Th a thu n h n ch hay mi n tr trách nhi m do vi ph m h p đ ngỏ ậ ạ ế ễ ừ ệ ạ ợ ồ
Vi c th a nh n giá tr pháp lý c a các th a thu n nh m h n ch hay mi n tr tráchệ ừ ậ ị ủ ỏ ậ ằ ạ ế ễ ừ
nhi m do vi ph m h p đ ng th hi n s tôn tr ng t do ý chí c a các bên tham giaệ ạ ợ ồ ể ệ ự ọ ự ủ
ký k t h p đ ng, nh ng cũng c n nghiêm kh c đ i v i các hành vi c ý vi ph m. Tácế ợ ồ ư ầ ắ ố ớ ố ạ
gi đ a ra kinh nghi m m t s n c và đ xu t ý ki n nh m hoàn thi n ch đ nh vả ư ệ ộ ố ướ ề ấ ế ằ ệ ế ị ề
h p đ ng trong pháp lu t dân s và th ng m i n c ta. ợ ồ ậ ự ươ ạ ở ướ
Theo nguyên t c chung, khi m t bên không th c hi n hay th c hi n không đúngắ ộ ự ệ ự ệ
nghĩa v h p đ ng thì ph i ch u trách nhi m tr c phía bên kia. Tuy nhiên, trong m tụ ợ ồ ả ị ệ ướ ộ
s tr ng h p, bên vi ph m không ph i ch u trách nhi m (tr ng h p b t khố ườ ợ ạ ả ị ệ ườ ợ ấ ả
kháng; do l i c a ng i có quy n; do có s tho thu n c a các bên v tr ng h pỗ ủ ườ ề ự ả ậ ủ ề ườ ợ
mi n trách nhi m). ễ ệ
Xây d ng h th ng các quy đ nh pháp lu t phù h p đ giám sát có hi u qu cácự ệ ố ị ậ ợ ể ệ ả
tho thu n h n ch hay mi n tr trách nhi m là m t trong nh ng v n đ c b n đả ậ ạ ế ễ ừ ệ ộ ữ ấ ề ơ ả ể
hoàn thi n pháp lu t h p đ ng, nh t là trong b i c nh chúng ta đang s a đ i B lu tệ ậ ợ ồ ấ ố ả ử ổ ộ ậ
dân s 1995 và Lu t th ng m i 1997. ự ậ ươ ạ
1. Quy đ nh c a pháp lu t n c ngoài.ị ủ ậ ướ
Theo pháp lu t c a ậ ủ Anh, khi xem xét giá tr pháp lý c a các th a thu n nh m h nị ủ ỏ ậ ằ ạ
ch hay mi n tr trách nhi m, tòa án ph i phân tích s vi ph m nghĩa v h p đ ng,ế ễ ừ ệ ả ự ạ ụ ợ ồ
cũng nh căn c vào s th hi n ý chí và các hành vi khác c a các bên d n đ n vi cư ứ ự ể ệ ủ ẫ ế ệ
ký k t h p đ ng, đ xác đ nh ý chí c a các bên khi xác l p quy n và nghĩa v phátế ợ ồ ể ị ủ ậ ề ụ
sinh t vi c ký k t và th c hi n h p đ ng. Đi u này kh ng đ nh s c n thi t đánhừ ệ ế ự ệ ợ ồ ề ẳ ị ự ầ ế
giá v m t pháp lý, nh ng th a thu n h n ch hay mi n tr trách nhi m, trong t ngề ặ ữ ỏ ậ ạ ế ễ ừ ệ ổ
th toàn b h p đ ng mà không ph i t ng đi u kho n riêng bi t. Nh ng th a thu nể ộ ợ ồ ả ừ ề ả ệ ữ ỏ ậ
h n ch hay mi n tr trách nhi m c a ng i bán do giao hàng có khuy t t t, nạ ế ễ ừ ệ ủ ườ ế ậ ẩ
trong h p đ ng mua bán hàng hoá, không th vô hi u hóa đi u ki n c b n do lu tợ ồ ể ệ ề ệ ơ ả ậ
đ nh v công d ng c a hàng hóa cho m t m c đích nh t đ nh. Th a thu n v mi nị ề ụ ủ ộ ụ ấ ị ỏ ậ ề ễ
tr trách nhi m b i th ng thi t h i gián ti p s không liên quan đ n nh ng thi từ ệ ồ ườ ệ ạ ế ẽ ế ữ ệ
h i là h u qu đ ng nhiên c a s vi ph m, mà ch liên quan đ n nh ng thi t h iạ ậ ả ươ ủ ự ạ ỉ ế ữ ệ ạ
không có m i liên h m t thi t đ n s vi ph m h p đ ngố ệ ậ ế ế ự ạ ợ ồ 1[1].
Chúng tôi cho r ng, pháp lu t c a ằ ậ ủ Anh không công nh n giá tr pháp lý c a cácậ ị ủ
th a thu n v mi n tr trách nhi m, n u các th a thu n đó liên quan đ n s ỏ ậ ề ễ ừ ệ ế ỏ ậ ế ự vi ph mạ
nghiêm tr ngọ nghĩa v h p đ ng. Năm 1997, Ngh vi n ụ ợ ồ ị ệ Anh thông qua Lu t v cácậ ề
đi u kho n không trung th c trong h p đ ng. Lu t này đ c quy đ nh nh m m cề ả ự ợ ồ ậ ượ ị ằ ụ
đích h n ch , hay trong m t s tr ng h p, lo i b kh năng d n đ n các th aạ ế ộ ố ườ ợ ạ ỏ ả ẫ ế ỏ
thu n mi n tr trách nhi m trong h p đ ngậ ễ ừ ệ ợ ồ 2[2].
Pháp lu t c a Hoa Kỳậ ủ , nh ng th a thu n này không nh ng h n ch trách nhi mữ ỏ ậ ữ ạ ế ệ
1
2
bên vi ph m, mà còn h n ch bên có quy n s d ng các bi n pháp b o v pháp lý.ạ ạ ế ề ử ụ ệ ả ệ
Trong th c ti n th ng m i th ng g p các th a thu n ng i bán đ c mi n trự ễ ươ ạ ườ ặ ỏ ậ ườ ượ ễ ừ
trách nhi m b i th ng nh ng thi t h i gián ti p. Trong pháp lu t c a Hoa Kỳ, tiêuệ ồ ườ ữ ệ ạ ế ậ ủ
chí c b n và ch y u đ c áp d ng đ đánh giá v m t pháp lý các th a thu nơ ả ủ ế ượ ụ ể ề ặ ỏ ậ
mi n tr trách nhi m là quy t c “ễ ừ ệ ắ tính b t h p lýấ ợ ” c a chúng. Quy t c này có ý nghĩaủ ắ
không ch v i hi u l c c a các th a thu n nói trên, mà còn đ i v i toàn b hay b tỉ ớ ệ ự ủ ỏ ậ ố ớ ộ ấ
kỳ m t b ph n nào c a h p đ ngộ ộ ậ ủ ợ ồ 3[3]. “Tính b t h p lýấ ợ ” đ c coi là vi c m t trongượ ệ ộ
các bên không có b t kỳ s l a ch n nào, và k t h p v i các đi u ki n c a h pấ ự ự ọ ế ợ ớ ề ệ ủ ợ
đ ng, trong m t ch ng m c “ồ ộ ừ ự b t h p lýấ ợ ” làm c n tr phía bên kia th c hi n quy nả ở ự ệ ề
c a mình. B lu t th ng m i th ng nh t c a Hoa Kỳ đ c bi t chú ý đ n tr ngủ ộ ậ ươ ạ ố ấ ủ ặ ệ ế ườ
h p, khi quy n yêu c u b i th ng thi t h i gián ti p c a ng i có quy n b h nợ ề ầ ồ ườ ệ ạ ế ủ ườ ề ị ạ
ch hay b lo i tr b i các th a thu n trong h p đ ng. Các th a thu n này ch có giáế ị ạ ừ ở ỏ ậ ợ ồ ỏ ậ ỉ
tr pháp lý trong tr ng h p chúng có căn c . Tình hu ng th ng x y ra trong th c tị ườ ợ ứ ố ườ ả ự ế
khi s th a thu n c a các bên nh m h n ch b i th ng thi t h i gián ti p do vi cự ỏ ậ ủ ằ ạ ế ồ ườ ệ ạ ế ệ
bán hàng tiêu dùng gây thi t h i v thân th , theo pháp lu t Hoa Kỳ, thì nh ng th aệ ạ ề ể ậ ữ ỏ
thu n này đ c coi là không có căn c .ậ ượ ứ
Pháp lu t c a Phápậ ủ , trong th i gian dài, không công nh n giá tr pháp lý c a cácờ ậ ị ủ
th a thu n nh m h n ch hay mi n tr trách nhi m do vi ph m nghĩa v h p đ ng,ỏ ậ ằ ạ ế ễ ừ ệ ạ ụ ợ ồ
và t t nhiên, không có s đi u ch nh chúng. C s c a vi c không công nh n xu tấ ự ề ỉ ơ ở ủ ệ ậ ấ
phát t quan đi m cho r ng, trách nhi m do vi ph m h p đ ng đ c xác đ nh trên cừ ể ằ ệ ạ ợ ồ ượ ị ơ
s l i không th đ c mi n tr , b i vì, n u ng c l i thì s mâu thu n v i b n ch tở ỗ ể ượ ễ ừ ở ế ượ ạ ẽ ẫ ớ ả ấ
c a nghĩa v h p đ ng. Trong B lu t dân s c a Pháp không có m t quy đ nh nàoủ ụ ợ ồ ộ ậ ự ủ ộ ị
đi u ch nh th a thu n h n ch hay mi n tr trách nhi m do vi ph m h p đ ng.ề ỉ ỏ ậ ạ ế ễ ừ ệ ạ ợ ồ
Tuy nhiên, vi c áp d ng r ng rãi các th a thu n v mi n tr trách nhi m trongệ ụ ộ ỏ ậ ề ễ ừ ệ
quan h dân s , trong ho t đ ng th ng m i, d n đ n s c n thi t ph i gi i quy tệ ự ạ ộ ươ ạ ẫ ế ự ầ ế ả ả ế
v n đ v h u qu pháp lý c a các th a thu n đó. Năm 1959, Toà th ng th m quyấ ề ề ậ ả ủ ỏ ậ ượ ẩ
đ nh r ng, các th a thu n v mi n tr trách nhi m đ c coi là có giá tr pháp lý, n uị ằ ỏ ậ ề ễ ừ ệ ượ ị ế
chúng không mi n tr trách nhi m do l i c ý hay vô ý nhiêm tr ngễ ừ ệ ỗ ố ọ . Đi u này cóề
nghĩa là, n u s vi ph m h p đ ng là c ý thì th a thu n mi n tr trách nhi m sế ự ạ ợ ồ ố ỏ ậ ễ ừ ệ ẽ
không có giá tr pháp lýị4[4]. Hi n nay, nguyên t c này đ c C ng hoà Pháp l y làmệ ắ ượ ộ ấ
n n t ng đ xây d ng cách ti p c n c a pháp lu t đ i v i các th a thu n h n chề ả ể ự ế ậ ủ ậ ố ớ ỏ ậ ạ ế
hay mi n tr trách nhi m do vi ph m h p đ ng.ễ ừ ệ ạ ợ ồ
Ngoài cách ti p c n chung đ i v i các th a thu n h n ch hay mi n tr tráchế ậ ố ớ ỏ ậ ạ ế ễ ừ
nhi m nói trên, th c ti n xét x c a Pháp không cho phép vi c h n ch trách nhi mệ ự ễ ử ủ ệ ạ ế ệ
b i th ng do gây thi t h i v tính m ng, s c kho .ồ ườ ệ ạ ề ạ ứ ẻ
Pháp lu t c a CHLB Đ c:ậ ủ ứ Đi u 276 B lu t dân s Đ c quy đ nh, ề ộ ậ ự ứ ị bên vi ph mạ
3
4
không th đ c mi n tr trách nhi m trong t ng lai,ể ượ ễ ừ ệ ươ nÕu cè ý vi ph¹m hîp ®ång.
Quy đ nh này có nghĩa là các th a thu n h n ch hay mi n tr trách nhi m, n u liênị ỏ ậ ạ ế ễ ừ ệ ế
quan đ n trách nhi m do vi ph m c ý thì không có giá tr pháp lý. Theo quy đ nh c aế ệ ạ ố ị ị ủ
Đi u 476 B lu t dân s Đ c, các th a thu n trên ề ộ ậ ự ứ ỏ ậ b coi là không có giá tr pháp lý,ị ị
n u ng i bán c tình im l ng, không thông báo cho ng i mua bi t nh ng khuy tế ườ ố ặ ườ ế ữ ế
t t c a hàng hoá mà ng i bán đã bi t tr c.ậ ủ ườ ế ướ S phát tri n c a pháp lu t đi u ch nhự ể ủ ậ ề ỉ
các th a thu n h n ch hay mi n tr trách nhi m, đ ng th i v i vi c tăng c ngỏ ậ ạ ế ễ ừ ệ ồ ờ ớ ệ ườ
giám sát v m t pháp lý, nh m b o v quy n l i c a ng i tiêu dùngề ặ ằ ả ệ ề ợ ủ ườ 5[5].
Pháp lu t c a CHLB Ngaậ ủ : đ i v i hi u l c pháp lu t c a các th a thu n h nố ớ ệ ự ậ ủ ỏ ậ ạ
ch hay mi n tr trách nhi m do vi ph m nghĩa v h p đ ng t ng t pháp lu t c aế ễ ừ ệ ạ ụ ợ ồ ươ ự ậ ủ
C ng hòa Pháp và CHLB Đ c. Kho n 4 Đi u 401 B lu t dân s quy đ nh, ộ ứ ả ề ộ ậ ự ị các th aỏ
thu n tr c v h n ch hay mi n tr trách nhi m do vi ph m nghĩa v m t cách cậ ướ ề ạ ế ễ ừ ệ ạ ụ ộ ố
ý đ c coi là không có giá tr pháp lý.ượ ị
Công c Viên 1980ướ v h p đ ng mua bán hàng hóa qu c t , không tr c ti pề ợ ồ ố ế ự ế
đi u ch nh th a thu n c a các bên v mi n tr hay h n ch trách nhi m do vi ph mề ỉ ỏ ậ ủ ề ễ ừ ạ ế ệ ạ
h p đ ng. Tuy nhiên, Đi u 40, kho n 2 Đi u 43 quy đ nh, th a thu n c a các bên vợ ồ ề ả ề ị ỏ ậ ủ ề
vi c ng i bán không ph i ch u trách nhi m do ch t l ng c a hàng hóa không phùệ ườ ả ị ệ ấ ượ ủ
h p v i h p đ ng n u ng i mua không tuân th th i h n thông báo, do các bên th aợ ớ ợ ồ ế ườ ủ ờ ạ ỏ
thu n hay do Công c quy đ nh, s không có giá tr pháp lý n u ậ ướ ị ẽ ị ế s không phù h pự ợ
c a hàng hóa v i đi u ki n c a h p đ ng liên quan đ n các y u t mà ng i bán đãủ ớ ề ệ ủ ợ ồ ế ế ố ườ
bi t hay bu c ph i bi t nh ng không thông báo cho ng i muaế ộ ả ế ư ườ .
2. Quy đ nh trong pháp lu t n c taị ậ ướ
Quy đ nh t i kho n 1, Đi u 77 Lu t Th ng m i th hi n s tôn tr ng t do ý chíị ạ ả ề ậ ươ ạ ể ệ ự ọ ự
c a các bên trong vi c ký h p đ ng th ng m i. Tuy nhiên, trong th c ti n giao d chủ ệ ợ ồ ươ ạ ự ễ ị
dân s và th ng m i có th x y ra tr ng h p, m t bên nào đó (thông th ng làự ươ ạ ể ả ườ ợ ộ ườ
bên m nh h n v m t kinh t và có kinh nghi m h n trong ho t đ ng th ng m i)ạ ơ ề ặ ế ệ ơ ạ ộ ươ ạ
l i d ng s t n t i c a các th a thu n v h n ch hay mi n tr trách nhi m đ c ýợ ụ ự ồ ạ ủ ỏ ậ ề ạ ế ễ ừ ệ ể ố
vi ph m h p đ ng mà không ph i ch u trách nhi m b i th ng thi t h i. (Xem ví dạ ợ ồ ả ị ệ ồ ườ ệ ạ ụ
1 và 2)
H p 1 - B lu t dân s năm 1995 không có quy đ nh đi u ch nh các th a thu nộ ộ ậ ự ị ề ỉ ỏ ậ
h n ch hay mi n tr trách nhi m. ạ ế ễ ừ ệ
- Kho n 1, đi u 77 Lu t th ng m i (1997) quy đ nh: “các bên đ c mi n tráchả ề ậ ươ ạ ị ượ ễ
nhi m v vi c không th c hi n m t ph n hay toàn b nghĩa v h p đ ng n u trongệ ề ệ ự ệ ộ ầ ộ ụ ợ ồ ế
h p đ ng có th a thu n v các tr ng h p mi n trách nhi m đó”. ợ ồ ỏ ậ ề ườ ợ ễ ệ
5
H p 2 Ví d 1: Trong h p đ ng mua bán hàng hóa đ c ký k t gi a ng i bánộ ụ ợ ồ ượ ế ữ ườ
A và ng i mua B, các bên tho thu n th i đi m giao hàng là 1/1/2004. Cũng trongườ ả ậ ờ ể
h p đ ng, các bên th a thu n m t đi u kho n cho phép bên bán s không ph i ch uợ ồ ỏ ậ ộ ề ả ẽ ả ị
trách nhi m tr c ng i mua n u vi c giao hàng ch m không quá 15 ngày, (tr cệ ướ ườ ế ệ ậ ướ
ngày 16/10). Ngày 30/9 ng i bán A chu n b đ hàng đ giao cho ng i mua Bườ ẩ ị ủ ể ườ
theo tho thu n c a h p đ ng. Cùng ngày 30/9, m t ng i khác (ng i mua C), làả ậ ủ ợ ồ ộ ườ ườ
đ i th c nh trố ủ ạ anh tr c ti p c a ng i mua B, đ ngh ng i bán A bán s hàng đóự ế ủ ườ ề ị ườ ố
cho h v i giá cao h n 20% giá trong h p đ ng gi a A và B. Ng i bán A l i d ngọ ớ ơ ợ ồ ữ ườ ợ ụ
tho thu n gi a h v i ng i mua B, đ ng ý bán cho ng i mua C s hàng l raả ậ ữ ọ ớ ườ ồ ườ ố ẽ
ph i giao cho ng i mua B, b i vì h nghĩ r ng trong th i h n 15 ngày, h có th aả ườ ở ọ ằ ờ ạ ọ ừ
kh năng chu n b đ hàng đ giao cho ng i mua B. Ngày 15/10 ng i mua Bả ẩ ị ủ ể ườ ườ
nh n hàng theo h p đ ng, th nh ng lúc này, h bu c ph i bán r vì th tr ng đãậ ợ ồ ế ư ọ ộ ả ẻ ị ườ
không còn nhu c u. Vì th , ng i mua B ph i ch u m t s thi t h i đáng k nào đó.ầ ế ườ ả ị ộ ố ệ ạ ể
Tuy nhiên, n u căn c theo kho n 1 đi u 77 Lu t th ng m i hi n hành ng i muaế ứ ả ề ậ ươ ạ ệ ườ
B không có quy n yêu c u ng i bán yêu c u b i th ng thi t h i. ề ầ ườ ầ ồ ườ ệ ạ
Ví d 2: Trong h p đ ng mua bán hàng hóa gi a ng i bán và ng i mua cóụ ợ ồ ữ ườ ườ
th a thu n r ng, ng i bán ch ch u trách nhi m v ch t l ng c a hàng hóa trongỏ ậ ằ ườ ỉ ị ệ ề ấ ượ ủ
th i h n 12 tháng, tính t ngày giao hàng đ c th a thu n trong h p đ ng. H tờ ạ ừ ượ ỏ ậ ợ ồ ế
th i h n nói trên, ng i mua m i phát hi n hàng hóa không phù h p v i di u ki nờ ạ ườ ớ ệ ợ ớ ề ệ
c a h p đ ng và ng i mua cũng có căn c xác đáng r ng, tr c th i đi m ký h pủ ợ ồ ườ ứ ằ ướ ờ ể ợ
đ ng ng i bán đã bi t đ c hàng hóa có khuy t t t nh ng không thông báo choồ ườ ế ượ ế ậ ư
ng i mua v đi u đó.ườ ề ề T i th i đi m ký k t h p đ ng, n u ng i bán thông báoạ ờ ể ế ợ ồ ế ườ
cho ng i mua bi t r ng, hàng hóa có khuy t t t thì ng i mua có l đã t ch i kýườ ế ằ ế ậ ườ ẽ ừ ố
k t h p đ ng mua bán này. Theo quy đ nh c a kho n 1 đi u 77 Lu t th ng m iế ợ ồ ị ủ ả ề ậ ươ ạ
1997, ng i bán không ph i ch u trách nhi m tr c ng i mua vì th i h n do cácườ ả ị ệ ướ ườ ờ ạ
bên th a thu n đã h t.ỏ ậ ế
Theo quy đ nh c a pháp lu t hi n hành, ng i b thi t h i gián ti p t s c ý l iị ủ ậ ệ ườ ị ệ ạ ế ừ ự ố ợ
d ng th a thu n h n ch hay mi n tr trách nhi m do vi ph m h p đ ng, không cóụ ỏ ậ ạ ế ễ ừ ệ ạ ợ ồ
quy n yêu c u phía bên kia b i th ng thi t h i. ề ầ ồ ườ ệ ạ
3. Đ xu tề ấ
Đ đ m b o s công b ng và quy n l i c a nh ng bên “y u h n” và tr t tể ả ả ự ằ ề ợ ủ ữ ế ơ ậ ự
th ng m i nói chung§, c n ph i có s đánh giá thích đáng v m t pháp lý th aươ ạ ầ ả ự ề ặ ỏ
thu n c a các bên tham gia h p đ ng v h n ch hay mi n tr trách nhi m. Vì v y,ậ ủ ợ ồ ề ạ ế ễ ừ ệ ậ
chúng tôi ki n ngh b sung vào kho n 1 Đi u 77 Lu t th ng m i hi n hành (hayế ị ổ ả ề ậ ươ ạ ệ
đi m (a) kho n 1 Đi u 280 d th o Lu t th ng m i s a đ i l n 8) n i dung sau:ể ả ề ự ả ậ ươ ạ ử ổ ầ ộ
“Th a thu n c a các bên v mi n tr trách nhi m s không có giá tr pháp lý n uỏ ậ ủ ề ễ ừ ệ ẽ ị ế
th a thu n đó liên quan đ n vi ph m h p đ ng do c ý”.ỏ ậ ế ạ ợ ồ ố
Quy đ nh nh v y là phù h p v i th c ti n, góp ph n hoàn thi n pháp lu t h pị ư ậ ợ ớ ự ễ ầ ệ ậ ợ
đ ng n c ta. /.ồ ở ướ
6[1] Xem: Lu t bán hàng năm 1979 c a ậ ủ Anh
7[2] Xem: Jenkins D. The Essence of the Contract. The Cambridge Law Journal, vol 27 (November 1969),
p.262
8[3] Xem: Đi u 2-302 B lu t th ng m i th ng nh t c a Hoa Kỳề ộ ậ ươ ạ ố ấ ủ
9[4] Xem: Nicolas B. French Law of Contract, London, 1982, p.228
10[5] Xem: Comarov A.C, Trách nhi m trong ho t đ ng th ng m i, Matxc va, 1991, tr.158ệ ạ ộ ươ ạ ơ
6
7
8
9
10