ẩ ữ ự tr s d ng c a hàng hóa là do nh ng thu c tính t ị ử ụ ộ hàng hóa đó quy đ nh. Do đó, giá tr s d ng là m t ph m trù vĩnh vi n ượ
ỹ ấ Giá tr s d ng c a hàng hóa đ ả ng s n xu t. Thí d : Than đá tr
ể ỉ ệ ụ ượ
ọ ệ
ơ ậ ế ế ạ ể c dùng làm nguyên li u cho m t s ẩ ộ nhân t o th m chí có th là n c hoa... Xã h i càng ti n b , l c l
ụ ộ ự ượ ạ ị ử ụ c phát hi n d n trong quá trình phát tri n c a khoa ấ ướ ủ ự ượ ậ ọ c đây ch dùng làm ch t h c k thu t và c a l c l ộ ố ậ ỹ ố đ t, khi khoa h c k thu t phát tri n than đá đ ư ề ả ấ ngành công ngh hóa ch t, ch t o ra nhi u s n ph m có công d ng khác nhau nh cao ấ ả su, t ng s n xu t càng phát tri n thì giá tr s d ng c a v t ph m hàng hoá càng đa d ng, phong phú
ướ ủ ậ ộ cách là m t thu c tính c a hàng hóa không ph i là giá tr s
ộ ế ả ườ ị ử ụ ớ ư ấ ự ạ ể ị ử ụ Giá tr s d ng v i t ườ ả
ấ ủ ị ử ụ ườ ả ng. Đi u đó, đòi h i ng
ế ườ
ị ườ ề ị ế ủ ừ ậ
ấ ờ ổ
ự ả ị ị c th c th giá tr c a hàng hóa ph i đi t ổ giá tr trao đ i. Giá tr trao
ừ ị ử ụ ữ ổ ị ủ trao đ i gi a các giá tr s d ng khác nhau. ỷ ệ l
ư ả
ẩ ộ ị ử ụ d ng cho ng i khác, thông i s n xu t tr c ti p mà là giá tr s d ng xã h i, cho ng ả ị ườ ổ ỏ i s n xu t hàng hóa ph i luôn quan qua trao đ i trên th tr ầ ả ủ ẩ ả ộ i tiêu dùng, làm cho s n ph m c a mình s n tâm đ n nhu c u xã h i, th hi u c a ng ồ ị ử ụ ấ ề ả ượ ng th a nh n. Trong n n s n xu t hàng hóa, giá tr s d ng đ ng xu t ra đ c th tr ị ậ th i là v t mang giá tr trao đ i. ị ủ Giá tr c a hàng hóa: ể ượ ể ể Đ hi u đ ệ ề ố ượ ổ đ i là quan h v s l ng, là t ả ụ Ví d : 1m v i = 5kg thóc. Hai hàng hoá(v i và thóc) có giá tr s d ng hoàn toàn khác nhau nh ng chúng l ổ ượ ớ ộ ỷ ệ ủ ề ả ẩ
ạ ộ
c v i nhau ộ ổ ớ
giá tr c a hàng hóa. V i ph ằ ấ ả
ể ả ị
ạ ị ử ụ i ấ ị nh t đ nh (1 : 5) vì chúng đ u là s n ph m c a lao l theo m t t trao đ i đ ơ ấ ườ ả ủ ộ i s n xu t hàng hóa t o ra. Hao phí lao đ ng chính c đ ng, do hao phí lao đ ng c a ng ữ ấ ả ươ ị ủ ự ở ng s chung cho s trao đ i gi a t t c các hàng hóa, là ộ ộ trình trao đ i trên, hao phí lao đ ng đ s n xu t ra 1m v i ngang b ng hao phí lao đ ng ể ả đ s n xu t ra 5kg thóc; 1m v i có giá tr = 5kg thóc ủ ổ ấ ị ủ ế ấ ả Giá tr c a hàng hóa là hao phí lao đ ng c a ng
ổ ị ị
ườ ả ộ ị ườ ả ổ ủ ữ ị ứ ệ ỉ ệ ổ ể ấ ộ
ấ ớ
ổ ử ấ ạ ự ộ ộ i s n xu t hàng hóa k t tinh ơ ở ủ ị trong hàng hóa đó. Giá tr là c s c a giá tr trao đ i, nó là n i dung bên trong, còn giá ệ ể tr trao đ i ch là hình th c bi u hi n ra bên ngoài c a giá tr khi trao đ i. Giá tr hàng ệ ữ hóa là bi u hi n quan h xã h i, quan h gi a nh ng ng i s n xu t hàng hóa. Khi ẩ ộ trao đ i hàng hóa, th c ch t là trao đ i lao đ ng n d u trong các hàng hóa v i nhau. ỉ ồ ạ i trong kinh t Giá tr hàng hóa là m t ph m trù l ch s , ch t n t
ư ậ ị ộ ẩ ổ ị Nh v y, hàng hóa có hai thu c tính: giá tr s d ng và giá tr . M t s n ph m ch tr
hàng hóa. ộ ả ộ ị ử ụ ế ị ế ừ
ặ ố ậ ị ị ọ
ờ i đ ng th i và th ng nh t v i nhau trong m t hàng hoá.
ỉ ở ị ử ụ ộ ừ thành hàng hoá khi nó v a có giá tr s d ng, v a có giá tr . Thi u m t trong hai thu c ồ ị ử ụ tính đó thì nó không g i là hàng hoá. Giá tr s d ng và giá tr là hai m t đ i l p, cùng t n ộ ạ ồ t ườ ả ấ ớ ấ ố ề ả ườ ỉ
i s n xu t không ch là ng ấ ấ ầ ả ể ỏ ườ ả ấ Trong n n s n xu t hàng hóa, ng i bán mà còn là i mua hàng hóa khác đ th a mãn nhu c u s n xu t và tiêu dùng. Khi s n xu t ra ng
ụ
ủ ọ ể ị ử ụ ả ấ
ậ ị ườ ả ọ ả ừ
ẫ ọ ể ạ ị ứ ị ả ượ i mua; ph i đ ủ
ượ
ị ử ụ ư ị ử ụ ứ ị c giá tr hàng hóa, t c là ph i tr ố ượ c giá tr s d ng đó. Nh
ượ ề ỏ
ệ ể ả ẫ
ả ấ ấ ị ử ụ ể c và cũng có th không bán đ ấ ượ ả c. Đi u đó đòi h i ng ả ủ ườ ủ ớ i tiêu dùng.
ể ư hàng hóa đ bán thì m c đích c a h là giá tr ch không ph i là giá tr s d ng, nh ng ị ử ụ ợ ọ ạ i có giá tr s d ng, đ có giá tr thì hàng hóa h s n xu t ra ph i phù h p trong tay h l ầ ườ ị ế ủ ớ ng th a nh n. Do đó, h chú ý c th tr v i nhu c u, th hi u c a ng ụ ạ ấ ượ ị ử ụ ế ng, m u mã, ch ng lo i hàng hoá) cũng chính là đ đ t m c đ n giá tr s d ng(ch t l ượ ạ ố ủ ọ ụ ườ ị c l i mua, m c đích c a h là giá tr s d ng, nh ng mu n có i ng đích giá tr . Ng ả ả ệ ướ ế ọ ự ả ị ử ụ ượ c giá tr s d ng tr c h t h ph i th c hi n đ đ ư ị ả ề ớ ấ ườ ả i s n xu t ra nó thì m i chi ph i đ giá tr (tr ti n) cho ng ị ự ệ ậ v y, vi c th c hi n giá tr và giá tr s d ng là hai quá trình khác nhau. Do đó, hàng hóa ườ ả ượ ấ ả i s n s n xu t ra có th bán đ ế ả xu t hàng hóa ph i luôn quan tâm đ n ch t l ng, m u mã và giá c c a hàng hoá; s n ị ế xu t ph i phù h p v i nhu c u th hi u và kh năng thanh toán c a ng ộ ầ ặ ủ ợ ấ ả ấ
ệ ả b. Tính ch t hai m t c a lao đ ng và s n xu t hàng hóa. C. Mác là ng
ườ ầ ộ ụ ể ộ ệ ộ
ặ ủ ớ ạ ự ự ị ủ ế ấ hàng hóa. Đó là là lao đ ng c th và lao đ ng tr u t này, kinh t
ướ ữ chính tr c a C. Mác th c s là khoa h c và cách m ng ộ Lao đ ng c th
ố ượ ộ ỗ ụ ộ
ề ươ ả ả ộ ấ i đ u tiên phát hi n ra tính ch t hai m t c a lao đ ng s n xu t ọ ừ ượ ng. V i phát hi n quan tr ng ọ ứ ụ ể ủ ộ i m t hình th c c th c a nh ng ngành ộ ụ ể ng lao đ ng, m c đích, ộ ỗ ẩ ng pháp công c lao đ ng và k t qu (s n ph m) khác nhau. Do đó, m i lao đ ng
ế ấ ị
ộ ự ượ ị ử ụ ấ ộ Khi l c l
ộ ự ề
ụ ể ụ ể ạ ạ ộ ộ ễ ộ ng s n xu t càng phát tri n, phân công lao đ ng xã h i, s chuyên môn ị ử ớ ề ả i cùng v i n n s n
ộ ụ ể: là lao đ ng có ích d ấ ị ngh chuyên môn nh t đ nh. M i lao đ ng c th có đ i t ụ ph ụ ể ạ c th t o ra m t giá tr s d ng nh t đ nh. ể ả ạ hóa càng cao thì lao đ ng c th càng đa d ng, phong phú và t o ra nhi u giá tr s ụ ồ ạ d ng khác nhau. Lao đ ng c th là m t ph m trù vĩnh vi n, t n t ấ xu t xã h i.
ộ ấ ạ ỏ ng
ộ ứ ự ườ ả ấ ộ Lao đ ng tr u t ể ừ ượ : là lao đ ng c a ng ồ
ấ ườ ả
ườ ả ứ ụ ể ủ ứ ắ ộ Lao đ ng tr u t
ổ ủ i s n xu t hàng hóa đã g t b hình ề ộ th c c th c a nó đ quy v m t cái chung, đ ng ch t. Đó là s hao phí s c lao đ ng, ủ ầ ị tiêu hao s c b p th t, th n kinh c a ng ủ ừ ượ ng c a ng ộ
ộ ấ ủ ữ ữ ừ ượ ả ấ ỉ ượ ng ch đ ấ i s n xu t hàng hóa. ế ể ệ ộ ủ i s n xu t hàng hóa và ph n ánh tính ch t xã h i c a lao đ ng c a nh ng ng ạ i s n xu t hàng hóa k t tinh trong hàng hóa và t o ữ c bi u hi n ra khi trao đ i gi a nh ng ườ i
ộ ấ ấ ặ
ộ ụ ể ộ
ấ ặ ủ ờ ộ ớ ườ ả i s n xu t hàng hóa m i có tính ch t hai m t là ả ộ ng. Đây là hai m t c a m t quá trình lao đ ng s n ụ ể
ờ ộ
ặ ủ ấ ấ
ị ra giá tr hàng hóa. Lao đ ng tr u t ườ ả ng ấ ả s n xu t hàng hóa. ủ ỉ ư ậ Nh v y, ch có lao đ ng c a ng ừ ượ ộ lao đ ng c th và lao đ ng tr u t ộ ễ xu t hàng hóa di n ra trong cùng m t không gian, th i gian. Quá trình lao đ ng c th ừ ượ ồ ng. đ ng th i là quá trình lao đ ng tr u t ả ộ Tính ch t hai m t c a lao đ ng s n xu t hàng hóa ph n ánh tính ch t t ấ ả ấ ộ ở ỗ
ộ ủ ấ ả ả ấ
ả ộ ấ ậ i s n xu t hàng hóa l
ấ ủ ệ ố ư ộ ộ
ặ ộ ộ ộ ữ ữ ấ
ấ ư nhân và ườ ả ấ i s n xu t tính ch t xã h i c a lao đ ng s n xu t hàng hóa. B i vì, đ i v i m i ng ệ ủ hàng hóa, s n xu t cái gì, s n xu t bao nhiêu, s n xu t nh th nào là vi c riêng c a ủ ộ ộ ườ ả ọ i là m t b ph n c a h . Nh ng m t khác, lao đ ng c a ng ự toàn b lao đ ng xã h i trong h th ng phân công lao đ ng xã h i. Chính s phân công ự ụ lao đ ng xã h i đã t o ra s ph thu c l n nhau gi a nh ng ng i s n xu t hàng hóa ộ ả ố ớ ư ế ạ ộ ườ ả ấ ư ộ ẫ ừ ượ ấ ả ộ ộ Lao đ ng c th và lao đ ng tr u t
ng ph n ánh tính ch t t ẫ ủ ả ơ ả ộ
ạ ụ ể ả ẫ ể ệ nhân và tính ch t xã ấ ộ ủ ấ h i c a lao đ ng s n xu t hàng hoá. Đó là mâu thu n c b n c a s n xu t hàng hóa ượ ơ ả gi n đ n. Mâu thu n đó đ c bi u hi n:
ấ ẩ i s n xu t hàng hóa riêng bi
ấ ả S n ph m do nh ng ng ộ ầ ủ ộ
ườ ữ ặ ợ ả ớ
ầ ủ ự ệ ượ ớ ầ ủ ơ ầ c giá tr c a hàng hóa.
ườ ả ấ
ớ ệ ạ ườ ả ể t t o ra có th ăn kh p v i ặ ượ ủ nhu c u c a xã h i, ho c không đ cung c p cho xã h i; ho c v t quá nhu c u c a xã ấ ượ ộ ứ ộ h i. Trong tr t quá nhu c u c a xã h i, t c cung l n h n c u thì ng h p s n xu t v ượ ộ ố ẽ s có m t s hàng hóa không bán đ c, không th c hi n đ ệ ủ t c a ng Khi hao phí lao đ ng cá bi ậ ượ
ườ ả i, khi hao phí lao đ ng cá bi t c a ng
ộ ả ỗ , phá s n. Ng ơ ộ ể ấ ượ ạ c l ộ ộ ể ấ ậ ộ ị ủ ứ ơ i s n xu t hàng hóa cao h n m c hao phí lao ấ ẽ ị ườ ả i s n xu t s b c, ng ấ i s n xu t hàng hóa ượ c và có lãi,
ộ đ ng mà xã h i có th ch p nh n thì hàng hóa không bán đ ệ ủ thua l ấ th p h n hao phí lao đ ng mà xã h i có th ch p nh n thì hàng hóa bán đ ọ ẽ h s giàu lên nhanh chóng.
ộ ậ ấ ư ủ
Vì v y, s v n đ ng c a mâu thu n gi a tính ch t t ộ ấ ờ ồ
ẽ ẫ ầ ừ ế ả ẫ ọ
ẫ ộ ủ ữ nhân và tính ch t xã h i c a ứ ự ế ự lao đ ng s n xu t hàng hoá s d n đ n s phân hóa giàu nghèo, đ ng th i ch a đ ng ể ủ ố kh năng s n xu t th a và là m m m ng c a m i mâu thu n trong ti n trình phát tri n ủ c a kinh t
ự ậ ấ ả ả ấ ế hàng hóa. ị ượ ng giá tr hàng hóa ị ộ
c. L Giá tr hàng hóa là do hao phí lao đ ng tr u t ượ ng giá tr hàng hóa đ
ằ ượ ườ ả ủ ng c a ng ượ ằ c đo b ng l ộ
ớ ộ ề ừ ượ ượ ờ ạ , có nhi u ng
ề ườ ấ
ị ộ ị
ị ườ ộ ạ ng, cùng m t lo i hàng hoá, tuy đ
ư ệ ủ ệ ề ả ị ườ ượ ộ
ấ i s n xu t hàng hóa ị ộ ế ng lao đ ng tiêu hao k t tinh trong hàng hóa. L ư ờ ấ ể ả ...) Nh ng c tính b ng th i gian lao đ ng(ngày gi đ s n xu t ra hàng hóa đó và đ ệ ả ề ự ế ấ ấ ả i cùng s n xu t m t lo i hàng hóa, v i đi u ki n s n xu t, trong th c t ấ ộ ể ả ộ ờ ộ trình đ tay ngh , năng su t lao đ ng khác nhau, do đó, th i gian lao đ ng đ s n xu t ệ ạ ộ ơ t t o ra giá tr cá ra m t đ n v hàng hóa cùng khác nhau, đó là hao phí lao đ ng cá bi ượ ả ấ bi c s n xu t trong t c a hàng hoá. Trên th tr ng. đi u ki n khác nhau nh ng chúng đ ộ c bán cùng m t giá giá c th tr ằ ượ ệ ờ ị ậ Vì v y, l t mà
ả ằ ng giá tr hàng hóa không th tính b ng th i gian lao đ ng cá bi ế ờ t.
ể ph i tính b ng th i gian lao đ ng xã h i c n thi ờ ờ ộ Th i gian lao đ ng xã h i c n thi
ộ ơ ộ ườ ữ ấ
ộ ộ ầ ề ộ ườ ạ ộ
ầ ộ
ộ ầ ị ấ ỏ ể ả ế t là th i gian đòi h i đ s n xu t ra m t đ n v ộ ớ ủ ệ ả ng c a xã h i v i m t trình ờ ộ ộ ng đ lao đ ng trung bình trong xã h i đó. Th i t đ s n xu t ra hàng hóa g n sát v i th i gian lao đ ng cá ấ ấ ầ ớ ệ ủ hàng hóa nào đó, trong nh ng đi u ki n s n xu t bình th ộ đ thành th o trung bình và m t c ế ể ả gian lao đ ng xã h i c n thi bi ớ ị ườ i s n xu t ra ph n l n hàng hóa đó trên th tr ộ t c a nh ng ng
ộ ể ủ ự ượ ự
ư ấ ộ ổ ộ ố ị ng c đ nh, nó ng giá tr hàng hóa cũng ng đ và tính
ấ ủ ờ ộ ầ ữ ườ ả ng. ầ ư ạ ượ ả ộ ầ ế ờ C n l u ý, th i gian lao đ ng xã h i c n thi t không ph i là đ i l ị ả ổ ượ ấ ng s n xu t. Do đó, l thay đ i theo s phát tri n c a l c l ườ ế ố ề ổ ự nh năng su t, c thay đ i, s thay đ i đó tùy thu c vào nhi u y u t ch t c a lao đ ng.
ộ ườ ộ ấ Năng su t lao đ ng là năng l c s n xu t c a ng
ả ấ ủ ị ờ
ự ả ộ ơ ế
ẩ ẩ ộ ơ ơ ộ ơ ố
ộ ượ i lao đ ng. Nó đ ờ ặ ượ ng th i gian lao đ ng đ ị ờ ẩ ộ ờ ườ ả
ả ấ ổ
ậ ề ộ i lao đ ng.
ộ ơ ấ
ị ờ ị ộ ơ ượ ượ ẩ ả ấ ườ ả i s n xu t hàng ư ẩ ị ả ng giá tr m t đ n v s n ph m gi m, nh ng c nhi u s n ph m h n, l
ằ c tính b ng ể ộ ố ượ ng s n ph m làm ra trong m t đ n v th i gian, ho c l s l ộ ơ ẩ ị ả ấ ượ ả c s n xu t ra m t đ n v s n ph m. N u trong cùng m t đ n v th i gian làm ra đ ơ ấ ặ ả ề ả ị ả ướ c, ho c s n xu t ra m t đ n v s n ph m t n ít th i gian h n nhi u s n ph m h n tr ấ ể ộ ấ ọ ướ ng xuyên tr c g i là tăng năng su t lao đ ng. Đ tăng năng su t lao đ ng ph i th ớ ộ ệ ợ ỹ ả ế c i ti n k thu t, đ i m i công ngh , h p lý hóa s n xu t, nâng cao trình đ chuyên ườ môn ngành ngh cho ng ộ ề ả ổ Khi năng su t lao đ ng tăng lên, trong m t đ n v th i gian ng ơ ạ hóa t o ra đ ị ổ t ng giá tr không đ i.
ộ ẳ ứ Tăng c ng căng th ng, t c là tăng s ng đ lao đ ng là tăng m c đ kh n tr
ườ ươ ị ờ
ổ ộ ộ ơ ự ứ ộ ộ ẩ ố ượ ộ ơ ng hàng i lao đ ng trong m t đ n v th i gian. Do đó, s l ị ng giá tr càng tăng
ẩ ượ hao phí s c l c c a ng hóa đ lên t
ấ
ổ ề
ế ượ ượ ả ươ ứ Trong quá trình phát tri n c a n n s n xu t hàng hóa, ng ệ ộ i ph i căn c vào l
ữ ộ ứ ị
ệ ộ ườ ứ ự ủ ấ ượ ị ờ c s n xu t ra trong m t đ n v th i gian tăng lên và t ng l ị ộ ơ ổ ị ả ư ng giá tr m t đ n v s n ph m không đ i. ng ng, nh ng l ườ ả ấ ể ủ ề ả i s n xu t hàng hóa có ư ộ ự ạ ề ứ s khác nhau v m c đ thành th o và trình đ ngh nghi p. Nh ng khi trao đ i trên ả ộ ầ ờ ị ạ ị ườ ng giá tr (th i gian lao đ ng xã h i c n thi ng l t). Do đó, th tr ấ ườ ả ữ ế ượ i s n xu t hàng ng giá tr hàng hóa và quan h trao đ i gi a nh ng ng khi xét đ n l ả ế ả hóa ph i xét đ n lao đ ng gi n đ n và lao đ ng ph c t p.
ả ơ ộ ườ Lao đ ng gi n đ n là lao đ ng không qua đào t o mà b t c ng i nào có kh
ề ượ ổ ứ ạ ạ ộ ng đ u làm đ
ộ ứ ạ ấ ủ ề ộ
ả ơ
ộ ơ ớ ề ả ơ ớ
ị ờ ộ ứ ạ ả ổ ộ
ấ ả ả ộ ơ ơ
ơ
ễ ấ ổ ng.
Ủ Ấ
ề ệ ề ệ ả ờ đã ra đ i mà ti n t
ủ ả ể ấ ổ
ả ủ ự ậ ộ ư ể ấ ả ị
ộ ấ ử ư ổ
ể ủ ả ể ủ ỗ ớ ộ
ừ ả ơ ẫ ớ gi n đ n (ng u nhiên) t i hình thái m
ầ ủ ộ ả ấ ứ ơ ộ ả ứ ạ ườ ộ c. Còn lao đ ng ph c t p là lao đ ng ph i năng lao đ ng bình th ượ ạ ọ ậ c h c t p, đào t o chuyên môn ngành ngh . Năng su t c a lao đ ng ph c t p bao đ ở ộ ộ ố ủ ờ cũng là b i s c a lao đ ng gi n đ n. B i vì, trong cùng m t đ n v th i gian, lao gi ơ ố ượ ứ ạ ẽ ạ ộ đ ng ph c t p s t o ra s l ng hàng hóa l n h n nhi u so v i lao đ ng gi n đ n. ủ ữ ằ ẩ ữ ể Đ trao đ i ngang b ng gi a nh ng s n ph m hàng hóa c a lao đ ng ph c t p và lao ấ ả ị ườ ơ ộ t c lao i ta l y lao đ ng gi n đ n làm đ n v tính toán và quy t đ ng gi n đ n ng ế ộ ư ự ế ề ả ộ ứ ạ ộ hàng hóa d a trên ch đ t đ ng ph c t p thành lao đ ng gi n đ n. Trong n n kinh t ộ ị ườ ự ệ ữ ề ư ệ ả li u s n xu t, vi c quy đ i di n ra m t cách t h u v t phát trên th tr Ứ Ả Ệ Ề II. B N CH T VÀ CH C NĂNG C A TI N T . ấ ủ ề ả ồ ố 1. Ngu n g c và b n ch t c a ti n ế ờ ấ ừ ả ra đ i là k t khi có s n xu t hàng hóa ti n t Không ph i ngay t ộ ề ệ là m t qu c a s v n đ ng phát tri n lâu dài c a s n xu t và trao đ i hàng hóa. Ti n t ủ ả ị hình thái giá tr , nh ng là hình thái giá tr cao nh t ph n ánh trình đ phát tri n cao c a s n ị ấ xu t và l u thông hàng hóa. Trong l ch s phát tri n c a s n xu t và trao đ i hàng hóa, ạ ị ị ộ ử ươ ứ ng ng v i m i giai đo n l ch s và trình đ phát tri n c a nó có m t hình thái giá tr . t ở ể ừ ấ ế ị Hình thái giá tr cũng phát tri n t th p đ n cao: t ộ r ng(đ y đ ); hình thái chung; hình thái ti n t
ơ ị ả
ệ ấ ấ ị
a. Hình thái giá tr gi n đ n hay ng u nhiên. Hình thái giá tr này xu t hi n khi s n xu t hàng hóa m i ra đ i nh ng còn ườ ả ớ ữ ờ ữ ả ấ ố ổ ề ệ . ẫ ả ấ
ẫ ấ ị ở trình ấ i s n xu t ứ
ấ ượ ấ ở ứ ể ệ ư ộ ấ đ th p. S hàng hóa s n xu t ra còn r t ít, nên trao đ i gi a nh ng ng ị ủ hàng hóa mang tính ch t ng u nhiên. Trong hình thái giá tr này, giá tr c a hàng hóa th hàng hóa th hai. nh t đ
c bi u hi n ra duy nh t ụ
ệ ở ườ ể 5kg thóc. Tr c bi u hi n
ả Ví d : 1m v i = 5kg thóc ả ượ ị ủ Ở đây giá tr c a 1m v i đ ố ị ươ ậ ả ợ ng h p này, v i là hàng Hàng hóa đóng vai ng đ i; còn thóc đóng vai trò v t ngang giá.
hoá có hình thái giá tr t trò ngang giá là hình thái phôi thai c a ti n t
ị ở ộ
ả ự ượ ở ộ ể ấ ộ
ề ẩ
ể ủ ả ặ ứ ườ ấ
ượ ộ ị ổ c trao đ i
ủ ề ệ . ầ ủ b. Hình thái giá tr m r ng hay đ y đ ộ ấ Khi l c l ng s n xu t phát tri n, phân công lao đ ng xã h i m r ng, năng su t ư ơ ổ ộ ề ả lao đ ng tăng lên, do đó có nhi u s n ph m th ng d h n. Đi u đó đã làm cho trao đ i ớ ự ở ơ ạ ng xuyên và đa d ng h n. Thích ng v i s phát tri n c a s n xu t hàng tr nên th ầ ủ ị ở ộ ạ ở giai đo n này là hình thái giá tr m r ng hay đ y đ . hóa ẩ ệ Hình thái giá tr này xu t hi n khi mà m t s n ph m lao đ ng nào đó đ ổ ế ấ ộ ườ ề ớ v i nhi u hàng hóa khác m t cách thông th ộ ả ng, ph bi n.
ụ Thí d : 1 hàng hóa A = 2 hàng hóa B
ị ủ ề ể ượ ệ ở = 5 hàng hóa C = 10 hàng hóa D = 0,02 gam vàng ộ đây giá tr c a m t hàng hóa A đ
Ở ụ ớ c bi u hi n ị ả ẫ
ề ấ ư ệ ơ ả
t h n; tính ch t ng u nhiên gi m, t ư ề ộ
ố ố ị ế ổ ự ể ấ ả ấ
ế ả ợ ở
ậ ầ ấ ự ườ ượ c. B i vì, ng
ở ầ ệ ạ i c n hàng hóa khác C, D... Đ
ạ ầ i không c n hàng hóa A mà l ờ ườ ắ ủ ụ ị nhi u hàng hóa khác nhau có ậ ơ tác d ng làm v t ngang giá. So v i hình thái giá tr gi n đ n hay ng u nhiên, hình thái ấ ị ở ộ ỷ ệ ẫ trao giá giá tr m r ng có nhi u tính ch t u vi l ẫ ụ ể ể ứ ổ ươ ng đ i c đ nh, có nhi u hình th c lao đ ng c th đ so sánh. Nh ng v n là đ i t ổ ự trao đ i tr c ti p hàng l y hàng. Do đó, khi s n xu t hàng hóa phát tri n, trao đ i tr c ti p hàng hóa A l y hàng hóa B, C, D... không còn thích h p, th m chí c n tr làm cho ư ổ i có hàng hóa A c n hàng hóa B, nh ng trao đ i không th c hi n đ ể i có hàng hóa B l ng ở kh c ph c tr ng i đó, hình thái chung c a giá tr ra đ i.
ủ
ề ượ ệ ở ộ ể ạ ị Hình thái chung c a giá tr . Ở ị ủ hình thái này, giá tr c a hàng hóa đ u đ c bi u hi n m t hàng hóa đóng vai
ậ
ụ
= 1 hàng hóa X
trò làm v t ngang giá chung. Thí d : 10 hàng hóa A 8 hàng hóa B 5 hàng hóa C 15 hàng hóa D
ề ồ T t c các hàng hóa A, B, C, D... đ u đem đ i đ
ứ ổ ượ ấ ở ậ
ị ư ầ ệ ơ ấ ả ổ ấ ủ ậ ợ ữ ệ
ể ị ạ i s n xu t các lo i hàng hóa khác nhau. Giá tr các hàng hóa đ u đ
ấ ở ề ậ m t v t duy nh t. V t ngang giá chung tr thành môi gi
ề ấ ấ ậ ả ả i có v t ngang giá chung khác nhau. Do đó khi s n ở
c l y hàng hóa X, r i dùng hàng hóa X đ i l y th hàng hóa c n dùng. Hàng hóa X tr thành v t ngang giá chung. Hình ữ ổ ề i trong trao đ i gi a nh ng thái chung c a giá tr có u vi t h n, t o đi u ki n thu n l ệ ượ ạ ấ ườ ả c bi u hi n ng ơ ớ ở ộ ậ ố ả đ n gi n, gi ng nhau i, ể ổ ệ ươ ng ti n đ trao đ i. ph ạ ở ỗ ư Nh ng m i vùng khác nhau l ộ ể ỏ ả ậ ấ ố ậ ậ xu t phát tri n và có tính ch t xã h i hóa cao, nhi u v t ngang giá chung đã gây c n tr khó khăn cho trao đ i. Vì v y đòi h i ph i có v t ngang giá chung th ng nh t.
:
ậ ượ ố ị ế ấ ố m t v t đ c tôn, quý hi m, th ng nh t và
ổ ề ệ Hình thái ti n t Khi v t ngang giá chung đ ề ệ ủ ổ ế c c đ nh ị ở ộ ậ ộ ờ ph bi n thì hình thái ti n t c a giá tr ra đ i.
ụ
= 0,1 gam vàng
Ví d : 50kg thóc 10kg chè 5m v iả ......
ậ ề ầ
ề ư ề ệ ở ạ ở c c đ nh
ượ ố ị ữ ấ ớ ể
ư ấ ỏ ạ . Lúc đ u có nhi u kim lo i ố ạ ề ệ kim lo i quý b c, vàng và cu i đóng vai trò ti n t ặ ợ ạ cùng là vàng. B c vàng là nh ng hàng hóa có nh ng đ c đi m thích h p nh t v i vai ị ư trò ti n t
ả ự ậ ộ ư ậ ể
nh thu n nh t, d chia nh nh ng có giá tr cao. ế ờ ề ệ ầ Nh v y, ti n t ổ ủ ả ự ấ ộ ự ế ớ xu t hi n là k t qu s v n đ ng phát tri n lâu dài c a s n xu t và i hàng hóa phân làm hai c c: m t c c là ra đ i thì th gi
V t ngang giá chung là 0,1gam vàng tr thành ti n t ầ , nh ng d n v sau đ ữ ễ ề ệ ấ ệ ề ệ ự ườ trao đ i hàng hóa. Khi ti n t hàng hóa thông th ng, c c khác là hàng hóa đóng vai trò ti n t ề ệ .
ề ệ ặ ấ ả Ti n t c tách ra làm v t ngang giá chung cho t
ệ ữ ữ ể ệ ượ t đ ộ ậ ệ t c các ườ ả i s n
ấ là hàng hóa đ c bi ể ệ ả hàng hóa khác, nó th hi n lao đ ng xã h i và bi u hi n quan h gi a nh ng ng xu t hàng hóa. Đó là b n ch t c a ti n t ộ ấ ủ ề ệ .
ứ ủ ề ệ
ề ế ứ ủ hàng hóa các ch c năng c a nó. Trong n n kinh t
th hi n ứ có 5 ch c năng sau đây:
2. Ch c năng c a ti n t ấ ủ ề ệ ể ệ ở B n ch t c a ti n t ề ệ ị c đo giá tr .
ị ứ ự
ườ ị ủ
ị ề ướ ứ ơ ả ủ c đo giá tr là ch c năng c b n c a ti n t ệ ể ể c dùng đ bi u hi n và đo l ả ộ
ị ử ụ ộ
t đ khai thác, s n xu t ra vàng, b c quy t đ nh. ả ể phát tri n, ti n t a. Th ướ ệ ề ệ ướ c . Khi th c hi n ch c năng th Th ề ượ ị ề đo giá tr , ti n đ ng giá tr c a các hàng hóa khác. Ti n ướ ượ c th làm đ c đo giá tr , vì b n thân ti n cũng là m t hàng hóa, có giá tr s d ng và ị ủ ề ị ư ữ giá tr nh nh ng hàng hóa khác. Giá tr c a ti n(vàng, b c) cũng do hao phí lao đ ng xã ạ ộ ầ h i c n thi
ả ượ ằ ệ c bi u hi n và đo l
ế ể ị Khi giá tr hàng hóa đ ả ủ ấ ể ả ứ ệ
ằ ị ủ ố ị
ấ ị ị : giá tr , quan h cung c u, giá tr c a ti n, tâm lý ng ả ậ ệ ị ỷ ệ thu n v i giá tr hàng hoá và t l
ế ị ề ị ủ ủ ả ộ
ớ ơ ị
ỷ ệ l ệ ỏ ơ ầ ả ố ả ấ ế ờ ơ ộ
ơ ầ ị ả ằ
ạ ế ị ườ ộ ố ề ng b ng m t s ti n nh t đ nh thì ể ả ề ủ ọ g i là giá c c a hàng hóa. Giá c là hình th c bi u hi n b ng ti n c a giá tr . Giá c ầ ườ ề i tiêu hàng hóa do các nhân t ớ ớ ị ngh ch v i dùng... quy t đ nh. Giá c hàng hoá t ầ ị giá tr c a ti n. Giá c lên xu ng xoay quanh giá tr do tác đ ng c a quan h cung, c u. ượ ạ c l Khi cung l n h n c u thì giá c th p h n giá tr ; ng i khi cung nh h n c u thì giá ộ ả c cao h n giá tr . Tuy nhiên, n u xét trong toàn xã h i và trong m t kho ng th i gian ị dài thì t ng giá c luôn b ng t ng giá tr . ệ ư ươ ổ ng ti n l u thông.
ớ ề ươ ệ ư ng ti n l u thông, ti n làm trung gian(môi gi
ả ườ ọ ng ph i thông qua ti n t
ườ ườ ổ b) Ph ứ Khi làm ch c năng ph ổ ứ ư ườ i bán sang tay ng
ề ể ừ ề i mua thì ti n chuy n t ả ấ i mua sang tay ng ầ tay ng ề ườ ặ ế ề ng ti n l u thông nh t thi
ươ ầ ụ ề ầ ấ ả
ệ ư ề ị ờ ư
ượ
ặ ộ ộ
ề ệ ủ ị ứ ế t làm ch c năng ph ư ng hàng hóa l u thông trên th tr ể ị ườ ằ ủ ạ ọ
ứ ệ i) trong vi c ề ệ ổ ớ . Công trao đ i hàng hóa. M i hàng hóa trao đ i v i nhau th ể ừ tay th c l u thông hàng hóa là H T H (Hàng Ti n Hàng). Khi hàng hóa chuy n t i bán. Do ng ỏ t ph i là ti n m t. Lúc đ u ti n là vàng th i, đó, làm ph ạ ề b c nén, d n d n ti n đúc ra đ i và sau đó là ti n gi y, ti n tín d ng. B n thân ti n ỉ ỏ ấ ướ ấ c gi y không có giá tr (ho c có nh ng r t nh ) mà ch là ký hi u c a giá tr , do nhà n ươ ặ ầ ề ượ ậ ng ng ti n m t c n thi c xã h i công nh n. L phát hành và đ ệ ư ế ố ố ượ ụ : S l ti n l u thông ph thu c vào ba y u t ng, ề ồ ố ả giá c hàng hóa, s vòng quay c a đ ng ti n cùng lo i. Có th minh h a b ng công th c sau:
ế ề ầ ng ti n c n thi ư t cho l u thông. Trong đó: M là l
ư
ị ủ ồ ụ ề ố
ượ ứ P là m c giá ố ượ Q là kh i l V là s vòng l u thông c a đ ng ti n. ệ ự Th c hi n ch c năng ph
ệ ư ồ ậ ợ ơ ệ ệ ả ề ệ làm cho vi c s n xu t, trao i h n. Nh ng, đ ng th i cũng làm cho vi c mua bán có th tách
ng hàng hóa và d ch v đem ra l u thông ư ươ ng ti n l u thông, ti n t ờ ư ấ ủ ế ệ ả ả ờ .
ấ ứ ể ổ đ i hàng hóa thu n l ả ờ r i nhau c không gian và th i gian. Do đó, xu t hi n kh năng kh ng ho ng kinh t ươ ệ ấ ữ ng ti n c t tr . c. Ph
ể ự ữ ỏ ư ươ c rút ra kh i l u thông đ d tr , khi c n l
ng ti n c t tr , ti n đ ả ệ ấ ữ ề ượ ư ấ ữ ề ấ ầ ạ Khi làm ph i ấ ữ ủ c đ a vào ph c v cho s n xu t và l u thông hàng hoá. C t tr ti n là c t tr c a
ộ ả
nhi u hay ít, tăng hay gi m là tùy thu c vào tình hình kinh t ườ ấ ữ ư ề ả ề ờ ỳ ế ng ti n đ a vào c t tr ph i là
ươ ng ti n thanh toán.
ế ộ ấ ế ẽ ả ượ ư ụ ụ đ ả ấ ữ ị c i, c t tr giá tr . ượ ấ ữ ề ng ti n c t tr L ở ừ ỗ ướ ủ c a m i n t ng th i k khác nhau. Thông th c và ề ti n vàng. d. Ph Khi kinh t
ớ ị
ệ ế hàng hóa phát tri n đ n m t trình đ nào đó t ệ ạ ươ ứ ế ố ỳ ộ ượ ị ề ng m i. Do đó, ti n có ch c năng ph ệ t y u s n y sinh vi c ằ ả ả c b o đ m b ng ệ ươ ng ti n thanh
ể mua bán ch u hàng hoá v i nhau. Vi c mua bán ch u hàng hoá đ ế ữ nh ng h i phi u(k phi u) th toán.
ị ề ệ ứ ươ ề ượ Ti n làm ph
ụ ả ề ng ti n thanh toán, t c là ti n đ mua bán đã hoàn thành. Thí d : tr ti n mua hàng ch u, tr n , n p thu ...
ệ ể ả ợ ộ ờ ự Ch c năng ph ả c dùng đ chi tr sau khi giao d ch, ế ra đ i đã làm tăng thêm s ph
ệ ặ ườ ả ấ ị ề ệ ng ti n thanh toán c a ti n t ữ t gi a nh ng ng
ươ ề ệ ắ ữ ớ ụ ệ ặ ố ng ti n thanh toán c a ti n t ệ ế ộ g n li n v i ch đ tín d ng, đ c bi
ủ ị
ị ộ ẫ ự ệ ấ
ằ ị
ặ ạ ế ố ả ặ ề ẫ ả ộ ể ầ ừ thanh toán l n nhau không c n đ n ti n m t, nên gi m đ
ụ ả ợ ầ ượ ượ c l ị ư ệ ế ặ t cho l u thông. M t khác, trong vi c mua bán ch u, ng
ủ ợ ườ ở
ợ ả ẽ ẫ ả
ệ ượ ưở ườ ả ế ế ả ấ ố ườ ộ ng: n u m t ng ạ ộ ng đ n m t lo t ng
ươ ụ ứ ủ ạ ổ ộ ẫ i s n xu t và trao đ i thu c l n nhau và t o nên m i liên h đ c bi ề ệ t là hàng hóa. Ph ệ ạ ươ ụ ng m i (mua bán ch u hàng hóa). Vi c mua bán ch u hàng hóa đã làm tín d ng th ườ ả ữ i s n xu t hàng hóa luôn có m i quan h ph thu c l n nhau. S phát cho nh ng ng ấ ứ tri n hình th c mua bán ch u, m t m t t o kh năng trang tr i n n n b ng cách kh u ặ ề ng ti n m t phát tr ế ườ ầ hành c n thi i mua bi n ủ ợ ở ộ ợ ệ i bán tr thành ch n , khi quan h con n ch n m r ng và tăng thành con n , ng ủ ị ế i nào đó b phá s n không đ kh năng thanh lên s d n đ n hi n t ạ ợ ẽ toán n s gây nh h i s n xu t hàng hóa khác, gây r i lo n ế ề . n n kinh t
ứ ề ươ ứ ệ ượ ng ti n thanh toán công th c tính l ề ầ ng ti n c n thi ế t
Khi ti n làm ch c năng ph ư cho l u thông là:
Đây chính là quy lu t l u thông ti n t . Quy lu t này phát sinh và phát huy tác
ộ ấ ậ ư ế ề ệ ả ề ệ ư ậ xã h i có s n xu t hàng hoá và l u thông ti n t ụ d ng cho m i hình thái kinh t
i.
ổ ề ệ ế ớ th gi ấ ả ọ đ. Ti n t Khi s n xu t, trao đ i hàng hóa m r ng ra ngoài biên gi
ướ ứ làm ch c năng ti n t
ệ ư ố ế i qu c gia và hình thành ứ i. Ch c năng ; làm công
ướ
ứ ề ề ấ ả i ph i là ti n vàng ho c ti n gi y đ
ố ớ ở ộ ề ệ ề ệ ế ớ th gi ng ti n l u thông và thanh toán qu c t c khác. c này sang n ặ ệ ệ ỷ ng ti n thanh toán qu c t ượ ượ ổ ề ọ ố ế ộ ể ấ ị ế ữ ệ c thì ti n t quan h buôn bán gi a các n ươ ề ề ệ ế ớ i là ti n dùng làm ph th gi ti n t ể ủ ả ừ ướ ụ ụ n c tín d ng di chuy n c a c i t ề ệ ế ớ th gi Làm ch c năng ti n t ệ ươ ậ ớ ướ c ti n hành theo m t quan h t c khác đ c này v i n c các bên liên ữ ấ . Vi c chuy n đ i ti n gi y gi a ố ỷ giá h i nh t đ nh g i là t
quan công nh n là ph ướ n đoái.
ề ệ ứ ờ Tóm l iạ , ti n t
ớ ự ệ ậ
ứ ổ ể ườ ứ ề ộ ể ủ ả phát tri n c a s n xu t và trao đ i hàng hoá. Các ch c năng này có quan h m t thi ề ớ v i nhau, thông th ờ có năm ch c năng, các ch c năng này ra đ i cùng v i s ra đ i ấ ế ứ t ng ti n có th làm nhi u ch c năng cùng m t lúc.
Ế Ơ Ả Ủ Ậ Ả Ậ Ị Ấ III QUY LU T GIÁ TR QUY LU T KINH T C B N C A S N XU T
HÀNG HOÁ
ậ Quy lu t giá tr là quy lu t kinh t c b n c a s n xu t và l u thông hàng hoá.
ậ ấ ả ế ơ ả ủ ả ậ ư ạ ộ ấ ị ở Ở đó quy lu t giá tr ho t đ ng và phát huy tác
ị ư đâu có s n xu t và l u thông hàng hoá thì d ng.ụ
ệ ủ ứ ộ ị ể 1. N i dung và hình th c bi u hi n c a quy lu t giá tr .
ậ ấ ổ ộ ả ậ
ố ệ ệ ị ế ị ộ ầ
ổ ở ổ ả ấ ứ
ộ ấ ả ấ ạ ể ộ ề
ệ
t đ s n xu t ra hàng hoá khác nhau. Song trên th tr
ớ ườ ườ ườ ớ ộ ệ ể ả i bán v i ng ề ấ ườ i bán, gi a ng i bán v i ng
ữ ả i mua... mà hàng hoá không ph i bán theo hao phí lao đ ng cá bi
t.
ộ ầ ứ ậ
ố ị ườ ạ ộ ằ ề ệ ả N i dung: Quy lu t giá tr quy đ nh vi c s n xu t và trao đ i hàng hoá ph i căn ộ ị ể ậ ộ ứ t. Quy lu t giá tr bi u hi n m i quan h xã h i c vào hao phí lao đ ng xã h i c n thi ơ ở ủ ự ườ ả ữ ữ i s n xu t, trao đ i hàng hoá. C s c a s trao đ i đó là hao phí lao gi a nh ng ng ề ả ệ ế ộ ầ ộ t ch không ph i là hao phí lao đ ng cá bi t. B i vì, trong n n s n đ ng xã h i c n thi ườ i cùng s n xu t ra. Tuy xu t hàng hoá, cùng m t lo i hàng hoá có th có nhi u ng ấ nhiên, do trình đ tay ngh khác nhau, công ngh khác nhau, năng su t khác nhau... nên ị ườ ạ ng, do c nh tranh hao phí cá bi ớ ữ ườ ữ i mua v i i mua, gi a ng gi a ng ệ ộ ườ ng t mà là hao phí lao ế ộ đ ng xã h i c n thi ể ng. Giá c th tr ng là bi u hi n b ng ti n c a giá tr th tr
ị ệ ộ ự ị ầ ị
ủ ệ ng, ph thu c vào quan h cung c u và m t s y u t ườ ả ệ ườ ả
t đ ộ ầ ệ ủ ơ
ẹ ấ
ư ư ứ ở ộ ộ ạ ơ
ấ ư ế ả ủ ệ Hình th c bi u hi n: Quy lu t giá tr ho t đ ng thông qua s lên xu ng c a giá ể ả ị ườ ả ị ườ ng. Nó lên c th tr ộ ố ế ố ụ ị ườ ố xu ng xoay quanh giá tr th tr ổ ấ ọ ố ớ ệ ả ị ườ i s n xu t và trao đ i hàng hoá. ng là m nh l nh đ i v i m i ng khác. Giá c th tr ấ ẽ ế ượ ứ ị ườ ả ủ c hao phí i s n xu t s bi ng, ng Căn c vào giá c c a hàng hoá trên th tr ừ ộ ế ộ ơ ấ t c a mình cao h n hay th p h n hao phí lao đ ng xã h i c n thi lao đ ng cá bi t. T ả ả ế ị ọ i pháp đó, h quy t đ nh m r ng hay thu h p quy mô s n xu t, cũng nh đ a ra các gi ủ ố ấ ả ấ tăng năng su t lao đ ng, h chi phí s n xu t xu ng th p h n m c trung bình c a xã ộ h i. T c là, quy t đ nh: s n xu t ra cái gì, bao nhiêu, nh th nào, cho ai.
ấ ậ
ế ị ứ ị ủ 2. Tác d ng c a quy lu t giá tr ả ị ơ ậ ụ ơ ả
ụ ề ả ề ư t s n xu t và l u thông hàng hoá.
ừ ấ ự ị t s n xu t là s d ch chuy n t li u s n xu t và s c lao đ ng t ấ Trong n n s n xu t hàng hoá gi n đ n, quy lu t giá tr có ba tác d ng c b n sau: ế ả ự a) T phát đi u ti ấ ế ả ề Đi u ti
ấ ấ ộ ở ộ
ề ẹ ể ư ệ ả ủ ự ị ế
ả h u v t
ư ấ
ế ủ ề
ư
ữ
ể ấ
ộ
ả ả ạ ậ ấ
ị ủ ứ ngành ả ượ c m r ng, ngành này sang ngành khác, làm cho quy mô c a ngành s n xu t này đ ể ủ ơ ừ ơ ị ế ư n i này đ n n i khác b thu h p. Đi u ti t l u thông là s d ch chuy n c a hàng hoá t ấ ả ề ơ ơ ả ấ ừ ơ ế n i có giá th p đ n n i có giá cao). Trong n n s n xu t hàng hoá gi n đ n, khác (t ế ộ ư ữ ự ẹ ấ ườ ả ệ ượ ấ ề ư ệ i s n xu t thu h p d a trên ch đ t li u s n xu t, có hi n t ng ng ả ở ộ ổ ừ ấ ả ặ ỏ ho c m r ng s n xu t; b ngành này, đ xô vào s n xu t ngành khác; đ a hàng hoá t ị ậ ự ơ ế ơ ệ ượ t c a quy lu t giá tr . phát đi u ti ng trên chính là do t n i này đ n n i khác. Hi n t ự ế ộ ế ả ị ự ậ ấ ề t s n xu t và l u thông hàng hoá thông qua s bi n đ ng Quy lu t giá tr t phát đi u ti ầ ỏ ơ ị ườ ộ ả ị ườ ủ ế ng có cung nh h n c u, ng. N u m t hàng hoá nào đó trên th tr c a giá c th tr ở ộ ấ ườ ả ề ậ ợ ạ i nhu n nhi u thì nh ng ng i s n xu t hàng hoá m r ng quy mô giá cao, bán ch y, l ượ ộ ề ấ ứ ư ệ ả ả c di chuy n sang ngành này nhi u li u s n xu t, s c lao đ ng đ s n xu t. Do đó, t ượ ạ ớ ế ở ộ ấ ượ ơ c m r ng. Ng h n, quy mô s n xu t đ i, n u m t hàng hoá nào đó có cung l n c l ẹ ả ườ ợ ặ ơ ầ i ta thu h p s n xu t... i nhu n thì ng h n c u, giá c h , khó bán, ít ho c không có l ậ ả ị ườ ng mà quy lu t giá tr phát Nh v y, thông qua s lên xu ng c a giá c th tr
ề ự ấ ư ậ ụ huy tác d ng đi u ti
ố ư t s n xu t và l u thông hàng hoá. ấ ợ ế ả ả ế ỹ ả ậ ấ ộ . b. Kích thích c i ti n k thu t, h p lý hoá s n xu t tăng năng su t lao đ ng
ề ữ Trong nh ng đi u ki n khác nhau, hàng hoá đ
ấ ả ng thì t
ượ ả c s n xu t ra có giá tr cá bi ề ơ ệ ị ườ i s n xu t có giá tr cá bi vào th
ệ ấ ị ị c nhi u l
ư ả
ề ợ ộ i, thu đ vào th b t l ậ ọ
ấ ậ ố ơ
ượ ế ấ ợ i nhu n, m i ng ả ắ ả ộ ệ ấ ả
ư ạ ố ỹ
ề ứ ư ậ ụ
ự ượ ị ộ ấ ả ộ
ệ ị ấ t ổ ả ượ ư c trao đ i theo giá t c các hàng hoá đ u ph i đ khác nhau, nh ng trên th tr ấ ế ị ộ ẽ ở ị ấ ườ ả ị t th p h n giá tr xã h i s tr xã h i. Do đó, ng ậ ơ ệ ườ ả ề ợ ợ i nhu n, ng t cao h n giá tr xã i s n xu t có giá tr cán bi có l ơ ạ ế ể ỗ ộ ở , phá s n. Đ giành u th trong c nh tranh và i, có nguy c thua l h i ườ ả ấ ề ệ ủ ị i s n xu t đ u ph i tìm cách làm cho giá tr cá bi t c a thu nhi u l ả ả ế ỹ ấ ậ ị hàng hoá do mình s n xu t ra th p h n giá tr xã h i. Mu n v y ph i c i ti n k thu t, ở ộ ố ễ ầ ộ ợ m t s h p lý hoá s n xu t, tăng năng su t lao đ ng. Vi c làm này lúc đ u di n ra ộ ậ ủ ớ ườ i, nh ng v sau do c nh tranh v i nhau nên cu i cùng k thu t c a toàn xã h i ng ậ ỹ ả ế ậ ượ ả ế c c i ti n. C nh v y, quy lu t giá tr đã có tác d ng kích thích c i ti n k thu t, đ ấ ả ấ ợ ng s n xu t phát h p lý hoá s n xu t, tăng năng su t lao đ ng xã h i, làm cho l c l tri n.ể
ữ ữ ườ ả ả ấ c) Phân hoá giàu nghèo gi a nh ng ng i s n xu t hàng hoá, làm n y sinh quan
ấ ư ả ệ ả h s n xu t t ủ b n ch nghĩa
ỏ ả
ợ ơ ề ợ ề ả ị
c nhi u l ở ấ i, thu đ ộ ườ ế ở vào th có l ấ ả
ơ ệ
i, ng ở , phá s n ph i đi làm thuê cho ng
ấ ư ả ở ộ i nào s n xu t ra hàng hoá có giá tr cá bi ỗ ủ ả ườ ế ấ ợ vào th b t l ứ ả ng th c s n xu t t
ươ ơ ả ủ ề ả ồ ừ ự ậ ủ ướ ả
ấ ả i, thua l b n ch nghĩa ra đ i b t ngu n t ấ ộ ự ậ ư ả ủ ủ
ỉ ự ậ ị ờ ủ ể
ệ ậ ỹ
ẩ ả ỷ ủ ư ả
ỹ ườ ả ườ ả ọ is n xu t nh , bi n h thành nh ng ng
b n ch
ể ậ ứ ả ỹ ư ả ủ ượ ấ ư ả ng th c s n xu t t b n ch nghĩa mà ph
ấ ị Trong n n s n xu t hàng hoá nh , ng i nào s n xu t ra hàng hoá có giá tr cá ộ ủ ấ ậ ượ ệ t th p h n giá tr xã h i c a hàng hoá thì i nhu n bi ề ở ủ ầ d n tr nên giàu có, có đi u kiên m r ng s n xu t, thuê lao đ ng tr thành ông ch . ị ị ộ ủ ượ ạ t cao h n giá tr xã h i c a Ng c l ư ả ườ i khác. Nh hàng hoá thì ủ ộ ờ ắ ậ s v n đ ng c a mâu v y, ph ị ơ ẫ i tác đ ng c a quy lu t giá tr . thu n c b n c a n n s n xu t hàng hoá gi n đ n, d ậ ế ờ ộ b n ra đ i Tuy nhiên, n u ch d a vào s tác đ ng c a quy lu t giá tr thì ch nghĩa t ậ ư ả ạ ử ị ấ b n ra đ i nhanh chóng, trong l ch s r t ch m ch p. Vì v y, đ thúc đ y ch nghĩa t ệ ướ ư ả ỷ ư ự b n Tây Âu, Nh t B n đã th c hi n bi n pháp tích lu nguyên thu t c t các n ấ ự ạ ư ạ ự ướ ả c đo t t b n. Th c ch t tích lu nguyên thu c a t b n là quá trình dùng b o l c t ấ ủ ậ ắ ỏ ệ ấ ữ ế i tay tr ng và t p li u s n xu t c a ng ủ ệ ư ả ộ ố ườ ể ộ ố ề ớ i đ có th l p ra đ trung m t s ti n l n vào tay m t s ng c xí nghi p t ờ ủ ươ ờ nghĩa. Nh tích lu t b n ch nghĩa ra đ i nhanh chóng.
