TIỂU LUẬN: Nghiên cứu, tìm tòi phát triển KHCN là một vấn đề rất quan trọng

Chia sẻ: Nguyen Lon | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:28

Thêm vào BST

Báo xấu

111
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'tiểu luận: nghiên cứu, tìm tòi phát triển khcn là một vấn đề rất quan trọng', luận văn - báo cáo, khoa học xã hội phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: TIỂU LUẬN: Nghiên cứu, tìm tòi phát triển KHCN là một vấn đề rất quan trọng

TIỂU LUẬN: Nghiên cứu, tìm tòi phát triển KHCN là một vấn đề rất quan trọng
I. lời mở đầu Trong sự nghiệp CNH - HĐH hiện nay KHCN đang chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng. Bởi vì nước ta tiến lên CNXH từ một nền kinh tế phổ biến là sản xuất nhỏ, lao động thủ công là phổ biến. Cái thiếu thốn của chúng ta là một nền đại công nghiệp. Chính vì vậy, chúng ta phải tiến hành CNH - HĐH. Trong thời đại ngày nay, CNH phải gắn liền với HĐH. CNH - HĐH ở nước ta là nhằm xây dựng CSVC kỹ thuật cho CNXH. Đó là nhiệm vụ trung tâm trong suốt thời kỳ quá độ tiến lên CNXH ở nước ta. Ngay từ khi bắt đầu quá trình đổi mới, Đảng và Nhà nước ta đã quan tâm hoàn thiện và đổi mới quan điểm, các chủ trương, chính sách trong lĩnh vực khoa học và công nghệ. Nghị quyết 26 của Bộ Chính trị (Khoá VI) đã nêu rõ: "Đại hội lần thứ VI của Đảng đề ra đường lối đổi mới, coi khoa học và công nghệ là một động lực mạnh mẽ của sự nghiệp đổi mới, ổn định tình hình và phát triển kinh tế xã hội theo định hướng XHCN, coi những người làm khoa học và công nghệ là đội ngũ cán bộ tin cậy, quý báu của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta". Nghị quyết của Hội nghị lần thứ 7 BCHTW (Khoá VII) trong phần về chủ trương phát triển công nghiệp và công nghệ đến năm 2000 đã nêu rõ quan điểm: "Khoa học, công nghệ là nền tảng của CNH - HĐH. Kết hợp công nghệ truyền thống với công nghệ hiện đại tranh thủ đi nhanh vào hiện đại ở những khâu quyết định". Trong Báo cáo chính trị tại Đại hội VIII vừa qua Đảng lại nhấn mạnh: "Khơi dậy trong nhân dân lòng yêu nước, ý trí quật cường, phát huy tài trí của người Việt Nam, quyết tâm đưa nước nhà ra khỏi nghèo nàn và lạc hậu bằng KHCN". Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng đã chỉ ra: "Con đường CNH - HĐH ở nước ta cần và có thể rút ngắn thời gian vừa có những bước tuần tự, vừa có bước nhảy vọt phát huy những lợi thế của đất nước, tận dụng mọi khả năng để đạt trình độ công nghệ tiên tiến, đặc biệt là công nghệ thông tin và công nghệ sinh học, tranh thủ ứng dụng ngày càng nhiều hơn, ở mức cao hơn và phổ biến hơn những thành tựu mới về khoa học và công nghệ, từng bước phát triển kinh tế tri thức.
Phát huy nguồn lực trí tuệ và sức mạnh tinh thần của người Việt Nam, coi phát triển GD và ĐT, khoa học và công nghệ là nền tảng và động lực của sự nghiệp CNH - HĐH". Từ năm 1996 đất nước ta chuyển sang giai đoạn đẩy mạnh CNH - HĐH, phấn đấu đến năm 2020 cơ bản trở thành một nước công nghiệp. Đây cũng là một yếu tố có ý nghĩa quyết định chống lại "nguy cơ tụt hậu xa hơn về kinh tế so với nhiều nước trong khu vực và trên thế giới". Sự nghiệp XDCNXH ở nước ta chỉ thực sự thành công chừng nào thực hiện thành công sự nghiệp CNH - HĐH đất nước. KHCN nâng cao năng suất lao động, đổi mới sản phẩm, nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng hoá trên thị trường, XD năng lực công nghệ quốc gia. Do đó việc nghiên cứu, tìm tòi phát triển KHCN là một vấn đề rất quan trọng. Đề tài của em được chia làm ba phần: I. Lời mở đầu II. Phần nội dung III. Phần kết luận
II. Phần nội dung 1. Nguyên lý triết học của đề tài 1.1. Cách mạng khoa học - Công nghệ được thực hiện trên cơ sở lý luận khoa học phát triển không ngừng: Đó là điểm khác biệt quan trọng nhất của cuộc cách mạng Khoa học - Kỹ thuật lần này (Cách mạng Khoa học - công nghệ mới đối với chủ nghĩa tư bản hiện đại) với các lần trước. Nhìn lại lịch sử phát triển của Khoa học - Kỹ thuật có thể thấy rằng, tuy hai cuộc cách mạng trước cũng dựa trên sự đột phá về mặt lý luận của Khoa học tự nhiên, lấy đó để dẫn đường, như nhiệt lực học và lực học của NiuTơn xuất hiện trước cuộc cách mạng Khoa học - Kỹ thuật lần thứ nhất và điện học xuất hiện trước cuộc cách mạng KHKT lần hai, nhưng khoảng cách giữa sự đột phá lý luận và sáng tạo kỹ thuật cũng như ứng dụng kỹ thuật vào thực tế là rất dài, mối quan hệ giữa những yếu tố đó không trực tiếp lắm, rất nhiều phát minh về kỹ thuật đều là những sáng tạo riêng của những người thực hành giỏi. Người phát minh ra máy hơi nước J.Oát, hay vua phát minh Êđixơn đều tích luỹ kiến thức trên cơ sở thực tiễn rồi mới phát minh, sáng tạo. Trong tình hình đó, thông thường là có phát minh sáng tạo trước rồi sau đó mới có giải thích và thuyết minh lý luận. Còn cuộc cách mạng KHCN sau chiến tranh thì hoàn toàn không phải như vậy. Nó dựa trên cơ sở phát triển của các loại lý luận KHKT và lấy đó làm chỉ dẫn để thực hiện. Có thể nói, nếu không có sự phát minh to lớn và những đột phá về lý luận của nhiều ngành KHKT trong thế kỷ này, thì không thể có cuộc cách mạng KHCN ngày nay. Do đó, vai trò chủ yếu trong việc hình thành cuộc cách mạng KHCN lần này là các nhà khoa học và nhân viên kỹ thuật. Từ sau chiến tranh đến nay, chính trên cơ sở phát triển lý luận KHKT, mà ở các nước trên thế giới mỗi năm trung bình có đến trên 300. 000 đơn xin bản quyền phát minh KHCN, có nghĩa là mỗi ngày có chừng 800 - 900 bản quyền ra đời. Nếu
không có chỉ dẫn của lý luận KHKT thì căn bản không thể có sự phát triển mạnh mẽ nhanh chóng đến như vậy của KHCN, đó là một sự thực rất rõ ràng. 1.2. Nguyên lý phát triển của KHCN Mối quan tâm gần đây đối với công nghệ phục vụ phát triển là sự thể hiện tầm quan trọng của việc phát triển và đưa vào ứng dụng các công nghệ mới nhằm cơ cấu lại nền công nghiệp, nâng cao năng suất và đảm bảo tăng trưởng kinh tế và sự phồn vinh thông qua khả năng cạnh tranh. Phần thưởng khao khát trong cuộc chạy đua công nghệ là sức mạnh kinh tế. Một dân tộc thậm trí không thể tồn tại được nếu thiếu công nghệ. Mặc dù còn chưa đầy đủ, nhưng công nghệ đã dạy cho nhân loại ít nhất một bài học quan trọng, đó là không gì là không thể. Trong một thế giới không chắc chắn hiện nay, sự thay đổi công nghệ là điều chắc chắn. Việc thay đổi công nghệ kéo theo những rủi ro. Song không chấp nhận rủi ro lại chính là sự rủi ro lớn hơn cả! Mỗi nước cần có kế hoạch phát triển dựa trên công nghệ riêng của mình. Tuy nhiên, một nguyên lý mang tính phương pháp luận chung cũng như sự phân tích so sánh quốc tế có thể cung cấp thông tin có giá trị cho các nhà hoạch định chính sách và các nhà lập kế hoạch trong khu vực Nhà nước và khu vực tư nhân. Việc xây dựng kế hoạch phát triển dựa trên công nghệ phải bằng sự lựa chọn chứ không phải là ngẫu nhiên. Điều đó có thể đạt được bằng sự thuyết phục, tính quyết định, sự quyết tâm và hơn hết phải là ý trí chính trị mãnh liệt - ý trí kiến tạo tương lai của một quốc gia sử dụng công nghệ như một công cụ để phát triển. Trong môi trường cạnh tranh quốc tế ngày càng tăng hiện nay, công nghệ là một biến số chiến lựơc sống còn cho sự phát triển nhanh chóng kinh tế - xã hội. Nếu có một kế hoạch sử dụng công nghệ thích hợp, nó có thể là một chiếc chìa khoá cho một xã hội phồn vinh, cho toàn thể nhân loại. Do đó, công nghệ là hi vọng lớn nhất
để nâng mức sống của một số lớn những người nghèo trên thế giới. Mặc dù những vấn đề mà các nước trong khu vực Châu á Thái Bình Dương phải đối phó là ít trầm trọng hơn so với những khu vực khác, nhưng chúng vẫn đủ nghiêm trọng để gây ra những căng thẳng xã hội đáng kể. Vì vậy, cần thiết phải có một hành động khẩn cấp để tìm cách giải quyết những vấn đề căng thẳng như: Tăng dân số, thất nghiệp tăng, giảm mức sống, suy kiệt tài nguyên và huỷ hoại môi trường. Mục tiêu là phát triển kinh tế xã hội bền vững thông qua việc áp dụng khôn ngoan công nghệ sao cho các thế hệ hiện tại và tương lai sẽ được hưởng một cuộc sống tốt đẹp. Cấp công ty Cấp bậc Các khía cạnh So tinh xảo PT KT - XH Đánh giá sánh kinh điển hàm lượng Giá công nghệ trị Hệ Các thành Tình trạng CS thống hạ tầng và kinh phẩm của đóng tế gia dịch vụ hỗ công nghệ góp của trợ Đội ngũ CB Cấp ngành T. hợp KHKT và chi các phí cho CN Đánh giá đóng NC - TK Hàm lượng trình độ góp của Thị nhập khẩu công nghệ trường quốc tế đánh giá môi Hàm lượng Mức độ trường xuất khẩu đổi mới công nghệ Cấp giai đoạn Các chuỗi phát Loại triển Khoa học và giai Công nghệ đoạn trong hệ thống sản chuyển đổi
Đánh giá cấu trúc Khoa học và Các tác CS dữ của nhân công nghệ hàn Công nghệ lâm liệu thúc về các đẩy loại biến đổi Các mặt của CS hạ tầng Những tiến bộ và nỗ lực trong những khu vực chuyên mô hoá Đánh giá đánh giá Xu hướng nhu cầu năng lực quốc công nghệ công nghệ tế và Cam kết của các cơ cấp vĩ mô đối với khoa học và Công nghệ vì sự phát Kế hoạch Các nguồn lực phát triển kinh tế xã hội quốc gia sơ đồ lập kế hoạch triển khai dựa trên công nghệ 2. Cách mạng khoa học - công nghệ - vấn đề có tính chất thời đại. 2.1. Nguyên nhân của cuộc cách mạng Khoa học - Công nghệ: 2.1.1. Tác dụng và ảnh hưởng của chiến tranh thế giới: Chiến tranh thế giới thứ hai là một tai hoạ to lớn chưa từng có trong lịch sử loài người, nhưng lại có tác dụng thúc đẩy nhất định đối với sự phát triển của KHKT.
Để dành thắng lợi trong chiến tranh các nước đế quốc đã dốc sức và nghiên cứu KHKT quân sự. Các bên tham chiến cạnh tranh kịch liệt trong việc phát minh và sử dụng các vũ khí và trang bị mới như: Ra đa, tên lửa, máy bay phản lực, bom nguyên tử... Trong chiến tranh Đức là nước đầu tiên dùng tên lửa mang đầu đạn có điều khiển, còn Mỹ là nước đầu tiên sử dụng bom nguyên tử. Việc phát minh và sử dụng vũ khí, trang thiết bị mới không quyết định thắng bại cuối cùng, song quả thực nó ảnh hưởng quan trọng đối với cuộc chiến. Sau chiến tranh thế giới thứ hai, rất nhiều bộ môn KHKT quân sự được ứng dụng vào ngành công nghiệp dân dụng, điều đó không những mở ra rất nhiều ngành công nghiệp mới, mà còn nâng cao nhanh chóng năng suất lao động của toàn bộ nền kinh tế quốcdân. Chỉ riêng điểm này có thể thấy rằng những thành tựu KHKT giành được sau chiến tranh, là do loài người đã phải trả cái giá rất đắt mới có được. 2.1.2. Sự thúc đẩy cuộc chạy đua vũ trang giữa các siêu cường quốc Sau chiến tranh, do thế giới hình thành cơ cấu hai cực Mỹ và Liên Xô, sự đối lập và đối kháng Đông - Tây rất nghiêm trọng, khiến các quốc gia này chiến tranh ác liệt trong cuộc chạy đua vũ trang. Chi phí cho chạy đua vũ trang hàng năm của họ chiếm khoảng trên dưới 10% giá trị tổng sản phẩm quốc dân, thậm chí còn hơn nữa trong lịch sử loài người, chưa bao giờ có cuộc chạy đua vũ trang ác liệt như vậy trong thời bình. Chỉ riêng nước Mỹ, để chiếm ưu thế trong chạy đua vũ trang, đã đề ra kế hoạch "Chiến tranh giữa các vì sao" nếu thực hiện tất cả họ sẽ phải chi khoảng 1000 tỷ đô la. Với sự thúc đẩy của hai siêu cường Mỹ và Liên Xô (Cũ), một số nước phát triển khác cũng đổ một lượng lớn tiền của và sức người vào sản xuất vũ khí và nghiên cứu KHKT quân sự. Theo tính toán, trong thập kỷ 80, chi phí cho nghiên cứu KHKT quân sự mỗi năm trên thế giới tăng lên tới 50 - 70 tỷ đô la, chiếm khoảng 1/3 - 1/2 toàn bộ chi phí nghiên cứu KHKT thế giới. Một lượng lớn tiền của đổ ra, đã thúc đẩy sự phát triển của KHKT quân sự, các loại vũ khí và trang thiết bị quân sự liên tiếp ra đời, không ngừng đổi mới các thế hệ. Điều đó cũng giống như thời kỳ
chiến tranh nó làm cho KHKT quân sự trở thành một ngành đi đầu trong việc phát triển toàn diện KHCN, thúc đẩy nền kinh tế quốc dân phát triển nhanh chóng trong thời kỳ nhất định. 2.1.3. Chủ nghĩa tư bản độc quyền Nhà nước tạo ra những điều kiện tương đối có lợi. Ngày nay việc nghiên cứu KHCN đã ngày càng xã hội hoá. Rất nhiều công trình nghiên cứu đòi hỏi ngày càng nhiều sức người sức của và gánh chịu những rủi ro ngày càng lớn. Nhiều công trình nghiên cứu KHKT vượt quá khả năng của các nhà tư bản cá biệt, thậm chí các tập đoàn tư bản độc quyền. Mối liên quan giữa các ngành KHCN cũng ngày càng rộng rãi và chặt chẽ. Một phát triển mới của ngành KHCN đòi hỏi sự phát triển tương ứng của rất nhiều ngành có liên quan. Ví dụ: Việc nghiên cứu và ứng dụng năng lượng nguyên tử, việc tìm tòi nghiên cứu hàng không và vũ trụ... đều không thể tách rời việc khai thác sử dụng vật liệu mới, không thể tách rời sự phát triển cao độ của kỹ thuật điện tử và tự động hóa... Điều đó đòi hỏi phải có sự hợp tác và phối hợp mạnh mẽ. Trong tình hình đó sự phát triển cao độ của chủ nghĩa tư bản độc quyền Nhà nước, ở mức độ rất lớn đãđáp ứng được những đòi hỏi về mặt này của sự phát triển KHCN hiện đại. Chỉ nói riêng về chi phí cho nghiên cứu mỗi năm chính phủ các nước tư bản bỏ ra xấp xỉ một nửa số kinh phí của toàn bộ việc nghiên cứu của các nước này. Hơn nữa, số kinh phí đó phần lớn tập trung vào các đề tài nghiên cứu khoa học tương đối lớn và cơ bản, nên tác dụng thúc đẩy KHCN của nó càng mạnh mẽ. Ngoài phương diện kinh phí nghiên cứu KHKT, chính phủ các nước tư bản ngày nay còn có tác dụng rất to lớn trong việc bồi dưỡng nhân tài để phát triển nghiên cứu khoa học. Một vấn đề then chốt của tiến bộ KHCN hiện nay là phải có một loại nhân tài KHKT phù hợp và có chất lượng cao, ngay cả những cá nhân bình
thường cũng cần nâng cao trình độ KHKT mới có thể đáp ứng được yêu cầu của nền kinh tế hiện đại. Tác dụng thúc đẩy tiến bộ KHCN của chủ nghĩa tư bản độc quyền Nhà nước còn thể hiện ở chỗ nó làm cho sự hợp tác quốc tế về KHKT ngày càng mở rộng. 2.1.4. Cạnh tranh độc quyền ác liệt vẫn là một nhân tố quan trọng thúc đẩy tiến bộ KHKT. Bước vào giai đoạn chủ nghĩa tư bản độc quyền Nhà nước, độc quyền càng không thể tiêu diệt được cạnh tranh, quy mô của cạnh tranh mở rộng, mức độ cạnh tranh ác liệt. Cạnh tranh càng ác liệt, càng buộc các nhà tư bản độc quyền không ngừng nghiên cứu kỹ thuật công nghệ mới, sử dụng công nghệ mới để làm ra các sản phẩm mới, nâng cao chất lượng sản phẩm và năng lực cạnh tranh. Do đó, cạnh tranh vẫn như trước đây, là một sức mạnh bên ngoài thúc đẩy tiến bộ KHCN. Các xí nghiệp tư bản độc quyền ở các nước tư bản ngày nay không tiếc của, bỏ ra những lượng tiền khổng lồ để xây dựng bộ máy nghiên cứu khoa học riêng, hoặc uỷ thác cho các cơ quan học thuật nghiên cứu kỹ KHKT, rõ ràng không phải là xếp vào ngăn kéo. các xí nghiệp Mỹ bỏ ra những khoản kinh phí cho nghiên cứu khoa học trong những năm 80 lớn gấp 22 lần so với những năm 50, còn các xí nghiệp ở Cộng hoà Liên bang Đức, kinh phí đó trong cùng một thời gian này tăng lên tới 83 lần, điều đó nói lên một cách đầy đủ rằng, cuộc cạnh tranh giữa các xí nghiệp độc quyền đã ngày càng cuộc cạnh tranh trong lĩnh vực KHCN. 2.2. Nội dung chủ yếu của cuộc cách mạng khoa học công nghệ Cuộc cách mạng KHCN phát triển sâu rộng chưa từng có, trực tiếp tác động vào mọi ngành kinh tế quốc dân, mọi lĩnh vực XH của các nước tư bản phát triển, hiện nay vẫn đang tiếp tục phát triển, ảnh hưởng của nó đối với nền chính trị xã hội
và kinh tế từ nay về sau sẽ càng to lớn. Sau đây là những lĩnh vực khoa học, công nghệ mới đã và đang có triển vọng nhất hiện nay. 2.2.1. Kỹ thuật điện tử: Đây là ngành hạt nhân có tính quyết định của cuộc cách mạng KHCN, là ngành phát triển nhanh nhất, ứng dụng rộng rãi nhất trong số các ngành KHCN mới nổi lên. Hiện nay bất kể những sáng tạo KHCN mới hay cải tạo kỹ thuật trong các ngành kinh tế truyền thống đều không thể tác rời kỹ thuật điện tử. ở các nước tư bản phát triển, ngành này đã trở thành một ngành mới, độc lập giá trị sản lượng của nó không ngừng tăng lên. Thành tựu nổi bật nhất của kỹ thuật điện tử biểu hiện ở việc phát minh và áp dụng máy vi tính điện tử. Máy vi tính điện tử là một trong những phát minh KHCN vĩ đại nhất của thế kỷ này. Máy tính điện tử từ khi ra đời vào giữa thập kỷ 40 đến nay, nó đã trải qua 4 thế hệ là: Bóng điện tử, bóng bán dẫn, mạch vi điện tử, mạch vi điện tử quy mô lớn. ở một số nước đã bắt đầu nghiên cứu, chế tạo máy tính sinh học. Nó có ưu điểm lớn nhất là tốc độ tính toán cực nhanh. Ngoài máy tính sinh học ra, các loại máy tính mô phỏng óc người, máy tính quang học cũng đang trong quá trình nghiên cứu chế tạo. Sự phát triển của máy tính điện tử tuy trải qua chừng nửa thế kỷ nhưng triển vọng của nó vẫn vô cùng rộng lớn đang làm phấn chấn lòng người. 2.2.2. Công nghệ thông tin Nếu nói kỹ thuật điện tử là cơ sở của kỹ thuật thông tin, thì kỹ thuật thông tin là bộ phận mấu chốt của công nghệ tin học ngày nay. Thông tin là hệ thống thần kinh của XH hiện đại, không có sự phát triển của công nghệ thông tin sẽ không thể có sự truyền bá và sử dụng hàng ngàn hàng vạn thông tin trong XH hiện đại.
Sự phát triển của công nghệ thông tin được đo bằng chỉ tiêu: Tỷ số giá cả/ Hiệu suất. ở các OECD, người ta ước tính đã thu được 20% lợi nhuận từ công nghệ thông tin. Trong 10 năm tới, giá cả của công nghệ thông tin sẽ giảm nhanh và hiệu quả của thông tin sẽ càng lớn hơn. Tại Mỹ, nước chiếm 20% thị trường sản phẩm công nghệ thông tin thế giới đang bùng nổ cuộc cách mạng thông tin. Một số công ty lớn đang thử nghiệm việc xây dựng "Hệ thống thông tin cao cấp". Đây là hệ thống liên kết giữa máy điện thoại + Máy thu hình + Máy vi tính cho phép truyền thông 2 chiều và đa chiều, làm cho việc truyền tin và lưu tin được nhanh chóng, tự do hơn. Cuộc cách mạng về thông tin đang làm cho nhiều ngành công nghiệp phát triển vượt bậc, trong đó đặc biệt là ngành vật liệu mới. 2.2.3. Công nghệ vật liệu mới. Công nghệ vật liệu mới là công nghệ thông qua phương pháp khoa học để chế tạo ra các vật liệu thay thế cho vật liệu thiên nhiên. Sự xuất hiện của các lọai vật liệu mới không những giảm bớt sự phụ thuộc của con người vào tài nguyên thiên nhiên, mà còn làm cho sự nghiên cứu chế tạo và phát triển các loại sản phẩm có trình độ KHKT cao trở thành hiện thực. Trong các loại kỹ thuật vật liệu mới, hiện nay những thứ phát triển nhanh nhất và có triển vọng nhất là vật liệu cho thông tin, vật liệu tổng hợp và nguyên liệu năng lượng mới... Trong những kỹ thuật vật liệu mới, đáng chú ý nhất là vật liệu năng lượng mới là cơ sở quan trọng để phát triển kỹ thuật năng lượng mới. Trong thời gian tới, nhu cầu của vật liệu mới sẽ tăng nhanh hơn nhiều so với các vật liệu truyền thống. Trong thời kỳ 1986 - 2000 các vật liệu siêu dẫn sẽ tăng 32%, Gali tăng 10,1% gồm cấu trúc định sẵn tăng 30% trong khi bạc chỉ tẳng 0,8%, thiếc 1,2%. nhu cầu vật liệu mới của Mỹ sẽ tăng từ 243 tỷ đô la (1970) lên 379 tỷ đô la (2000). Nhật Bản do phụ thuộc nặng vào nguồn nguyên liệu từ bên ngoài, từ lâu đã
tích cực phát triển công nghệ vật liệu mới. Thị trường vật liệu của Nhật Bản dự tính tăng từ 2,2 tỷ đô la (1981) lên 24 tỷ đô la (2000). 2.2.4. Công nghệ sinh học Công nghệ sinh học là một bộ môn khoa học mới nổi lên từ những năm 50 của thế kỷ này. Nó là sản phẩm kết hợp của khoa học về sự sống và KHKT hiện đại. Công nghệ sinh học đang được nghiên cứu và phát triển hiện nay chủ yếu là gen, dung học tế bào, môi tế bào, phản ứng sinh vật và công nghệ gây men... Công nghệ sinh học tuy hiện nay mới ở giai đoạn đầu nhưng nó đã có những bước tiến, bắt đầu có tác dụng và ảnh hưởng đến đời sống KT - XH. 2.2.5. Công nghệ hải dương Biển chiếm 71% diện tích trái đất nhưng việc lợi dụng biển của loài người còn hết sức nhỏ bé. Cùng với sự tiến bộ của KHCN, con người đã dần dần coi trọng việc khai thác và sử dụng biển. Xem xét tình hình hiện nay thì thấy rằng công nghệ hải dương đã bao gồm rất nhiều lĩnh vực chuyên môn như: Năng lượng biển, nuôi trồng hải sản, khai thác khoáng sản biển, làm nhạt nước biển, hoá chất biển... Trong đó ngành khai thác khoáng sản biển có triển vọng lớn rất hấp dẫn. 2.2.6. Công nghệ vũ trụ. Công nghệ vũ trụ bao gồm việc nghiên cứu và chế tạo các thiết bị máy móc cho việc bay vào vũ trụ như: Vệ tinh nhân tạo, phi thuyền chở người, phóng tên lửa... Cũng bao gồm việc sử dụng các lĩnh vực nghiên cứu khoa học phục vụ việc bay vào vũ trụ như: Khí tượng, tài nguyên, khoa học đời sống... Về mặt thông tin truyền dẫn, việc sử dụng kỹ thuật không gian càng tương đối rộng rãi. Do khoảng không vũ trụ có những điều kiện hết sức đặc biệt như: Độ chân không rất cao; trọng lực cực nhỏ, vô trùng... nên có thể chế tạo ở đó những sản phẩm mà trên trái đất không thể chế tạo được: Sản phẩm có độ sạch cao, vật liệu siêu dẫn, tinh thể thuần khiết...
2.3. Quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam về khoa học và công nghệ. Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng cộng sản Việt Nam ngày càng nhận thức sâu sắc vai trò quan trọng của KHCN trong sự nghiệp XD và bảo vệ Tổ quốc. Các quan điểm của Đảng về KHCN được thể hiện cụ thể và phát triển qua mỗi thời kỳ, nhằm giải quyết các nhiệm vụ chủ yếu của cách mạng, đồng thời XD tiềm lực khoa học cho những bước phát triển kế tiếp của đất nước. Cho đến nay, hệ quan điểm đó đã phát triển qua 5 thời kỳ. 2.3.1. Thời kỳ 1945 - 1954: Ngay sau cách mạng tháng 8/1945 thành công, nước VNDCCH đã phải đương đầu với vô vàn những khó khăn nghiêm trọng: Kinh tế kiệt quệ, văn hoá GD hết sức lạc hậu, thù trong giặc ngoài âm mưu bóp chết nền cộng hoà non trẻ và xâm chiếm nước ta một lần nữa. Trong tình thế hiểm nghèo ấy ĐCSVN đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đích thân vận động một phong trào toàn dân chống nạn thất học, coi "Chống giặc dốt" là một trong 3 nhiệm vụ lớn của cách mạng Việt Nam lúc bấy giờ. Nhận rõ vai trò của kiến thức trong việc bảo vệ độc lập dân tộc và kiến quốc, ĐCSVN đã tỏ ra quan điểm quý trọng và xác định đúng đắn vị trí trí thức trong XH mới, trong nước Việt Nam mới "Trí thức là vốn quý của một dân tộc, không có trí thức hợp tác với công nông thì cách mạng không thể thành công và sự nghiệp XD một nước Việt Nam mới không hoàn thành được".Do đó Chính phủ đã tuyển chọn và gửi đi đào tạo một lực lượng khá đông cán bộ khoa học. Năm 1954, hoà bình lập lại ở miền Bắc, lớp cán bộ khoa học đầu tiên lần lượt trở về và cùng với lớp trí thức tham gia kháng chiến phục vụ công cuộc khôi phục và XD đất nước.
2.3.2. Thời kỳ 1954 - 1964. Hoà bình lập lại năm 1954, đất nước tạm chia làm 2 miền. Miền Bắc bước vào giai đoạn khôi phục và phát triển kinh tế và bắt đầu thực hiện kế hoạch 5 năm lần thứ nhất. Lần đầu tiên trong văn kiện của ĐCSVN khẳng định vai trò của KHCN trong sự nghiệp XD đất nước "Khoa học và kỹ thuật là một điều kiện không thể thiếu được trong công cuộc XDCNXH". Tháng 9-1960 Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III của Đảng quyết định "Đưa miền Bắc tiến lên CNXH có công nghiệp và nông nghiệp hiện đại, văn hoá và khoa học tiên tiến". Phát triển luận điểm của Đại hội lần thứ III, Hội nghị BCHTW Đảng lần thứ 10 đã chỉ rõ: "Chúng ta phải đẩy mạnh cách mạng về quan hệ sản xuất, cách mạng kỹ thuật, cách mạng văn hoá và tư tưởng. Các mặt nói trên phải đồng thời được tiến hành, không thể xem nhẹ một mặt nào, song phải tập trung sức đẩy mạng cách mạng KHKT là then chốt, nhằm từng bước trang bị cơ khí và nửa cơ khí cho các ngành kinh tế quốc dân, trước hết là các ngành sản xuất chủ yếu, tiếp tục XDCSVC và kỹ thuật của CNXH". Trong vòng 10 năm (Kể từ khi hoà bình lập lại năm 1954), trên mặt trận khoa học và công nghệ, một loạt tổ chức khoa học được thành lập từ Uỷ ban khoa học Nhà nước đảm nhận chức năng quản lý đến các cơ sở nghiên cứu và đào tạo đại học nhằm thực hiện mục tiêu kinh tế và XH do Đảng vạch ra. 2.3.3. Thời kỳ 1965 - 1975 Tháng 2/1967 trong lúc chiến tranh phá hoại ác lịêt đang diễn ra ở miền Bắc, Ban bí thư TW Đảng ban hành Nghị quyết 157-NQ/TW "Về tăng cường công tác khoa học và kỹ thuật trong tình hình và nhiệm vụ mới". Nghị quyêt nhấn mạnh: "Để giành thắng lợi trong sự nghiệp chống Mỹ, cứu nước, nền kinh tế miền Bắc nước ta phải đảm bảo những yêu cầu của chiến đấu, của đời sống nhân dân và không ngừng tăng cường tiềm lực kinh tế và quốc phòng... Một trong những biện pháp quan trọng là đẩy mạnh cách mạng kỹ thuật trong thời chiến. Vì vậy, cần động viên lực lượng
hiện có về khoa học và kỹ thuật của chúng ta để phục vụ cuộc cách mạng KHKT trong thời chiến. Ban bí thư nhận định: "Khả năng trước mắt về khoa học và kỹ thuật của ta còn xa mới đáp ứng được yêu cầu của cuộc cách mạng kỹ thuật ấy, và tích cực chuẩn bị để phục vụ đắc lực cuộc cách mạng kỹ thuật trên quy mô lớn với trình độ cao và trong phạm vi cả nước sau khi chiến tranh chống Mỹ kết thúc thắng lợi". 2.3.4. Thời kỳ 1975 - 1985 Ngày 20/4/1981 Bộ Chính trị có Nghị quyết 37-NQ/TW về chính sách khoa học và kỹ thuật, trong đó thể hiện một quan điểm: "Cần khẳng định rằng trong điều kiện kinh tế càng khó khăn, trình độ kỹ thuật của sản xuất càng thấp kém, thì càng phải chú trọng đầu tư cho các hoạt động khoa học và kỹ thuật, cho công tác đào tạo cán bộ khoa học và công nhân kỹ thuật - Chính đó là con đường góp phần nhanh chóng nâng cao năng suất lao động XH và giải quyết triệt để những khó khăn trong sản xuất và trong nền kinh tế hiện nay". Tháng 3/1982 Đại hội lần thứ V của Đảng đã nêu rõ phương hướng nhiệm vụ và những mục tiêu chủ yếu về kinh tế và XH năm 1981 - 1985, trong đó nhấn mạnh: "Trước hết khoa học và kỹ thuật phải phục vụ tốt nhất cho việc đưa nông nghiệp một bứơc lên sản xuất lớn XHCN trong cơ cấu công - nông nghiệp hợp lý". Đối với nhiệm vụ lâu dài của khoa học và công nghệ Nghị quyết Đại hội lần thứ V của Đảng đã chỉ ra: "XD từng bứơc nền khoa học và kỹ thuật tiên tiến của nước CHXHCNVN có cơ cấu phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế, văn hoá và XH, có khả năng giải quyết những yêu cầu trước mắt và những mục tiêu lâu dài của nền sản xuất, đời sống và quốc phòng, đón trước và mở ra cho nền kinh tế và XH những phương hướng phát triển mới, chú trọng phát triển những ngành khoa học và kỹ thuật gắn liền với thế mạnh về tài nguyên, điều kiện nhiệt đới và con người Việt Nam. 2.3.5. Thời kỳ 1986 đến nay.
Sau hơn 10 năm thông nhất đất nước nền kinh tế XH gặp nhiều khó khăn do cơ chế quản lý tập trung bao cấp. Đại hội lần thứ VI của ĐCSVN tháng 12/1986 đã mở ra một bước ngoặt trong sự nghiệp cách mạng của nước ta, đề ra đường lối đổi mới, trước hết là đổi mới trong lĩnh vực kinh tế với nội dung chủ yếu là chuyển nền kinh tế từ tập trung quan liêu bao cấp sang sản xuất hàng hóa nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước, theo định hướng XHCH. Đại hội khẳng định khoa học và công nghệ là động lực thúc đẩy công cuộc đổi mới toàn diện đất nước và chỉ rõ phương hướng hành động "Nhằm trước hết phục vụ cho 3 chương trình mục tiêu": Lương thực - thực phẩm, hàng tiêu dùng và hàng xuất khẩu. Tháng 6/1991 Đại hội ĐCSVN lần thứ VII khẳng định quan điểm: "Khoa học và công nghệ, GD - ĐT phải được xem là quốc sách hàng đầu". Đảng còn chỉ ra phương hướng cụ thể cho khoa học và công nghệ "Hoạt động khoa học và công nghệ phải đảm bảo cơ sở khoa học cho các quyết định quan trọng của các cơ quan lãnh đạo, quản lý là công cụ chủ yếu để nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả cho mọi hoạt động KT - XH góp phần XD nền văn hóa mới, con người mới, thúc đẩy công cuộc đổi mới toàn diện đất nước". Trước Đại hội VII, Nghị quyết 26 của Bộ Chính trị 30-3-1991 "Về khoa học và công nghệ trong sự nghiệp đổi mới" và đã khẳng định rõ quan điểm của Đảng ta về vai trò quan trọng của khoa học và công nghệ trong việc đưa đất nước thoát ra khỏi khủng hoảng, ổn định tình hình KT - XH. Đảng thừa nhận đội ngũ cán bộ khoa học và lực lượng nòng cốt của công cuộc đổi mới và XD thành công CNXH ở nước ta. 2.4. ảnh hưởng của cuộc cách mạng Khoa học - Công nghệ ảnh hưởng của cuộc cách mạng KHCN mới đối với CNTB hiện đại là hết sức to lớn, vượt xa ảnh hưởng của các cuộc cách mạng KHKT trước đây đối với đời sống chính trị, kinh tế của XH đương thời.
2.4.1. Cuộc cách mạng Khoa học - Công nghệ liên quan đến hầu như toàn bộ các lĩnh vực KHKT với mức độ rộng lớn chưa từng có. 2 cuộc cách mạng KHKT trước nổ ra chủ yếu trong ngành động lực và ngành chế tạo, còn cuộc cách mạng KHCN lần này thì xâm nhập vào mọi mặt đời sống của loài người như: Nông nghiệp, công nghiệp, năng lựơng, giao thông, dịch vụ, thậm trí môi trường sinh thái... Vì vậy, mà ảnh hưởng của nó đối với chính trị - KT - XH là toàn diện và sâu sắc. Nếu nói tiến bộ KHKT trước đây chủ yếu nhằm vào đòi hỏi phát triển sức sản xuất, thì một đặc điểm quan trọng của cách mạng KHKT lần này là đồng thời với việc thúc đẩy sự phát triển sức sản xuất, nó chủ yếu còn nhằm vào duy trì và cải thiện điều kiện và môi trường sống của con người. 2.4.2. cuộc cách mạng KHCN rút ngắn nhanh chóng quá trình biến KHCN thành lực lượng sản xuất, làm cho khoa học và công nghệ phục vụ sự phát triển KT - XH càng nhanh hơn, tốt hơn. Lấy việc phát minh và ứng dụng máy hơi nước làm ví dụ: Năm 1705, người ta đã phát minh ra máy hơi nước cớ lớn, năm 1925 Stivenson mới phát minh ra xe lửa chạy bằng máy hơi nước. Từ khi phát minh ra máy hơi nước đến khi nó được ứng dụng rộng rãi vào sản xuất và vận tải, phải tới hơn 100 năm. Việc phát minh ra động cơ đốt trong, quá trình rút ngắn còn lại 80 năm. Còn việc tìm ra và ứng dụng năng lượng nguyên tử chỉ cần đến 40 năm. Lại lấy ví dụ như máy điện thoại từ khi phát minh ra đến khi sử dụng rộng rãi phải mất 60 năm, còn vô tuyến truyền hình phức tạp hơn rất nhiều, nhưng quá trình đó chỉ có 14 năm. Máy tính điện tử chỉ trong vòng thời gian ngắn (14 năm) đã trải qua 4 thế hệ. Có thể thấy rõ là, từ KHKT chuyển thành sức sản xuất, đúng như một số nhà khoa học đã kết luận, có xu hướng phát triển "Tăng tốc". 2.4.3. Cách mạng KHCN trở thành nguyên tố trực tiếp quyết định sự phát triển của lực lượng sản xuất XH của các nước tư bản sau chiến tranh. Nó được uỷ nhiệm chủ yếu trên các mặt sau đây:
Các ngành công nghiệp mới dựa trên cơ sở KHKT công nghệ hiện đại ra đời và phát triển rất nhanh, trở thành những ngành tiên phong, chủ đạo của sự phát triển KT - XH. Nhờ KHCN hiện đại, các ngành công nghiệp truyền thống phần lớn là các ngành công nghiệp cơ sở, không thể thiếu đối với tái sản xuất XH, đã được cải tạo không ngừng, năng suất lao động tăng liên tục. Cơ cấu ngành thay đổi, chuyển dịch nâng cấp lên trình độ mới phù hợp với nền sản xuất hiện đại, kỹ thuật cao, hàm lượng trí tuệ lớn. Phân công lao động phát triển cả chiều rộng lẫn chiều sâu. Chuyên môn hoá chi tiết trong từng ngành, phân công chuyên môn hoá chi tiết giữa các ngành, phân công liên kết chuyên môn hoá giữa các nước, trong một số ngành đã xuất hiện dây chuyền sản xuất quốc tế. Tái sản xuất mở rộng ngày càng phát triển theo chiều sâu lấy đầu tư KHKT làm chính để nâng cao chất lượng lao động, tăng năng suất lao động, tăng hiệu quả kinh tế và chất lượng sản phẩm. Điều này đã dẫn đến một thực tế mà nhà kinh tế Mỹ Simon Kuznetz trong cuốn "Tăng trưởng kinh tế và kết cấu việc làm" của mình đã rút ra kết luận: Tốc độ tăng trưởng cao của các nước ngày nay không phải do lao động đầu vào cùng như tăng tư bản đầu vào quyết định, mà là do năng suất lao động tăng với nhịp độ cao quyết định. 2.4.4. Cuộc cách mạng KHCN thúc đẩy sự xuất hiện hàng loạt ngành nghề mới và làm cho những ngành nghề cũ được cải tạo "Thay da đổi thịt", làm cho cơ cầu ngành nghề ở các nước tư bản phát triển nhờ đó mà có sự thay đổi lớn. Trong thời kỳ kinh tế tăng trưởng nhanh sau chiến tranh, công nghiệp hoá dầu là tổ hợp ngành nghề mới, có tác dụng rất quan trọng. Ngày nay, những ngành nghề mới xuất hiện nhờ có sự phát triển sâu sắc của cách mạng KHCN đã không chỉ có một, hai
ngành, mà là xuất hiện hàng loạt ngành công nghiệp mới như: Công nghiệp điện tử, công nghiệp khoa học, công nghiệp nguyên tử, công nghiệp sinh vật, công nghiệp tàu vũ trụ... phát triển mạnh mẽ. Cùng với sự xuất hiện hàng loạt ngành nghề mới, các ngành nghề cũ không bị xoá bỏ, mà đựơc cải tạo một cách triệt để. Việc sử dụng rộng rãi máy dệt không có thoi, đầu máy hơi nước, sự phát triển rộng rãi của lò luyện thép điện và đúc gang liên hoàn, sự tăng vọt của hệ thống máy công cụ điều khiển... Tất cả những cái đó khiến cho các ngành công nghiệp cũ như dệt và xe lửa, gang thép... đều đổi mới về chất lượng. Sự phát triển của cuộc cách mạng KHCN mới và các ngành nghề cũ ngày càng kết hợp chặt chẽ với nhau. Các ngành mới lấy công nghiệp truyền thống làm chỗ dựa và thị trường chủ yếu cho sự phát triển của mình, các ngành cũ thì dựa vào các ngành cải tạo kỹ thuật mà tăng thêm sức sống mới. Sự kết hợp chặt chẽ 2 mặt này sẽ là xu thế quan trọng của sự phát triển KHKT từ nay về sau. 2.5. Quá trình đổi mới chính sách KHCN ở nước ta: Quá trình đổi mới chính sách KHCN ở nước ta thực chất là quá trình phát triển tư duy lý luận khoa học bằng những bổ sung thực tiễn vận động KT - XH. Một quá trình hoàn thiện lý luận hướng tới chân lý khách quan: KHCN là động lực phát triển KT - XH đất nước. 2.5.1. Các giai đoạn cải cách chính sách KHCN trong tiến trình cải cách KT - XH. Căn cứ bản chất nội dung từng chặng đường phát triển của chính sách KHCN trong tương lai, chúng ta có thể phân chia quá trình cải cách trong chính sách KH và CN ở nước ta theo 3 giai đoạn với những nội dung khá đặc trưng. 2.5.1.1. Giai đoạn I (1975 - 1980): Cải cách trong khuôn khổ Nhà nước tổ chức mọi hoạt động KH và CN với một hệ thống chỉ huy tập trung.