501
2. Trương Bá Tuấn (2022), Chính sách thuế thúc đẩy tăng trưởng
xanh ở Việt Nam, Cổng thông tin điện tử Bộ Tài chính
3. Văn Tuấn (2024), Chính sách thuế tạo động lực cho phát triển kinh
tế xanh bền vững, Thời báo Tài chính
4. Đức Việt (2024), Hoàn thiện chính sách thuế, hướng tới mục tiêu
tăng trưởng xanh, Thời báo Tài chính
5. PGS, TS. Phạm Quang Thao (2025), Chính sách tài chính thúc đẩy
tăng trưởng xanh tại Việt Nam, Theo Tạp chí Kinh tế và Dự báo
6. Nguyễn Thị Hải Bình, Phạm Thị Thu Hồng (2022), Ảnh hưởng
của chính sách thuế xanh đến hành vi tiêu dùng hướng tới phát triển bền vững
tại Việt Nam, Tạp chí Quản lý và Kinh tế quốc tế
THUẾ CARBON: CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC CHO VIỆT NAM
Nguyễn Thị Thu Phương-CQ59/01.02
Tóm tắt
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, việc kiểm soát và giảm
phát thải khí nhà kính, đặc biệt là CO₂, trở thành ưu tiên hàng đầu của các quốc gia
trên thế giới. Việt Nam, với cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 tại
Hội nghị COP26, đang từng bước triển khai các chính sách nhằm điều chỉnh hành vi
sản xuất và tiêu dùng theo hướng giảm phát thải. Đặc biệt, Việt Nam cần tăng cường
áp dụng các chính sách tài chính công hiệu quả nhằm thúc đẩy tăng trưởng xanh, trong
đó thuế carbon được xem là một giải pháp quan trọng. Đây không chỉ là công cụ điều
tiết hành vi phát thải khí CO₂ mà còn tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước, hỗ trợ các
chính sách phát triển bền vững. Mặc dù nhiều quốc gia trên thế giới đã áp dụng thuế
carbon thành công, điển hình là các nước Liên minh Châu Âu (EU), Canada, Nhật Bản
và Singapore. Tuy nhiên, tại Việt Nam, chính sách này vẫn đang trong giai đoạn nghiên
cứu và hoàn thiện. Bài viết phân tích vai trò của thuế carbon trong tài chính công, đánh
giá những cơ hội và thách thức khi áp dụng tại Việt Nam, đồng thời đề xuất giải pháp
nhằm tối ưu hóa chính sách này trong thời gian tới.
Từ khóa: Chính sách tài chính công, thuế carbon, phát triển bền vững
1. Tổng quan về thuế carbon
Thuế carbon là một loại thuế đánh vào lượng khí CO₂ phát thải từ các hoạt động
sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng, nhằm tạo động lực kinh tế để các doanh nghiệp và cá
nhân giảm phát thải, sử dụng năng lượng sạch và chuyển đổi sang công nghệ xanh. Cơ
sở nền tảng của việc áp thuế carbon là đưa ra chi phí bổ sung cho mỗi tấn CO2 phát thải
502
vào khí quyển. Vì thế, thuế carbon được xem là một chính sách kinh tế và là một công
cụ hiệu quả về mặt chi phí để khuyến khích giảm phát thải khí nhà kính (KNK) tại nơi
diễn ra phát thải theo nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả phí.
Thuế carbon không chỉ đóng vai trò là công cụ điều tiết hành vi kinh tế mà còn là
nguồn thu quan trọng cho Ngân sách nhà nước. Nguồn thu từ thuế carbon có thể được
sử dụng để tài trợ cho các chương trình phát triển bền vững, hỗ trợ doanh nghiệp đổi
mới công nghệ, cải thiện cơ sở hạ tầng xanh hoặc giảm gánh nặng thuế cho các nhóm
dễ bị tổn thương. Trên thế giới, nhiều quốc gia như Liên minh Châu Âu (EU), Canada
và Nhật Bản đã triển khai thuế carbon với các mô hình khác nhau, từ đánh thuế trực tiếp
lên nhiên liệu hóa thạch đến thiết lập hệ thống mua bán phát thải. Phần Lan là quốc gia
đầu tiên thực hiện thuế carbon vào năm 1990, tính đến tháng 4/2021, mức thuế carbon
ở quốc gia này lên tới 73,02 USD/tấn CO2. Tiếp sau Phần Lan là Thụy Điển và Na Uy
– hai quốc gia cùng thực hiện thuế carbon vào năm 1991, trong đó với mức thuế 69
USD/tấn CO2 được sử dụng trong xăng, thuế carbon của Na Uy được xếp vào hàng
nghiêm ngặt nhất thế giới.
Bên cạnh đó, thuế carbon giúp điều tiết hành vi tiêu dùng năng lượng, giảm ô
nhiễm nhưng cũng tác động đến chi phí sản xuất và sức cạnh tranh của doanh nghiệp.
Việc thiết kế và thực thi thuế carbon hiệu quả cần đảm bảo tính công bằng, minh bạch
và phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia, đặc biệt trong bối cảnh Việt
Nam đang hướng tới mục tiêu tăng trưởng xanh và cam kết giảm phát thải theo Thỏa
thuận Paris và COP26.
2. Bối cảnhViệt Nam trước khi áp dụng chính sách thuế carbon
Việt Nam là một trong những quốc gia có tốc độ tăng trưởng phát thải CO₂ cao
nhất khu vực Đông Nam Á. Theo số liệu từ Bộ Tài nguyên và Môi trường, tổng lượng
phát thải CO₂ của Việt Nam năm 2022 đạt khoảng 327,9 triệu tấn, giảm nhẹ so với 337,7
triệu tấn năm 2021, chủ yếu do tác động của các chính sách tiết kiệm năng lượng và sự
phục hồi chậm của nền kinh tế sau đại dịch. Tuy nhiên, xu hướng phát thải vẫn đang gia
tăng đáng kể. Ngành năng lượng chiếm tới 63,3% tổng lượng phát thải, trong đó, nhiệt
điện than là nguồn phát thải lớn nhất, đóng góp hơn 50% lượng CO₂ của toàn ngành.
Ngoài ra, các lĩnh vực như giao thông vận tải và công nghiệp cũng ghi nhận mức phát
thải ngày càng cao, đặc biệt là khi quá trình đô thị hóa và công nghiệp hóa tiếp tục mở
rộng.
Hiện nay, ở Việt Nam, thuế carbon là vấn đề hoàn toàn mới và chưa có một sắc
thuế carbon độc lập, nhưng đã áp dụng một số chính sách thuế liên quan nhằm điều tiết
hoạt động phát thải KNK. Trong đó, Luật Thuế Bảo vệ Môi trường năm 2010 quy định
đánh thuế lên một số sản phẩm có tác động tiêu cực đến môi trường như xăng, dầu, than
đá và túi ni-lông. Mức thuế suất được điều chỉnh theo Nghị quyết
579/2018/UBTVQH14, với mức thuế tối đa lên đến 4.000 đồng/lít đối với xăng và
503
30.000 đồng/tấn đối với than đá. Mặc dù đây không phải là thuế carbon trực tiếp, nhưng
nó góp phần hạn chế tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch và gián tiếp giảm phát thải khí CO₂.
Ngoài ra, Việt Nam đã có bước đi quan trọng trong việc xây dựng cơ chế định giá
carbon. Nghị định 06/2022/NĐ-CP về giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng
ozone đã đưa ra khung pháp lý cho việc triển khai thị trường carbon trong nước. Năm
2023, Việt Nam đã bán thành công 10,3 triệu tín chỉ carbon, trị giá khoảng 51,5 triệu
USD, cao nhất ở khu vực Đông Á - Thái Bình Dương và đưa Việt Nam vào top 15 quốc
gia có khả năng bán tín chỉ carbon trên toàn cầu. Thành công này đã tạo thêm động lực
cho quá trình phát triển tín chỉ carbon tại các địa phương, thúc đẩy quá trình phát triển
tín chỉ carbon rừng và các kế hoạch tiết kiệm năng lượng. Khi phát triển tín chỉ carbon
mở rộng, Cục Lâm nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) đã điều chỉnh dự
báo doanh thu tín chỉ carbon quốc gia từ 40 triệu tín chỉ carbon mỗi năm, tạo ra khoảng
200 triệu USD, lên 57 triệu tín chỉ carbon, với khả năng tạo ra 300 triệu USD. Điều này
đặt nền tảng cho các doanh nghiệp phải trả phí khi phát thải quá mức, từ đó khuyến
khích áp dụng công nghệ sạch và cải thiện hiệu quả sử dụng năng lượng.
Bên cạnh đó, Việt Nam cũng cam kết trong Chiến lược tăng trưởng xanh giai
đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến 2050, với mục tiêu phát triển kinh tế bền vững và giảm
phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch. Theo cam kết tại COP26, Việt Nam đặt mục tiêu
đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Điều này tạo ra một động lực lớn trong việc
chuyển đổi sang mô hình tăng trưởng ít carbon hơn, đồng thời yêu cầu triển khai các
công cụ kinh tế mạnh mẽ như thuế carbon để kiểm soát phát thải hiệu quả hơn.
Dù đã có những bước tiến trong chính sách, nhưng hiện nay, chưa có mức giá
carbon chính thức được áp dụng, khiến việc định hướng đầu tư vào công nghệ sạch gặp
nhiều khó khăn. Nếu thuế carbon được triển khai hợp lý, nó có thể trở thành một công
cụ tài chính quan trọng để điều tiết thị trường, thúc đẩy đổi mới công nghệ xanh và giảm
phát thải khí nhà kính một cách bền vững.
3. Cơ hội khi áp dụng thuế carbon cho Việt Nam
Việc áp dụng thuế carbon tại Việt Nam không chỉ giúp thực hiện cam kết giảm
phát thải khí nhà kính mà còn tạo ra nhiều cơ hội quan trọng về kinh tế, môi trường và
tài chính công.
Thứ nhất, hỗ trợ thực hiện cam kết quốc tế về giảm phát thải
Việt Nam đã cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 theo COP26. Việc
áp dụng thuế carbon sẽ giúp kiểm soát lượng phát thải của doanh nghiệp, thúc đẩy việc
sử dụng năng lượng sạch và giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch. Đây cũng là bước
đi quan trọng để Việt Nam tham gia vào thị trường carbon toàn cầu và nâng cao vị thế
trong các hiệp định thương mại có điều khoản về môi trường, như EVFTA và CPTPP.
Thứ hai, tăng nguồn thu ngân sách nhà nước
504
Thuế carbon có thể trở thành một công cụ tài chính hiệu quả giúp tăng nguồn thu
cho ngân sách. Theo ước tính của Ngân hàng Thế giới (WB), nếu Việt Nam áp dụng
mức thuế carbon khoảng 5-10 USD/tấn CO₂, ngân sách nhà nước có thể thu về hàng tỷ
USD mỗi năm. Khoản thu này có thể được sử dụng để đầu tư vào các dự án năng lượng
tái tạo, giao thông xanh và bảo vệ môi trường, giúp nền kinh tế chuyển đổi theo hướng
phát triển bền vững.
Thứ ba, thúc đẩy đổi mới công nghệ và tăng trưởng xanh
Việc đánh thuế carbon sẽ tạo động lực cho doanh nghiệp chuyển đổi sang công
nghệ sạch hơn để giảm chi phí sản xuất. Các ngành công nghiệp có mức phát thải cao
như nhiệt điện, xi măng, thép sẽ buộc phải đầu tư vào công nghệ thân thiện với môi
trường, giúp nâng cao năng suất và sức cạnh tranh. Ngoài ra, chính sách này cũng
khuyến khích doanh nghiệp phát triển năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời và
hydro xanh.
Thứ tư, hạn chế rủi ro từ các cơ chế điều chỉnh biên giới carbon
Các nước EU đang triển khai Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), theo
đó, hàng hóa nhập khẩu vào EU sẽ phải chịu thuế carbon nếu nước xuất khẩu không có
chính sách định giá carbon tương đương. Nếu Việt Nam áp dụng thuế carbon nội địa,
doanh nghiệp xuất khẩu có thể tránh được mức thuế cao khi đưa hàng vào thị trường
EU, giúp bảo vệ lợi thế cạnh tranh của các ngành sản xuất như dệt may, thép và nông
sản.
Thứ năm, cải thiện chất lượng môi trường và sức khỏe cộng đồng
Việc giảm phát thải CO₂ không chỉ giúp hạn chế biến đổi khí hậu mà còn cải thiện
chất lượng không khí, đặc biệt tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Nghiên
cứu của Viện Môi trường Stockholm (SEI) cho thấy, nếu Việt Nam giảm được 10%
lượng phát thải CO₂ từ giao thông và công nghiệp, số ca tử vong do ô nhiễm không khí
có thể giảm khoảng 5.000 - 7.000 ca mỗi năm. Điều này mang lại lợi ích lâu dài cho sức
khỏe cộng đồng và giảm chi phí y tế cho nhà nước.
Thứ sáu, thu hút đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực xanh
Việc áp dụng thuế carbon và xây dựng khung chính sách rõ ràng về giảm phát
thải sẽ tạo niềm tin cho các nhà đầu tư nước ngoài vào thị trường Việt Nam. Các quỹ
đầu tư quốc tế đang ngày càng ưu tiên rót vốn vào các quốc gia có chiến lược phát triển
bền vững và các doanh nghiệp có tiêu chuẩn ESG (môi trường, xã hội và quản trị). Điều
này sẽ giúp Việt Nam thu hút nguồn vốn FDI vào các ngành công nghiệp xanh, năng
lượng tái tạo và kinh tế tuần hoàn.
4. Thách thức trong việc áp dụng thuế carbon tại Việt Nam
Mặc dù thị trường carbon có tiềm năng to lớn, nhưng vẫn còn nhiều rào cản đáng
kể.
505
Thứ nhất, khung pháp lý chưa hoàn thiện. Hiện nay, Việt Nam chưa ban hành
luật thuế carbon riêng biệt, mà chỉ áp dụng thuế bảo vệ môi trường (BVMT) đối với một
số sản phẩm nhiên liệu hóa thạch. Dù đã có định hướng trong Chiến lược tăng trưởng
xanh và Đóng góp quốc gia tự quyết định (NDC), cơ chế định giá carbon vẫn đang trong
quá trình nghiên cứu, chưa có quy định cụ thể về đối tượng chịu thuế, mức thuế và
phương thức thu thuế. Điều này khiến việc triển khai thuế carbon gặp nhiều rào cản về
pháp lý và thực thi.
Thứ hai, thách thức đến từ công nghệ. Việt Nam thiếu các công nghệ chuyển đổi
tín chỉ carbon cơ bản như điện gió và điện mặt trời. Các dự án năng lượng tái tạo trong
nước phụ thuộc rất nhiều vào công nghệ nước ngoài và gặp khó khăn trong việc bảo trì,
chưa nói đến khả năng sử dụng các công nghệ tiên tiến như thu giữ carbon.
Thứ ba, vấn đề liên quan đến chi phí chứng nhận tín chỉ carbon. Theo TS. Võ
Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược thương hiệu và cạnh tranh, Việt
Nam thiếu các tổ chức cấp và chứng nhận tín chỉ carbon trong nước, dẫn đến chi phí
liên quan rất cao. Bên cạnh đó, tín chỉ carbon có giới hạn về thời gian và có thể mất giá
nếu không được bán trong một khoảng thời gian cụ thể.
Thứ tư, hệ thống đo lường, giám sát phát thải còn nhiều hạn chế. Việc thu thuế
carbon đòi hỏi hệ thống đo đạc lượng phát thải CO₂ chính xác, minh bạch. Tuy nhiên,
Việt Nam hiện chưa có cơ sở dữ liệu đầy đủ về lượng khí thải của từng ngành, từng
doanh nghiệp. Thiếu cơ sở hạ tầng giám sát khiến việc thực thi thuế carbon gặp khó
khăn, dễ dẫn đến gian lận, trốn thuế hoặc báo cáo không chính xác.
5. Giải pháp thúc đẩy triển khai thuế carbon tại Việt Nam
Thứ nhất, hoàn thiện khung pháp lý và xây dựng lộ trình áp dụng thuế carbon.
Việt Nam cần ban hành luật thuế carbon riêng biệt, quy định rõ đối tượng chịu thuế,
mức thuế và cơ chế thu nộp, đồng thời đảm bảo tính đồng bộ với các chính sách về môi
trường và tăng trưởng xanh. Lộ trình áp dụng cần được thiết kế theo từng giai đoạn, bắt
đầu với các ngành phát thải cao như năng lượng, giao thông, sản xuất công nghiệp, trước
khi mở rộng ra toàn nền kinh tế.
Thứ hai, thiết lập hệ thống đo lường, báo cáo và kiểm tra phát thải CO₂. Việc
triển khai thuế carbon cần đi kèm với một hệ thống đo lường chính xác, minh bạch để
xác định mức phát thải của từng doanh nghiệp. Việt Nam cần đầu tư vào cơ sở hạ tầng
giám sát khí thải, áp dụng công nghệ số và dữ liệu lớn (Big Data) để quản lý lượng phát
thải và kiểm soát việc thực thi chính sách.
Thứ ba, áp dụng mức thuế hợp lý và linh hoạt theo ngành nghề. Để tránh tác động
tiêu cực đến các doanh nghiệp và nền kinh tế, Việt Nam cần áp dụng mức thuế carbon
phù hợp, có thể bắt đầu từ mức thấp (khoảng 10-20 USD/tấn CO₂) và tăng dần theo thời
gian. Ngoài ra, cần xem xét cơ chế miễn giảm hoặc ưu đãi thuế cho các doanh nghiệp
có kế hoạch giảm phát thải hiệu quả và đầu tư vào công nghệ xanh.