
TẠP CHÍ NỘI KHOA VIỆT NAM|SỐ 23/2021
62
NGHIÊN CỨU LÂM SÀNG
THUỐC CÓ CỬA S ĐIỀU TRỊ HẸP
NHỮNG LƯU Ý ĐỐI VỚI BÁC SĨ LÂM SÀNG NỘI KHOA
Hà Phan Hải An
Trường Đại học Y Hà Nội
TÓM TẮT
Sửdụngthuốcantoànvàhiệuquảđểđạtmụcđíchđiềutrịtốiưuchobệnhnhânlàmộtvấnđềluôn
đượcquantâm.Đểđạtđượcsựcânbằngvềantoànvàhiệuquả,cầnhiểurõcácđặctínhvềdượcđộng
học,dượclựchọccủathuốc,đồngthờicầncócáccôngcụgiúpduytrìđượcmứcnồngđộmụctiêunhư
theodõinồngđộthuốc.Dođócầnquantâmđặcbiệtchocácthuốccócửasổđiềutrịhẹp,donhữngkhó
khăntronglựachọnmứcliều,chếđộliềunhằmđạthiệuquảtốiưu.Bêncạnhđó,nhiềuloạithuốctương
đươngcùnghoạtchấtrađời,dướiáplựcvềkinhtếcũnglàmộttháchthứcchocácnhàlâmsàngtrong
lựachọn.Bàitổngquantrìnhbàyvềnhữngkháiniệmcơbảntrongsửdụngthuốccócửasổđiềutrịhẹp,
cácyêucầuvềtínhtươngđươngsinhhọcnhằmđưavàosửdụnglâmsàngmộtcáchantoàn,hiệuquả,
đồngthờiđưaramộtsốđiểmcầnlưuýkhisửdụngcácthuốcthaythếchothuốcgốc.
Từ khóa: Thuốc có cửa sổ điều trị hẹp; Theo dõi nồng độ thuốc; Tương đương sinh học; Chuyển
đổi và thay thế thuốc.
GIỚI THIỆU CHUNG
Sử dụng thuốc trong điều trị là một trong
nhữngnhiệmvụquantrọngcủangườithầythuốc.
TheothốngkêcủaCơquanNghiêncứuvàChất
lượngYtếHoaKỳ,trongđơnthuốcchomộtngười
<65tuổicótrungbình10,8loạithuốc,cònđơncủa
người>65tuổicótrungbìnhtới26,5loạithuốc[1].
Nhưvậy,saisóttrongkêđơnhaytươngtácthuốc
làđiềukhótránhkhỏi.Thuốccóthểtrởthànhnguy
hiểm nếu không được kê đúng, sử dụng đúng,
hoặckhôngpháthiệnkịpthờicáctácdụngphụđể
xửtríphùhợp.
Trongquátrìnhpháttriểnmộtthuốcđiềutrị,
hiểubiếtvềtínhantoànvàhiệuquảlàđiềuquan
tâmđầutiên.Cầnxácđịnhrấtnhiềuthôngtin,đặc
biệtvềdượcđộnghọcvàdượclựchọccủathuốc,
trongđóphảixácđịnhđượcliềutốithiểucóhiệu
quảvàliềutốithiểugâyđộctínhvớiliềuđơnvà
liềulặplạitrênmôhìnhđộngvậtcàngsớmcàng
tốttrướckhiđưavàothửnghiệmtrênngười[2].
Khoảngcáchgiữamứcliềuthuốccóthểđiều
trị bệnh hiệu quả và mức liều thuốc có thể gây
độctínhđượcgọilàcửasổđiềutrị,làphépđo
độantoàncủamộtthuốccụthể.Hình1minhhọa
khoảngcửasổđiềutrịcủamộtthuốc.Đâylàtỉlệ
giữamứcliềugâytácdụngphụvớitầnsuấtmắc
haymứcđộkhôngthểchấpnhậnđượcchomột
chỉđịnhcụthểvàmứcliềuhiệuquảvềdượchọc
mongmuốn.Cửasổđiềutrịcàngrộng,độantoàn
củathuốccàngcao[3].Khitiếnhànhnghiêncứu
trênmôhìnhđộngvật,cửasổđiềutrịlàtỉsốgiữa
mứcliềugâytửvongở50%sốquầnthểđộngvật
nghiêncứu(LD50)vàmứcliềutạođượchiệuquả
tốithiểu cho50%sốđộngvật này(ED50),tứclà
Ngày nhận bài: 21/9/2021
Ngày phản biện: 22/9/2021
Ngày chấp nhận đăng: 23/9/2021

TẠP CHÍ NỘI KHOA VIỆT NAM|SỐ 23/2021
63
NGHIÊN CỨU LÂM SÀNG
bằngLD50/ED50.Khinghiêncứutrênngười,LD50
được thay bằng mức liều để đạt nồng độ thuốc
trongmáucóthểgâyđộctính[4].Trongthựchành
lâmsàng,phảisửdụngliềuthuốcnằmtronggiới
hạncửasổđiềutrị.Tuynhiên,cửasổđiềutrịdao
động đáng kể giữa các nhóm thuốc và ngay cả
giữacácthuốctrongcùngmộtnhóm[5].
THUỐC CÓ CỬA S ĐIỀU TRỊ HẸP
Thuốccócửa sổđiềutrị hẹplànhững loại
thuốcmàchỉcầnmộtthayđổinhỏnồngđộtrong
máucóthể dẫn đếnmộtthayđổi đángkểtrong
đápứngdượcđộnghọcvàdượclựchọc[6].Điều
này khiến thuốc có nguy cơ bị sử dụng với liều
dướingưỡngđápứnglâmsànghoặcvớiliềugây
độctính,tạoratháchthứckhisửdụngchonhững
đối tượng có tình trạng mong manh, như người
caotuổi,ngườicónhiềubệnhphốihợp,hayngười
phảisửdụngđồngthờinhiềuthuốc[5].Cơquan
Sức khỏe của Canada (CDD) cảnh báo, đây là
nhữngloạithuốccầnđặcbiệtchúýkhisửdụng,
dochỉcầnmộtkhácbiệtrấtnhỏvềliềuhoặcnồng
độthuốcđãcóthểdẫnđếnđiềutrịthấtbạinghiêm
trọngvà/hoặcnhữngbiếncốbấtlợinghiêmtrọng
[7].Cácthuốccótỉlệgiữatrungvịliềugâytửvong
và trung vị liều có hiệu quả, hoặc giữa nồng độ
tốithiểugâyđộcvànồngđộtốithiểucóhiệuquả
trongmáutrongkhoảng≤3-4đượccoilàthuốc
cókhoảngtrịliệuhẹp,đòihỏiphảitheodõinồng
độthuốctrongmáuchuẩnxácđểhạnchếtácdụng
độcmàvẫnđảmbảohiệuquảđiềutrị[8].
Biểu đồ 1. Cửa sổ điều trị.
SỬ DỤNG CÁC THUỐC CÓ CỬA S ĐIỀU TRỊ
HẸP TRÊN LÂM SÀNG - THEO DÕI NỒNG ĐỘ
THUỐC TRONG ĐIỀU TRỊ
Đốivớihầuhếtcácthuốc,cóthểnhậnthấy
và đo lường được lợi ích. Như vậy, bệnh nhân
đượcdùngliềuphùhợpvàbácsĩlâmsàngcóthể
điềuchỉnhliềunếucầnđểtránhtácdụnggâyđộc
hayđạthiệuquả.Tuynhiên,khôngphảimọiloại
thuốc đều rơi vào trường hợp này [9]. Có nhiều
nhóm thuốc sử dụng trên lâm sàng đòi hỏi phải
theodõinồngđộthuốctrongmáuhayhuyếttương
nhằmduytrìnồngđộnàyluôntronggiớihạnmục
tiêu. Theo dõi nồng độ thuốc trong máu là một
côngcụhữuíchtrongđiềutrị,đặcbiệtđốivớicác
thuốccócửasổđiềutrịhẹpvàtrởthànhthựchành
lâmsàngthườngquichomộtsốnhómthuốc.Ví
dụ,cácthuốcchốngthảighép.Đâylàmộttrongsố
nhữngcôngcụđánhgiáviệctuânthủđiềutrịcủa
bệnhnhân,điềuđặcbiệtquantrọngđốivớibệnh
nhânsaughéptạng.Bêncạnhđó,theodõinồng
độthuốccũnggiúpxácđịnhchếđộliềuvàtầnsuất
sửdụngthuốc.
Việcsửdụngcácthuốccócửasổđiềutrịhẹp
cóthểlàmtăngnguycơbịbiếncốliênquanđến

TẠP CHÍ NỘI KHOA VIỆT NAM|SỐ 23/2021
64
NGHIÊN CỨU LÂM SÀNG
thuốc.MộtnghiêncứuởẤnĐộdonhómtácgiả
IyerKvàCStiếnhànhtrên200bệnhnhânđiềutrị
nộitrúchothấythuốccócửasổđiềutrịhẹplàm
tăngnguycơbịbiếncốlên22%,sovớicácthuốc
thôngthườngchỉlà8%,dođóphảiđặcbiệtchú
ý,nhấtlàtrongđiềukiệndùngnhiềuthuốcphối
hợp[10].
Việcxácđịnhvàphiêngiảicửasổđiềutrịcủa
mộtthuốcrấtphứctạp,cònphụthuộcvàomỗiloại
chỉđịnhvàmỗiloạiđộctính[4].Mộtsốthuốcsử
dụngtrongtimmạchđểđiềutrịrốiloạnnhịphoặc
suytim,nhưdigoxin, digitoxin, flecainide... được
xếploạivàonhómthuốccócửasổđiềutrịhẹp,
điềunàyđượckhuyếncáonêntheodõinồngđộ
thuốcđểđạtcânbằnggiữaantoànvàhiệuquả.
Nhómthuốcchốngungthư cùngvớinhóm
thuốctimmạch,baogồmcảthuốcchốngđônglà
2nhóm thuốccósốlượngnhiềunhấtthuộc loại
cócửasổđiềutrịhẹp.Tìmhiểucơchếtạonênsự
khácbiệtvềcửasổđiềutrịgiữacácnhómthuốc
đốivớinhiềubệnhlýkhácnhau cầnđượcquan
tâm,đặcbiệttrongnghiêncứuvàpháttriểnthuốc
mớisửdụngchocácbệnháctính[11].
Hầuhếtcácthuốckhángsinhcócửasổđiều
trị rộng nên không cần theo dõi nồng độ thuốc
khi điều trị. Tuy nhiên, một vài loại kháng sinh,
ví dụ aminoglycosid, vancomycin, teicoplanin,
polymyxin...lạicócửasổđiềutrịhẹp,cóthểgây
rađộctínhnặngkhônghồiphục.Dượcđộnghọc
củahầuhếtcácthuốcbịthayđổirấtnhiềutheotình
trạngchứcnăngthận,đặcbiệtkhichứcnăngthận
giảmsút[12].Dotínhphổbiếncủakhángsinh,việc
sửdụngkhôngđúngcáchđãgâyranhiềuhệlụyvà
nguycơchotínhmạng,nhưtạoravikhuẩnkháng
thuốchoặcđakhángthuốc,làmtăngchiphíđiềutrị,
gâyảnhhưởngtiêucựcđếnNgànhYtếcủanhiều
quốcgiavàngànhcôngnghiệpdược[13].
Các thuốc chống thải ghép nền tảng trong
phácđồđiềutrịứcchếmiễndịchsaughéptạng
từnhiềuthậpkỷlànhómthuốcứcchếcalcineurin
vớiđạidiệnlàciclosporinvàtacrolimus.Gầnđây,
cácthuốcứcchếproteinđíchcủarapamycincũng
đưavàosửdụngkháphổbiến.Cácloạithuốcnày
cócửasổđiềutrịrấthẹp,khikhoảngcáchgiữa
mứcliềukhônghiệuquả(ứcchếmiễndịchdưới
mứcmụctiêu)vàmứcliềugâyđộcrấtnhỏ,đôikhi
cònđượcgọilàthuốccómứcliềunguyhiểm.Bên
cạnhđó,cácthuốcnàycómứcdaođộngvềdược
độnghọcrấtrộnggiữacáccáthểvàngaycảtrên
cùng một cá thể ở những thời điểm khác nhau.
Nhữngđặcđiểmnàydẫntớicầntheodõinồngđộ
thuốcứcchếmiễndịchnêutrênmộtcáchthường
quiđểđảmbảođạtmứcđộứcchếmiễndịchtối
ưuvàhạnchếđộctínhcủachúng[14].
Đầunhữngnăm1970,việctheodõinồngđộ
thuốctrongđiềutrịđãthựchiệnđểcáthểhóaviệc
dùngthuốc,nhưxácđịnhliềuchotừngcáthể,duy
trìnồngđộ thuốctrongdịch sinhhọcởgiới hạn
mụctiêu,giảmthiểubiếncốbấtlợichobệnhnhân,
giúpnhânviênytếcóthểxácđịnhđúngliềucần
thiết[15].Theokếtquảtổnghợptừnhiềunghiên
cứuvàtheoTổchứcYtếThếgiới(WHO),cáctiêu
chíđểxácđịnhmộtthuốccầntheodõinồngđộ
nhưsau:(1)sựdaođộngvềdượcđộnghọcđáng
kểgiữacáccáthể,(2)sựdaođộngvềdượcđộng
họctrongcùngmộtcáthểtheothờigian,(3)tác
dụngđiềutrịvàtácdụngphụcủathuốcphụthuộc
vàonồngđộ,cókhảnăng hồi phục khi thay đổi
liều,(4)cửasổđiềutrịhẹp,(5)khôngcódấuấnvề
dượclựchọcnàođểđánhgiáđápứngvớiđiềutrị
và/hoặcđộctính,quađócóthểthayđổiliềunhanh
chóngthaychoviệc theo dõinồngđộthuốc, (6)
thờigianđiềutrịđủdàivàbệnhnhânởtìnhtrạng
đủnặngđểbiệngiảichonỗlựctheodõinồngđộ
thuốcvà(7)khókiểmsoáthiệuquảđiềutrịmong
muốn[9],[16].Việctheodõinồngđộthuốcmang
lạinhiềulợiíchlâmsàng,trongđócócảithiệndao
độngvềdượcđộnghọc,cóthểnhậnbiếtngộđộc
thuốcdễdànghơn,quantrọngnhấtlàmanglạilợi
íchtốiưutrongđiềutrịchobệnhnhân[13].Điều
nàyđòihỏicáchtiếpcậnphốihợpliênquanvới
phântíchvềdượclý, dược động học, dượclực
học.Việcphântíchkếtquảcầnxemxétđếncác
yếutốnhưthờigianlấymẫusovớithờiđiểmsử
dụngliềuthuốc,lịchtrìnhliềulượng,đápứngcủa
bệnhnhân,mụctiêulâmsàng...[17].

TẠP CHÍ NỘI KHOA VIỆT NAM|SỐ 23/2021
65
NGHIÊN CỨU LÂM SÀNG
SỰ CHUYỂN ĐI SANG THUỐC CÙNG HOẠT
CHẤT TƯƠNG TỰ HAY THAY THẾ THUỐC VÀ
YÊU CẦU VỀ TƯƠNG ĐƯƠNG SINH HỌC
Vấnđềchuyểnđổihaythaythếthuốcngày
càngđượcquantâm,mộtphầndosựpháttriển
củanhiềuthuốctrongcùngmộtnhóm,mộtphần
do mỗi thuốc trong cùng một nhóm có hơi khác
nhaumộtchút.Tuynhiên,lýdoquantrọngnhấtlà
liênquanđếnkinhtế.Chiphíchoytếngàycàng
cao,tuổithọngườidânngàycàngtăng,bằngphát
minhhếtthờigianđộcquyền...đãtạocơhộicho
việcpháttriểncácloạithuốccùnghoạtchấthay
vật tư tương đương, nhằm mang lại lợi ích cho
cộngđồngnhưngvớigiáthànhthấphơn[18].
Khiđăngkýmộtthuốctươngđươngcócùng
hoạtchất, nhàsảnxuấtcầnnộp hồsơ,trongđó
cóítnhấtmộtnghiêncứuchứngminhtínhtương
đươngsinhhọcgiữathuốctươngđươngvàthuốc
phátminh.Nghiêncứunàysosánhnồngđộthuốc
trong máu tối đa (Cmax) với mức liều cụ thể, thời
gianđạtnồngđộtốiđa(Tmax)vàphơinhiễmtổng
thểvớithuốctheothờigian(diệntíchdướiđường
cong-AUC)ởcácđốitượngdùngthuốcxinđăng
kývàthuốcphátminh.Ngườitasuyđoántrêncùng
mộtcáthể,nếunồngđộcácthuốctrongmáugiống
nhautheothờigianthìnồngđộthuốcởđíchtác
độngsẽtươngđươngnhau.Dovậy,cácthuốcđó
sẽcóhiệuquảtươngđương.Nhưvậy,kháiniệm
về“tươngđươngtrongđiềutrị”làkếtquảcủasuy
đoántừkháiniệm“tươngđươngsinhhọc”.Để2
sảnphẩmđượccoitươngđươngvềsinhhọc,sự
khácbiệtgiữaAUCvàCmaxkhôngđượcvượtquá
20%.Khoảngtincậy90%đốivớitỉlệgiữathuốc
tươngđươngvàthuốcphátminhcủacảCmaxvà
AUC phải nằm trong giới hạn 0,80 - 1,25 (80 -
125%).Tuynhiên,đốivớicácthuốccócửasổđiều
trịhẹp,CơquanQuảnlýDượcphẩmchâuÂuquy
địnhtỉlệAUCtrungbìnhgiữa2sảnphẩmphảinằm
tronggiớihạntừ0,9-1,11(90-111%)mớiđược
coilàtươngđươngsinhhọc[19],[20],[21].
Biểu đồ 2. So sánh tính tương đương sinh học.
NHỮNG LƯU Ý KHI THAY THẾ THUỐC BIỆT
DƯỢC CÓ CỬA S ĐIỀU TRỊ HẸP BẰNG
THUỐC TƯƠNG TỰ CÙNG HOẠT CHẤT
Vấnđềtươngđươngsinhhọccóảnhhưởng
lâmsàngrấtlớnkhisửdụngthuốccócửasổđiều
trịhẹp.Cónhiềucảnhbáođốivớinhómthuốccó
cửasổđiềutrịhẹp,cácthuốctươngđươngkhông
hoàntoàntươngđươngvớithuốcphátminhvềhiệu
quảlâmsàngởnhiềutiêuchí.Mộtmốiquanngại
nữaliênquanđếnchuyểnđổithuốctươngđương
từloạinàysangloạikhác,vìtheoquyđịnhcủacơ
quanquảnlý,chỉcầnsosánhthuốctươngđương
vớithuốcgốcmàkhôngcónghiêncứusosánhcác
thuốctươngđươngvớinhau.Hơnnữa,nghiêncứu
vềtươngđươngsinhhọckhôngphảibaogiờcũng
đượccôngbốvàđôikhikhótiếpcận[18].

TẠP CHÍ NỘI KHOA VIỆT NAM|SỐ 23/2021
66
NGHIÊN CỨU LÂM SÀNG
Mộtnhómđốitượngrấtdễbịtổnthươngkhi
sửdụngthuốccócửasổđiềutrịhẹplàbệnhnhân
saughéptạng.Nhữngbệnhnhânnàycòncónguy
cơbịtươngtácthuốcrấtcaodophảisửdụngnhiều
loạithuốcđểđiềutrịtìnhtrạngbệnhlýđikèm,tình
trạngnhiễmtrùngvàbệnhlýnền.Cầnphảihiểurõ
nhữngđặctínhvềdượcđộnghọcvàtươngđương
vềhiệuquảđiềutrịđểgiảmthiểubiếncốbấtlợicủa
thuốcvàtươngtácthuốc.Kếtquảsosánhsửdụng
cácdạngsảnphẩmkhácnhaucủacyclosporingồm
sandimmune,gengrafvàneoralchothấygengrafvà
neoralgâybiếnđộngvềnồngđộthuốctrongmáu
rõ hơn nhiều so với sandimmune. Vì vậy, không
thểcoihoàn toàntươngđươngvề hiệuquảđiều
trị.Càngcónhiềusảnphẩmtươngđươngtrênthị
trường,nguycơchuyểnđổitừthuốctươngđương
nàysangthuốctươngđươngkháccàngcao,trong
khikếtquảxaởbệnhnhânnhiềukhikhôngđược
làmrõ[22].Cầnxemxétmộtcáchthậntrọngcác
thuốcứcchếmiễndịchcócửasổđiềutrịhẹp,vìchỉ
cầnmộtbiếnđổinhỏvềnồngđộthuốctrongmáulà
đủgâyratìnhtrạngứcchếmiễndịchdướingưỡng
mụctiêuhoặctăngtínhđộc,điềunàyluôntiềmẩn
nguycơảnhhưởngđếnkếtquảđiềutrịdàihạncủa
bệnhnhân.Cầnlưuý,chỉsốđánhgiátínhtương
đươngsinhhọclà dựa vào giátrịtrungbìnhcủa
cácbiếnsốtrongquầnthểnghiêncứu,nhưngtrên
thựctếgiátrịcủacáthểcóthểnằmngoàikhoảng
tươngđương.
Mộtphântíchhồicứutrênbệnhnhânghép
thận từ cơ sở dữ liệu hợp tác nghiên cứu ghép
tạngchothấytỉlệsống1nămcủathậnghépgiảm
ở nhóm dùng thuốc tương đương so với thuốc
gốcneoral(80%sovới90%,trênquầnthể16.801
ngườidùngneoralvà397ngườidùngthuốctương
đươngcyclosporin)[23].Tươngtự,vớitacrolimus,
saukhi chuyển từ thuốc gốc prograf sang thuốc
tương đương tacrolimus adoport, bệnh nhân có
thayđổilớnvềnồngđộthuốctốithiểutrongmáu.
Tần suất điều chỉnh liều tăng đáng kể sau khi
chuyển đổi sang thuốc tương đương. Hơn nữa,
việc đạt nồng độ tối thiểu tương đương không
đảmbảoAUCsẽtươngđương.Vìvậy, ngaycả
khicácdạngbàochếchokếtquảvềtươngđương
sinhhọcsovớithuốcgốcđạtyêucầu,khôngthể
chuyểnđổithuốcmàkhôngtheodõisátnồngđộ
thuốctrongmáu[14].
KẾT LUN
Tùythuộcvàochỉđịnhlâmsàngcụthể,nhu
cầuđiềutrịvàtìnhtrạngcóthểcânnhắcưutiên
hơnvềantoànhayhiệuquả,tuynhiênphảiđảm
bảocânbằngtổngthểgiữahaiđặctínhnày. Để
đánhgiáđặctínhvềdượchọcvàđộchọc,nênsử
dụngcáctiêuchíliênquanđếnphơinhiễmcủamô
vớithuốcởtìnhtrạngổnđịnhsaukhidùngliềulặp
lại,thayvìdùngchỉsốvềliềuđơngiảnvàsaumột
liềuđơn.Cácthuốctươngđươnghiệnnayđượcsử
dụngphổbiếnđểgiảmthiểuáplựcvềtàichínhcho
NgànhYtế.Tuynhiên,việcphêduyệtvàsửdụng
cácthuốcnàykhácbiệtvớiquytrìnhthựchiệncho
thuốcphátminh.Cácthuốctươngđươngvớithuốc
phát minh không chắc chắn sẽ tương đương với
nhau.Thuốccócửasổđiềutrịhẹp,đặcbiệtcác
thuốctimmạch,ungthư,thảighépcóthểdễdàng
vượtrakhỏigiớihạncửasổđiềutrịvớithayđổiliều
rấtnhỏ.Vìvậy,cầnthậntrọngcânnhắcviệcchuyển
đổi các sản phẩm thuốc tương đương cùng hoạt
chấtvàtheodõisátnồngđộthuốcđểđạtlợiíchtối
ưu.Cầntínhđếnchiphítheodõibổsungnàybên
cạnhchiphíthôngthườngkhithaythếthuốcphát
minhbằngcácthuốctươngđương.
Abstract
NARROW THERAPEUTIC INDEX DRUGS-WHAT GENERAL CLINICIANS NEED TO KNOW?
Thesafeandeffectiveuseofdrugsforoptimalpatientbenefitisamatterofconstantconcern.Inorder
toachieveabalancebetweensafetyandefficacy,athoroughunderstandingofthepharmacokinetics,
pharmacodynamics,andtoolsformaintainingtargetdruglevelssuchastherapeuticdrugmonitoringis

