SUY DI N NGUYÊN NHÂN
Ễ
D ch T H c C B n _
ễ ọ
ơ ả
ị
Đ i H c ạ ọ
Nguyễn Đỗ Nguyên
ị
ộ
B Môn D ch T ộ
ế
ạ ọ
ượ
ễ Khoa Y T Công C ng Đ i H c Y D c TP. HCM
11
ễ
Suy Di n Nguyên Nhân M c Tiêu Bài Gi ng ụ
ả
1. Xác đ nh ý nghĩa cu nguyên nhân gây b nh ả
ệ
ị
trên quan đi m d ch t
h c.
ể
ị
ễ ọ
2. Hi u khái ni m c a nguyên nhân c n, nguyên
ủ
ể
ệ
ầ
nhân đ , và nguyên nhân thành ph n
ủ
ầ
3. Li
t kê và áp d ng 5 tiêu chí đ phán đoán m t
ệ
ụ
ể
ộ
s k t h p trong m t nghiên c u y h c là nhân
ự ế ợ
ứ
ộ
ọ
qu .ả
2
Suy Di n Nguyên Nhân ễ Khái Ni m Nguyên Nhân ệ
t m c tiêu hàng đ u c a d ch t
h c
ộ
ụ
ủ
ầ
ị
ễ ọ
M
là l
ng giá đ
c r ng
ượ
ượ ằ
m t s k t h p gi a ph i nhi m và b nh
ộ ự ế ợ
ữ
ệ
ễ
ơ
là có tính nhân qu .ả
3
ễ
ệ
Suy Di n Nguyên Nhân Khái Ni m Nguyên Nhân – Tam Giác D ch ị Tễ
Tác nhân
Môi tr
ngườ
Túc chủ
4
ễ
ệ
Suy Di n Nguyên Nhân Khái Ni m Nguyên Nhân – Đòn Cân D ch ị Tễ
Tác nhân
Túc chủ
tr
Môi ngườ
5
Suy Di n Nguyên Nhân ễ Khái Ni m Nguyên Nhân ệ
B nh Lao ệ
M. tuberculosis Nguyên nhân ? M. tuberculosis
ệ ậ
ả
M. tuberculosis Nhi m ễNhi m ễ M. tuberculosis
ệB nh Lao ? H u qu ? B nh Lao ?
• Nguyên nhân cu B nh Lao là gì?
ả ệ
6
Suy Di n Nguyên Nhân ễ Khái Ni m Nguyên Nhân ệ
• M t s ki n, m t đi u ki n, ho c m t
ộ ự ệ
ề
ệ
ặ
ộ
ộ
đ c tính gi
m t vai trò thi
t y u trong
ặ
ữ ộ
ế ế
vi c t o ra s xu t hi n cu b nh
ệ ạ
ả ệ
ự
ệ
ấ
(Rothman)
7
ễ
Suy Di n Nguyên Nhân Nguyên Nhân C nầ
• T t c tr
ng h p b nh
ấ ả ườ
ệ
ợ
ph i ti p xúc v i nó
ả ế
ớ
• Không có Không b nhệ
• Có
ắ
Không ch c có b nhệ
• Vi rút s iở
8
ễ
Suy Di n Nguyên Nhân Nguyên Nhân Đủ
• T t c tr
ng h p
ấ ả ườ
ợ ti p xúc ế
v i nó ph i có b nh
ớ
ệ
ả
• Có
Có b nhệ
• Vi rút d iạ
9
Suy Di n Nguyên Nhân Nguyên Nhân C n và Đ c a B nh Lao
ễ ủ ủ
ệ
ầ
ơ
ễ
Ph i nhi m v i ớ Vi Trùng Lao
Suy dinh ngưỡ d S đông ự đúc
Xâm l n ấ mô
Ch ng ủ ng aừ
Nhi m ễ trùng
B NH Ệ LAO
Túc ch ủ c m ả thụ
Di truy nề
và ph n ả ngứ
Y u t
nguy c cu b nh lao
C ch cu b nh lao
ế ố
ả ệ
ơ
ả ệ
ế
ơ
(xa h u qu ) ả ậ
(g n h u qu ) ả ậ
ầ
10
ễ
Suy Di n Nguyên Nhân ng D ng c a Khái Ni m Nguyên Nhân ệ
ụ
ủ
Ứ
T l
ch t / 100.000 dân
ỉ ệ
ế
400
Xác đ nh vi trùng lao
ị
300
200
S d ng kháng sinh
ử ụ
100
0 1838
1860 1880 1900 1920 1940 1960 1980
ủ
ệ
11
T vong c a b nh ử lao
ễ
Suy Di n Nguyên Nhân ng D ng c a Khái Ni m Nguyên Nhân ệ
ủ
ụ
Ứ
ơ
ễ
Ph i nhi m v i ớ Vi Trùng Lao
Suy dinh ngưỡ d S đông ự đúc
Xâm l n ấ mô
Ch ng ủ ng aừ
Nhi m ễ trùng
B NH Ệ LAO
Túc ch ủ c m ả thụ
Di truy nề
và ph n ả ngứ
Y u t
nguy c cu b nh lao
C ch cu b nh lao
ế ố
ả ệ
ơ
ả ệ
ế
ơ
(xa h u qu ) ả ậ
(g n h u qu ) ả ậ
ầ
12
ễ
Suy Di n Nguyên Nhân ng D ng c a Khái Ni m Nguyên Nhân ệ
ủ
ụ
Ứ
• Trong phòng b nhệ
Không c n xác đ nh m i nguyên nhân ị ầ ọ
thành ph n ầ
c ch b t kỳ m t nguyên nhân thành ph n ế ấ Ứ ầ ộ
13
B hút thu c lá ố Gi mả ung th ph i ổ ư ỏ
Suy Di n Nguyên Nhân Đ nh Đ Koch ề
ễ ị
1. M m b nh ph i hi n di n trong m i ca b nh ệ ệ ệ ệ ả ầ ỗ
c phân l p và nuôi c y 2. M m b nh ph i đ ệ ả ượ ầ ậ ấ
trong môi tr ngườ
3. M m b nh ph i gây ra b nh đ c thù khi ệ ệ ả ặ ầ
ch ng vào m t đ ng v t c m nhi m ộ ộ ậ ả ủ ễ
c phân l p và xác đ nh 4. M m b nh r i s đ ệ ồ ẽ ượ ầ ậ ị
14
t đ ng v t đó ừ ộ ậ
ễ
Suy Di n Nguyên Nhân B ng Ch ng Th c Nghi m ứ
ự
ệ
ằ
B ng ch ng ứ ằ tr c ti p nh t, m nh nh t ấ ấ ự ế ạ
Nghiên c u th c nghi m ệ khó làm ứ ự
15
B ng ch ng th c nghi m ệ ít có ứ ự ằ
ễ
Suy Di n Nguyên Nhân 9 Tiêu Chí c a Hill
ủ
1. S c m nh cu s k t h p ả ự ế ợ ứ ạ
Hút thu c lá tăng nguy c ung th ph i ổ ư ơ ố
OR = 4
Hút thu c lá tăng nguy c ung th th n ư ậ ố ơ
OR = 1,2
Nhi m HBV tăng nguy c ung th gan ư ễ ơ
16
OR = 300
ễ
Suy Di n Nguyên Nhân 9 Tiêu Chí c a Hill
ủ
2. M i liên h th i gian ệ ờ ố
T l nghi n ma túy / h c v n c p 1-2 = 25% ỉ ệ ệ ấ ấ ọ
T l nghi n ma túy / h c v n ỉ ệ ấ ≥ 3 = 5% ệ ọ
Nghiên c u c t ngang ứ ắ
H c v n th p nghi n ma túy nhi u h n ề ệ ấ ấ ọ ơ
17
Nghi n ma túy b h c s m h n ơ ỏ ọ ệ ớ
ễ
Suy Di n Nguyên Nhân 9 Tiêu Chí c a Hill
ủ
3. Khuynh đ li u – đáp ng ộ ề ứ
u tăng nguy c sinh con nh cân U ng r ố ượ ẹ ơ
OR = 1,2 Không u ng – U ng ít ố ố
OR = 1,5 U ng v a ừ ố
18
OR = 2 U ng nhi u ề ố
ễ
Suy Di n Nguyên Nhân 9 Tiêu Chí c a Hill
ủ
3. Khuynh đ li u – đáp ng ộ ề ứ
V n đ ng th l c gi m nguy c ể ự ả ậ ộ ơ
b nh m ch vành ạ ệ
Không – Ít v n đ ng OR = 2 ậ ộ
OR = 0,62 V n đ ng v a ừ ộ ậ
19
OR = 0,30 V n đ ng nhi u ề ộ ậ
ễ
Suy Di n Nguyên Nhân 9 Tiêu Chí c a Hill
ủ
4. Tính h ng đ nh ằ ị
Hút thu c lá tăng nguy c b nh m ch vành ơ ệ ạ ố
Nh ng nghiên c u b nh-ch ng ữ ứ ứ ệ
OR = 2,8 - 6
Nh ng nghiên c u đoàn h ữ ứ ệ
20
RR = 3 – 5,5
ễ
Suy Di n Nguyên Nhân 9 Tiêu Chí c a Hill
ủ
5. H p lý v m t sinh h c ề ặ ợ ọ
6. S ch t ch c a b ng ẽ ủ ằ ự ặ
ch ngứ
U ng r ố ượ u v a ph i ả ừ
Gi m nguy c b nh m ch vành ơ ệ ả ạ
21
Tăng HDL
ễ
Suy Di n Nguyên Nhân 9 Tiêu Chí c a Hill
ủ
7. Tính đ c hi u ệ ặ
Vi trùng u n ván B nh u n ván ố ệ ố
8. B ng ch ng th c nghi m ự ứ ệ ằ
M nh nh ng không nhi u ề ư ạ
22
c ch Ứ ế β gi m nguy c nh i máu c tim ơ ả ồ ơ
ễ
Suy Di n Nguyên Nhân 9 Tiêu Chí c a Hill
ủ
9. Lo i suy ạ
Kathmandu là th đô c a ủ ủ
A. Pháp
B. Đ cứ
C. Mexico
23
D. Nepal
ễ
Suy Di n Nguyên Nhân 9 Tiêu Chí c a Hill
ủ
9. Lo i suy (Analogy) ạ
Thalidomide gây d t t b m sinh ị ậ ẩ
Thalidomide là thu c an th n, ầ tác ố
d ng ụ
trên th n kinh trung ng ầ tác Paroxetine là thu c ch ng tr m c m, ố ươ ố ả ầ
ng d ng trên th n kinh trung ầ ụ ươ
24
Paroxetine có th gây d t t b m sinh ể ị ậ ẩ
Suy Di n Nguyên Nhân ễ Nh ng Tiêu Chí c a Hill
ủ
ữ
1. S c m nh cu s k t h p
ả ự ế ợ
ứ
ạ
2. M i liên h th i gian
ệ ờ
ố
3. Khuynh đ li u – đáp ng ộ ề
ứ
4. Tính h ng đ nh ằ
ị
5. H p lý v m t sinh h c ọ ề ặ
ợ
25
