Tài nguyên đất và thực trạng khai thác, sử dụng đất ở tỉnh miền núi Hà Giang

Nguyễn Xuân Trường<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 83(07): 113 - 119<br /> <br /> TÀI NGUYÊN ĐẤT VÀ THỰC TRẠNG KHAI THÁC, SỬ DỤNG ĐẤT<br /> Ở TỈNH MIỀN NÚI HÀ GIANG<br /> Nguyễn Xuân Trường*<br /> Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Hà Giang là một tỉnh miền núi cao nằm ở địa đầu biên giới vùng cực bắc của tổ quốc. Đặc điểm<br /> thổ nhưỡng khá đa dạng với nhiều loại đất điển hình của vùng núi cao. Trong những năm qua, việc<br /> chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất của 3 nhóm chính (đất nông - lâm nghiệp, đất phi nông nghiệp, đất<br /> chưa sử dụng) cho thấy đã có chiều hướng tích cực và hợp lý hơn. Tuy nhiên, hiện tại đất phi nông<br /> nghiệp còn chiếm tỷ lệ thấp trong cơ cấu sử dụng đất của tỉnh; đất chưa sử dụng còn nhiều và phần<br /> lớn diện tích này lại ở địa bàn đồi núi có độ dốc lớn; đất nông - lâm nghiệp tuy có diện tích lớn,<br /> nhưng phần lớn là diện tích đất lâm nghiệp, trong khi đó đất có khả năng trồng lúa nước có diện<br /> tích thấp. Hướng sử dụng đất cần phải dựa trên tiềm năng đất đai, các điều kiện tự nhiên, lợi thế<br /> của từng vùng và phương hướng mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Bên cạnh đó, cần có<br /> quy hoạch và định hướng sử dụng đất theo các khu vực địa lý nhằm phát huy những thế mạnh<br /> riêng của mỗi vùng.<br /> Từ khóa: Sử dụng đất; Hà Giang; đặc điểm thổ nhưỡng; tài nguyên đất<br /> <br /> MỞ ĐẦU*<br /> Hà Giang là một tỉnh miền núi nằm ở địa đầu<br /> biên giới vùng cực bắc của tổ quốc. Diện tích<br /> tự nhiên của tỉnh là 794.579,5 ha, bằng 2,4%<br /> diện tích cả nước; dân số là 724.353 người,<br /> bằng 0,84 % dân số cả nước (năm 2009). Với<br /> đặc điểm địa hình chủ yếu là núi cao, tiềm<br /> năng đất đai phát triển nông nghiệp hạn chế,<br /> điều kiện môi trường tự nhiên khắc nhiệt,<br /> nhiều vùng thiếu nước trầm trọng, kể cả nước<br /> dùng cho sinh hoạt. Tụ cư và sinh kế trên<br /> vùng đất này có 22 dân tộc anh em, trong đó<br /> đông nhất là dân tộc Mông, tiếp đến là người<br /> Tày, Dao... Dân tộc Kinh chỉ chiếm 17,8 % số<br /> dân của tỉnh.<br /> Cùng với cả nước, Hà Giang đang bước vào<br /> thời kỳ hội nhập quốc tế và khu vực, sự<br /> nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đang<br /> được đẩy mạnh đòi hỏi sự chuyển dịch cơ cấu<br /> sử dụng các loại đất nhằm đáp ứng nhu cầu<br /> tăng cường cơ sở kết cấu hạ tầng, hình thành<br /> các khu công nghiệp, phát triển dịch vụ - du<br /> lịch, xây dựng các công trình phúc lợi xã hội<br /> và thực hiện đô thị hoá…Tuy nhiên, là một<br /> tỉnh vùng núi, tiềm năng đất phát triển nông<br /> nghiệp hạn chế, từ thực tế trên cho thấy việc<br /> đánh giá thực trạng sử dụng đất và định<br /> *<br /> <br /> hướng khai thác, sử dụng bền vững tài<br /> nguyên đất cần được nghiên cứu nhằm phục<br /> vụ yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh<br /> trong tầm nhìn dài hạn, đồng thời đảm bảo an<br /> ninh và quốc phòng trên địa bàn có vị trí<br /> chiến lược này.<br /> KHÁI QUÁT ĐIỀU KIỆN ĐỊA LÝ<br /> TỰ NHIÊN TỈNH HÀ GIANG<br /> Tỉnh Hà Giang có toạ độ địa lý từ 22010' đến<br /> 23023' độ vĩ Bắc và từ 104020' đến 105034' độ<br /> kinh Đông. Trung tâm tỉnh là thị xã Hà Giang<br /> cách thủ đô Hà Nội khoảng 320 km. Vị trí<br /> tiếp giáp được xác định như sau: phía bắc và<br /> tây bắc giáp nước Cộng hoà Nhân dân Trung<br /> Hoa với đường biên giới có chiều dài 274 km;<br /> phía đông giáp tỉnh Cao Bằng; phía nam giáp<br /> tỉnh Tuyên Quang; phía tây giáp tỉnh Lào Cai;<br /> phía tây nam giáp tỉnh Yên Bái. Nằm tựa vào<br /> dãy núi Hoàng Liên Sơn với dải Tây Côn<br /> Lĩnh và cao nguyên Đồng Văn tạo cho Hà<br /> Giang hướng nghiêng địa hình cao dần về<br /> phía tây bắc, thấp dần về phía đông nam.<br /> Độ cao trung bình của tỉnh từ 800 - 1200 m<br /> so với mặt nước biển, khu vực thấp nhất là<br /> thung lũng sông Lô (độ cao 80 - 100 m) và<br /> nơi cao nhất là đỉnh Tây Côn Lĩnh (cao<br /> 2.419 m).<br /> Khí hậu Hà Giang có tính chất nhiệt đới và á<br /> nhiệt đới, mùa đông lạnh kéo dài, mùa hè<br /> <br /> Tel: 0914765087; Email: truongdhtn2009@gmail.com<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 113<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Xuân Trường<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> nóng mưa nhiều; khí hậu nhìn chung mát và<br /> lạnh hơn các tỉnh vùng Đông Bắc nhưng lại<br /> ấm hơn các tỉnh vùng Tây Bắc. Nhiệt độ<br /> trung bình năm khoảng 23,20C, nhiệt độ thấp<br /> nhất vào tháng 1 là 16,20C. Tổng lượng mưa<br /> hàng năm toàn tỉnh đạt 2.400 - 2.700 mm,<br /> trong đó lượng mưa tập trung nhiều vào tháng<br /> 6 và tháng 7.<br /> Chế độ thuỷ văn của Hà Giang chịu ảnh<br /> hưởng rõ rệt của yếu tố khí hậu và địa hình.<br /> Trên địa bàn tỉnh có 2 con sông lớn chảy qua<br /> là sông Lô và sông Gâm, ngoài ra đây là nơi<br /> khởi nguồn của sông Chảy, sông Con, sông<br /> Miện…Nhìn chung, đặc điểm thuỷ văn của<br /> Hà Giang tạo tiềm năng lớn nhưng nguồn<br /> nước phân bố trên địa bàn tỉnh không đều,<br /> vào mùa khô nhiều nơi bị thiếu nước nghiêm<br /> trọng, nhất là các huyện vùng cao núi đá.<br /> Tài nguyên rừng của tỉnh vào loại lớn, theo<br /> kết quả kiểm kê đất đai năm 2005 diện tích<br /> đất lâm nghiệp của tỉnh chiếm 47,6% diện<br /> tích tự nhiên. Với đặc thù là tỉnh miền núi địa<br /> hình chia cắt mạnh nên hiện tượng suy thoái<br /> đất do xói mòn, bạc mầu diễn ra trên địa bàn<br /> toàn tỉnh. Trong một thời gian dài rừng bị tàn<br /> phá, địa hình chủ yếu là đồi núi, nhân dân<br /> canh tác nương rẫy trên đất dốc, các biện<br /> pháp canh tác không hợp lý nên vào mùa mưa<br /> đất bị rửa trôi làm trơ sỏi đá và gây ô nhiễm<br /> nguồn nước.<br /> Tài nguyên khoáng sản ở Hà Giang khá đa<br /> dạng, tuy nhiên trữ lượng ít, phân tán,<br /> nhiều mỏ phân bố ở vị trí khó khai thác,<br /> giao thông đi lại khó khăn, xa trung tâm và<br /> xa thị trường tiêu thụ.<br /> ĐẶC ĐIỂM THỔ NHƯỠNG TỈNH<br /> HÀ GIANG<br /> Kết quả điều tra thổ nhưỡng của Viện Quy<br /> hoạch và Thiết kế nông nghiệp cho thấy toàn<br /> tỉnh Hà Giang hiện có 9 nhóm đất với 19 đơn<br /> vị đất và 60 đơn vị đất phụ. Cụ thể như sau:<br /> - Nhóm đất xám X (Acrisols): Nhóm đất này<br /> có diện tích lớn nhất, chiếm 74,25% diện tích<br /> tự nhiên; đất phù sa cổ, đất xám bạc màu, đất<br /> Feralit theo phân loại phát sinh đều thuộc<br /> nhóm đất này, phân bổ ở hầu hết các huyện<br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 83(07): 113 - 119<br /> <br /> trong tỉnh. Thành phần cơ giới của đất biến<br /> động từ nhẹ đến trung bình và nặng; đất có<br /> phản ứng chua và rất chua; hàm lượng mùn<br /> và đạm tổng số ở lớp đất mặt trung bình và<br /> khá, lân tổng số và lân dễ tiêu trong đất<br /> nghèo, kali nghèo; CEC thay đổi từ 5 - 12<br /> meq/100g đất. Nhóm đất này thích hợp với<br /> cây trồng ngắn ngày, vùng đất có địa hình cao<br /> thích hợp các cây dài ngày, tuy nhiên cần chú<br /> ý đến chống xói mòn và giữ ẩm cho đất.<br /> - Nhóm đất phù sa P (Fluvisols): Có diện tích<br /> chiếm 1,6% diện tích tự nhiên của tỉnh, tập<br /> trung nhiều ở khu vực ven sông Lô và các<br /> suối khác thuộc các huyện Bắc Quang, Vị<br /> Xuyên, Bắc Mê... Phản ứng của đất thay đổi<br /> từ trung tính đến chua ở các mức độ khác<br /> nhau; hàm lượng mùn và đạm tổng số ở lớp<br /> đất mặt trung bình khá; lân và kali tổng số<br /> trung bình nhưng dễ tiêu ở mức nghèo; CEC<br /> của đất thay đổi từ 5 - 10 meq/100g đất.<br /> Thành phần cơ giới của đất biến động phức<br /> tạp, thay đổi nhẹ từ trung bình đến nặng.<br /> Nhóm đất này thích hợp với cây trồng ngắn<br /> ngày, đặc biệt là các loại cây lương thực.<br /> - Nhóm đất glây GL (Gleysols): Diện tích<br /> chiếm 0,86% diện tích tự nhiên của tỉnh,<br /> nhóm đất này được hình thành ở nơi có địa<br /> hình thấp luôn giữ ẩm, có nhiều tại các huyện<br /> Bắc Quang, Vị Xuyên, Yên Minh, Xín Mần…<br /> Thành phần cơ giới của đất biến động phức<br /> tạp, chủ yếu từ trung bình đến nặng; hàm<br /> lượng mùn và đạm tổng số khá; lân tổng số và<br /> lân dễ tiêu nghèo; đất có phản ứng chua và rất<br /> chua; CEC xấp xỉ 10 meq/100g đất. Nhóm đất<br /> này chủ yếu sử dụng để gieo trồng lúa nước.<br /> - Nhóm đất đen R (Luvisols): Diện tích chiếm<br /> 0,14%, được hình thành ở ven chân các dãy<br /> núi đá vôi hoặc thung lũng trong đá vôi thuộc<br /> các huyện Đồng Văn, Mèo Vạc, Quản Bạ,<br /> Yên Minh và Vị Xuyên. Thành phần cơ giới<br /> của đất nặng, đất có phản ứng trung tính; hàm<br /> lượng mùn và đạm tổng số khá, giàu lân tổng<br /> số và dễ tiêu, kali tổng số và trao đổi nghèo;<br /> CEC của đất thay đổi từ 8 - 12 meq/100g đất,<br /> đất dễ bị khô hạn. Nhóm đất này thích hợp<br /> một số cây ngắn ngày như ngô, đậu tương…<br /> - Nhóm đất than bùn (Histosols): Có diện tích<br /> 114<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Xuân Trường<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> không đáng kể, tập trung ở xã Vô Điếm<br /> huyện Bắc Quang, đất có tính lầy. Thành<br /> phần cơ giới của đất nhẹ và trung bình; đất có<br /> phản ứng chua, hàm lượng mùn và đạm tổng<br /> số giàu, lân tổng số và dễ tiêu trung bình, kali<br /> nghèo. Nhóm đất này ít có ý nghĩa trong sản<br /> xuất nông nghiệp.<br /> - Nhóm đất tích vôi V (Caleisols): Chiếm<br /> 0,16% diện tích tự nhiên, đất được hình thành<br /> ở thung lũng đá vôi, canxi tích luỹ nhiều<br /> trong đất, phân bố chủ yếu ở huyện Vị Xuyên.<br /> Thành phần cơ giới của đất nặng; hàm lượng<br /> mùn và đạm tổng số giàu; lân tổng số trung<br /> bình, lân dễ tiêu nghèo, kali tổng số và trao<br /> đổi giàu và trung bình; CEC thay đổi từ 9 - 19<br /> meq/100g đất. Nhóm đất này thích hợp với<br /> một số cây trồng ngắn ngày.<br /> - Nhóm đất đỏ F (Ferasols): Chiếm 6,04%<br /> diện tích tự nhiên, phân bố ở hầu hết các<br /> huỵên, thị xã trong tỉnh (trừ huyện Hoàng Su<br /> Phì và Xín Mần); đất được hình thành trên<br /> nền đá Macmabazơ và đá vôi, đất có thành<br /> phần cơ giới nặng, phản ứng chua và rất chua.<br /> Hàm lượng mùn và đạm tổng số ở tầng mặt<br /> giàu và khá, lân tổng số giàu nhưng lân dễ tiêu<br /> nghèo, kali tổng số trao đổi nghèo; CEC của<br /> đất thay đổi từ 5 - 10 meq/100g đất. Đất đỏ<br /> phù hợp với nhiều loại cây trồng khác nhau.<br /> - Nhóm đất mùn Alit trên núi cao AH<br /> (Alisols): Có diện tích chiếm 0,63% diện tích<br /> đất tự nhiên, xuất hiện nhiều trên các đỉnh núi<br /> có độ cao trên 1.800 m thuộc các huyện Vị<br /> Xuyên, Hoàng Su Phì và Xín Mần. Đất có<br /> thành phần cơ giới trung bình, phản ứng chua<br /> và rất chua; hàm lượng mùn và đạm tổng số<br /> trong đất giàu, lân tổng số và dễ tiêu trung<br /> bình, kali tổng số nghèo, kali trao đổi trung<br /> bình; CEC của đất thay đổi từ 8 - 12<br /> meq/100g đất. Loại đất này thích hợp cho<br /> trồng các loại cây dài ngày.<br /> - Nhóm đất tầng mỏng E (Leptosols): Nhóm<br /> đất đất này có khoảng 300 ha, chiếm 0,03%<br /> diện tích tự nhiên, là sản phẩm của quá trình<br /> xói mòn đất, tầng đất mỏng dưới 30 cm, phân<br /> bố ở Bắc Mê. Thành phần cơ giới của đất nhẹ<br /> và trung bình, đất có phản ứng chua; hàm<br /> lượng mùn và đảm tổng số trung bình và<br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 83(07): 113 - 119<br /> <br /> nghèo, lân nghèo, kali nghèo. Đây là nhóm<br /> đất xấu, phục hồi đất bằng trồng rừng tạo<br /> thảm thực vật che phủ đất.<br /> Nhìn chung đất Hà Giang dễ bị xói mòn rửa<br /> trôi mạnh, đất thường xuyên bị khô hạn, đất<br /> chua, nghèo dinh dưỡng dễ tiêu, đất bị quá<br /> trình Feralit mạnh, tích luỹ sắt, nhôm lớn. Đất<br /> thích hợp với các loại cây lâm nghiệp, cây<br /> công nghiệp chế biến, cây ăn quả lâu năm,<br /> cây dược liệu…<br /> THỰC TRẠNG SỬ DỤNG ĐẤT Ở<br /> HÀ GIANG<br /> Theo mục đích sử dụng<br /> Tỉnh Hà Giang có tổng diện tích tự nhiên lớn<br /> thứ 2 trong vùng Đông Bắc. Theo số liệu<br /> thống kê năm 2006, diện tích tự nhiên của<br /> tỉnh có 794.579,5 ha, trong đó có 527.312,0<br /> ha đất nông - lâm nghiệp, chiếm 66,3% diện<br /> tích tự nhiên. Trong đó, diện tích các loại đất<br /> sử dụng vào mục đích sản xuất nông nghiệp<br /> là 148.019,2 ha chiếm 18,6 % diện tích tự<br /> nhiên; đất sử dụng vào mục đích lâm nghiệp<br /> là 378.262,0 ha, chiếm 47,6% diện tích tự<br /> nhiên tỉnh Hà Giang. Đất phi nông nghiệp<br /> 22.253,2 ha, chiếm 4,1% diện tích đang sử<br /> dụng và 2,8 % diện tích tự nhiên.<br /> Đất chưa sử dụng bao gồm đất bằng chưa sử<br /> dụng, đất đồi núi chưa sử dụng và núi đá không<br /> có rừng cây. Năm 2006, đất chưa sử dụng còn<br /> tương đối lớn với diện tích là 244.646,2 ha,<br /> chiếm 30,8% diện tích tự nhiên. Trong đó phần<br /> lớn là đất đồi núi chưa sử dụng với diện tích<br /> 197.142,7 ha, chiếm 24,8% tổng diện tích tự<br /> nhiên, phần còn lại là đất bằng chưa sử dụng và<br /> núi đá không có rừng cây. Diện tích đất chưa sử<br /> dụng trên địa bàn tỉnh còn khá nhiều, tập trung<br /> ở các huyện vùng cao núi đất và vùng cao núi<br /> đá, trong đó phần lớn có khả năng cải tạo,<br /> khai thác đưa vào sản xuất nông nghiệp và<br /> trồng rừng góp phần phủ xanh đất trống đồi<br /> núi trọc, nâng cao hệ số sử dụng đất và bảo vệ<br /> môi trường.<br /> Trong diện tích đất nông nghiệp thì chủ yếu là<br /> đất trồng cây hàng năm, đất trồng cây lâu năm<br /> có diện tích nhỏ 29.021,7 ha (năm 2006).Điều<br /> này phản ánh thực trạng sản xuất nông nghiệp<br /> 115<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Xuân Trường<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> chưa phát huy được thế mạnh của một tỉnh<br /> <br /> 83(07): 113 - 119<br /> <br /> miền núi là phát triển cây công nghiệp<br /> <br /> Bảng 1. Thực trạng sử dụng đất tỉnh Hà Giang năm 2006 và kế hoạch năm 2010<br /> LOẠI ĐẤT<br /> <br /> TT<br /> <br /> TỔNG DIỆN TÍCH ĐẤT TỰ NHIÊN<br /> I.<br /> 1.1.<br /> 1.2.<br /> <br /> ĐẤT NÔNG, LÂM NGHIỆP<br /> Đất sản xuất nông nghiệp<br /> Đất lâm nghiệp có rừng<br /> <br /> 1.3.<br /> 1.4.<br /> <br /> Đất nuôi trồng thủy sản<br /> Đất nông nghiệp khác<br /> <br /> II.<br /> 2.1.<br /> <br /> ĐẤT PHI NÔNG NGHIỆP<br /> Đất ở<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Đất chuyên dùng<br /> <br /> 2.3.<br /> 2.4.<br /> <br /> Đất tôn giáo, tín ngưỡng<br /> Đất nghĩa trang, nghĩa địa<br /> <br /> 2.5.<br /> <br /> Đất sông suối và mặt nước chuyên dùng<br /> <br /> III.<br /> 3.1.<br /> <br /> ĐẤT CHƯA SỬ DỤNG<br /> Đất bằng chưa sử dụng<br /> <br /> 3.2.<br /> 3.3.<br /> <br /> Đất đồi núi chưa sử dụng<br /> Đất núi đá không có cây rừng<br /> <br /> Năm 2006<br /> Diện tích<br /> Cơ cấu<br /> (ha)<br /> (%)<br /> 794.579,6<br /> 100,0<br /> 527.312,0<br /> 66,36<br /> <br /> Năm 2010<br /> Diện tích<br /> Cơ cấu<br /> (ha)<br /> (%)<br /> 794.579,6<br /> 100,0<br /> 708.257,6<br /> 89,14<br /> <br /> 148.019,2<br /> 378.262,3<br /> <br /> 28,07<br /> 71,73<br /> <br /> 155.194,2<br /> 552.033,9<br /> <br /> 21,91<br /> 77,94<br /> <br /> 997,2<br /> 33,3<br /> <br /> 0,19<br /> 0,01<br /> <br /> 996,3<br /> 33,3<br /> <br /> 0,14<br /> 0,00<br /> <br /> 22.621,3<br /> 6.055,2<br /> <br /> 2,85<br /> 26,77<br /> <br /> 33.609,6<br /> 6.449,7<br /> <br /> 4,23<br /> 19,19<br /> <br /> 8.614,9<br /> <br /> 38,08<br /> <br /> 17.878,8<br /> <br /> 53,2<br /> <br /> 3,3<br /> 306,2<br /> <br /> 0,01<br /> 1,35<br /> <br /> 3,3<br /> 430,9<br /> <br /> 0,01<br /> 1,28<br /> <br /> 7.641,7<br /> 244.646,2<br /> <br /> 33,78<br /> 30,79<br /> <br /> 8.846,9<br /> 52.712,2<br /> <br /> 26,32<br /> 6,63<br /> <br /> 278,1<br /> <br /> 0,11<br /> <br /> 197,7<br /> <br /> 0,38<br /> <br /> 197.142,7<br /> 47.225,4<br /> <br /> 80,58<br /> 19,3<br /> <br /> 28.221,3<br /> 24.293,2<br /> <br /> 53,54<br /> 46,09<br /> <br /> Nguồn: Kiểm kê đất Hà Giang các năm<br /> <br /> lâu năm, cây ăn quả và các loại cây dược liệu<br /> quy hiếm... có khả năng đem lại lợi ích kinh<br /> tế cao. Tuy nhiên, nó cũng phản ánh sự khó<br /> khăn về hiện trạng cơ sở hạ tầng phục vụ sản<br /> xuất nông nghiệp, phục vụ cho việc tiêu thụ<br /> sản phẩm nông nghiệp, đặc biệt là đối với<br /> những sản phẩm hàng hóa từ cây công<br /> nghiệp. Đây là trở ngại lớn nhất làm ảnh<br /> hưởng đến phát triển sản xuất của nền nông<br /> nghiệp tỉnh nhà.<br /> Hà Giang có tiềm năng rất lớn về phát triển<br /> lâm nghiệp với khoảng 85% diện tích tự<br /> nhiên là đồi núi, do vậy diện tích đất lâm<br /> nghiệp được phân bố đều ở các huyện trong<br /> tỉnh. Tổng diện tích đất lâm nghiệp có rừng là<br /> 378.262,3 ha chiếm 47,6 % diện tích tự nhiên<br /> (năm 2006). Trong những năm gần đây tỉnh<br /> Hà Giang đã có nhiều dự án đầu tư về phát<br /> triển lâm nghiệp như khoanh nuôi tái sinh bảo<br /> vệ rừng; trồng rừng; bảo vệ rừng đầu nguồn.<br /> Tỉnh Hà Giang đã có nhiều cố gắng trong việc<br /> phủ xanh đất trống đồi núi trọc nhằm bảo vệ<br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> môi trường sinh thái, bảo vệ nguồn nước,<br /> chống xói mòn đất … Do vậy diện tích đất<br /> rừng tăng lên rõ rệt cả về số lượng và chất<br /> lượng. Dự kiến năm 2010, tổng diện tích đất<br /> lâm nghiệp có rừng là 552.033,9 ha chiếm<br /> 69,5% diện tích tự nhiên.<br /> Đất phi nông nghiệp quá ít và chỉ chiếm 2,8<br /> % tổng diện tích tự nhiên của tỉnh, bao gồm<br /> các loại đất ở, đất chuyên dùng, đất tôn giáo<br /> tín ngưỡng, đất nghĩa trang nghĩa địa, đất<br /> sông suối và mặt nước chuyên dùng, đất phi<br /> nông nghiệp khác.<br /> Như vậy, quỹ đất của tỉnh đang được khai<br /> thác, sử dụng cơ bản đúng mục đích, hiệu quả<br /> sử dụng ngày càng tăng, tuy nhiên tiềm năng<br /> đất đang sử dụng của tỉnh còn rất lớn.<br /> Theo các khu vực địa lý<br /> Do sự chi phối của các yếu tố địa lý như địa<br /> chất, địa hình, khí hậu, thủy văn…nên lãnh<br /> thổ Hà Giang có sự phân hóa thành 3 khu<br /> vực địa lý có đặc điểm tự nhiên và cơ cấu sử<br /> 116<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Xuân Trường<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 83(07): 113 - 119<br /> <br /> dốc lớn, khí hậu khắc nhiệt và thiếu nước<br /> trầm trọng, thiếu đất để sản xuất. Dân số trên<br /> 25,6 vạn người, chiếm 35,3 % dân số toàn<br /> tỉnh (năm 2009). Đây là địa bàn cư trú chủ<br /> yếu của đồng bào dân tộc Mông, Dao, Giáy,<br /> Lô Lô. Vùng cao núi đất đã khai thác đưa vào<br /> sử dụng 142.784,7 ha đất, chiếm 60,6% diện<br /> tích đất tự nhiên của vùng. Trong đó, đất<br /> nông - lâm nghiệp là 137.984,8 ha, bằng<br /> 96,6% diện tích đất đang sử dụng và 58,6%<br /> diện tích tự nhiên; đất phi nông nghiệp<br /> 4.799,9 ha, chiếm 3,4 % diện tích đất đang sử<br /> dụng và 2,0 % diện tích tự nhiên.<br /> Đánh giá chung, cơ cấu sử dụng đất theo các<br /> khu vực địa lý không có sự khác biệt nhiều<br /> giữa các vùng. Đất chưa sử dụng chiếm từ<br /> 25,0 - 30,0 % diện tích đất tự nhiên. Riêng chỉ<br /> có vùng cao núi đá có diện tích đất chưa sử<br /> dụng còn lớn, chiếm đến 39,4 % diện tích đất<br /> tự nhiên của vùng.<br /> Tuy nhiên, mặt còn hạn chế là: Đất phi nông<br /> nghiệp còn chiếm tỷ lệ thấp trong cơ cấu sử<br /> dụng đất của tỉnh và thuộc loại thấp so với cơ<br /> cấu sử dụng đất chung của cả nước và của<br /> vùng; đất chưa sử dụng còn nhiều và phần lớn<br /> diện tích này lại ở địa bàn đồi núi có độ dốc<br /> lớn; đất nông - lâm nghiệp tuy có diện tích<br /> lớn, chiếm tỷ lệ cao trong tổng diện tích tự<br /> nhiên, nhưng phần lớn là diện tích đất lâm<br /> nghiệp (chiếm 71,3% diện tích đất nông - lâm<br /> nghiệp), trong khi đó đất có khả năng trồng<br /> lúa nước có diện tích thấp, chỉ chiếm 2,01%<br /> diện tích đất nông nghiệp.<br /> Diện tích đất lâm nghiệp có rừng hiện tại<br /> phần lớn là rừng phòng hộ, rừng đang ở độ<br /> mới được phục hồi nên hiệu quả phòng hộ và<br /> sản phẩm khai thác được còn thấp; tiềm năng<br /> đất đai về một số lĩnh vực có mức độ khai<br /> <br /> dụng đất khác nhau.<br /> - Vùng núi thấp: Gồm 5 huyện thị đó là các<br /> huyện Bắc Quang, Quang Bình, Vị Xuyên,<br /> Bắc Mê và thị xã Hà Giang với diện tích tự<br /> nhiên 4.372,6 km2. Đặc điểm chung là địa<br /> hình đồi núi thấp, xen kẽ là thung lũng các<br /> sông Lô, Gâm.. Dân số trên 35,1 vạn người,<br /> chiếm 48,5 % dân số toàn tỉnh (năm 2009).<br /> Đây là địa bàn cư trú chủ yếu của đồng bào<br /> dân tộc Tày, Nùng, Kinh…Đây cũng là vùng<br /> kinh tế động lực của tỉnh. Đến năm 2006,<br /> vùng núi thấp đã khai thác đưa vào sử dụng<br /> 323.970,5 ha đất, chiếm 74,1% diện tích đất<br /> tự nhiên của vùng. Trong đó, đất nông - lâm<br /> nghiệp là 309.818,9 ha, bằng 95,6% diện tích<br /> đất đang sử dụng và 70,9% diện tích tự nhiên;<br /> đất phi nông nghiệp 14.151,6 ha, chiếm 4,4 %<br /> diện tích đất đang sử dụng và 3,2 % diện tích<br /> tự nhiên.<br /> - Tiểu vùng vùng cao núi đất: Gồm 2 huyện<br /> phía tây là Xín Mần và Hoàng Xu Phì với<br /> diện tích tự nhiên trên 1217,1 km2. Đặc điểm<br /> địa hình là núi cao đất dốc, chia cắt mạnh với<br /> khối núi thượng nguồn sông Chảy, nơi đây có<br /> nhiều nguồn nước thuận lợi cho sinh hoạt và<br /> canh tác lúa nước (ruộng bậc thang), phát<br /> triển nghề rừng. Dân số trên 11,6 vạn người,<br /> chiếm 16,2 % dân số toàn tỉnh (năm 2009).<br /> Đây là địa bàn cư trú chủ yếu của đồng bào<br /> dân tộc Dao, Nùng, Tày… Vùng cao núi đất<br /> đã khai thác đưa vào sử dụng 83.177,9 ha đất,<br /> chiếm 68,3% diện tích đất tự nhiên của vùng.<br /> Trong đó, đất nông - lâm nghiệp là 79.508,2<br /> ha, bằng 95,6% diện tích đất đang sử dụng và<br /> 65,3% diện tích tự nhiên; đất phi nông nghiệp<br /> 3.669,7 ha, chiếm 4,4 % diện tích đất đang sử<br /> dụng và 3,0 % diện tích tự nhiên.<br /> - Tiểu vùng vùng cao núi đá: Gồm 4 huyện<br /> phía bắc là Mèo Vạc, Đồng Văn, Yên Minh,<br /> Quản Bạ với diện tích tự nhiên trên 2356,1<br /> km2. Đặc điểm địa hình là núi đá vôi có độ<br /> <br /> Bảng 2. Cơ cấu sử dụng đất theo khu vực địa lý năm 2006<br /> Đơn vị: %<br /> TT<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> <br /> LOẠI ĐẤT<br /> TỔNG DIỆN TÍCH<br /> ĐẤT TỰ NHIÊN<br /> Đất nông, lâm nghiệp<br /> Đất phi nông nghiệp<br /> <br /> Toàn<br /> tỉnh<br /> 100,0<br /> 66,4<br /> 2,8<br /> <br /> Vùng núi thấp<br /> 100,0<br /> <br /> Các khu vực<br /> Vùng cao núi đất<br /> 100,0<br /> <br /> vùng cao núi đá<br /> 100,0<br /> <br /> 70,9<br /> 3,2<br /> <br /> 65,3<br /> 3,0<br /> <br /> 58,6<br /> 2,0<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 117<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br />