Sự ra đời của báo tiếng dân
Bán tuần báo Tiếng Dân là một cơ quan ngôn luận tư nhân, độc lập đầu tiên tại An
Nam (Trung Kỳ). Dưới sự điều khiển của Tiến sĩ Huỳnh Thúc Kháng (1876-
1947)—một nho gia thuộc trường phái duy tân theo kiểu mẫu Pháp thuộc đầu thế
kỷ XX, từng bị đầy ra Côn Đảo 13 năm vì tội xúi dục dân chúng làm loạn—Tiếng
Dân xuất bản đều đặn suốt gần 16 năm dài, từ 1927 tới năm 1943. Dù tòa soạn và
nhà in riêng đặt tại Huế, Tiếng Dân phát hành khắp miền Trung, tạo ảnh hưởng khá
lớn trong giới trí thức địa phương, và là nguồn thông tin khả tín cho các nhà nghiên
cứu về An Nam thời Pháp thuộc cũng như tinh thần quốc gia mới tại Việt Nam từ
năm 1925 tới giai đoạn Nhật chiếm đóng Đông Dương (1940-1945).
Đã có nhiều nghiên cứu về Huỳnh Thúc Kháng và Tiếng Dân. Trong khi một số
biên khảo đã khá đầy đủ và trung thực,(1) nhiều sách báo bằng Việt ngữ khó qua
khỏi khuôn thức “cung văn” hay “đào mộ” quen thuộc tại Việt Nam.(2)
Trong dịp du khảo tại Việt Nam từ tháng 11/2004 tới tháng 5/2005 vừa qua, chúng
tôi được may mắn đọc một số hồ sơ về sinh hoạt báo chí Việt Nam, đặc biệt là tư
liệu về báo Tiếng Dân của công ty Huỳnh Thúc Kháng. Hơn 20 tài liệu này cung
cấp những thông tin chính xác nhất về giai đoạn Tiếng Dân được chuẩn bị ra mắt
độc giả miền Trung từ 1926 tới 1928.(3) Nhân dịp kỷ niệm 80 năm ngày tinh thần
quốc gia Việt Nam mới bắt đầu bộc phát (1925- 2005)—thể hiện qua phong trào
xin ân xá cho nhà ái quốc Phan Bội Châu (1868-1940), tiếp nối bằng quốc táng nhà
nho duy tân Phan Châu Trinh (1872-1926)—chúng tôi công bố những tư liệu mới
tham khảo để phần nào đóng góp vào việc san định lịch sử cận đại Việt.
I. DIỄN TIẾN VIỆC RA BÁO TIẾNG DÂN (8/10/1926-1/5/1928):
Kho văn khố của Tòa Khâm sứ An Nam (HC/RSA) tại Trung Tâm Lưu Trữ Quốc
Gia [TTLTQG] 2 Thành phố Hồ Chí Minh (Sài Gòn) có một hồ sơ ghi lại khá rõ
diễn tiến sự việc Huỳnh Thúc Kháng xin ra báo Tiếng Dân từ ngày 8/10/1926 tới
khi báo ra mắt số 74 ngày 1/5/1928. Hồ sơ này có trên 20 tài liệu cơ bản:
Tài liệu 1:
Ngày 8/10/1926, Huỳnh Thúc Kháng chính thức làm đơn gửi XLTV Toàn quyền
Pierre Pasquier (10/1926-5/1927), xin được phép xuất bản một tờ báo bằng chữ
Việt mới [Quốc ngữ], với tên Tiếng Dân, đặt trụ sở tại Tourane (Đà Nẵng). Mục
đích nhắm sử dụng cơ quan ngôn luận này để phổ biến những tư tưởng ôn hòa hầu
đưa vào kỷ luật những khuynh hướng dị biệt biểu lộ tại một khúc quanh khó khăn
của sự tiến hóa tại An Nam (Trung kỳ), và hướng dẫn dân chúng tiến bộ trong trật
tự và hòa bình. Về khuôn khổ, giống như những báo quốc ngữ đang lưu hành ở
Đông Dương. Về phương diện pháp lý, sẽ tuân theo luật lệ hiện hành. Đơn viết
bằng Pháp ngữ, đánh máy, với hàng chữ viết tay ở cuối thư: “Huynh Thuc Khang,
Président de la Chambre des représentants du peuple d’Annam” [Huỳnh Thúc
Kháng, Chủ tịch Viện Dân biểu An Nam].
Đính kèm là bản “Chương trình báo “Tiếng Dân” [Programme du Journal “Tieng
Dan”]. Gồm 2 trang đánh máy, với 16 điều, đánh số từ 1 tới 16.
Điều 1: Báo sẽ ra hai lần một tuần, vào các ngày thứ Tư và thứ Bảy.
Điều 3: Lý tưởng phục vụ lợi ích quốc gia an-nam-mit [la nation annamite], sẽ
không phục vụ chủ nghĩa Cộng Sản [se gardera de servir le communisme], và tôn
trọng giới lãnh đạo Đông Dương [respectera . . . la Souveraineté en Indochine].
Điều 4: Bài vở chọn đăng theo 4 nguyên tắc:
a. Khiến chính quyền biết được nguyện vọng của dân.
b. Đưa ra ánh sáng quyền lợi chung của dân chúng và những điều tệ hại khiến họ bị
phiền nhiễu.
c. Giúp chính quyền thực hiện tất cả các kế hoạch chính trị cởi mở [libéral].
d. Tiếp tay vào việc giáo dục đạo đức, tri thức, chính trị và kinh tế cho dân An-
nam-mít.
Điều 14: Góc mặt, trên đầu trang nhất báo sẽ dùng để trích đăng những tư tưởng
hay cách ngôn từ tác phẩm của các triết gia kim cổ.
Điều 16: Tất cả những điều trên có thể cải đổi, sau khi đã được sự chấp thuận của
chính quyền.
Phía dưới tài liệu ghi “Huỳnh Thúc Kháng, Chủ tịch Viện Dân biểu An Nam, ngụ
tại xã Thanh Bình, Tam Kỳ, Quảng Nam,” với chữ ký của HTK.
Tài liệu 2:
Ngày 9/10/1926, Huỳnh Thúc Kháng viết thư cho XLTV Khâm sứ J. d’Elloy, nhờ
chuyển cho Toàn quyền đơn xin ra báo ngày 8/10, đồng thời yêu cầu d’Elloy ủng