Tiểu luận
Nghiên cứu chủ nghĩa khủng bố
2
LỜI NÓI ĐẦU
Chủ nghĩa khủng bố là một vấn đề không mới, có thể nói nó tồn tại cùng với lịch
sử loài người hay ít nhất là từ khi có chữ viết để lưu giữ thông tin thì người ta đã thấy có
những ghi chép về khủng bố. Tuy nhiên, phải sau vụ khủng bố đẫm máu vào nước Mỹ
ngày 11/9, chủ nghĩa khủng bố mới trở nên quen thuộc gần gũi với cuộc sống của từng
người bình thường trên trái đất này. Tất nhiên, chúng ta không khỏi đau lòng trước sự
phổ biến và càng ngày càng được biết đến nhiều hơn của chủ nghĩa khủng bố, đồng thời
điều này cũng cho ta thấy rằng, nguy cơ khủng bố là một nguy cơ có thật, an imminent
threat với mọi quốc gia trên thế giới bất kể chế độ chính trị, trình độ phát triển kinh tế,
bởi dưới tác động của quá trình toàn cầu hoá và sự bất khả dự đoán của chủ nghĩa khủng
bố, chúng ta đều có thể trở thành nạn nhân của những vụ tấn công tự sát…. Vì vậy, việc
học tập và nghiên cứu chủ nghĩa khủng bố là rất cần thiết. Phải biết chủ nghĩa khủng bố
là cái gì thì mới có thể chống nó hiệu quả được. Trong bài này, chúng tôi sẽ triển khai
hai ý chính:
Thứ nhất, cái nhìn tổng quan, chung nhất về chủ nghĩa khủng bố: phần này sẽ
giải quyết những câu hỏi: chủ nghĩa khủng bố là gì, chúng ra đời và phát triển như thế
nào, có bao nhiêu loại khủng bố, xu hướng phát triển ra sao…
Thứ hai, chủ nghĩa khủng bố là một vấn đề toàn cầu: điều này được thể hiện
qua ba điểm: phạm vi của hoạt động khủng bố, hậu quả và cách thức giải quyết vấn đề
này.
Do hạn chế về thời gian và do vấn đề khủng bố cũng còn nhiều tranh cãi và cần
được tranh luận sâu thêm nên bài viết còn nhiều điểm hạn chế. Chúng em mong nhận
được sự đóng góp ý kiến quý báu của thầy cô và các bạn cho bài làm được toàn vẹn hơn.
Chúng em xin chân thành cảm ơn cô Trịnh Thị Thu Huyền, giảng viên Khoa Chính trị
Quốc tế và Ngoại Giao, Học viện Ngoại giao vì một số ý tưởng trong bài cô đã nhiệt tình
truyền đạt cho chúng em.
3
I .NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CHỦ NGHĨA KHỦNG BỐ QUỐC
TẾ
1. ĐỊNH NGHĨA
Các chuyên gia trong lĩnh vực nghiên cứu khủng bố đã dành hàng trăm trang
giấy cố gắng đưa ra một định nghĩa không thể bác bỏ về thuật ngữ này, nhưng chủ nghĩa
khủng bố là vấn đề quan niệm và được nhìn nhận rất khác nhau bởi những nhà quan sát
khác nhau, do đó, rất khó để có được một định nghĩa mà mọi người đều thống nhất. Tuy
nhiên, người ta có thể khó nói chính xác thế nào là chủ nghĩa khủng bố nhưng ai gặp
một hành động khủng bố đều có thể gọi tên nó là khủng bố. Như vậy, có những đặc
điểm chung của chủ nghĩa khủng bố mà mọi người đều thừa nhận. Ba đặc điểm chủ yếu
của chủ nghĩa khủng bố được đông đảo các nhà học giả thừa nhận1 đó là:
+ Thứ nhất, bản chất chính trị: khủng bố luôn có một bản chất chính trị. Nó liên
quan đến việc sử dụng các hành động cực đoan để thay đổi chính trị. Tận gốc của nó là
vấn đề công lý, hoặc chí ít là quan niệm của ai đó về công lý, dù đó là thứ công lý do
con người hay Chúa trời tạo ra. Mục tiêu chính trị của chủ nghĩa khủng bố là điều cơ bản
và không thể đàm phán được, vì nếu một hành động khủng bố mà không có động cơ
chính trị thì đó chỉ là hành động tội phạm.
+ Thứ hai, tính phi nhà nước: dù cho những tên khủng bố nhận được sự hỗ trợ
của các nước về mặt quân sự, chính trị, kinh tế…. nhưng việc sử dụng vũ lực của một
nhà nước cũng không được gọi là hành động khủng bố. Khi sức mạnh quân sự của một
quốc gia được sử dụng trên trường quốc tế, đó là hành động chiến tranh, sức mạnh đó ở
trong nước thì được gọi bằng một số tên như bảo vệ pháp luật, đàn áp…chứ không phải
là khủng bố. Trong bất kỳ ví dụ nào, việc nhà nước sử dụng vũ lực có thể hoặc không
thể biện minh, nhưng nó phải được tuân theo các chuẩn mực hành vi và luật pháp quốc
tế, trong khi bọn khủng bố thì không bị ràng buộc bởi bất kỳ tiêu chuẩn giá trị gì cả. Cái
1 Audrey Korth Cronin, Toàn cầu hoá và chủ nghĩa khủng bố quốc tế, International Security, Số 23, Đông
2002-2003.
4
chúng muốn hướng tới chỉ là tối ưu hoá tác động tâm lý của một cuộc tấn công, chú ý tới
những hậu quả không thể lường trước được, nhằm dễ dàng đạt được những thay đổi về
chính trị hơn.
+ Thứ ba, đối tượng là những dân thường vô tội và những tổ chức (cả quân sự và
dân sự) không có khả năng tự bảo vệ mình khi bị tấn công bất ngờ.
Như vậy một định nghĩa (có thể) ngắn gọn về chủ nghĩa khủng bố là: sự đe doạ
sử dụng hoặc sử dụng vũ lực một cách tùy tiện chống lại người vô tội vì các mục tiêu
chính trị bởi các chủ thể phi nhà nước. Từ các vụ bắt cóc khách du lịch tháng 4 năm
2000 của nhóm Abu Sayyaf ở Philipines đến các vụ tấn công của nhóm al-Qaeda vào
Trung Tâm thương mại Quốc tế và Lầu Năm Góc của Mỹ tháng 9 năm 2001 đều có đầy
đủ các đặc điểm trên.
2. QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN CỦA CHỦ NGHĨA KHỦNG BỐ
HIỆN ĐẠI
Chủ nghĩa khủng bố có tuổi bằng tuổi của loài người. Những ghi chép đáng tin
cậy cho rằng vụ khủng bố đầu tiên được loài người ghi lại là từ thế kỷ thứ nhất trước
công nguyên2. Tuy nhiên chủ nghĩa khủng bố chỉ được coi là hiểm hoạ đáng lo ngại đối
với loài người từ sau cách mạng Pháp. Thuật ngữ khủng bố “terror” lần đầu tiên được
sử dụng năm 1795 khi nó dùng để chỉ một chính sách được thi hành có tính hệ thống
nhằm bảo vệ chính quyền cách mạng non trẻ ở Pháp chống lại những kẻ phản cách mạng
do Robespierre tiến hành. Tất nhiên đây là loại bạo lực do nhà nước thực hiện nên ngày
nay người ta không gọi nó là khủng bố.
Kể từ thời cách mạng Pháp đến nay có bốn làn sóng lớn của chủ nghĩa khủng bố
thời hiện đại, đó là:
+ Cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, sự tan rã của các đế chế lớn các phong trào
quần chúng tìm kiếm sự dân chủ và quyền lực chính trị từ các đế chế hà khắc tạo cơ hội
cho chủ nghĩa khủng bố phát triển với đỉnh cao là vụ ám sát Đại Công tước Franz
Ferdinanz ngày 28 tháng 6 năm 1914. Sự kiện này trở thành chất xúc tác làm các nước
lớn lao vào chiến tranh thế giới thứ nhất. Tuy nhiên, sau chiến tranh thế giới làn sóng
này vẫn tiếp diễn, chúng ta có thể thấy ở các khu vực như Balkan sau sự sụp đổ của Nam
2 Như chú thích 1.
5
Tư cũ, Ace thuộc Indonesia, Chesnia, Tân Cương… và nhiều điểm nóng khác trên thế
giới.
+ Giai đoạn phi thực dân hoá giữa thế kỷ XX: Cùng với cuộc đấu tranh cho
quyền tự quyết của các dân tộc là bộ mặt mới của chủ nghĩa khủng bố giai đoạn này.
Chúng thường chống lại các sức mạnh chính trị mạnh hơn và thường nhằm mục đích tự
chủ về chính trị hơn. Chúng ta có thể kể đến các phong trào khủng bố ở các vùng lãnh
thổ khác nhau như Algieria, Israel, Nam Phi…Tất nhiên chúng ta không thể nhầm lẫn
giữa chủ nghĩa khủng bố nhân danh vấn đề giành độc lập dân tộc cho một quốc gia với
phong trào độc lập chính đáng của nước này. Điều này đã gây ra những cuộc tranh cãi
rất gay gắt trên thế giới về định nghĩa thế nào là khủng bố trong Liên Hiệp Quốc.
+ Thập kỷ 70, 80 thế kỷ XX là đỉnh cao của chủ nghĩa khủng bố được nhà nước
tài trợ, những nước nhận ra rằng có thể đạt được một số mục tiêu thông qua các tổ chức
khủng bố bí mật mà có thể tránh khỏi việc bị trả thù so với khi công khai hành động. Bắt
đầu từ thập niên 1980, các vụ khủng bố leo thang dưới hình thức ôm bom tự sát (suicide
bombing). Các vụ khủng bố tự sát được khởi đầu từ năm 1982 với nhóm khủng bố
Hamas và Hezbullah ở Palestine và Li Băng nhằm chống Israel.
+ Làn sóng mới sau vụ khủng bố 11 tháng 9 năm 2001 là kỷ nguyên thánh chiến
(Jihad), giai đoạn mới của chủ nghĩa khủng bố. Chủ nghĩa khủng bố tôn giáo không mới,
đây là sự tiếp tục cuộc đấu tranh quyền lực giữa những người có quyền và những người
không có quyền. Mục tiêu chính của những kẻ khủng bố này là Mỹ và hệ thống toàn cầu
do Mỹ đứng đầu.
3. PHÂN LOẠI
Có bốn dạng khủng bố chính đang hoạt động trên thế giới được phân biệt theo
động cơ, dù sự phân loại này có ý nghĩa tương đối vì một dạng có thể có sự đan xen với
dạng khác, bởi nhiều nhóm có sự pha trộn về ý thức hệ, nhưng sự phân loại này là rất
quan trọng trong việc dự đoán khả năng hành động trong tương lai của các nhóm này.
Thứ nhất, khủng bố cánh tả (gắn với phong trào cộng sản): Phong trào 2 tháng 6,
Lữ đoàn đỏ, Người dự báo thời tiết, Quân đoàn giải phóng Symbione… Các nhóm này
thường có những hành vi tàn bạo kiểu tội phạm như bắt cóc, giết người, đánh bom, đốt
nhà và thường nhằm vào các tầng lớp thượng lưu trong xã hội. Một điều lý thú là các