Sỏi mật ở Việt Nam
Tỷ lệ mắc bệnh sỏi mật ở Việt nam chưa được biết rõ vì không có công trình
nghiên cứu dịch tễ học nào nghiêm túc, nhưng số bệnh nhân được điều trị ở
bệnh viện rất nhiều và vì vậy các tường trình về bệnh này không ít.
Ở Hà Nội, trong một bài báo của tờ Revue Médico-Chirurgicale năm 1934
và trong một thông báo của tờ société Medico-Chirurgicale de l’Indochine
năm 1935, Massisas đã nói: phải chú ý tìm sỏi đường mật, một bệnh gặp ở
nhiều người bản xứ, những người mà nồng độ cholesterol trong máu thấp.
Rotton sau khi thông báo những bệnh án lâm sàng, đề nghị cần phải nghiên
cứu bệnh sỏi đường mật ở Nam kỳ. Năm 1937, tại bệnh biện Phủ Doãn Hà
Nội (nay là bệnh viện Việt Ðức) có công trình của Huard P., Autret, Tôn
Thất Tùng "Nghiên cứu về sỏi gan mật ở vùng viễn đông" đăng trong
Bulletin Médico-Chirurgical de l’Indochine. Trong tài liệu này, sau khi điểm
lại các tài liệu nói về bệnh sỏi đường mật của vùng viễn đông, điểm lại các
thông báo có từ trước của Ðông dương, các tác giả trình bày 16 trường hợp
sỏi đường mật của các họ và lưu ý hai điểm : (1) Sỏi cholesterol hiếm so với
sỏi hỗn hợp và sỏi sắc tố mật, (2) khả năng tạo sỏi quanh xác giun đũa.
Theo một số ca lâm sàng tường trình bởi một số bệnh viện như: ở phía Bắc,
các bệnh viện Việt Ðức, Bạch Mai, Saint Paul, ở phía Nam các bệnh viện
Bình Dân, Chợ Rẫy rối đến các bệnh viện khác như Nhân Dân Gia Ðịnh,
Trưng Vương, Nguyễn Trãi, Nguyễn Tri Phương, Thống Nhất, và các bệnh
viện của các tỉnh Ðồng bằng sông Cửu Long (Tiền Giang, Hậu Giang).
Tổng số tường trình từ các bệnh viện nói trên, mỗi năm có hơn 2000 trường
hợp. Nếu như tất cả các cơ sở phẫu thuật trong toàn quốc có thống kê đầy đủ
thì số liệu có thể sẽ rất lớn.
Trong những năm cuối của 1980 và đầu năm 1990, kết quả của các công
trình về siêu âm cũng cho những con số về bệnh gan mật khá lớn.
Tại khoa siêu âm bệnh viện Hai Bà Trưng-Hà Nội, trong 5 năm
1989-93, trên 5723 siêu âm bụng có 1711 người có bệnh gan
mật, tỉ lệ 29,9%. Tại bệnh viện Việt Ðức, trong hai năm 1990-
1991 có 1086 bệnh nhân gan mật thì có 214 bệnh nhân giun
chui ống mật, tỉ lệ 19,75 và trong 214 giun chui ống mật thì
108 trường hợp có sỏi kèm theo. Tại Bệnh viện Khánh Hòa trong 6 năm
1987-92, qua siêu âm phát hiện 672 bệnh nhân sỏi túi đường mật.
Các con số bệnh nhân phẫu thuật và bệnh nhân siêu âm nói trên chứng tỏ sỏi
đường mật là bệnh rất phổ biến ở trong nước.
Vị Trí Của Sỏi
Những năm trước đây
Tỉ lệ vị trí sỏi trong những tường trình cũng khác nhau vì nó phụ thuộc vào
phương tiện chẩn đoán: X quang, siêu âm hay phẫu thuật. Nếu là phẫu thuật
thì phụ thuộc vào trang bị dụng cụ và vào trình độ phẫu thuật viên.
Các thống kê cho thấy :
Sỏi túi mật. Có tỉ lệ rất thấp, chỉ khoảng 10%, trong khi đó các tác giả
phương tây cho tỉ lệ khá cao, khoảng 60%.
Sỏi ống mật chủ. Có tỉ lệ rất cao, 80%-90%, tỉ lệ này cao hơn nhiều so với
tài liệu của các nước phương tây. Người ta cho rằng sở dĩ cao như vậy là vì
trong đa số các trường hợp nguyên nhân tạo sỏi ở các nước vùng nhiệt đới là
ký sinh trùng đường ruột, thành phần chính của sỏi là sắc tố mật và muối
mật.
Sỏi trong gan. Ở nước ta có tỉ lệ khá cao, đặc biệt là ở những bệnh viện có
nhiều kinh nghiệm mổ đường mật vì nhận định sỏi trong gan trong khi mổ
thường rất khó, phải những phẫu thuật viên kinh nghiệm mới có kết luận gần
chắc chắn. Các số liệu lớn hàng ngàn bệnh nhân của bệnh viện Việt Ðức cho
tỉ lệ 30-36%. Ở vị trí này của sỏi, các tác giả phương tây cho con số thấp
hơn nhiều, chỉ 5-20%. Về bệnh sinh, sỏi ở vị trí này cũng giống như ở đường
mật ngoài gan.
Những năm gần đây
Người ta thấy tỉ lệ các vị trí của sỏi thay đổi đáng kể. Tỉ lệ sỏi túi mật tăng
lên rất nhiều và dĩ nhiên là tỉ lệ sỏi ống mật chủ giảm xuống. Lý do :
Siêu âm là lý do chính. Ngày nay siêu âm đã trở thành phương tiện chẩn
đoán bệnh lý gan mật bắt buộc. Siêu âm đã phát hiện không biết bao nhiêu
sỏi túi mật không triệu chứng.
Rất nhiều sỏi túi mật được phát hiện nhờ khám sức khỏe định kỳ hay nhờ
siêu âm nhân dịp ghé qua bệnh viện. Nhiều thống kê siêu âm cho thấy tỉ lệ
sỏi túi mật cao hơn sỏi ống mật chủ. Nguyễn Ngọc Hiền với 423 bệnh nhân
thấy sỏi túi mật nhiều gấp hơn hai lần sỏi ống mật chủ (58% và 27%).
Lương Linh Hà với 672 bệnh nhân thấy sỏi túi mật nhiều gấp ba lần sỏi ống
mật chủ (71% và 28%).
Những con số này là ở bệnh viện không phải ở cộng đồng, nhưng dù sao
cũng cho biết sỏi túi mật không ít như vẫn tưởng.
Ngoài siêu âm, sự thay đổi về chế độ ăn uống có ảnh hưởng tới tỉ lệ mắc
bệnh sỏi túi mật không? Theo kinh điển, sỏi xuất hiện nhiều hơn ở những
người có nồng độ cholesterol trong máu cao. Mức sống của nhân dân ta
trong những năm gần đây tốt hơn, trong khẩu phần ăn nhiều protid và lipid
hơn. Nhưng chúng ta chưa có đủ dữ kiện để kết luận.
Nhiễm Trùng Và Nhiễm Ký Sinh Trùng
Nhiễm trùng
Lẽ ra tất cả các trường hợp nhiễm trùng đường mật phải được phân lập vi
khuẩn và đánh giá đậm độ nhiễm khuẩn để có thể chọn loại kháng sinh và
liều lượng kháng sinh thích hợp hỗ trợ cho phẫu thuật. Rất tiếc công việc
này chỉ thực hiện được ở một số bệnh viện lớn có khoa vi sinh trang bị
tương đối hoàn chỉnh, ngoài ra còn một số ít phẫu thuật chưa có thói quen
trong thái độ xử trí này, nên số bệnh nhân sỏi đường mật có xét nghiệm vi
khuẩn không nhiều.
Kết quả một số công trình cho những nhận xét sau :
Tỉ lệ số bệnh được làm xét nghiệm vi khuẩn chỉ vào khoảng 50-70%.
Tỉ lệ dương tính có vi khuẩn trong đường mật khá cao khoảng 80-100%. Các
loại vi khuẩn gặp là : Escherichia coli, Protcus, Enterobacter, Pscudomonas,
Staphylococci, Klebsiella, Pyoscyanic,..trong số đó gặp nhiều hơn cả là E.
Coli, chiếm tỉ lệ khoảng 60-80%.
Về vi khuẩn hiếu khí và vi khuẩn kỵ khí. Vi khuẩn kỵ khí gặp nhiều nhất là
Bacteroides, Clostridium, ngoài ra là Furobacterium, Peptosreprtococcus,
Lactobacillus.
Chẩn Đoán Lâm Sàng
Lâm sàng chẩn đoán một viêm túi mật cấp tính không khó bằng dấu hiệu co
cứng hoặc phản ứng mạnh vùng dưới sườn trái kèm theo là tình trạng nhiễm
trùng toàn thân.
Viêm túi mật mãn tính có thể chẩn đoán được bằng lâm sàng với nghiệm
pháp Murphy dương tính. Nhiều bệnh nhân sỏi túi mật hoàn toàn không có
triệu chứng.
Lâm sàng có thể chẩn đoán được sỏi ống mật chủ với tam chứng charcot
điển hình.
Bệnh nhân đến khám bệnh vì những cơn đau lăn lộn vùng dưới sườn phải
kèm theo sốt và vàng da. Triệu chứng của sỏi đường mật trong gan rất thất
thường và không rõ rệt.