Tin học ứng dụng trong công nghệ sinh học thực phẩm

Ụ

TIN H C NG D NG Ọ Ứ TRONG CNSHTP

M c tiêu ụ

ọ ậ ả ử

ườ ề ặ

 Giúp sinh viên đ c l p trong nghiên ộ c u khoa h c, có kh năng x lý s ố ứ ng g p trong đi u tra, nghiên li u th ệ c u trong công ngh sinh h c th c ứ ph mẩ

ự ệ ọ

ị ỹ

ầ

 Trang b cho sinh viên k năng s d ng ử ụ i ph n m m tin h c trong vi c gi ệ ọ ả quy t x lý, trình bày s li u và gi i ả quy t m t s bài toán trong công ngh ệ

ố ệ

ề ế ử ế ộ ố

ễ

ọ

ố

 Nguy n Ng c Ki ng, nghiên c u khoa h c ứ

Th ng kê h c trong ể ọ , NXB Giáo d c, 1996.

ố ệ

ọ ụ ế ạ

 Lê Đ c Ng c, ứ ự

ọ X lý s li u và k ho ch ệ , Khoa Hóa, ĐHQGHN,

ử hóa th c nghi m 2001.

 Nguy n C nh, ễ

ệ , Quy ho ch th c nghi m

ạ

ự NXB Đ i h c Qu c gia, 2004

 Phan Hi u Hi n,

ả ạ ọ ế

ố ề Ph

ố

ươ nghi m và x lý s li u ử

ng pháp b trí ố ệ , NXB Nông nghi p, ệ

ệ

2001

Tài li u tham kh o ệ ả

1. Tin h c ng d ng trong CNSHTP ụ ng th ng kê b ng ph n 2. Mô t

Noäi dung

ầ ằ ố

3. Mô t

ề

d ki n thí nghi m b ng ph n ệ ầ ằ

4. B trí thí nghi m nghiên c u th c ệ

ọ ứ đ i l ả ạ ượ m m tin h c ọ ả ữ ệ m m tin h c ọ

ứ ự

ề ố ph mẩ ử ể ệ

5. X lý s li u thí nghi m ki u hoàn toàn ng u nhiên b ng ph n m m Statgraphics

ố ệ ẫ ề ầ ằ

6. X lý s li u thí nghi m ki u kh i ng u

ử

ẫ

ố

ệ nhiên đ y đ b ng ph n m m Statgraphics ầ ng ệ

ể ề ể

ươ

ử

7. X lý s li u thí nghi m ki u bình ph Latin b ng ph n m m Statgraphics

ề

ầ 8. X lý s li u thí nghi m đa y u t

b ng

ế ố ằ

ố ệ ầ ủ ằ ố ệ ằ ố ệ ề

ử ầ

ồ

ươ

ệ ph n m m Statgraphics 9. Xử lý số liệu thí nghi m hệ b ng ph n m m ầ

ằ

i quy và t ề

ế

i m t s bài toán công ngh b ng ph n

ệ ằ

ầ

quan tuy n tính Statgraphics ộ ố

m m EXCEL

10. Gi ả ề

Noäi dung

 Tin h c ng d ng trong nghiên c u

1. Tin h c ng d ng trong CNSHTP ụ ọ ứ

ứ ụ

 Ph n m m ng d ng trong b ng tính ụ  Ph n m m ng d ng trong x lý th ng ố ụ

ọ ứ th c ph m ẩ ề ứ ề ứ ự ầ ầ ả ử

kê

 Ph n m m ng d ng trong bi u di n ụ ề ứ công th c hóa h c ọ ứ

ầ ể ễ

ọ ứ ứ ụ

1.1 Tin h c ng d ng trong nghiên c u th c ph m ự ẩ

Trong m i ngành khoa h c th c nghi m: ự ệ ọ ọ

 th c tự ế  thí nghi mệ

k t qu b ng s ế ả ằ ố

K t qu b ng s : ố ả ằ ế



ế

ị ủ ộ ượ ượ ụ

 là giá tr c a m t bi n ng u nhiên ẫ ộ  ph thu c vào nhi u y u t ề ụ ế ố c qui lu t ph thu c c l ng đ ướ ậ (nghiên c u trên m t t p h p m u v i ợ ứ đ tin c y nào đó) ậ

ộ ậ ộ ớ ẫ

ộ

 d li u thô - tính toán, s p x p - d ữ

X lý s li u ố ệ ử

ế ắ

 làm c s cho vi c di n gi

ữ ệ li u tinh ệ

i, phân tích ơ ở ệ ễ ả

th ng kê ố

1.2 Ph n m m ng d ng trong b ng tính ề ứ ụ ả ầ

ả

 Ph n m m b ng tính EXCEL ề ả  T o bi u b ng s li u ố ệ ể  Bi u di n s li u d ễ ố ệ ướ ạ ể  X lý th ng kê s li u nghiên c u ứ ố

i d ng bi u đ ồ

ầ ạ ễ ử ố ệ

 S p x p, trình bày d li u m t cách có

B ng phân ph i t n s ố ầ ố ả

ữ ệ ộ

 Phân chia d li u thành t ng nhóm khác

ế ắ h th ng ệ ố

ữ ệ ừ

 Căn c đ hình thành bi u đ phân ph i

nhau

ứ ể ể ố ồ

t n sầ ố

ủ ả

S đ t ng quát c a b ng phân ơ ồ ổ ph i t n s ố ầ ố

ế

ệ ủ T n s (s l n xu t ấ ầ ố ố ầ ị ố i) hi n c a tr s - f

Tr s c a bi n ị ố ủ (Xi) X1 X2 … Xk f1 f2 … fk

ủ ả

S đ t ng quát c a b ng phân ơ ồ ổ ph i t n s ố ầ ố

đi mể s sinh viên ố

1 2

2 4

… …

10 9

ủ ả

Năng su t ấ

T n ầ số

T n s t ố

T n s ầ ố tích lũy

ng ầ ố ươ đ i tích lũy (%)

T n s ầ ố ng t ươ đ i (%) ố

152

17,5

159

47,5

65,0

166

85,0

173

100

S đ t ng quát c a b ng phân ơ ồ ổ ph i t n s ố ầ ố

 Bi u di n toàn b s li u ộ ố ệ  Th hi n nét đ c tr ng c a t p h p s ố ư

Bi u đ trong th ng kê ể ồ ố

 Bi u di n m i quan h gi a tính tr ng

ễ ể ể ệ ủ ậ ặ ợ

li uệ ể ạ

ệ ữ ố nghiên c u và ch tiêu theo dõi ễ ứ ỉ

Bi u đ phân ph i t n s ố ầ ố ể ồ

ể

 Bi u đ c t ồ ộ  Trình bày s quan sát l n ớ ố  Có th trình bày t n s t ố ươ ng đ i tích lũy ố

ng đ i, t n ể ố ầ

ầ s tích lũy, t n s t ố ầ ố ươ

Bi u đ phân ph i t n s ố ầ ố ể ồ

152

159

166

173

Bi u đ phân ph i t n s ố ầ ố ể ồ

45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

150

155

165

170

175

160

Bi u đ t n s tích lũy ồ ầ ố ể

120

100

17,5

150

155

160

165

170

175

Bi u đ t n s t ng đ i tích lũy ồ ầ ố ươ ể ố

Bi u đ h p ồ ộ ể

 Kh o sát s l  T ng quát v phân ph i c a m u/ t ng ề

ả c d li u ơ ượ ữ ệ

ố ủ ẫ ổ

 th hi n ví trí t p trung, phân tán, b t

ổ thể

ấ ậ

th ể ệ ngườ

Bi u đ h p ồ ộ ể

 Kh i h p ‘box’ kéo dài t

Bi u đ h p ồ ộ ể

ừ

ị ị ả

 Đ ng th ng đ ng

ố ộ ế ị ẳ

giá tr phân v ị ¼ đ n giá tr phân v ¾ , kho ng 50% ị giá tr n m trong ‘box’ ẳ ở ị

ầ

ố ố ứ ế

ủ ầ ằ

v trí trung b ị ứ ườ m u, chia dãy s li u thành 2 ph n ố ệ ẫ b ng nhau, n u m u phân b đ i x ng ẫ ằ ng này n m g n trung tâm c a thì đ ườ kh i h p ố ộ

Bi u đ h p ồ ộ ể

 D u + ở ị ấ  S khác bi ệ ự

v trí trung bình c a m u ẫ

ể ữ ộ ố ệ ấ ị

ố ủ ố

ủ t đáng k gi a trung bình và trung v cho th y có m t vài s li u có kh năng gây ra sai s làm phân b c a m u b l ch

ị ệ ẳ

 Đo n th ng hai đ u g i là ‘whisker’ ầ ọ giá tr c c ti u đ n đi m phân v ị ế ể đi m phân v ¾ đ n giá tr c c ừ ể

ị ự ể

ị ự ế ị

ả ẫ ạ n i t ố ừ ¼ và t đ i ạ

Bi u đ đi m ồ ể ể

ề ứ ử ụ

1.3 Ph n m m ng d ng trong x lý ầ th ng kê ố

ố ầ ề

ử ơ ả ề ầ

ử ố

ố ệ ế ả ử

 Ph n m m x lý th ng kê Statgraphics  Thao tác c b n trong ph n m m  X lý th ng kê s li u nghiên c u ứ  Thao tác sao chép k t qu x lý vào ả

ph n m m văn b n WORD ề ầ

ễ ể

1.4 Ph n m m ng d ng trong bi u di n ụ ầ ề ứ công th c hóa h c ọ ứ

 Ph n m m ChemWindow  Thao tác c b n trong ph n m m ầ ơ ả

ầ ề

ề

ng th ng kê b ng ph n ầ ằ ố

đ i l 2. Mô t ả ạ ượ m m tin h c ọ ề

ng ố đo l ng xu h ng trung ̣ ượ ướ

đo l ng

 Phân tích th ng kê  Đai l ườ binh̀  Đai l ườ  Xác đ nh các đ i l ạ ượ ph n m m tin h c ọ ề

̣ ượ ị ng s bi n thiên ự ế ng th ng kê b ng ố ằ

ầ

 Các con s tóm l

2.1 Phân tích th ng kê ố

c thông tin đ nh ố ượ ị

l  Ph ể

ặ

 K thu t giúp quy t đ nh v n đ nh ư ề ị ế ng quan h i ng sai, t ồ

ngượ ươ tóm l ỹ ng pháp tính toán đ giúp chúng ta c ho c khái quát hoá thông tin ượ ậ ấ

ươ

phân tích ph qui, tr c nghi m, … ắ ươ ệ

H n ch c a th ng kê ế ủ ạ ố

ng ti n, công c t rành v lĩnh  S d ng th ng kê ph i bi ề ử ụ ế ả ố i nghiên c u v c chuyên môn c a ng ứ ườ ự ụ ệ ỉ

ố ệ ặ

ệ ố ờ ạ

 Th ng kê không thay th đ

ủ  Th ng kê ch là ph ươ  Th ng kê trình bày nh ng s li u ho c ng r i r c m t cách h th ng c b n ch t c a ữ ộ ượ ấ ủ ả

ố ố hi n t ệ ượ h n, ch không nói đ ứ ơ s vi c ự ệ ố

nghĩ và k t lu n c a ng ế ượ ườ c cho suy i nghiên c u ứ ậ ủ ế

 Là m t trong nh ng b

Th ng kê mô t ố ả

ộ ướ ầ

ữ ề ấ

c đ u tiên đ ể phân tích v n đ và th c hi n m t ộ ệ ự quy t đ nh. ế ị

ơ ả

ươ ư ả

 G m các tính toán c b n mang tính ng sai, nh trung bình, ph ch t mô t đ l ch chu n, … nh m t ng k t v ế ề ổ ằ k t qu c a thí nghi m. ệ

ẩ

ồ ấ ộ ệ ế ả ủ

 Ph

Th ng kê mô t ố ả

ng pháp tóm l ể ươ

ở ả

 Mô t

ộ ố ớ ộ ố ỏ ơ ắ

c thông tin đ làm ượ cho chúng tr nên d hi u t c gi m ứ ễ ể m t s l n các s li u ph c t p thành ứ ạ ố ệ m t s nh h n g m các giá tr tóm t t ị ồ m i quan h gi a các bi n s ế ố ệ ữ ả ố

Th ng kê suy di n ễ ố

ộ ẫ

ỉ

ế ố ủ ộ ể ậ

ủ ẫ ứ ợ ồ ậ

ấ ộ

 Khái quát hoá thông tin c a m t m u cho toàn dân s c a m u t c là ch đo đ m trên m t ti u t p h p r i suy lu n ậ cho toàn b v i m t đ tin c y nào đó ộ ộ  Cung c p k thu t đ ki m tra trên m t ậ ể ể m u và s d ng thông tin này đ suy ẫ r ng ra các đ c tính c a toàn b dân s ộ

ể

ộ ớ ỹ ử ụ ặ ủ ố ộ

ng đo l ng xu h ng trung ̣ ượ ườ ướ

2.2 Đai l binh̀

ố

 M t (mode)  Trung v (median) ị  Trung bình c ng (average)  Trung bình nhân (geometric mean)

ộ

 Là giá tr xu t hi n nhi u nh t trong ệ

Mode: (Mo)

ề ấ ấ

ị m t bi n s ế ố

Ví d : Phân ph i xác su t: 5, 6, 7, 7, 8, 8, ộ ụ ấ ố

ể

8, 9, 10 có mode là 8  Dùng đ đo đ t p trung  Không ph thu c vào giá tr ụ ộ ậ ộ ị ở 2 đ u c a ầ ủ

dãy số

 Bi n s đ n th c là bi n s khi g n nh ư ế ố ầ ng h p đ u t p trung v m t ề ộ

Mode: (Mo)

ề ậ ứ ợ ườ

ế ố ơ m i tr ọ giá trị

 Bi n s nh th c là bi n s khi g n nh ư ế ố ng h p nh t và g n ầ ấ ợ ườ ng nhau

ế ố ầ

có hai hay nhi u tr ng đ nh t ị ứ ề ươ ư ươ

S trung v : (Me) ố ị

 s n m ố ằ ở nh - l n ỏ ớ ị

chính gi a khi dãy s x p t ố ế ừ ữ

 Là giá tr chia đôi t ng s các giá tr c a ổ ầ

ị ủ ố

ng trung ằ  cho k t qu nhanh v ả bi n s thành 2 ph n b ng nhau c l ề ướ ượ ế ố ế

bình.

 C ng các giá tr c a các tr

Trung bình c ng ộ

ườ ng h p và ợ ộ

chia cho t ng tr

ng h p ợ t có th làm trung bình ể

 T ng các đ l ch gi a các giá tr v i

 Tr ườ ấ ổ

ị ủ ổ ườ ng h p d bi ợ ị ệ m t đi tính đ i di n ệ

ạ ộ ệ ị ớ ữ

ằ

trung bình luôn b ng 0  T ng các đ l ch bình ph ộ ệ ươ ng có giá tr ị

ổ ỏ nh nh t ấ

Trung bình c ng ộ

 Đ i di n cho c m t t p h p l n s li u ợ ớ ố ệ ả ộ ậ  Nêu lên đ c đi m chung nh t c a hi n ệ ể

ạ ệ

ấ ủ ặ

 Dùng đ so sánh các hi n t

ngượ t

ng không ệ ượ

ể có cùng qui mô

Trung bình c ng s h c ố ọ ộ

== 1 i n

(cid:229)

 Là tr

Trung bình có tr ng s ọ ố

ợ ườ

ệ ủ ế ệ

t c a trung bình ng h p đ c bi ặ s h c khi gía tr c a bi n xu t hi n ấ ị ủ ố ọ nhi u l n ề ầ

fX i

== 1 i k

(cid:229)

= 1

(cid:229)

ủ ữ ệ

Trung bình c a d li u phân nhóm có kho ng cách ả

 mi là tr s gi a c a nhóm i ị ố ữ ủ  fi t n s c a nhóm i

ầ ố ủ

fm i

== 1 i k

(cid:229)

= 1

(cid:229)

 Căn b c n cho n giá tr

Trung bình nhân (trung bình hình h c) ọ GM

....

XX 1

 Thay cho trung bình c ng trong tr

ậ ị

ườ ộ

ố ệ ố ệ

ng h p dãy s li u có phân ph i l ch (giá ợ tr đ t bi n) ị ộ ế

Ph n t v (quartile) ầ ư ị

 X p d ki n t

nh đ n l n, chia dãy n

i (low quartile): l y giá tr ấ ị v trí ¼ (25%) dãy d ki n. ữ ệ v trên (upper quartile): l y giá ấ

ị ở ị v trí ¾ (75%) dãy d ữ

ế ữ ệ ừ ỏ ế ớ d ki n làm 4 ph n ầ ữ ệ v d  Ph n t ầ ư ị ướ c a đ n v ị ở ị ủ ơ  Ph n t ầ ư ị tr c a đ n v ị ủ ơ ki n. ệ

2.3 Đai l ng đo l ng s bi n thiên ̣ ượ ườ ự ế

 Ph ươ  Đ l ch chu n ẩ ộ ệ  H s bi n d ị ệ ố ế  Đ l ch ộ ệ  Đ nh n ọ ộ

ng sai

 Ph

Ph ng sai (variance) ươ

ộ ệ

ng sai là trung bình c a các đ l ch ủ ng gi a các giá tr so v i giá tr ị ị ữ ớ

ươ bình ph ươ trung bình.

)

(

X i N

- (cid:229)

 Tính giá tr trung bình ị  Tr giá tr trung bình cho t ng giá tr ị ị

Ph ng sai ươ

ừ

ệ ố ừ

ng ươ

ng c bình ph ố ươ

chia t ng giá tr ừ (hi u s ) ệ ố  Bình ph ng t ng hi u s ươ  C ng các hi u s đ ệ ố ượ ộ  L y t ng c a các hi u s bình ph ệ ủ ấ ổ ổ ị

 N u các giá tr đ

Ý nghĩa c a ph ng sai ủ ươ

ộ ế

ộ ệ ươ

 N u các giá tr qu n t ầ ụ ầ ỏ ẽ ộ ệ

c phân ph i m t cách ị ượ ố dàn trãi trên di n r ng và cách xa trung ệ ộ ng sai s bình thì đ l ch s l n và ph ẽ ẽ ớ r t l n ấ ớ ế ị

g n giá tr trung ng sai s ẽ ươ

ị bình thì đ l ch s nh và ph nh .ỏ

 Bi u th m c đ phân tán (cùng b n ch t

Đ l ch chu n (standard deviation) ộ ệ ẩ

ấ ả

 Đ l ch càng l n m c đ phân tán càng

ị ứ ộ ạ

ể c a tính tr ng) ủ ộ ệ ứ ộ

cao, tính đ i di n trung bình càng nh ạ ỏ ớ ệ

Đ l ch chu n ẩ ộ ệ

 Là căn b c hai c a ph ậ

ng sai ủ ươ

(

X i N

- (cid:229)

 Mô t

Mô t bi n thiên ả ế

ả ế

bi n thiên chính là đo l ệ ủ ng s ự t c a các giá tr v i m t giá tr ị ườ ộ ị ớ

khác bi chu n nào đó t c là đi m trung bình ẩ ứ ể

xu h

ng)

Nhóm 3 (t đ i khác bi

ng t)

ng Nhóm 1 (t ươ đ i đ ng nh t) ấ ố ồ

Nhóm 2 (gi a 2 ữ ướ

ươ ệ

ố

64 68 70 71 69 66 Trung bình 68

44 63 80 91 74 56 Trung bình 68

34 58 90 101 79 46 Trung bình 68

Mô t bi n thiên ả ế

Nhóm 2 (gi a 2 xu

ố

ữ ng)

Nhóm 3 (tt đ i khác bi

ng t)

Nhóm 1 (t đ ng nh t) ồ

ng đ i ươ ấ

ướ

ươ ệ

ố

101

Trung bình 68

p.Sai 6,8

290,80

686,80

Mô t bi n thiên ả ế

Nhóm 2 (gi a 2 xu

Nhóm 3 (t

ng đ i

ố

ươ

ố

ữ ng)

khác bi

Nhóm 1 (t đ ng nh t) ồ

ng đ i ươ ấ

ướ

t)ệ

101

Trung bình 68

p.Sai 6,8

290,80

686,80

SD 2,61

SD 17,05

SD 26,21

Mô t bi n thiên ả ế

 Thông th ườ l ch chu n và ph ẩ ệ phân th 2 ứ

 Bi n thiên càng l n thì đ l ch chu n và

ng sai ng làm tròn giá tr c a đ ộ ị ủ ch s th p ở ữ ố ậ ươ

ộ ệ ẩ

ố

ế ph ươ  Khi vi kê, th ớ ng sai càng l n ớ t báo cáo k t qu phân tích th ng ả ế ế ng dùng đ l ch chu n ộ ệ ườ ẩ

 So sánh m c đ phân tán c a các tính

H s bi n d ị ệ ố ế

ủ

tr ng có b n ch t khác nhau ạ

%100

ứ ả CV =

ộ ấ SD X

 Là tiêu chu n đánh giá tính đ i x ng c a

Đ l ch (skewness) ộ ệ

ố ứ ủ ẩ

ố ứ

 Đ l ch = 0 (đ i x ng)  Đ l ch > 0 (các giá tr có xu h ị

s li u ố ệ ộ ệ ộ ệ ng t p ậ

ề

 Đ l ch < 0 (các giá tr có xu h ị trung v phía bên trái c a đ th ) ủ ồ ị

ướ trung v phía bên ph i c a đ th ) ả ủ ồ ị ướ ộ ệ ng t p ậ

ề

 Là tiêu chu n đ xác đ nh hình d ng c a

Đ nh n (kurtosis) ộ ọ

ủ ể ạ ị

phân b đ i x ng.

 Đ nh n = 0 (phân b chu n)  Đ nh n > 0 (phân b có đ th nh n

ẩ ố

ồ ị ọ ố ẩ ố ố ứ ọ ọ

 Đ nh n < 0 (phân b có đ th b t h n

ẩ ố

ộ ộ h n phân b chu n) ơ ộ ồ ị ẹ ơ ố

ọ phân b chu n) ố ẩ

ng th ng kê ố

 Ph n m m EXCEL ề  Ph n m m STATGRAPHICS ề

2.4 Xác đ nh các đ i l ạ ượ ị b ng ph n m m tin h c ọ ầ ằ ề

ầ ầ

d ki n thí nghi m b ng ph n ệ ầ ằ

3. Mô t ả ữ ệ m m tin h c ọ ề

d ki n ả ữ ệ ng phap x ly sô liêu ban đâu ́ ́ ̣ ̀

 Mô t  Ph ươ  X lý s li u c a thí nghi m so sánh 2 ử ề ẫ

ệ

ầ

́ ử ố ệ ủ m u b ng ph n m m ằ STATGRAPHICS

3.1 Mô t d ki n ả ữ ệ

ị

 Đ phân tán cho bi

ộ ế ố ư ố

 Hai bi n s có giá tr trung bình nh ư nhau nh ng đ phân tán không gi ng nhau ộ

t thông tin đ đánh ế

ể giá đ tin c y c a giá tr t p trung ậ ủ ị ậ ộ

ng dùng ặ ườ

Các đ c tr ng th ng kê th trong mô t ố ư d ki n ả ữ ệ

Các giá tr c a m t bi n s có s phân ị ủ ự ộ ố

 Giá tr đ ng nh t (các giá tr c a m t

ph i là phân tán hay t p trung. ố ế ậ

ị ủ ộ

 Giá tr không đ ng nh t (các giá tr c a

ị ồ bi n s có xu h

ế ố ị ấ ướ ồ ị ủ

m t bi n s có xu h ế ố ộ ng qu n t ) ầ ụ ấ ng phân tán) ướ

ng dùng ặ ườ

Các đ c tr ng th ng kê th trong mô t ố ư d ki n ả ữ ệ

 Đ l ch chu n c a m u liên quan đ n

c l ẫ ướ ượ ng giá tr trung ị

 Trung bình m u tâm c a phân b ủ ố ộ ệ ủ ẩ s phân tán c a s li u ủ ố ệ ự

ế ẫ

ng dùng ặ ườ

Các đ c tr ng th ng kê th trong mô t ố ư d ki n ả ữ ệ

ỉ ẩ

ộ ệ ẫ ẫ

 Trung bình m u và Đ l ch chu n ch có giá tr đ i di n cho m u khi m u có ị ạ phân ph i chu n ố l ch ệ

 Đ ộ

ẫ ệ ẩ

ộ ọ

ể ể ẫ

(skewness) và đ nh n (kurtosis) dùng đ ki m tra m u có phân b chu n hay không ố ẩ

M u và dân s ẫ ố

ữ ệ ữ ệ

 D li u c a dân s là nh ng d li u ố ủ liên quan đ n m i tr ọ ườ ế  D li u c a m u đ i di n có th khái ạ ẫ ủ quát cho toàn b dân s ộ

ữ ng h p ợ ệ ữ ệ ể

ố

 Đ c ch n ng u nhiên t ọ  M u là m t ph n và là đ i di n c a dân ộ

M u (sample) ẫ

dân s ừ ạ ố ệ ủ ẫ ầ

ượ ẫ s .ố

 Phân tích m u có th suy ra các đ c tính ể c a dân s v i m t m c đ tin c y xác ộ ủ đ nh nào đó ị

ẫ ố ớ ặ ậ ứ ộ

M u ng u nhiên ẫ ẫ

ị ề ố ơ

dân s mà các đ n v đ u có  M u l y t ẫ ấ ừ c h i đ ng đ u nhau, nó mang tính ề ồ ơ ộ khách quan trong thu th p d ki n ậ ữ ệ

Dân s (population) ố

 Là t p h p nh ng thông tin v ng ữ ệ ế ợ ặ ự ệ

ợ ậ

 Là t p h p toàn b các đ i t

ơ ở ộ ặ ứ

i, s ề ườ ự v t ho c s vi c riêng bi t k t h p v i ớ ậ nhau trên c s m t đ c đi m chung nào ể i nghiên c u đang quan tâm. đó mà ng ườ ng nghiên ợ ậ ố ượ

c u, đi u tra, kh o sát. ứ ề ộ ả

 Th

Dân số

ng r t l n và không th ki m tra ườ ể ể ấ ớ

h t ế  Mu n bi ố ế

ố ỉ ợ ộ ọ

t thông tin v dân s ch có th ể ề đo đ m trên m t ti u t p h p g i là ậ ể ế m u ẫ

 Là m t đ c tr ng mà giá tr c a nó khác

Bi n sế ố

ị ủ

 Tùy nhu c u nghiên c u mà có th t o ra

ư ộ ặ nhau tùy theo tr ườ

 đ c tr ng quan sát mà cu c nghiên c u

ể ạ ng h p ợ ứ

 có 02 lo i bi n s (liên t c, r i r c)

ứ ộ

ầ các bi n s m i ế ố ớ ư ặ quan tâm đ n, ế ạ ế ố ờ ạ ụ

Bi n s liên t c ụ ế ố

ươ

ng và th p phân.  Là các s nguyên d ậ ố  Các s đo v chi u dài, tr ng l ề ượ ề ọ ng, th ể

ố tích, ...

Bi n s r i r c ế ố ờ ạ

 Là các s nguyên d ố  Các bi n bi u th tính ch t hay s đ m

ươ

ng. ấ ố ế ể ế ị

 đ i t

Đ n v ị ơ

ng c th đ đo đ m và thu nh p ế ụ ể ể ậ

 M t m u thăm dò s có nhi u đ n v . ị ơ c a m t  Đ n v th ng kê là m t ph n t

ẽ

ộ

ố ượ d ki n. ữ ệ ẫ ộ ộ ị ố ơ t p h p m u th ng kê đi u tra kh o sát. ẫ ợ ậ ề ầ ử ủ ả ề ố

 Công th c đo l

Ph ươ ng sai c a m u ẫ ủ

ng bi n thiên c a m u ườ ủ ế ẫ

ứ ng sai) (ph ươ

(

)

- (cid:229)

 n-1 g i là b c t ọ

ng sai ậ ự do c a ph ủ ươ

Ph ươ ng sai c a m u ẫ ủ

ự

ế

 Vì v y có n-1 b c t

ng sai, có n-1 các đ  Đ i v i m t ph ộ ươ ộ ố ớ do m t l ch có th bi n đ i m t cách t ộ ộ ổ ể ế ệ t, đ l ch c nh n bi khi chúng đã đ ượ ộ ệ ậ sau cùng ch c ch n s đ c xác đ nh. ị ắ ẽ ượ ắ do ậ ự ậ

 đ l ch chu n liên quan đ n m u ẫ

Đ l ch chu n ẩ ộ ệ

ộ ệ ế ẩ

(

)

- (cid:229)

 Đ c dùng đ đo l

Ñieåm số chuẩn hoaù

ườ ủ

ộ ệ ượ ể

ượ ể m t đi m s nào đó khi đ ố ộ v i trung bình b ng đ l ch chu n. ằ ớ ng đ l ch c a c so sánh ẩ ộ ệ

Ñieåm số chuẩn hoaù

ộ ể ể ố

 Chuy n m t đi m s nào đó thành m t đi m s chu n hoá theo công ẩ ộ th c:ứ

ể ố

Ñieåm số chuẩn hoaù

Điểm cuûa sinh viên lôùp A

7 4

6 6

- Điểm cuûa sinh vieân lôùp B 83 -

= 1,00 = 1,75

 Là bi n s mà các đi m s c a nó đ u

Bi n s chu n hoá ế ố ẩ

đ ố ủ ố ẩ

ố ể ể ằ

ượ ổ ổ ề ể ế c chuy n thành đi m s chu n hoá ể ẩ ủ

 T ng các đi m s chu n hoá b ng 0 ố ng c a các đi m s  T ng bình ph ể ố ươ chu n hoá luôn b ng n là t ng s tr ng ố ườ ằ h p trong m u ẫ ợ

ẩ ổ

Sai bi ệ t chu n ẩ

ộ ẩ ủ ẫ ố

ả ọ

 đ l ch chu n c a m t phân ph i m u ộ ệ quan tr ng đ n m c ph i đ t cho nó ặ ứ ế t chu n m t tên g i riêng là sai bi ệ (standard error) đ

ẩ ộ ọ

t là: c vi ượ ế

d

 Là sai s c a s trung bình (sai s ch n

Sai bi ệ t chu n ẩ

ố ủ ố ố ọ

 Có đ n v nh s trung bình ị ư ố  Bi u th m c đ đ i di n c a m u đ i

m u)ẫ ơ

ộ ạ ủ ệ ẫ ố

ể v i dân s ớ ị ứ ố

Sai bi ệ t chu n ẩ

 SE l n bi u th m c đ đ i di n c a ị ứ ố

ớ ủ



ể ố ớ ị ứ ộ ẫ ể

ộ ạ ệ m u đ i v i dân s nh và ng i c l ượ ạ  Bi u th m c đ tin c y c a m u ẫ ủ ổ ỏ ậ ủ ng s trung bình c a t ng th ể c l Ướ ượ ố

Sai bi ệ t chu n ẩ

ệ

ẫ

ượ ị

d = x

t chu n c a trung bình là toàn b  Sai bi ẩ ủ ộ đ l ch chu n c a phân ph i m u c a ố ủ ẩ ủ ộ ệ các trung bình c a toàn b m u có kích ộ ẫ ủ c nh t đ nh trong dân s , đ c tính ố ấ ỡ b ng công th c: ằ ứ

Kho ng tin c y ậ ả

ố

ở ặ

ủ phía d ướ ẫ

 Trung bình c a m t dân s có th đ c ộ i và ho c phía trên c a t c tr trung bình c a m u c n ph i ủ t kho ng tin c y.

ạ ầ ẫ

ể ượ tìm ra ủ trung bình m u, do đó bên c nh bi ế đ ả ượ bi ế ị ả ậ

 Chính sai bi

Kho ng tin c y ậ ả

 Kho ng tin c y 95%

ệ t chu n s cho bi ẩ ẽ ế t kho ng ả

tin c y.ậ ả ậ

(

d 96,1

)

–

ị ẳ ắ

ắ ằ ố ẽ ằ ớ ộ ủ

Kh ng đ nh v i đ ch c ch n r ng 95% trung bình c a dân s s n m trong kho ng này ả

 T

Kho ng tin c y ậ ả

ng t 99%: ươ ự

–

(

X

d 58,2

)

Mô t d ki n ả ữ ệ

 Phân ph i dân s ố ố  Phân ph i m u ố  Phân ph i chu n ẩ ố

ẫ

 là phân ph i c a nh ng đi m s trong

Phân ph i dân s ố ố

ố ủ ữ ể ố

m t dân s ộ ố

Phân ph i m u ẫ ố

ữ ố ủ ố

ộ ẫ

 là phân ph i c a nh ng đi m s trong ỡ  là phân ph i c a m t th ng kê nào đó t c các m u có cùng m t kích c ỡ

ể m t m u có kích c nh t đ nh ố ủ ấ ị ố ộ

ẫ ộ

c a t ủ ấ ả trong dân số

 Khi v bi u đ t ẽ ể ả ế

Phân ph i chu n ẩ ố

ng quan gi a t n s ữ ầ ố ng ườ ạ ng có d ng hình chuông ạ

ồ ươ và k t qu thu nh n, hình d ng đ ậ cong thông th g i là phân ph i chu n ẩ ọ ườ ố

Phân ph i chu n ẩ ố

ộ ạ

 Là m t phân ph i đ i x ng có d ng hình ố ố ứ ằ ễ

chuông, bi u di n b ng ph ng trình: ươ ể

2 2/)

( - xe d

p 2

 Hai phân ph i chu n v i đ l ch chu n ẩ

ớ ộ ệ ẩ ố

khác nhau:

ẩ

ẫ

đ l ch chu n nh cho phép khái quát hoá ỏ ộ ệ nh ng k t qu c a m u cho toàn dân s ố ả ủ ế ữ v i đ tin c y cao ớ ộ ậ

-2

-3

-1

68% 95%

99,7%

Phân ph i chu n ẩ ố

ẩ

Trong m t phân ph i chu n, kho ng: ố  68% s li u trong kho ng X  95% s li u trong kho ng X  99% s li u trong kho ng X ả ±SD ±2SD ±3SD ộ ố ệ ố ệ ố ệ ả ả ả

Phân ph i chu n ẩ ố

ộ ố ẩ

ng h p n m trong đ ộ ợ

ố ườ ằ

Trong m t phân ph i chu n:  Có 95% s tr ằ ố ườ ẩ ±1,96 so v i giá tr trung bình l ch chu n ị ệ ng h p n m trong đ  Có 99% s tr ộ ẩ ±2,58 so v i giá tr trung bình l ch chu n ị ệ ớ ợ ớ

ng phap x ly sô liêu ban đâu ươ ́ ử ́ ́ ̣ ̀

ng đo, X là ị ự ủ ạ ượ

ả

3.2 Ph  G i a là tr th c c a đ i l ọ k t qu đo ế ố ệ ố ể ồ

 Sai s tuy t đ i (X-a) có th g m 3 thành ph n là sai s h th ng, sai s ố thô, sai s ng u nhiên

ố ệ ố

ầ ố ẫ

Sai s h th ng ố ệ ố

ổ ố

 Sai s h th ng là sai s không đ i ấ

ố ệ ố ổ ậ ộ

 Sai s h th ng có th hi u ch nh đ

ho c thay đ i theo m t qui lu t nh t ặ đ nh. ị

ố ệ ố ể ệ ỉ c ượ

Sai s thôố

ố ụ

ậ

ặ

 C n lo i b các s đo ch a sai s thô ố ng không trung th c

ườ

 Sai s thô là sai s do b t c n, tr c tr c ặ ố ấ ẩ k thu t, thay đ i đi u ki n đ t ng t, ộ ộ ề ổ ỹ ệ …Đ c đi m đ n l , có tr s tuy t đ i ệ ố ị ố ơ ẻ ể l n ho c nh m t cách b t th ng. ấ ỏ ộ ớ ặ ố ứ ầ ạ ỏ đ kh i nh h ỏ ả ể đ n k t qu chung ế ế

ưở ự

ả

Sai s ng u nhiên ẫ ố

ấ

 Sai s ng u nhiên là sai s không th ể ố c c th , do r t nhi u ượ ụ ể ụ

ố ề ể

 Sai s ng u nhiên là sai s mà ng ố làm thí nghi m không th lo i b ể ạ ỏ đ ượ

i ẫ ố tiên đoán đ nhân t có tác d ng nh không th tách ỏ riêng ho c tính riêng. ặ ẫ ườ ố

ệ c, ph i ch p nh n ậ ấ ả

ệ

3.3 X lý s li u c a thí nghi m so sánh 2 ố ệ ủ m u b ng ph n m m STATGRAPHICS ề ử ằ ẫ ầ

ệ

 B trí thí nghi m so sánh 2 m u ẫ ệ  X lý s li u c a thí nghi m so sánh 2 ề

ố ử ẫ ầ

ố ệ ủ m u b ng ph n m m ằ STATGRAPHICS

B trí thí nghi m so sánh 2 m u ẫ ệ ố

ừ ầ ụ

ế ế ả

o (Null Hypothesis) thuy t không H  Gi ế ả đ u v i m c c đ t ra t thuy t đ gi ớ ặ ế ượ ả đích tr c nghi m xem nó đúng hay sai ệ ắ d a vào k t qu thí nhgi m ệ ả ự thuy t ch n l a H  Gi 1 (Alternative ọ ự thuy t ng Hypothesis) Là gi o i H c l ế ả ượ ạ nghĩa là khi bác b Hỏ o thì ch p nh n H ậ ấ

ệ

ử ẫ ầ

 Nh p d li u ậ ữ ệ  Ch n l nh x lý ử ọ ệ  Đ c k t qu ả ọ ế  Chép k t qu vào WORD ả ế

X lý s li u c a thí nghi m so sánh 2 ố ệ ủ m u b ng ph n m m ề ằ STATGRAPHICS

ự ứ ệ

4. B trí thí nghi m nghiên c u th c ố ph mẩ

 Khoa h c th c ph m ẩ  Các d ng nghiên c u th ứ  Các b

ọ ự

c ph m ẩ ự c trong nghiên c u th c ự ứ

 Khái quát về thí nghi mệ nghiên c uứ  Ki u b trí thí nghi m trong nghiên

ạ ướ nghi mệ

ệ ể

ố c u th c nghi m ự ứ ệ

 Nghiên c u các tác đ ng qua l nh h

4.1 Khoa h c thọ ự c ph m ẩ

ộ ng đ n ch t l ng i c a ạ ủ ấ ượ ưở ế

ự ỹ ế

ườ

 Gi

 K thu t th c ph m liên quan đ n qui ẩ i, vi sinh v t… ấ ượ

ậ ng, An ứ các y u t ế ố ả th c ph m ẩ ậ trình, thi ả

ự t b , con ng ế ị i quy t v n đ : Ch t l ế ấ ề toàn, K thu t ch bi n ế ế ậ ỹ

4.2 Các d ng nghiên c u th c ph m ự ứ ẩ ạ

 B trí thí nghi m b o qu n & ch ế

ả

ố ế ả

ng qua

ả ệ bi n s n ph m th c ph m ẩ ẩ  Phân tích di n bi n ch t l ấ ượ ễ ả

ờ ề

ng đ n ch t l

v t lý, hóa h c, ng ệ ọ ấ ượ ả ủ

ự ế th i gian b o qu n ả  Đi u tra các y u t ế ố ậ sinh h c nh h ế ưở ọ ả s n ph m, đánh giá hi u qu c a bi n ệ ẩ ả pháp x lý, kh c ph c ụ ử ắ

c trong nghiên c u th c ướ ự ứ

4.3 Các b nghi mệ

ng, dân s

ố ụ ố ượ ng đ n v c n thu th p ậ ị ầ

ử ư

 Xác đ nh nhi m v , đ i t ệ ị  Tính toán s l ơ ố ượ theo qui đ nh th ng kê ố ị  Thu th p d ki n ậ ữ ệ ố ệ  L u tr và x lý s li u ữ  Phân tích k t qu và vi ế ế

t báo cáo ả

 Tr

ng, dân s Xác đ nh nhi m v , đ i t ệ ụ ố ượ ị ố

ướ ả c khi ti n hành thu th p d ki n, ậ ữ ệ t gì khi đi u ề ế ố

ế ph i hi u mình mu n bi ể tra nghiên c u.ứ

 xác đ nh nhi m v là vi c hàng đ u ụ ị c khi thu th p d ki n.

ệ ầ

tr ệ ậ ữ ệ ướ

ng đ n v c n thu ị ầ

 Vi c xác đ nh dung l

Tính toán s l ố ượ th p theo qui đ nh th ng kê ị ơ ố ậ

ng m u c n ị ượ

ệ ế ả

ộ ả ầ ế ề ể ậ ợ

 Thu th p không đ s l

ẫ ầ t cho cu c đi u tra có nh h ng thi ưở ề đ n k t qu đánh giá và suy di n k t ế ễ ế lu n v qu n th thông qua t p h p ậ m u.ẫ

ậ

ề

ẫ

ữ ậ ả

ng đ c ng đ n v ị ơ ủ ố ượ cho m u ẫ đi u tra s làm l ch s suy ự ệ ẽ di n, phi khoa h c và d n đ n s ng ế ự ộ ọ ễ nh n gây ra nh ng h u qu không ậ l ườ ượ

 Khi đi u tra nghiên c u, ph i th c hi n

Thu th p d ki n ậ ữ ệ

ự ệ ả ề

ứ vi c thu th p d ki n. ậ ữ ệ ệ

ậ ữ ệ ả

 Trong khi thu th p d ki n ph i th c hi n vi c ghi chép thông qua các b ng ghi s li u kh o sát.

ự ả ệ

ệ ố ệ ả

ữ

ư Hình th c, ph

ứ ậ L u tr và x lý s li u ố ệ ử ng pháp l u tr d ki n ư ươ ườ ữ ữ ệ ng hay k t qu ả ế

ệ

ụ ề

 D i d ng b ng tính ả  D i d ng c s d li u ơ ở ữ ệ  L u tr tr c ti p vào ph n m m x lý ầ ữ ự ế

thu th p ngoài hi n tr ệ phân tích trong phòng thí nghi m đa d ng tùy theo m c đích đi u tra nghiên ạ c u:ứ

ử ề

th ng kê. ướ ạ ướ ạ ư ố

t báo cáo Phân tích k t qu và vi ế ả ế

ả ủ ế ồ

 T a đ c a b ng ự ề ủ ả ề ữ ệ  Các đ u đ d ki n ầ ố ữ ệ  Ngu n g c d ki n

M t b ng th ng kê k t qu ch y u g m ế ố ộ ả các thành ph n sau: ầ

ồ

4.4 Khái quát về thí nghi mệ nghiên c uứ

 Thí nghi mệ  Quan sát  Y u tế ố  Nghi m th c ứ ệ  Đ n v thí nghi m (ĐVTN) ệ ị  Sai s thí nghi m ệ ố  Sai s l y m u ẫ ố ấ

 quan sát hi n t

Thí nghi mệ

ệ ượ ng trong đi u ki n có ề ệ

quan sát đ c cho thay đ i (n ng

ổ ấ ờ

ợ ợ

c g i tên b ng các nghi m th c khác ng h p thay đ i ệ ổ ứ ằ

ki m soát ể  y u t ồ ượ ế ố đ , đ dài th i gian, các h p ch t khác ộ ộ nhau, ...) và các tr ườ đ ượ ọ nhau.

Thí nghi mệ

ữ

ng đ n k t qu đ ế

 Nh ng nguyên nhân khác không thu c v các m c tiêu thí nghi m có th nh ề h ưở bình th nghi m th c. ệ

ệ c gi ả ượ ấ ụ ế ườ ồ

ộ ể ả m c ữ ở ứ ng và đ ng nh t trong các ứ

ắ ệ

 Nguyên t c chung c a thí nghi m là trên ủ c s quan sát và đánh giá các nghi m ơ ở th c, ch n ra nghi m th c t ứ ệ ọ di n, k t lu n ậ ế ễ

ệ i u và suy ứ ố ư

Thí nghi mệ

 đ thu đ t nh ng k t qu m i ả ớ ữ  đ xác nh n hay bác b k t qu thí

ế ạ

ỏ ế ả

ể ể nghi m tr ệ ậ c ướ

ả

ưở ộ ắ ả ng c a các ủ ẩ ả ế

D A C B Thí nghi m kh o sát nh h ệ ch t ph gia đ n đ ch c s n ph m: ụ ấ i L p l ặ ạ

1 55 45 65 25

2 50 40 60 55

3 65 35 55 50

4 40 65 65 40

Quan sát

ng pháp dùng giác quan, thi t b ế ị ươ

 là ph  đ ghi nh n hi n t ể

ng ậ ệ ượ

 là m t bi n s nh h

Y u tế ố

 là t p h p nhi u nghi m th c cùng m t

ế ố ả ưở ng đ n k t qu ả ế ế

ứ ề ệ ộ

ộ cượ thu đ ợ ậ đ c tính ặ

Nghi m th c ứ ệ

ủ

 Nghi m th c là tình tr ng khác nhau c a ố  Nghi m th c có th là n ng đ hóa ể ch t, gi ng vi sinh, th i gian x lý, ...

ạ ứ ệ mà mu n nghiên c u. m t y u t ộ ế ố ứ ệ ồ

ứ ộ ử ờ

ố  S li u thu th p t ẽ

ấ ố ệ ấ

ậ ừ ế ể ệ ề ế

thí nghi m s tăng ệ lên r t nhi u n u áp đ t nhi u nghi m ề ề ặ t c b n v y u th c và thi u hi u bi ế ơ ả ế ứ t nghiên c u. ứ ố

Nghi m th c ứ ệ

 Hi u bi ệ ế ề ể ệ có th m c đ nh h ng c a y u t ể ứ ộ ả h n ch các nghi m th c không c n ầ ứ ệ ế ạ thi

ưở t v nguyên li u thí nghi m hay ủ ế ố

t v tác đ ng c a n ng đ c a ủ ồ ặ ế ề ấ

ộ ố

t. t. ế  Hi u bi ể ộ ủ ộ m t hóa ch t, ch c n đ t các nghi m ộ ệ ỉ ầ th c trong ph m vi n ng đ t i thi u và ể ạ ứ n ng đ t ồ ồ i đa c n thi ầ ộ ố ế

 t p h p các đi u ki n áp d ng cho các

Nghi m th c ứ ệ

ụ ề ệ

 có th là m c c a m t y u t ứ ủ

hay đ i ộ ế ố ố

ợ ậ ĐVTN ể ch ng ứ

 Đ n v thí nghi m là đ n v c b n v ề

Đ n v thí nghi m (ĐVTN) ệ ơ ị

ệ ị

ị ơ ả ch c m t thí ơ ổ ứ ộ ơ ặ ứ

m t hình th c khi t nghi m. ệ

Đ n v thí nghi m (ĐVTN) ệ ơ ị

 là m t thí nghi m c a s đ b trí  là đ n v nh nh t ấ ị

ủ ơ ồ ố ệ

ộ ơ ỏ

 là s bi n thiên gi a các đ n v l y

Sai s l y m u ẫ ố ấ

ự ế ị ấ ữ ơ

 trong cùng m t đ n v thí nghi m ộ ơ

m uẫ

ệ ị

 Nguyeân taéc cô baûn  Nguyeân taéc khoâng cô baûn

Nguyên t c b trí thí nghi m ắ ố ệ

Nguyên t c c b n ắ ơ ả

ng i  l p l ặ ạ  ng u nhiên ẫ  ki m soát đ a ph ể ị ươ

ả ệ ệ

 M i đ n v thí nghi m ph i hi n di n ộ

ộ ệ

 M t lô thí nghi m không l p l

ệ c s bi n thiên, t ượ ự ế c m c tin t ứ i không ặ ạ đó không th ể ng c a các ủ ừ ưở ượ

ề

S l p l i ự ặ ạ ệ ị ỗ ơ nhi u l n trong m t cu c thí nghi m, đó ề ầ là s l p l ự ặ ạ ộ đo đ tính toán đ k t lu n. ậ ế i càng nhi u, trung bình và sai s  L p l ố ặ ạ ẩ ứ ệ ỗ

tiêu chu n tính cho m i nghi m th c càng tin c y. ậ

S l p l i ự ặ ạ

 Thông th ầ

ự ườ ng th c hi n vi c l p l ệ

i t ệ i không

ệ

ệ ặ ạ ừ 4 ¸ 10 l n tùy theo t ng lo i thí nghi m. ạ ừ  M t thí nghi m không l p l ộ ặ ạ ệ ph i là thí nghi m mà ch là quan sát s ơ ỉ ả b hay trình bày k t qu . ả ộ ế

S l p l i ự ặ ạ

ơ ệ

ủ ỉ

 h n 1 DVTN trong 1 nghi m th c ứ  là t p h p hoàn ch nh c a các NT ợ ậ M c đích :  thí nghi m th ng kê tr nên chính xác ệ

ụ

 gi m sai s m t cách có ý nghĩa

ố ở

h nơ ả ố ộ

Ng u nhiên ẫ

ả ả

ệ ự ủ ự ự t gi a các ữ ệ

nghi m th c

 b o đ m tính hi u l c c a s đánh giá  làm công b ng s khác bi ằ ứ ệ  có th t o đ ể ạ ượ ừ

các b ng s ng u c t ả ẫ ố

nhiên

Ki m soát đ a ph ng ể ị ươ

ữ

 là phân nhóm, phân lô, phân kh iố  gi m sai s thí nghi m ố ả ệ t gi a các kh i  c c đ i s khác bi ố ệ ự ạ ự t bên trong kh i  c c ti u s khác bi ố ệ ự ể ự c b trí ng u nhiên  nghi m th c đ ẫ ệ trong kh i ố

ứ ượ ố

Nguyên t c không c b n ơ ả ắ

 đ nh y ạ  tính tr c giao ự  s nh m l n ự ầ

ộ

ẫ

ề ầ ủ ố

Nh ng đi u c n tuân th khi b trí thí ữ nghi mệ

ụ

thí nghi m ế ố

ị ị ị ị ị ệ

ệ

• Xác đ nh m c tiêu nghiên c u ứ • Xác đ nh các y u t ệ • Xác đ nh các lô TN, DVTN • Xác đ nh s quan sát ự • Xác đ nh m u thí nghi m ẫ • Th c hi n thí nghi m, phân tích s ố ệ i thích và báo cáo k t qu ả ả

ự li u, gi ệ ế

Xác đ nh m c tiêu nghiên c u ứ ụ ị

ị ầ

ạ ế

 Xác đ nh ph m vi qu n th mà d đ nh ể ự ị cu c s áp d ng k t qu suy di n t ễ ừ ộ ả ẽ ụ thí nghi m và l y m u trong ph m vi ạ ấ ệ c a qu n th đó. ầ ủ

ẫ

ể

 Đ t ra các câu h i c n gi

Xác đ nh m c tiêu nghiên c u ứ ụ ị

ng ặ

ậ thi ế ả ưở ả

i đáp, th ườ ỏ ầ ả là tìm k t lu n v n ng đ , k t lu n ậ ộ ế ề ồ ế ng c a m t t nh h v m t gi ộ ủ ề ộ y u t . ế ố

 v n đ quan tr ng c a vi c t

Xác đ nh m c tiêu nghiên c u ứ ụ ị

 quy t đinh thành công, th t b i c a

ch c ệ ổ ứ ủ ọ

ấ ạ ủ ề ấ nghiên c uứ ế

 xu t phát t ấ  có đ n đ t hàng ặ ơ  yêu c u c a c quan c p kinh phí ầ ủ ơ

nghiên c u. ứ ừ đòi h i c a s n xu t ấ ỏ ủ ả

ấ

Xác đ nh các y u t thí nghi m ế ố ị ệ

ố ế ố ộ ề ơ

S y u t  m t, hai, hay nhi u h n  không nên quá nhi u y u t trong m t ề ế ố ộ

thí nghi m.ệ

ả

B n ch t c a m i y u t : ỗ ế ố ấ ủ ng  đ nh tính hay đ nh l ượ  c đ nh hay ng u nhiên ị ố ị ị ẫ

Xác đ nh các y u t thí nghi m ế ố ị ệ

: đ nh l ng ế ố ị

 các NT ph i phân b ng u nhiên vào

M c đ c a m i y u t ỗ ế ố ứ ộ ủ  quan tr ng cho y u t ọ  t ng nghi m th c b ng tích s y u t ứ ằ ượ ố ế ố

ẫ ố ổ ệ v i m c đ ứ ộ ớ ả

các lô TN

 m i nghi m th c t

Xác đ nh các lô TN, DVTN ị

ng ng v i 1 lô ứ ươ ứ ỗ ớ

ả ồ

 đ n v thí nghi m ph i đ ng nh t ấ ệ  c n xác đ nh s l p l ố ặ ạ ị

i hay ĐVTN cho

ệ thí nghi m.ệ ị ơ ầ m i NT ỗ

Xác đ nh s quan sát ự ị

 quan sát đ nh h ưở

c th c hi n đ đánh giá ự ể ệ

 NT xác đ nh tr

ả

ượ ng ị ướ c cũng nh đ n v đo ư ơ ị

ứ ể ả

c khi phân tích ph i ki m ch ng thuy t ế

ớ ả

l ngườ  tr ướ gi ả  s li u quan sát không phù h p v i gi ố ệ thuy t thì ph i bi n đ i s li u. ế ế ợ ổ ố ệ ả

Xác đ nh m u thí nghi m ẫ ệ ị

ẫ

ả

i M u thí nghi m: ệ  ph i mang tính ng u nhiên ẫ  mang tính đ i di n ệ ạ  tránh ch n m u theo ch quan ng ọ ủ ẫ ườ

nghiên c u ứ

ệ

Th c hi n thí nghi m, phân tích s ố ệ ự i thích và báo cáo k t qu li u, gi ả ả ế ệ

ệ ệ ự

ố ệ ậ

a. Vi c th c hi n thí nghi m: ệ  tránh sai s khi thu th p các s li u. ố  tránh sai s khi sao chép ố  ki m tra s li u sao chép. ố ệ  Ki m tra các đi u ki n nghiên c u ứ ề ể ể ệ

Nguyên t c khi thu th p s li u ậ ố ệ ắ

ả ế

 Đo đ m k t qu đúng lúc và chính xác ế  Ch n th i đi m đo h p lý  H n ch các đi u ki n khách quan ề  Lo i b các s li u đ t bi n ế ố ệ

ể

ọ ờ ế ạ ạ ỏ ợ ệ ộ

Đo đ m k t qu đúng lúc và chính xác ế ế ả

ộ ế

ệ ế ứ ự ữ ả ấ

ồ ự

t gây ra do các y u t ệ ể

ế ố ố ệ

ế ộ

 C n ph i th c hi n đo đ m m t cách ệ ầ đ ng nh t gi a các nghi m th c vì n u ồ đo không đ ng nh t s làm tăng s sai ấ ẽ không ki m bi soát và làm tăng sai s thí nghi m. t b  Khi đo đ m ph i dùng m t thi ị ế ả đ ng nh t, gi a các nghi m th c ph i ả ứ ữ ồ cùng do m t ng

ấ

i hay m t nhóm đo. ệ ộ ườ ộ

 Th i đi m đo đ m cũng r t quan ế

Ch n th i đi m đo h p lý ể ờ ọ ợ

ể ấ

ờ tr ng. ọ

H n ch các đi u ki n khách quan ề ệ ế ạ

 Thí nghi m đ t trên đ t hay trong đ t ấ  Thí nghi m liên quan đ n ch t l ng ấ ỏ

ấ ặ

ế

 Lô thí nghi m đ t c nh nhau có th b ể ị ặ ạ c ch y lan sang ô bên ả

(n ướ

ướ

ệ ệ c th i) ả ệ sai l ch do n ệ c nh. ạ

ể ả

 Ngoài ra gió, ánh sáng có th có nh ng đ n k t qu . ả ế

h ưở ế

Lo i b các s li u đ t bi n ế ạ ỏ ố ệ ộ

 Trong quá trình thí nghi m k t qu đo c đôi khi có nh ng giá tr đ t bi n

ệ ả

ế ị ộ ế

ườ ả ặ

đ ượ (tăng ho c gi m) b t th ữ ng. ỉ ố ớ ậ

ữ ấ  Đ i v i nh ng s li u này ch ghi nh n ố ệ i thích nó ch không mô ứ

và tìm cách gi ph ng và s d ng cho thí nghi m. ả ử ụ ệ ỏ

ệ

Th c hi n thí nghi m, phân tích s ố ệ ự i thích và báo cáo k t qu li u, gi ả ả ế ệ

Khi x lý s li u thí nghi m có th có ệ ể

ố ệ nhi u cách:

 S d ng các ph n m m x lý nh ư ầ

ử ề ử ụ ử ề

ễ ử ụ ả

Statgraphic, MSTATC, MINITAB, ... Cách này đ n gi n, d s d ng, ít b ị ơ nh m l n trong tính toán. ầ ẫ

ệ

Th c hi n thí nghi m, phân tích s ố ệ ự i thích và báo cáo k t qu li u, gi ả ả ế ệ

 S d ng các b ng tính đi n t ả

ả ệ ử ử ụ

ậ ố ọ ng pháp. ơ ở ừ

nh ư Lotus, Quattro, Excel, ... l p b ng tính theo các c s toán h c th ng kê thích h p cho t ng ph ợ ợ

 Cách này có l h i ki u b trí đ c bi ố ỏ ph , kh i đ y đ . ố ầ ủ ụ

ươ i cho các thí nghi m đòi ệ t nh ki u lô ư ể ệ ể ặ

ệ

Th c hi n thí nghi m, phân tích s ố ệ ự i thích và báo cáo k t qu li u, gi ả ả ế ệ

i thích k t qu : ả ế ả

b. Phân tích s li u và gi ố ệ  là quan tr ng nh t trong nghiên c u suy ọ ứ ấ

 phân tích k t qu thu th p tr

di n ễ

c khi ế ậ ả ướ

ng ng TN ư

ệ

 phân tích s li u ph i phù h p v i mô

Th c hi n thí nghi m, phân tích s ố ệ ự i thích và báo cáo k t qu li u, gi ả ả ế ệ

ố ệ ả ợ ớ

c gi i thích trong ượ ả

hình toán  k t qu ph i đ ả ả ế đi u ki n TN ệ ề

ệ

 phân tích s li u ph i phù h p v i

Th c hi n thí nghi m, phân tích s ố ệ ự i thích và báo cáo k t qu li u, gi ả ả ế ệ

ố ệ ả ớ ợ

c gi i thích trong ả ượ ả

 các so sánh trung bình gi a các

mô hình toán  k t qu ph i đ ả ế đi u ki n TN ệ ề

 s t

ữ

nghi m th c ứ ệ ự ươ ng tác gi a các y u t ữ ế ố

ể

4.5 Ki u b trí thí nghi m trong ệ ố nghiên c u th c nghi m

ứ

ự

ệ

 Ph  Ki u b trí thí nghi m

ng pháp b trí thí nghi m ệ ố

ươ ể ệ ố

 Lập kế hoạch caùc bứơc cần tiến haønh ñeå thu thaäp soá lieäu khoa hoïc cho vaán ñeà ñang nghieân cöùu

 Boá trí thí nghieäm giuùp tìm ra aûnh höôûng cuûa caùc yeáu toá lieân quan ñeán ñaïi löôïng ñang ñöôïc quan taâm

Ph ng pháp b trí thí nghi m ươ ệ ố

 Yeáu toá thí nghieäm  Kieåu boá trí thí nghieäm

B trí thí nghi m ệ ố

 Thí nghieäm moät yeáu toá  Thí nghieäm nhieàu yeáu toá

Yeáu toá thí nghieäm

 có m t y u t  các y u t

Thí nghieäm moät yeáu toá

khác đ ộ ế ố ế ố chính thay đ i ổ c đ nh c gi ữ ố ị ượ

Thí nghieäm moät yeáu toá

ệ

ế ố

ả ề

 Thí nghi m trong đó ch xem xét và đi ỉ thi t v m t đ n k t lu n đ i v i gi ế ề ộ ố ớ ả ậ ế ế khác có nh h ng y u t , các y u t ưở ả ế ố đ n k t qu đ u ph i đ c th c hi n ệ ự ả ượ ế ế đ ng nh t trong các đ n v thí nghi m ệ ị ơ ồ g i là thí nghi m m t y u t . ộ ế ố ệ ọ

ấ

 Thí nghi m nhi u y u t

Thí nghieäm nhieàu yeáu toá

ệ ề

c t ng c a ứ ể

đ ế ố ượ ổ ch c đ nghiên c u nh h ủ ưở cùng lúc hai hay nhi u y u t ứ ả ế ố ề

Ki u b trí thí nghi m ệ ể ố

 Hoàn toàn ng u nhiên (CRD - ẫ Completely randomized design)  Kh i ng u nhiên đ y đ (RCBD - Randomzied complete block design)

 Bình ph

ầ ủ ẫ ố

ng Latinh (LSD - Latin ươ

Squared design)

ử ể

5. X lý s li u thí nghi m ki u hoàn toàn ng u nhiên b ng ph n m m Statgraphics ầ ố ệ ằ ệ ề ẫ

ể ệ ẫ

 Ki u thí nghi m hoàn toàn ng u nhiên (CRD -Completely randomized design)  X lý s li u thí nghi m ki u hoàn toàn ng u nhiên b ng ph n m m Statgraphics ầ

ố ệ ệ ể

ử ẫ ề ằ

ể ệ ẫ

 NT phân ph i ng u nhiên hoàn toàn ẫ  ki u thí nghi m c b n, d phân tích và ơ ả

5.1 Ki u thí nghi m hoàn toàn ng u nhiên (CRD -Completely randomized design)

 đi u ki n ngo i c nh, v t li u ĐVTN

ố ệ ễ

ậ ệ ạ ả

ự ế ả ả

ể b trí.ố ệ ề đ ng nh t ấ ồ  ít x y ra trong th c t  thích h p trong phòng thí nghi m s n xu t ấ ệ ợ

 m m d o v s nghi m th c và s l n

Thu n l i: ậ ợ

ố ầ ứ ệ ề ố

 s l n l p l ứ ệ

i có th khác nhau các ể ở

ẻ ề l p l i. ặ ạ ố ầ ặ ạ nghi m th c  phân tích th ng kê đ n gi n ả ố ơ

 sai s TN g m s bi n thiên gi a các ự ế

B t l i: ấ ợ

ữ ồ

 đòi h i v t li u làm thí nghi m ph i

ố ĐVTN

ệ ả

ỏ ậ ệ đ ng nh t ấ ồ

ử ố ệ

ể ề ệ ầ ằ ẫ

5.2 X lý s li u thí nghi m ki u hoàn toàn ng u nhiên b ng ph n m m Statgraphics

ươ

 Phân tích ph c l Ướ ượ  kê

thi ng sai ng và ki m đ nh gi ể ị ả ế t th ng ố

 So sánh trung bình gi a các nghi m th c ứ  Phân tích, đánh giá k t qu và trình bày

ệ

ữ ế ả

 X lý s li u thí nghi m ki u hoàn toàn ng u nhiên b ng ph n m m Statgraphics ầ

báo cáo thí nghi mệ ố ệ ể ệ

ử ẫ ề ằ

 ANOVA đo l

Phân tích ph ng sai ươ

ng s khác bi ự ườ ệ

ữ ị

t chung gi a các tr trung bình mà không đo ị ữ t gi a các tr trung ng s khác bi l ệ ự ườ bình c th nào đó ụ ể

thi t ng và ki m đ nh gi ể ị ả ế

c l Ướ ượ th ng kê ố

 C s lý thuy t c a ả thi

c l ng đi m ơ ở ể

c l và ướ ượ  Tr c nghi m gi ệ ắ ế ủ ướ ượ ng kho ng tin c y ậ t th ng kê ố ế ả

c l ng đi m ơ ở ế ủ ướ ượ ể

ng kho ng C s lý thuy t c a và ả c l ướ ượ

ẫ

ng t nh ng đ c tr ng c a m u là ủ ư ả ướ ượ

ữ ể ầ ng c l ố

 Nghiên c u trên m u ẫ ứ  Mu n bi ặ ế ố c a t ng th , c n ph i ủ ổ  Thông th c l ườ ướ ượ trung bình c a t ng th l ỷ ệ

và t ủ ổ ng s trung bình ể

 Thông báo trung bình c a t ng th là

ng đi m c l Ứớ ượ ể

ủ ổ ể

ng đi m c a trung ẫ ộ ỗ ủ ể

m t giá tr c th ị ụ ể c l  M i m u là ướ ượ bình t ng th ể ổ  Bi n thiên t ừ ẫ ế ế

m u này đ n m u khác là ẫ ng đi m ít chính c l ướ ượ ể

khác nhau nên xác

 Sau khi xaây döïng ñöôïc haøm

ng đi m c l Ứớ ượ ể

hoài quy giöõa x vaø y, söû duïng noù ñeå phaùt trieån moät öôùc löôïng ñieåm cuûa giaù trò trung bình y ñoái vôùi giaù trò x nhaát ñònh hoaëc döï ñoaùn moät giaù trò nhaát ñònh cuûa y töông öùng vôùi moät giaù trò nhaát ñònh cuûa x.

 Tuy nhieân, öôùc löôïng ñieåm

ng đi m c l Ứớ ượ ể

 Vì theá caàn phaûi phaùt trieån

khoâng cung caáp moät thoâng tin naøo veà ñoä chính xaùc coù lieân quan ñeán moät öôùc löôïng.

moät öôùc löôïng khoaûng.

c l Ướ ượ ng kho ng tin c y ậ ả

Coù hai kieåu öớc löôïng khoaûng:  öôùc löôïng khoaûng tin caäy

 öôùc löôïng khoaûng döï ñoaùn

(khoaûng tin caäy cuûa giaù trò trung bình ytb ñoái vôùi giaù trò cuï theå cuûa x)

(öôùc löôïng khoaûng cuûa 1 giaù trò y nhaát ñònh ñoái vôùi moät

giaù trò x nhaát ñònh)

Giôùi haïn khoaûng döï ñoaùn

y = f(x)

Giôùi haïn khoaûng tin caäy

Khoaûng tin caäy, khoaûng döï ñoaùn cuûa y töông öùng vôùi giaù trò x nhaát ñònh

Söû duïng haøm hoài quy öôùc löôïng ñeå öôùc löôïng vaø döï ñoaùn

Tr c nghi m gi thi ệ ắ ả ế t th ng kê ố

ố ể

 Ki m đ nh ý nghĩa th ng kê là kh ng ẳ c trong c ể ượ

ấ ượ ị ố

ầ

ượ ố

đ nh m i quan h tìm th y đ ệ ị các d li u c a m u cũng có th đ ẫ ữ ệ ủ tìm th y trong dân s ố ấ c xác xu t (c  C n ph i xác đ nh đ ơ ấ ị ả may) đ tìm ra đ c m i quan h trong ệ ượ ể m u khi quan h đó không có trong dân ệ ẫ s .ố

Tr c nghi m gi thi ệ ắ ả ế t th ng kê ố

ệ

 Xác xu t đ tìm ra m t quan h trong ộ c g i là m c ý ượ

ọ ẫ ứ ứ

ủ

ứ

0 đ n 1 ế ơ ấ

ấ hi n càng ít và ng ấ ể m u nghiên c u đ nghĩa c a quan h . ệ  M c ý nghĩa th hi n t ể ệ ừ  Xác xu t càng nh thì c may xu t ỏ i c l ượ ạ ệ

 Theo qui

Kieåm ñònh yù nghóa thoáng keâ

ộ

 M c ý nghĩa th ng kê đ

ủ

ượ ố

ứ ể

c, m t xác xu t p ấ ướ đ k t (probability) ≤ 0,05 là đ lý l ẻ ể ế lu n v i ý nghĩa th ng kê m t quan h ệ ộ ố ớ ậ nào đó. c th hi n ể ệ ứ b ng bi u th c p<0,05 p<0,01 ho c ặ ằ p<0,001

ữ ệ

So sánh trung bình gi a các nghi m th cứ

ớ ế

ưở ệ

ỉ ả

 Tr c nghi m LSD (least significant

 Sau khi phân tích ANOVA v i k t qu ả có nh h thí nghi m ng c a y u t ế ố ủ ả đ n ch tiêu quan sát, c n ph i so sánh ầ ế t t c các c p trung bình c a các ả ấ nghi m th c ứ ệ ệ

ủ ặ

ắ

difference)

ữ ệ

Multiple Range Tests for dochac by tylebanhmi

-------------------------------------------------------------------------------- Method: 95,0 percent LSD kichco Count Mean Homogeneous Groups -------------------------------------------------------------------------------- 2 3 1,54367 X 4 3 1,663 X 6 3 1,75867 X -------------------------------------------------------------------------------- Contrast Difference +/- Limits -------------------------------------------------------------------------------- 2 - 4 *-0,119333 0,112609 2 - 6 *-0,215 0,112609 4 - 6 -0,0956667 0,112609 -------------------------------------------------------------------------------- * denotes a statistically significant difference.

So sánh trung bình gi a các nghi m th cứ

ả

 Keát quaû phaân tích xöû lyù soá lieäu giuùp quyeát ñònh ñuùng ñaén vaán ñeà ñang nghieân cöùu ñeå coù nhöõng caûi tieán thích hôïp

Phân tích, đánh giá k t qu và trình ế bày báo cáo thí nghi mệ

ế

Tyû leä baùnh mì vuïn (%)

Tham soá thoáng keâ

1,54a

1,66b

1,75b

0,08

0,03

0,04

(a, b chæ söï khaùc bieät coù yù nghóa thống keâ ôû möùc tin caäy 95%)

Phân tích, đánh giá k t qu và trình ả bày báo cáo v thí nghi m ề ệ

Ý nghĩa c a phân tích ph ng sai ủ ươ

ữ

 ANOVA cho phép đánh giá nh ng m c ứ t ý nghĩa th ng kê c a nh ng khác bi ệ ủ ố gi a các tr trung bình ị  Phân tích ph ươ ầ

ữ

ặ ọ

ố ị ữ

ng sai cho phép khai thác m t cách đ y đ các đ c tính toán h c ủ ộ c a bi n và giúp tìm ra ý nghĩa th ng kê ủ ế t gi a 3 tr trung c a nh ng khác bi ệ ủ ữ bình tr lên. ở

ng sai d a trên các gi ươ ự ả

Phân tích ph đ nhị

 Ch n m u ng u nhiên ẫ ẫ  s đ c l p gi a các trung bình ữ ự ộ ậ  Bi n ph thu c có phân ph i chu n ụ

ọ

ế ẩ ộ ố

trong dân số

ng ầ ươ

Analysis of Variance ----------------------------------------------------------------- Source Sum of Squares Df Mean Square F-Ratio P-Value ----------------------------------------------------------------- Between groups 2,82137 3 0,940456 8,62 0,0069 Within groups 0,872533 8 0,109067 ----------------------------------------------------------------- Total (Corr.) 3,6939 11

Thành ph n b ng phân tích ph ả sai

ng ầ ươ

ng sai

ế

ổ

ươ

Ngu n bi n ồ thiên

T ng bp (SS)

b c t ậ ự (df)

(MS)

Gi a các

k - 1

SSnt

SSnt / dfnt MSnt/MSe

ữ nghi m th c ứ

ệ

n – k

SSe

SSe/ dfe

Trong n i b ộ ộ ứ ệ

nghi m th c (sai s )ố

n – 1

t ngổ

SST

SSt/ dfT

Thành ph n b ng phân tích ph ả sai

 Bi n thiên mà quan sát đ

Bi n thiên c a bi n đ c l p: ộ ậ ủ ế ế

ế

 Bi n thiên mà quan sát đ

ộ ế ượ ậ

c gi a các ữ nhóm trong bi n đ c l p (between groups) ế ượ

ừ ế ủ ọ

ế ộ

c trong t ng nhóm c a bi n đ c l p hay g i là bi n ộ ậ thiên trong n i b c a nhóm (within ộ ủ groups)

 T ng các đ l ch bình ph

Total sum of squares

ổ

ươ ế

ủ ể ế ớ ố

ng chung ộ ệ t m c đ (total sum of squares) cho bi ộ ứ bi n thiên c a các đi m s so v i trung bình chung

(

- (cid:229)

 T ng các đ l ch bình ph

Within-groups sum of squares

ươ ộ ệ

ứ ộ ế ủ ế

ủ ố

ng trong ổ n i b nhóm (within-groups sum of ộ ộ t m c đ bi n thiên c a squares) cho bi các đi m s so v i trung bình c a nhóm ớ ể n i bộ ộ

(

- (cid:229)

 T ng các đ l ch bình ph

Between-groups sum of squares

ổ ươ ộ ệ

ườ ữ ế

ộ ủ ớ

ng gi a các ữ nhóm (between-groups sum of squares) ng đ bi n thiên gi a các tr đo l ị trung bình c a các nhóm so v i trung bình chung:

SSnt=SST-SSe

B c t do: ậ ự

T= n-1 (n t ng s ố

do chung df ổ

nt= k-1 (k là

 B c t ậ ự tr ườ do gi a các nhóm df  B c t ữ ậ ự s giá tr c a bi n đ c l p) ộ ậ ế ị ủ ố do n i b nhóm df  B c t ộ ộ ậ ự

e= n-k

ng h p) ợ

Ph ng sai chung ươ

X

)

(

X

(cid:229)

=

MS

i n

1

Ph ng sai trong n i b nhóm ươ ộ ộ

(

(cid:229)

i kn

Ph ng sai gi a các nhóm ươ ữ

 F tính = MSnt/MSe

SSnt/(k-1)

ụ ộ ắ ả

L p l

t ngổ

270

230

310

170

980

t ngổ

Ví d : Đ ch c s n ph m ng các ẩ ứ ch t ph gia th hi n b ng: ả ể ệ B ụ A ấ i ặ ạ

ươ

ổ

T ng bp (SS)

ng sai (MS)

Gi a các

SSnt

J - 1 = 4 – 1 = 3

1057,632/3 = 352,33

352,33/99,67 = 3,535

ữ nghi m ệ th cứ

n – j = 19 – 4 = 15 1495/15 = 99,67

SSe

Trong n i ộ b ộ nghi m ệ th c (sai ứ s )ố

n – 1 = 19 – 1 = 18 2552,632/18 =

t ngổ

SSt

141,81

ANOVA - analysis of variance b c t Ngu n bi n ậ ự ế ồ (df) thiên

và do t ở ử

m u, đ ớ ở ẫ Tra b ng Fisher, v i 3 b c t ậ ự c: do ượ

ế ậ ả 15 b c t ậ ự F0,05 = 3,29 F0,01 = 5,42 v i Fớ tính = 3,535 > 3,29 k t lu n có khác

bi 95% t ệ ở

ố ệ ệ ể

 Nh p d li u ậ ữ ệ  Ch n l nh x lý ử ọ ệ  Đ c k t qu ả ọ ế  Chép k t qu vào WORD ả ế

X lý s li u thí nghi m ki u hoàn toàn ng u nhiên b ng ph n m m Statgraphics ầ ử ẫ ề ằ

ử ố ệ ệ ể

ề ầ ẫ

 Ki u thí nghi m kh i ng u nhiên đ y

6. X lý s li u thí nghi m ki u kh i ố ng u nhiên đ y đ b ng ph n m m ầ ủ ằ Statgraphics

 X lý s li u thí nghi m ki u kh i ng u

ẫ ệ ầ

ố ể đ (RCBD - Randomzied complete block ủ design) ử ẫ ố

ố ệ ầ ủ ằ ệ ầ ể ề

nhiên đ y đ b ng ph n m m Statgraphics

ể ệ ẫ ầ ố

 đi u ki n ngo i c nh không đ

6.1 Ki u thí nghi m kh i ng u nhiên đ y đủ

 Đi u ki n ngo i c nh tác đ ng làm sai

ệ ạ ả ượ c ki m ể

ệ ộ

ề soát ề s c a thí nghi m tăng lên ố ủ ạ ả ệ

c nh ả ố ượ ả

 ĐVTN c a NT hi n di n trong cùng ệ

ng c a y u t Ph i b trí làm sao gi m đ h ủ ế ố ưở ả ngo i c nh: ạ ả

 Đ n v thí nghi m trong kh i ch u nh

ủ ệ

ị ả ố ị

h kh iố ơ ưở

 Các NT b trí ng u nhiên vào các ĐVTN ẫ  Làm gi m sai s ng u nhiên gi a các ẫ

ệ ng nh nhau ư ố

ữ ả ố

 T o c h i đ ng đ u h n khi so sánh

kh iố

ạ ơ ộ ồ ề ơ

các nghi m th c ứ ệ

L u ý:ư

c gi ơ ả ượ ữ ệ

 Các đ n v thí nghi m ph i đ cùng 1 đi u ki n ệ ổ

 N u có thay đ i ph i thay đ i trên toàn ả

ị ề

ổ

ế kh iố

Thu n l i: ậ ợ

 M i NT hi n di n 1 l n trong m i kh i ố t c các nghi m  M i kh i có đ y đ t

ệ ệ ầ ỗ

ầ ủ ấ ả ệ ố

 D dàng tính k t qu . ả  Chính xác h n ki u hoàn toàn ng u ể

ế ỗ ỗ th c ứ ễ

ẫ ơ

 Không b h n ch

nhiên.

s nghi m th c hay ị ạ ế ở ố ứ ệ

s kh i. ố ố

B t l i: ấ ợ

ề ế ơ

 Khi có nhi u bi n thiên gi a các đ n v ị thí nghi m trong m t kh i s có sai s ố ộ ệ thí nghi m l n ớ ệ

ữ ố ẽ

ử ố ệ ệ ể ố

ề ầ ẫ

6.2 X lý s li u thí nghi m ki u kh i ng u nhiên đ y đ b ng ph n m m ầ ủ ằ Statgraphics

 Phân tích ph  So sánh trung bình gi a các nghi m th c ứ  X lý s li u thí nghi m ki u kh i ng u ẫ

ng sai ươ

ệ ố ử

ố ệ ầ ủ ằ ữ ệ ầ ể ề

nhiên đ y đ b ng ph n m m Statgraphics

ử ẫ ố

ố ệ ầ ủ ằ ệ ầ ể ề

 Nh p d li u ậ ữ ệ  Ch n l nh x lý ử ọ ệ  Đ c k t qu ả ọ ế  Chép k t qu vào WORD ả ế

X lý s li u thí nghi m ki u kh i ng u nhiên đ y đ b ng ph n m m Statgraphics

ố ệ ệ

ử ươ ề ầ ằ

 Ki u thí nghi m bình ph

7. X lý s li u thí nghi m ki u bình ể ng Latin b ng ph n m m ph Statgraphics

ng Latin ể ươ

ố ệ

 X lý s li u thí nghi m ki u bình ằ

ng Latin b ng ph n m m ệ (LSD - Latin Squared design) ể ề ệ ầ

ử ph ươ Statgraphics

 Các v t li u trên đ n v thí nghi m

7.1 Ki u thí nghi m bình ph ng Latin ệ ể ươ

 Thí nghi m có tác đ ng c a hai y u t

ị ơ ệ

ủ ế ố ộ

ố

i b ng s nghi m th c ứ ệ ệ ố ằ

ậ ệ không đ ng nh t ấ ồ ệ ngo i c nh. ạ ả  S l n l p l  S đ n v thí nghi m b ng s nghi m ệ ng. th c bình ph ố ầ ặ ạ ằ ị ố ơ ứ ươ

7.1 Ki u thí nghi m bình ph ng Latin ệ ể ươ

 Đ n v thí nghi m đ vuông có hàng và c tộ

 M i hàng và m i c t đ u có đ các

c x p theo hình ị ơ ệ ượ ế

ỗ ộ ề ủ ỗ

 M i nghi m th c xu t hiên 1 l n trong

ệ

ấ ầ nghi m th c ứ ệ

ứ m i hàng và c t ộ ỗ ỗ

ệ

ố ệ ằ ươ ề ầ

7.2 X lý s li u thí nghi m ki u bình ể ử ng Latin b ng ph n m m ph Statgraphics

ng sai ươ

ệ

ố ệ

 Phân tích ph  So sánh trung bình gi a các nghi m th c ứ  X lý s li u thí nghi m ki u bình ằ

ng Latin b ng ph n m m ữ ệ ầ ể ề

ử ph ươ Statgraphics

ố ệ

ệ ầ ể ề ằ

 Nh p d li u ậ ữ ệ  Ch n l nh x lý ử ọ ệ  Đ c k t qu ả ọ ế  Chép k t qu vào WORD ả ế

X lý s li u thí nghi m ki u bình ử ng Latin b ng ph n m m ph ươ Statgraphics

ử ế ố ệ

 Tr h

8. X lý s li u thí nghi m đa y u t ố ệ b ng ph n m m Statgraphics ề ằ ầ

ứ ả đ n k t qu ườ ưở

ế ố ế ề ố

t nh h ế ả

 Trong thí nghi m nhi u t ưở ụ

ng h p c n nghiên c u nh ợ ầ ng c a nhi u y u t ả ế ề ủ , không ch ỉ ệ mà ng c a t ng y u t ế ố ng h c a gi a các ữ ủ ừ ươ ỗ ủ

ồ ng tác là tác d ng có thêm vì nh ng đ ng th i c a 1 ho c nhi u y u ế ụ ờ ủ ả ề ặ

bi còn có tác d ng t y u t ế ố  T ươ h ưở tố

 Phân tích ph

Phaân tích phöông sai ña bieán

ộ ế

ố ề ươ ế

ộ ậ ủ ế ộ

ữ ế

ng sai cho đa bi n đ c l p (nhi u y u t -multifactor analysis ậ of variance ) cho phép xem xét cùng m t ộ lúc tác đ ng c a nhi u bi n đ c l p và ề tác đ ng c a s k t h p gi a các bi n ủ ự ế ợ này v i bi n ph thu c ụ ế ộ ớ ộ

b ng ế ố ằ

 Nh p d li u ậ ữ ệ  Ch n l nh x lý ử ọ ệ  Đ c k t qu ả ọ ế  Chép k t qu vào WORD ả ế

X lý s li u thí nghi m 2 y u t ệ ph n m m Statgraphics ố ệ ề ử ầ

ồ

ng quan tuy n tính i quy và b ng ph n m m ầ ề ế ằ

ươ

 H i quy và t

9. Xử lý số liệu thí nghi m hệ t ươ Statgraphics  Khái ni m h i quy và t ệ  H i quy và t ồ ươ ng quan ng quan tuy n tính đ n ế ơ

ng quan tuy n tính đ a ươ ế

ồ bi nế ồ bi nế

 Xử lý số liệu thí nghi m hệ ng quan tuy n tính ằ

ồ

i quy và b ng ph n m m ề ầ ế

t ươ Statgraphics

9.1 Khái ni m h i quy và t ng quan ệ ồ ươ

 Phân tích h i qui  Đ th phân tán ồ ị  Phân tích t

ồ

ng quan ươ

Phaân tích hoài qui

ợ ề ườ ặ

ế ề

ệ ố ệ ệ

ệ ự

ng h p có hai ho c  Trong nhi u tr nhi u bi n s có quan h thì vi c tìm ố i thích m i quan h này mô hình và gi ả là quan tr ng, s giúp cho vi c d đoán, ẽ t i u ho c ki m soát quá trình ể ố ư ọ ặ

 gi

Phaân tích hoài qui

ộ ụ ả ử ế

ố

ộ ậ ở ệ ớ ệ ượ ọ ọ

s bi n ph thu c y có quan h v i c n bi n đ c l p, thì m i quan h đ ế bi u di n b i m t mô hình toán h c g i ộ ễ ể ng trình h i qui: là ph ồ ươ y = f(x1, x2, …xn)

 Thông th

Phaân tích hoài qui

ườ

ộ ế ị

ệ ệ ọ ồ

ượ ph thu c v i các y u t ế ố ớ ữ ế ọ ự ụ

ng vi c phân tích ANOVA c a m t thí nghi m giúp xác đ nh y u ủ nào là quan tr ng, sau đó h i qui giúp t ố ng gi a y u xây d ng mô hình đ nh l ị quan tr ng t ộ ố đó

Đ th phân tán giúp nhìn th y rõ m i quan h ệ

ấ

ố

ế

ồ ị gi a 2 bi n ữ Bi n ph thu c ộ ụ ế

Bi n đ c l p ộ ậ

ế

Ñoà thò phaân taùn

Bi n ph ụ ế thu cộ

Ñoà thò phaân taùn

ng là

ố ệ ươ ệ

ộ

Bi n ế đ c l p ộ ậ

ắ

ệ ươ

Quan h d

ữ ấ ủ ế

Quan h d m i quan h mà trong đó các giá tr ị l n nh t c a m t ấ ủ ớ bi n nào đó g n k t ế ế v i nh ng giá tr l n ị ớ ớ nh t c a bi n còn i.ạ l

Bi n ph ụ ế thu cộ

Ñoà thò phaân taùn

ố

ệ ệ

ấ

ộ ế

Bi n ế đ c l p ộ ậ

Quan h âmệ

 Quan h âm là m i quan h mà trong đó các giá tr l n nh t ị ớ c a m t bi n nào đó ế ủ g n k t v i nh ng ớ ắ giá tr nh nh t c a ỏ ị i. bi n còn l ạ

ữ ấ ủ

ế

 Quan h t

Ñoà thò phaân taùn

ệ ươ ệ ố ợ

ị ớ ữ

ữ ậ

ng quan cong là nh ng m i ữ ng h p quan h mà trong đó các tr ườ mang nh ng giá tr l n và nh trong ỏ bi n đ c l p cũng có nh ng giá tr ị ộ ế t ế ươ ứ ng ng trong bi n ph thu c ộ ụ

 M c đ c a m i quan h đ

Phaân tích töông quan

ố

ệ ượ ể

c đo ng b i đ t p trung c a các đi m d ữ ng th ng h i qui trong đ ồ ộ ủ ở ộ ậ ườ ủ ồ ẳ

ứ l ườ ki n trên đ ệ th phân tán ị

 N u các tr

Phaân tích töông quan

ợ ậ ườ

ồ ng h p t p trung g n ng h i qui s có m i quan h m nh ẽ ầ ệ ạ ố

ng h p phân tán xa đ ng ườ ườ ợ

 N u các tr ẽ

ế đ ườ mẽ ế h i qui s có m i quan h y u ệ ế ố ồ

L m d ng phân tích t ng quan ụ ạ ươ

 S không thích h p gi a d ki n và ợ

ệ ữ ữ

 S khái quát k t qu quá gi  S d ng s li u t

m c đích

i h n ớ ạ ả các l n l p l ầ ặ ạ ủ ế ố ệ ừ ử ụ

ự ụ ự i riêng ử ụ l thay vì s d ng trung bình c a các l n ầ ẻ l p l i ặ ạ

ữ ữ ệ

 s di n đ t k t qu c a t ạ ế

S không thích h p gi a d ki n và ợ m c đích ự ụ

ả ủ ươ

ồ ữ ệ ộ ấ ớ

ng quan h i ự ễ quy ph thu c r t l n vào ki u d ki n ể ụ đang s d ng ử ụ

S khái quát k t qu quá gi ự ế ả ớ ạ i h n

 áp d ng hàm h i quy ngoài ph m vi d ữ ồ c s d ng c a bi n s là ố ủ ử ụ ng x y ạ ữ

ượ

ạ ế ườ ụ ả

ụ ki n đã đ ệ m t trong nh ng l m d ng th ộ ra.

S khái quát k t qu quá gi ự ế ả ớ ạ i h n

ế

ươ

ộ ế ế

ố ệ ạ

 s d ng k t qu phân tích h i quy ồ ả ử ụ t ng pháp ươ thay th cho vi c đo đ m thu th p s ố ậ i dùng h i li u, thay vì đo đ m s li u l ồ ệ ng quan đ suy di n s li u cho quy t m t y u t

ng quan nh là m t ph ư ệ ế ể

ễ ố ệ nào đó trong nghiên c u ứ ươ ộ ế ố

các l n l p l ử ụ ố ệ ừ

ầ ặ ạ ủ i riêng l ầ ặ ử ụ

S d ng s li u t ẻ thay vì s d ng trung bình c a các l n l p iạ l

ữ i các nghi m

ươ

khi phân tích t ừ ng quan h i quy cho d ồ ệ ặ ạ

ữ ệ

ừ ữ các nghi m th c ệ ứ

ẻ

trung bình c a các

 s d ng d ki n t ủ ữ ệ ừ i trong m i nghi m th c. ỗ

các thí nghi m l p l liệu t ệ th c có 2 cách s d ng d ki n: ử ụ ứ  s d ng d ki n t ệ ử ụ riêng l ử ụ l n l p l ầ ặ ạ ứ ệ

các l n l p l ử ụ ố ệ ừ

ầ ặ ạ ủ i riêng l ầ ặ ử ụ

 nên dùng d ki n t

S d ng s li u t ẻ thay vì s d ng trung bình c a các l n l p iạ l

ạ

trung bình c a các ủ ữ ệ ừ i trong m i nghi m th c vì l n l p l ứ ệ ỗ ặ ầ i không nên bi n thiên gi a các l n l p l ầ ặ ạ ữ ế ng quan đang tham gia vào đánh giá t ươ nghiên c u. ứ

ạ ế

Ki u sai l ch khi di n đ t k t qu ả ễ ệ ể c a h i quy đ n gi n ả ủ ồ ơ

ả

ữ ả ậ

t các nhóm bi n s trong phân ế ố

 S li u gi ố ệ  Ng nh n gi a nguyên nhân và h u qu ậ ộ  Phân bi ệ tích h i qui và t ồ

ng quan ươ

 s li u mà phân b c a nó trong ph m

S li u gi ố ệ ả

ạ ố ủ

ế ườ

ơ ấ ở ệ

ả

ng. hai c c còn ự ng h p ườ ng có k t ơ ợ ế

 d ki n ch t p trung ữ ậ ả ớ ệ ố ươ

ố ệ vi c a bi n đ c l p h i b t th ộ ậ ủ ỉ ậ ữ kho ng gi a không có, trong tr này xác l p h i quy đ n th ườ ồ ng quan cao. qu v i h s t

ậ ữ ậ

Ng nh n gi a nguyên nhân và h u ộ qu ả

ứ

ố ệ

ng quan r có ý nghĩa t c là  h s t ệ ố ươ hi n di n m t m i quan h nhân qu ả ệ ệ ộ gi a hai bi n s . ế ố ữ  khi phân tích t ươ

ữ

ể ị ặ ư

ng quan có th đ nh ng m c đ k t h p gi a hai đ c tính l ượ cũng không th và không nên đ a ra lý do cho s k t h p đó. ứ ộ ế ợ ể ự ế ợ

ồ ươ ng quan tuy n tính đ n ế ơ

9.2 H i quy và t bi nế

 H i qui và đ nh nh t ấ

ng th ng bình ph ng ườ ẳ ươ

ồ ỏ ườ

 Đ ng th ng h i qui ồ  Mô hình h i qui  Hàm h i qui ồ

ẳ ồ

Hoài qui vaø ñöôøng thaúng bình phöông nhoû nhaát

Bi n ph ụ ế thu cộ

ự

ộ

Bi n đ c ế l pậ

Đ ng th ng c c ườ ẳ ti u hoá t ng các đ ộ ổ ể ng l ch bình ph ươ ệ ng th ng gi a đ ẳ ữ ườ v i các đi m s ố ể ớ thu c bi n ph thu c ộ ụ ế ộ

Ñöôøng thaúng hoài qui

ồ ẳ ự ườ

ố ộ ụ

ộ

ộ ế ng h p nào đó khi bi ế ủ ộ ậ ế

 Đ ng th ng h i qui d đoán m t cách chính xác đi m s trong bi n ph thu c ể c a m t tr t ườ ợ ủ c đi m s trong bi n đ c l p c a đ ố ể ượ ng h p đó tr ợ ườ ng th ng mô t  M t đ ả ộ ườ ế ọ

m i quan h ệ

ố ẳ nào đó g i là h i qui tuy n tính ồ

 Haøm soá moâ taû quan heä giöõa y vôùi x vaø sai soá € ñöôïc goïi laø moâ hình hoài quy.

 Moâ hình hoài quy tuyeán tính ñôn coù daïng: y = ß1x + ß0 + €  Trong moâ hình hoài quy tuyeán tính ñôn, ß1 vaø ß0 laø caùc tham soá cuûa moâ hình, € laø bieán ngaãu nhieân bieåu thò sai soá

Moâ hình hoài qui

cuûa moâ hình

 Moät trong nhöõng giaû ñònh laø trò soá kyø voïng cuûa € baèng zero, nghóa laø E(€) = 0.

Moâ hình hoài qui

 Haøm soá moâ taû giaù trò trung bình cuûa y coù quan heä vôùi x ñöôïc goïi laø haøm hoài quy.

 Haøm hoài quy ñoái vôùi hoài quy tuyeán tính ñôn coù daïng: E(y)= ß1x + ß0

Haøm hoài qui

 Ñoà thò cuûa haøm hoài quy tuyeán tính ñôn laø moät ñöôøng thaúng, trong ñoù ß0 laø ñieåm chaën cuûa ñöôøng hoài quy, ß1 laø ñoä doác cuûa ñöôøng hoài quy.

 Khi bieát caùc tham soá ß1 vaø ß0 coù theå söû duøng haøm hoài

Haøm hoài qui

qui ñeå tính giaù trò trung bình y

ñoái vôùi giaù trò x nhaát ñònh.

 Nhöng trong thöïc teá chöa bieát caùc tham soá ß1 vaø ß0, do ñoù chuùng ta phaûi öôùc löôïng caùc tham soá naøy töø caùc quan saùt maãu.

Haøm hoài qui

 Caùc thoáng keâ maãu b1 vaø b0 ñöôïc xem nhö laø caùc öôùc löôïng töông öùng cuûa ß1 vaø ß0 khi thay theá b1 vaø b0 töông öùng cho ß1 vaø ß0 chuùng ta nhaän ñöôïc haøm hoài quy öôùc löôïng coù daïng: y’ = b1x + b0

Haøm hoài qui

 y’ laø giaù trò öôùc löôïng (kyø voïng) cuûa y töông öùng vôùi moät giaù trò x nhaát ñònh.

Vôùi:  b0 laø ñieåm chaën vaø b1 laø ñoä doác cuûa ñöôøng hoài quy öôùc löôïng,

 Caùc tham soá b1 vaø b0 ñöôïc tính theo phöông phaùp bình phöông nhoû nhaát.

 Phöông phaùp bình phöông nhoû nhaát söû duïng caùc soá lieäu cuûa maãu ñeå tính caùc tham soá b1 vaø b0 cuûa haøm hoài quy öôùc löôïng.

Haøm hoài qui

 Baûn chaát cuûa phöông phaùp naøy laø laøm nhoû nhaát toång bình phöông caùc sai leäch giöõa giaù trò cuûa bieán yi vaø giaù trò öôùc löôïng cuûa bieán yi’

Haøm hoài qui

ố ủ ườ ng th ng ẳ

Tính các thông s c a đ h i quy ồ

 Ñeå toång caùc (yi-yi’)2 nhoû nhaát thì b1 vaø b0 ñöôïc tính x theo coâng thöùc:

)(

)

(

b 1

- - (cid:229)

(

)

- (cid:229)

b 0

xb 1

ố ủ ườ ng th ng ẳ

 n = toång soá quan saùt.  xi = giaù trò cuûa bieán ñoäc

Tính các thông s c a đ h i quy ồ

 yi = giaù trò cuûa bieán phuï thuoäc töông öùng vôùi quan saùt i.

 xtb = giaù trò trung bình cuûa

laäp töông öùng vôùi quan saùt i.

 ytb = giaù trò trung bình bieán

bieán ñoäc laäp.

phuï thuoäc

 Heä soá xaùc ñònh laø soá ño

Tính h s xác đ nh r ệ ố ị

 Hieäu soá (yi-yi’) goïi laø sai leäch

möùc ñoä phuø hôïp cuûa haøm hoài quy öôùc löôïng

cuûa quan saùt i.

Tính h s xác đ nh r ệ ố ị

SSE

(

= (cid:229)

 Toång bình phöông caùc sai leäch hoaëc sai soá (kí hieäu SSE) laø moät ñaïi löôïng ñöôïc toái thieåu hoaù phöông phaùp bình phöông nhoû nhaát 2)' i

 Giaù trò SSE ño ñaïc sai soá khi söû duïng haøm hoài quy öôùc löôïng ñeå öôùc löôïng caùc giaù trò cuûa bieán phuï thuoäc yi ôû maãu.

Tính h s xác đ nh r ệ ố ị

(

 Neáu söû duïng giaù trò ytb cuûa maãu ñeå öôùc löôïng yi thì sai y y soá öôùc löôïng laø: yi – ytb

 Ñaïi löôïng ñöôïc

- (cid:229)

SST

(

- goïi laø toång bình phöông toaøn y boä: (cid:229)

 SST ño ñaïc söï phaân boá cuûa

Tính h s xác đ nh r ệ ố ị

 SSE ño ñaïc söï phaân boá cuûa

caùc yi xung quanh ytb

caùc yi xung quanh y’

Tính h s xác đ nh r ệ ố ị

SSR

 Ñeå ño ñaïc giaù trò y’ treân ñöôøng hoài quy öôùc löôïng caùch xa ytb bao nhieâu, thì duøng ñaïi löôïng toång bình phöông do hoài quy: tbyy '(

- (cid:229)

 Giöõa SST, SSE vaø SSR coù moái

Tính h s xác đ nh r ệ ố ị

quan heä:

SST=SSR+SSE

 Neáu taát caû caùc ñieåm quan saùt yi ñeàu naèm treân ñöôøng y’ thì haøm hoài quy öôùc löôïng phuø hôïp hoaøn toaøn.

 Ñieàu naøy coù nghóa yi - yi’ = 0 hay SSE = 0, vaø vì SST = SSE + SSR neân ñeå haøm hoài quy öôùc löôïng phuø hôïp hoaøn

Tính h s xác đ nh r ệ ố ị

toaøn thì SSR/SST = 1

 Nhö vaäy, möùc phuø hôïp cuûa haøm hoài quy öôùc löôïng phuï thuoäc vaøo SSE lôùn hay nhoû.

 Tyû soá SSR/SST ñöôïc goïi laø

Tính h s xác đ nh r ệ ố ị

 r2 laáy giaù trò töø 0 ñeán 1.

heä soá xaùc ñònh, kyù hieäu r2

 h s xác đ nh r

Tính h s xác đ nh r ệ ố ị

2 cho bi ả

ị

sai l c khi d ự ộ ằ

ể ự ế

r =2

t s t ế ố ỷ ệ t mà chúng ta đã gi m đ ượ ụ ố ủ ể bienthiend

bienthienc

ệ ố bi ệ đoán đi m s c a bi n ph thu c b ng ế cách d a vào đi m s c a bi n đ c l p ố ủ ộ ậ uocgiaithi ch hung

 Caên baäc hai cuûa heä soá xaùc ñònh ñöôïc goïi laø heä soá töông quan (kyù hieäu r)

 r laáy giaù trò töø -1 ñeán +1.

Tính h s t ng quan (r) ệ ố ươ

 H s t

Tính h s t ng quan (r) ệ ố ươ

ng quan r đo l ườ ệ ố ươ

ứ

ườ ủ ố

ng m t cách ộ chính xác m c đ t p trung c a các ủ ộ ậ đi m s trên su t chi u dài c a đ ng ề ố ể h i qui ồ

 r = 0 thì x vaø y khoâng coù

Tính h s t ng quan (r) ệ ố ươ

 r = -1 thì x vaø y coù quan heä tuyeán tính aâm raát chaët cheõ, coù nghóa caùc ñieåm quan saùt naèm treân ñöôøng thaúng coù ñoä doác aâm.

 r = +1 thì x vaø y coù quan heä tuyeán tính döông raát chaët

töông quan

cheõ, coù nghóa caùc ñieåm

quan saùt naèm treân ñöôøng

thaúng coù ñoä doác döông

Tính h s t ng quan (r) ệ ố ươ

ng đ i ch t ố ặ

Qui chi u đánh giá r: ế  0,0 < r < 0,3 t  0,3 < r < 0,5 t  0,5 < r < 0,7 t  0,7 < r < 0,9 t  0,9 < r < 1,0 t ng quan y u ế ng quan v a ừ ng quan t ươ ng quan ch t ặ ng quan r t ch t ươ ươ ươ ươ ươ ấ ặ

 Trong haøm hoài quy tuyeán tính ñôn, E(y)= ß1x + ß0 neáu ß1 = 0 thì E(y)= ß0 trong tröôøng hôïp naøy ytb khoâng phuï thuoäc vaøo x,

 ngöôïc laïi neáu ß1 ≠ 0 thì x vaø

Ki m đ nh m c ý nghĩa ứ ể ị

y coù quan heä vôùi nhau.  Thöïc chaát cuûa kieåm ñònh

möùc yù nghóa laø kieåm ñònh

giaû thieát H0: ß1 = 0.

 Kieåm ñònh t: laø xaùc ñònh heä

Ki m đ nh m c ý nghĩa ứ ể ị

 Kieåm ñònh F: döïa treân phaân

soá ß1 coù khaùc zero hay khoâng.

boá xaùc xuaát F, ñöôïc söû duïng ñeå kieåm ñònh möùc yù nghóa trong hoài quy

 Vôùi haøm hoài quy tuyeán tính moät bieán, kieåm ñònh F cuõng ñöa ra cuøng keát luaän nhö kieåm ñònh t, nhöng haøm hoài quy ña tuyeán tính (töø hai bieán ñoäc laäp trôû leân) thì chæ coù kieåm ñònh F ñöôïc söû duïng.

Ki m đ nh m c ý nghĩa ứ ể ị

 Nhöõng quan saùt ngoaïi lai laø nhöõng soá khoâng phuø hôïp vôùi khuynh höôùng bieán ñoåi cuûa caùc taäp hôïp quan saùt khaùc hoaëc naèm caùch xa trò trung bình cuûa caùc quan saùt khaùc.

 Ñeå loaïi boû caùc soá ngoaïi lai,

Phaân tích caùc sai leäch

coù theå söû duïng ñoà thò phaân taùn hoaëc caùc sai leäch

chuaån.

 Neáu moät quan saùt phaân taùn xa trò trung bình cuûa caùc quan saùt khaùc thì sai leäch chuaån cuûa noù seõ lôùn hôn veà trò tuyeät ñoái.

 Noùi chung, nhöõng giaù trò

Phaân tích caùc sai leäch

quan saùt coù sai leäch chuaån lôùn hôn +2 vaø nhoû hôn -2 laø nhöõng soá ngoaïi lai

ng quan phi tuy n tính ế

H i quy và t ươ ồ đ n bi n (Simple Nonlinear) ế ơ

Các tính tr ng có quan h v i nhau theo ệ ớ

ạ ng cong: nh ng đ ườ ữ  Parabol (hàm b c 2)ậ  Hình ch S (hàm b c 3) ậ ữ

ồ

ươ

ng quan phi tuy n tính đ n bi n ế

ế

H i quy và t (Simple Nonlinear)

Polynomial Regression Analysis ----------------------------------------------------------------------------- Dependent variable: y ----------------------------------------------------------------------------- Standard T Parameter Estimate Error Statistic P-Value ----------------------------------------------------------------------------- CONSTANT 9,57463 4,72639 2,02578 0,0703 x -4,09341 4,62313 -0,885419 0,3967 x^2 2,12537 1,03897 2,04565 0,0680 ----------------------------------------------------------------------------- Analysis of Variance ----------------------------------------------------------------------------- Source Sum of Squares Df Mean Square F-Ratio P-Value ----------------------------------------------------------------------------- Model 215,755 2 107,878 31,20 0,0001 Residual 34,5773 10 3,45773 ----------------------------------------------------------------------------- Total (Corr.) 250,332 12 R-squared = 86,1875 percent R-squared (adjusted for d.f.) = 83,4249 percent

y = 9,57463-4,09341*x + 2,12537*x^2

ng quan tuy n tính đ a ồ ươ ế

 Mô hình h i qui m r ng ở ộ ồ ng quan b i  H i qui và t ộ

9.3. H i quy và t bi nế

ươ ồ

Đồ thị phân tán 3 chiều:

Bi n ph thu c ộ ụ

ế

ộ

ậ

Bi n đ c l p

ậ

c l

ộ

n đ

ế

B i

Moâ hình hoài qui môû roäng

Bi n ph thu c ộ ụ

ế

ộ

ậ

Bi n đ c l p

ậ

c l

ộ

n đ

B i

ế

Maët phaúng hoài qui trong ñoà thò 3 chieàu

 Phaân tích hoài quy ña bieán laø nghieân cöùu bieán phuï thuoäc y coù quan heä vôùi 2 hay nhieàu bieán ñoäc laäp hay khoâng.

Hoài qui vaø töông quan boäi

 Moâ hình hoài quy ña bieán coù

Hoài qui vaø töông quan boäi

daïng:

y = ßo + ß1x1 + ß2x2 + … + ßnxn

+ €,

Vôùi: ßo ß1 ß2 … ßn laø caùc tham soá

€ laø sai soá cuûa moâ hình.

 Trong phaân tích hoài quy, bieán phaûn hoài thay theá cho bieán ñoäc laäp,

 hoài quy ña bieán taïo ra moät

Hoài qui vaø töông quan boäi

maët phaúng, neân ñoà thò cuûa noù goïi laø maët phaúng phaûn hoài

ßo

Giaù trò y khi x1 = x1

* vaø x2

Maët phaúng töông öùng vôùi E(y) = ßo + ß1x1 + ß2x2

E(y) khi x1 = x1

* vaø x2

ñoà thò haøm hoài quy ñeå phaân tích hoài quy ña bieán

Hoài qui vaø töông quan boäi

 Haøm hoài quy ña bieán coù

Hoài qui vaø töông quan boäi

 Haøm hoài quy ña bieán uôùc

daïng: E(y) = ßo + ß1x1 + ß2x2 + … + ßnxn

löôïng coù daïng:

y’ = b0 + b1x1 + b2x2 + … + bnxn

 Trong hoài quy tuyeán tính ñôn, heä soá b1 laø öôùc löôïng söï thay ñoåi cuûa y theo moät ñôn vò thay ñoåi cuûa x.

 Trong hoài quy ña tuyeán tính, heä soá bi laø öôùc löôïng söï thay ñoåi cuûa y töông öùng vôùi moät ñôn vò thay ñoåi cuûa xi khi

Hoài qui vaø töông quan boäi

taát caùc bieán ñoäc laäp khaùc

laø haèng soá.

 SST, SSR vaø SSE coù moái quan

Hoài qui vaø töông quan boäi

heä:

SST = SSR + SSE

 SST laø toång bình phöông toaøn y (

SST

- (cid:229) boä:

 Vôùi SSE laø toång bình phöông

(

2)'

= (cid:229)

 SSR laø toång bình phöông do

- do sai soá SSE

tbyy '(

SSR hoài quy

- (cid:229)

 Heä soá xaùc ñònh ña bieán

R =2

SSR SST

Hoài qui vaø töông quan boäi

giaûi thích tyû leä bieán thieân cuûa bieán phuï thuoäc y.  Heä soá töông quan ña bieán

cuûa maãu R giaûi thích cöôøng ñoä quan heä giöõa y vôùi caùc

bieán ñoäc laäp.

Mô hình h i qui đa bi n (h i qui b i): ế ộ ồ ồ

ng quan b ph n s đo l ng

ườ ng c a m t quan ậ ẽ ủ ộ

 H s t ộ ệ ố ươ đ ướ ượ h nào đó đ ng th i v n ki m soát nh ả ờ ẫ ệ ng c a m t hay nhi u bi n khác. h ưở

c m c đ và h ứ ộ ồ ể

ủ ề ế ộ

 Là m t th ng kê đo l ố

Heä soá töông quan boäi

ng ưở ộ

ủ ố ớ ườ ế ợ ộ ậ

ữ ệ ể

 Luôn luôn là s d

so v i m t ph ng h i qui

ng nh h ả ộ ng k t h p) c a m t chung ( nh h ưở ả t ng th các bi n đ c l p đ i v i m t ộ ế ể ổ bi n ph thu c ộ ụ ế t đ l ch gi a các đi m d ki n  Cho bi ữ ế ộ ệ ồ ẳ ặ ớ ng (0 đ n 1) ố ươ ế

c d đoán c a bi n ph thu c ộ

ố ượ ự

ủ

ụ

ế

Y = a + b1X1 + b2X2 Y là đi m s đ ể a giao đi m gi a m t c t tr c c a bi n ph ụ ữ

ặ ắ ụ ủ

ể

ế

thu cộ

ộ ố ủ

ộ ậ

ế

ặ

ớ

b1 đ d c c a m t ph ng so v i bi n đ c l p ẳ

ể

ố ủ

ộ ậ

ế

ộ ố ủ

ộ ậ

ế

ớ

X1 là đi m s c a bi n đ c l p 1 b2 đ d c c a m t ph ng so v i bi n đ c l p ẳ ặ

ộ ậ

ố ủ

ể

ế

X2 là đi m s c a bi n đ c l p 2

Phöông trình hoài qui boäi

b1 và b2:

ẩ

ậ

ộ ố ộ ổ ụ ộ

 Là các h s h i qui không chu n hoá ệ ố ồ  Là nh ng đ d c b ph n ữ s thay đ i trong bi n ph thu c  mô t ả ự ế g n v i s gia tăng c a m t đ n v nào ộ ơ ủ ớ ự ắ đó trong bi n đ c l p X, đ ng th i v n ồ ế ộ ậ ki m soát đ c nh h ượ ả i đ c l p còn l ạ

ị ờ ẫ ng c a bi n ế ưở ủ

ể ộ ậ

 Các bi n đ c l p có quan h tuy n tính

Ñieàu kieän caàn trong phaân tích hoài qui ña bieán

ệ ế

v i bi n ph thu c ộ ớ

ế ế ế ưở ớ

ể ả ữ ư

 Các bi n đ c l p trong mô hình ph i

ng v i bi n ph thu c nh ng gi a chúng không ế có t

ả

ng quan m nh m v i nhau không có t ộ ậ ụ  Các bi n đ c l p có th nh h ộ ậ ộ ụ ng tác th ng kê ố ươ ộ ậ ế ươ ẽ ớ ạ

 Trong hoài quy tuyeán tính ñôn, thoáng keâ t vaø F ñöôïc duøng ñeå kieåm ñònh söï toàn taïi cuûa moâ hình.

 Hai kieåm ñònh t vaø F coù yù nghóa nhö nhau, nghóa laø cuøng ñöa ra nhöõng keát luaän gioáng nhau.

Ki m đ nh m c ý nghĩa ứ ể ị

 Nhöng trong hoài quy ña tuyeán tính, thoáng keâ t vaø F ñöôïc duøng vôùi yù nghóa khaùc nhau:

 Thoáng keâ F ñöôïc duøng ñeå

Ki m đ nh m c ý nghĩa ứ ể ị

xaùc ñònh moâ hình hoài quy ña tuyeán tính coù toàn taïi hay khoâng, hay giöõa y vôùi caùc xi

coù toàn taïi moái quan heä hay

khoâng.

 Neáu kieåm ñònh F chæ ra moái

Ki m đ nh m c ý nghĩa ứ ể ị

quan heä giöõa y vôùi caùc xi coù toàn taïi thöïc söï, thì tieáp theo kieåm ñònh t seõ ñöôïc söû duïng ñeå xaùc ñònh töøng bieán ñoäc laäp coù yù nghóa hay khoâng.

 Kieåm ñònh t rieâng bieät ñöôïc

Ki m đ nh m c ý nghĩa ứ ể ị

xaây döïng cho töøng bieán ñoäc laäp, neân moãi kieåm ñònh t laø moät kieåm ñònh möùc yù nghóa rieâng bieät.

i quy và t ng

ươ ồ b ng ph n Statgraphics Xử lý số liệu thí nghi m hệ quan tuy n tính ầ ế ằ

ế

 Xác đ nh mô hình tuy n tính  Xác đ nh mô hình phi tuy n ế  Xác đ nh mô hình đ n bi n ế  Xác đ nh mô hình đa bi n ế  Xác đ nh mô hình b c nh t ấ  Xác đ nh mô hình b c cao

ị ị ị ị ị ị ậ ậ

ả ộ ố ệ ằ

10. Gi ph n m m EXCEL ầ i m t s bài toán công ngh b ng ề

ọ

ậ ấ ượ

 Đ ng hóa h c trong c ng ngh ệ ộ ộ  Tiêu di t t vi sinh v t trong x lý nhi ệ ệ ử  Ki m soát ch t l ng trong s n xu t ả ể ấ  Đánh giá c m quan s n ph m ả ả  V n chuy n ch t l ng ể

ẩ

ấ ỏ ậ

ộ

ọ

ộ

 Xác đ nh h ng s t c đ c a ph n ng

10.1 Đ ng hóa h c trong c ng ngh ệ

 Xác đ nh h ng s t c đ c a ph n ng

ả ứ ố ố ộ ủ

ả ứ

ạ

 T c đ c a ph n ng enzyme xúc tác ả ứ

ị ằ hoá h c b c zero ọ ậ ằ ị ố ố ộ ủ hoá h c b c nh t ấ ọ ậ ng ho t hoá c a s  Xác đ nh năng l ủ ự ượ ị phân h y vitamin trong quá trình b o ả ủ qu n th c ph m ự ẩ

ả ố ộ ủ

t vi sinh v t trong x lý

ệ

ử

ậ

tệ

10.2 Tiêu di nhi

t) ị ệ

ờ ậ ố t, giá tr z, trong ch ế ệ ị

 Xác đ nh giá tr D (th i gian tiêu di ị s li u vi sinh v t s ng sót t ừ ố ệ  Y u t ế ố bi n nhi ế ẫ ấ

kháng nhi ệ t

ả ộ