Vietnam J. Agri. Sci. 2025, Vol. 23, No. 1: 76-85
Tp cKhoa hc Nông nghip Vit Nam 2025, 23(1): 76-85
www.vnua.edu.vn
76
SN XUT, TIÊU TH VÀ YU T ẢNH HƯỞNG ĐẾN
VIC THAM GIA BO TN CÂY DƯỢC LIU:
NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HP TẠI XÃ THƯNG L, HUYỆN NAM ĐÔNG, TỈNH THA THIÊN HU
Trương Quang Hoàng1, H Lê Phi Khanh1*, Nguyn Thanh Phong2
1Trung tâm Phát trin Nông thôn miền Trung, Trường Đi học Nông lâm, Đại hc Huế
2Hc vin Nông nghip Vit Nam
*Tác gi liên h: holephikhanh@huaf.edu.vn
Ngày nhn bài: 20.05.2024 Ngày chp nhận đăng: 17.01.2025
TÓM TT
Mc tiêu ca nghiên cứu này xác định các yếu t ảnh hưởng đến ý định ca cộng đồng trong vic tham gia
bo tồn cây dược liu tại Thượng L, huyện Nam Đông, tỉnh Tha Thiên Huế. Nghiên cu áp dng hình kích
hot tiêu chun s liệu được phân tích t 150 h thành viên ca các nhóm qun bo v rng. Kết qu cho
thy mặc Thượng L điều kin v phát triển dược liu, tuy nhiên quy din tích còn rt hn chế
nguyên nhân do t l h tham gia trng và phát triển dược liu còn thp. Vic phân tích s liu bng mô hình cu
trúc tuyến tính cho thy nhn thc v tm quan trng của dược liu nhn thc v vai trò ca cộng đồng trong
tham gia bo tồn cây dược liệu tác động tích cực đến chun mc cá nhân, t đó hình thành nên ý đnh tham gia
trng và phát triển dược liu ca cộng đồng. Kết qu nghiên cu cho thấy định hướng liên quan đến bo tồn đa dạng
sinh hc tại địa phương thông qua ng ng s tham gia ca cộng đồng, t đó có th đưa ra những can thip
nhằm thúc đẩy hoạt động bo tồn đa dạng sinh học đối với cây dược liu ti tnh Tha Thiên Huế.
Từ khóa: Bảo tồn, dược liệu, tiêu thụ sản phẩm, quản lý bảo vệ rừng.
Production, Consumption, and Factors Affecting Community Participation
in Conservation of Medicinal Plants:
A Case Study in Thuong Lo Commune, Nam Dong District, Thua Thien Hue Province
ABSTRACT
This study was to examine factors affecting the community participatin in conservation of medicinal plants at
Thuong Lo commune, Nam Dong District, Thua Thien Hue province. The research model was developed using the
Norm Activation Model (NAM) and was empirically tested using data gathered from structured interviews with 150
households who are members in community-based forest management groups. It found that despite the favourable
natural condition, the medicinal plants at commune had small production scale caused by the low participation of the
local households. Structural Equation Modeling (SEM) analysis indicated that all two components of awareness of
consequences (AC) and ascription of responsibility (AR) significantly influenced personal norm on community
participatin in conserving medicinal plants. The personal norm was the most salient determinant of households'
participation. The findings of this research provide a clearer understanding of factors driving the biodiversity
conservation of medicinal plants among households and serve as basis for developing interventions on biodiversity
conservation in Thua Thien Hue province.
Keywords: Conservation, forestry protection and management, medicinal plant, product consumption.
1. ĐT VN Đ
Phát triển dþĉc liu täi các khu văc vùng
đệm cûa rÿng phòng h rÿng đặc dýng đþĉc
xem giâi pháp kết hĉp giĂa bâo tồn đa ng
sinh hc, quân rÿng bn vĂng phát trin
sinh kế cho cộng đồng (Shrestha & Shah, 2020;
Talukdar & cs., 2021; Zhu & Lo, 2021). Chính
Trương Quang Hoàng, Hồ Lê Phi Khanh, Nguyn Thanh Phong
77
vêy, nhiu giâi pháp bâo tn đã đþĉc thăc hin
trong thąi gian qua đ phát trin phýc hi
cåy dþĉc liu trong các khu văc rÿng do cng
đồng quân đã tëng din tích trồng ĉc liu
bâo tồn đþĉc mt s loäi dþĉc liu nguy
biến mçt trong tă nhiên (Træn Vën ChþĄng,
2021; Bùi Thð & Nguyn Thð Thu Giang,
2023). Tuy nhiên, thách thĀc lĆn nhçt hin nay
să tham gia cûa cộng đồng đc bit nhĂng
h gia đình sinh kế phý thuc vào tài nguyên
rÿng trong vic bâo tn phát triển ĉc liu
täi đða phþĄng. Một vài nghiên cĀu liên quan
cho thçy rìng, să tham gia tích căc cûa cng
đồng điều kiện để phát triển dþĉc liệu, làm
sć cho vic phát trin quy sân phèm nhìm
đáp Āng nhu cæu cûa thð trþąng, đng thąi làm
cĄ để duy trì bâo tn nguồn ĉc liu
(Nguyn Thð Thu & LþĄng Thanh Thûy,
2021; Lê Quang Vïnh & cs., 2020). Trong khi đò,
các yếu t cân trć đþĉc c đðnh thu nhêp tÿ
cåy dþĉc liu thçp (Træn HĂu PhþĆc & Nguyn
Thð Ngc Lan, 2018), quy sân phèm nhó nên
thð trþąng không ổn đðnh, khó tiếp cên thð
trþąng giá bán không ổn đðnh (Lê Quang
Vïnh & cs., 2020). Có th thçy rìng, đåy hæu hết
các yếu t liên quan đến môi trþąng bên
ngoài, trong khi đò chþa nhiu nghiên cĀu
sâu v nhĂng yếu t bên trong cûa h nhþ nhên
thĀc, tåm lý, thái đ hành vi đi vĆi công tác
tham gia bâo tn và phát trin cåy dþĉc liu.
Thþĉng L, huyện Nam Đông a tînh
Thÿa Thiên Huế đða phþĄng thuộc vùng đệm
cûa Vþąn Quc gia Bäch Mã. thế, đc
trþng về tính đa ng cûa hĄn 80 loäi dþĉc liu
(Wetterwald & cs., 2004). Trong đò, mt s loäi
ĉc liệu điển hình nhþ Hoìng Đìng (Caulis et
Radix Fibraurea), Lan Kim Tuyến
(Anoectochilus setaceus), ba kích tím (Morinda
officinalis), thiên niên kin (Homalomena
occulta (Lour.), bþĆm bäc (Herba Mussaenda
pubescens). Do áp lăc khai thác nên trong vòng
thêp niên trć läi đåy, c loài ĉc liu ngày
càng suy thoái cän kit, ânh hþćng đến tính
đa ng sinh hc. Chính vêy, tÿ nëm 2009,
các chþĄng trình dă án đã đæu o tn các
loài dþĉc liu täi đða phþĄng (Nguyen Hoang
Loc & cs., 2016; Ngo & Webb, 2008). Sau 10
nëm thăc hin, din tích trồng ĉc liu trên
đða bàn xã Thþĉng L tëng tÿ 6ha lên 25ha.
Trong nghiên cĀu này, bâo tồn ĉc liu
têp hĉp các hoät động nhân ging, trồng, chëm
sóc và bâo v ĉc liệu đþĉc trồng dþĆi tán rÿng
do cộng đồng quân . Mặc đã nng n
lăc trong vic bâo tồn dþĉc liu täi xã Thþĉng
L, tuy nhiên mĀc đ phát triển chþa đáp Āng
đþĉc yêu cæu và tiềm nëng cûa đða phþĄng.
Nguyên nhân cûa vçn đ này nhiu h gia
đình vén chþa biết đánh giá đþĉc tæm quan
trng cûa vic sân xuçt bâo tồn dþĉc liu.
Trong khi đò, chþa một nghiên cĀu chính
thng nào v ý đðnh thăc hin hành vi bâo tn
ĉc liu cûa cộng đồng để tìm ra nhĂng rào cân
cûa vçn đề này đþa ra giâi pháp nhìm tëng
ąng să tham gia cûa cng đồng vào bâo tn
ĉc liu.
Tÿ thăc tiễn đò, mýc tiêu cûa nghiên cĀu
này xác đðnh nhĂng yếu t ânh hþćng đến ý
đðnh tham gia trng bâo tồn dþĉc liu cûa
cộng đồng tham gia bâo v rÿng täi xã Thþĉng
L. Tính mĆi trong nghiên cĀu này mć rng
phäm vi áp dýng cûa mô hình kích hoät tiêu
chuèn (Norm activation model NAM) trong bi
cânh xác đðnh các yếu t liên quan đến nhên
thĀc, hành vi cûa cộng đồng đến ý đðnh tham
gia bâo tn phát trin cåy ĉc liu, tÿ đò
làm cho nhĂng nghiên cĀu tiếp theo nhìm
tëng cþąng să tham gia cûa cng đng vào vçn
đề này.
2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU
2.1. Khung phân tích nghiên cu
Nghiên cĀu này áp dýng hình kích hoät
tiêu chuèn (Norm activation model - NAM) đþĉc
Schwartz (1977) đề xuçt đ din tâ mi quan h
giĂa nhên thĀc v kết quâ, nhên thĀc v trách
nhim chuèn măc bân thån đến ý đðnh tham
gia vào bâo tn phát trin cåy dþĉc liu täi
Thþĉng L, huyện Nam Đông, nh Thÿa
Thiên Huế. Liên quan đến khía cänh phát trin
kinh tế hội, hình NAM đþĉc áp dýng đ
giâi thích ý đðnh cûa vic sā dýng nëng lþĉng
tiết kim (Song & cs., 2019), hành vi sā dýng
các sân phèm xanh (Jhawar & cs., 2024;