Sự Lão Hóa
BS Nguyễn Ý Ðức , Kiều bào Mỹ
Con người sinh ra, trưởng thành, suy yếu bệnh hoạn rồi từ trần, đó là chu
kỳ “Sinh Lão Bệnh Tử” theo luật thiên nhiên mà ta đã chấp nhận từ nhiều
ngàn năm.
Nhưng ngày nay, với tiến bộ của khoa học, con người đã có khả năng ảnh
hưởng tới hai trong bốn giai đoạn của chu kỳ trên. Đó là Lão và Bệnh. Con
người hiện đại có khả năng kéo dài tiến trình lão hóa, làm chậm sự lão suy,
làm nhẹ bớt nhiều chứng bệnh liên hệ tới tuổi già và loại hẳn một số bệnh
gây tử vong trước đây. Tóm lại, con người ngày nay có thể tăng tuổi thọ và
sống bình an, thoải mái suốt giai đoạn cuối của cuộc đời. Giai đoạn mà
người Tây phương gọi là Tuổi Vàng (The Golden Years). Bí quyết để đạt
đến mục đích đó là tìm hiểu tuổi già và các phương pháp tổ chức lối sống
cho có hiệu năng để hưởng trọn tuổi già.
Già là gì ?
Già là gì ? Bao nhiêu tuổi thì gọi là già ?
Nếu dễ tính, ta có thể chấp nhận câu trả lời giản dị: già là một giai đoạn của
cuộc đời, cũng như giai đoạn dậy thì của thiếu niên, trưởng thành của trung
niên. Trong giai đoạn này, người già có một số điểm giống nhau đủ để tạo
thành một mô hình cho lứa tuổi đó. Nhưng thực tế cho hay một định nghĩa
như vậy chưa đủ để thỏa mãn nhiều người.
Trong chu kỳ Sinh, Lão, Bệnh, Tử, ta thấy khâu Lão tiếp nối khâu sinh.
Như vậy phải chăng phương Đông quan niệm rằng con người già ngay khi
sanh ra đời. Rồi nếu ta ngẫm nghĩ về chữ “Old” là già trong tiếng Anh thì ta
thấy những sắc dân nói ngôn ngừ này tuồng như cũng đồng quan niệm với
người phương Đông về sự hóa già. Chả thế mà họ gọi đứa bé vừa sanh ra
được một giờ là “one hour old”, và một người chín mươi tuổi là “90 years
old”.
Nguyên Giám Đốc chương trình An Sinh Xã Hội Hoa Kỳ Oscar R. Ewing
đã có nhận xét: “Với con người, không có một định nghĩa chính xác nào
cho tuổi già của cơ thể. Cái mà chúng ta liên hệ tới không phải là một nhóm
người già mà là một nhóm bị người khác gán cho nhãn hiệu già, mặc dù
khả năng của họ khác nhau”.
Vậy thì rất khó mà định nghĩa hai chữ tuổi già hoặc là đặt một cái mốc để
chỉ tuổi già trong quãng đời con người. Phải chăng tuổi già là tuổi ở giai
đoạn cuối đời của con người? Nhưng đời con người kéo dài bao nhiêu
năm? Cách đây một thế kỷ, khi sống tới 40 tuổi, các cụ ta đã ăn mừng “tứ
tuần đại khánh”; sống tới tuổi 70 thì coi “như cổ lai hy”. Ngày nay tuổi thọ
trung bình của ta đã lên tới 70. Vậy thì sự già bây giờ tất phải đến trễ hơn.
Không căn cứ được vào số năm để xác định tuổi già, thì phải dựa vào cái
gì? Hay là cứ ví von như các cụ xưa, hứa với nhau cho tới khi “đầu bạc
răng long” ; hoặc nói về cái mệnh đoản của người con gái đẹp mà ngâm
nga câu “Mỹ nhân mệnh đoản như danh tướng, bất hứa nhân gian kiến bạc
đầu”. Cái lối ví von đó có vẻ như có căn bản khoa học đấy, vì răng long đầu
bạc là một trong những dấu hiệu của sự hóa già.
Các khoa học gia đã thử lấy một số thay đổi của cơ thể khi về già làm mốc
sinh học để định nghĩa sự già.Thí dụ đến tuổi nào thì da bắt đầu nhăn, răng
rụng, thính giác giảm.
Để có giá trị sinh học, các mốc này phải tiên đoán được, không tránh được
và không đảo ngược được. Mốc thay đổi tùy theo người. Cho nên già có thể
trông thấy như tóc bạc, da mồi; cảm thấy như khi thấy mình mau mệt,
không còn nhiều nhiệt huyết như tuổi đôi mươi.
Nói chung, giai đoạn lão suy là khi con người bắt đầu có những biến đổi cơ
thể theo chiều hướng đi xuống, từ tốt sang xấu, cũng như có thay đổi về
tính tình, cách đối xử. Da vùng mặt và cổ bắt đầu nhão, tóc thành muối tiêu
rồi bạc, khóe mắt xuất hiện nếp nhăn, răng bắt đầu lỏng rụng. Công năng cơ
thể giảm sút như là ăn chậm tiêu, ngủ ít, đại tiểu tiện bất thường, nói năng
chậm, trí nhớ ngắn hạn sút kém. Vào thời kỳ này, một số bệnh cũng có thể
xuất hiện. Ngoài ra, một số người cũng trở thành thụ động, phụ thuộc,
không tham gia, có khuynh hướng sống lẻ loi, không đòi hỏi.
Cũng nên nhớ là sự hóa già ở nữ giới thường muộn hơn và họ cũng thọ hơn
nam giới. Lý do có thể là các bà chịu đựng dẻo dai với bệnh tật hơn các
ông, giác quan của họ còn tinh tường, trí nhớ tốt hơn. Nam giới có nhiều
căng thẳng do việc làm, lại bị nhiều bệnh tim mạch, ung thư, tai nạn hơn
nên mau già.
Sự hóa già cũng tùy thuộc vào nhiều yếu tố như di truyền, nếp sống cá
nhân, môi trường chung quanh cũng như quan niệm, thái độ trước sự hóa
già.Ngoài ra, mỗi người già theo một cách riêng biệt. Trong một cơ thể,
mỗi tế bào, cơ quan cũng già theo nhịp độ khác nhau.
Các loại tuổi già
Như đã nói trên đây, rất khó mà định nghĩa tuổi già.
Nếu căn cứ theo tuổi niên đại, tức là số năm con người sống từ khi sinh ra
đời, thì tuổi già bắt đầu từ tuổi nào? Năm mưới, bẩy mười hay hơn nữa.
Những con số này đều vô nghĩa nếu không có một hệ thống đo lường sự già
đi kèm theo. Đó là tuồi sinh lý. Ví dụ một người 50 tuổi mà tóc đã bạc, các
chức năng cơ thể giảm sút thì người đó xem như đã già. Trái lại một người
ngoài tuổi 60 mà thân thể còn cường tráng, sinh hoạt đều đặn thì người đó
chưa thể được xem như là già.
Trong lãnh vực nghiên cứu các nhà lão khoa đã phân chia tuổi già làm 7
loại mà khi nhìn kỹ ta có thể thấy tại sao mỗi cá nhân già theo cách khác
nhau.
1. Tuổi niên đại
Đây là tuổi mà ta nghĩ tới trước tiên và là số năm con người sống trên trái
đất kể từ khi thoát khỏi lòng mẹ.
2. Tuổi di truyền
Khi cha mẹ ông bà thọ lâu thì con cháu cũng có cơ hội sống lâu hơn, vì
những hậu duệ này đã được hưởng nhiều gene trường thọ nơi tiền nhân.
3. Tuổi theo thống kê
Đây là số năm trung bình mà con người có hy vọng sống. Tuổi này thay đổi
theo thời gian không gian và theo giống tính, nghề nghiệp lối sống, tình
trạng sức khoẻ.
4. Tuổi theo cấu tạo cơ thể
Các bộ phân cơ thể khi tới một tuổi cao nào đó sẽ có nhiều thay đổi về cấu
tạo.Thí dụ như chiều cao con người ngắn lại, thủy tinh thể mắt vẩn đục,
thành động mạch cứng, tuyến giáp teo. Thành ra dù ta không bị bệnh hoạn,
tai nạn, tới một thời điểm không định trước sự chết cũng xảy ra.
5. Tuổi sinh lý
Chức năng của các cơ quan bộ phận con người trải qua nhiều thay đổi đưa
tới sự suy yếu toàn diện.
6. Tuổi theo bệnh tật
Khi qua khỏi một cơn bệnh hiểm nghèo nhiều người trông thấy cảm thấy
như già đi cả chục tuổi.
7. Tuổi tâm lý
Tâm trí con người trải qua nhiều thay đổi với tuổi cao nhưng thường chậm
hơn so với các thay đổi khác.
Tiến trình lão hóa
Đứng về phương diện sinh vật học rất khó mà xác định tiến trình lão hoá.
Những biến đổi sinh lý xảy ra trong thời gian với thời gian chứ không phải
vì thời gian đi qua. Nhịp độ thay đổi khác nhau tuỳ theo từng bộ phận, từng
tế bào.
Tiến sĩ Leonard Mayflick, một nghiên cứu gia ở viện nghiên cứu Vistar,
Philadelphia, đã ví cơ thể con người như là một tiệm bán sửa đồng hồ trong
đó có rất nhiều đồng hồ mà mỗi chiếc chạy theo mỗi giờ khác nhau. Các tế
bào các cơ quan trong thân thể con người hoạt động giống như những chiếc
đồng hồ độc lập, theo nhịp độ khác nhau trên tiến trình lão hoá.
Có người tuy tuổi niên đai cao nhưng tuổi sinh lý thấp vì các cơ năng sinh
lý của họ đã suy. Hiểu biết về tuổi sinh lý do vậy rất cần thiết, tuy rằng
khoa học chưa có phương pháp chính xác để đo tuổi sinh lý.
Các nhà lão khoa đã thử đo chiều dài của vành tai. cơ năng hoạt động của
tim, sức mạnh của bắp thịt, khả năng vận động thân thể, màu sắc của tóc
v.v… với hy vọng tìm được một mẫu số để đo lường và tiên đoán nhịp độ
lão hoá. Nhưng họ đã không thành công vì có quá nhiều yếu tố chi phối tiến
trình lão hoá và những yếu tố đó đã vừa đa dạng mà lại còn không đồng
đều cho tất cả mọi người.
Tác giả Susanne Robb viết về lão hoá như sau: “Lý thuyết gia nào thử giải
thích hiện tượng lão hoá của con người cũng vấp phải một sự thử thách lớn
lao. Lão hóa có thể xem như một mức độ tăng gia rất phức tạp của sự phát
triển hay cũng có thể là một quá trình đi đôi với sự suy thoái và mất mát.
Lão hóa có liên hệ với sự phản ứng của cơ thể đối với các ảnh hưởng di
truyền và môi sinh. Hơn nữa lão hóa là một quá trình rất cá biệt, bị chi phối
bởi nhiều nguồn ảnh hưởng tác động lẫn nhau. Vì thế tuổi sinh lý đơn
phương không thể dùng để tiên đoán một cách chính xác tuổi thọ của một
cá nhân”.
Nói tóm lại, vấn đề sống lâu là một vấn đề hoàn toàn cá biệt. Con người